1. Maemo a kabinete ka ga merero ye e lego ditabeng seemong sa bjale
1.1 Kabinete e amogela go tsebagatšwa semmušo ga Lesolo la Operation Phakisa ka Mopresidente Jacob Zuma, leo le akgofišago kabo ya ditirelo ka go diriša maano a phethagatšo ao a nago le dintlha ka botlalo, ditiro tša go rarolla mathata le tše di bonalago tše di ka godišago kgolo. Kgoro ya Merero ya Tikologo e tla ba kgoro ya mathomo ye e tlago eta pele tirišano le diintasteri, le bašomi, setšhaba sa badudi le dirutegi go šoma mmogo go thankgolla bokgoni bja mawatle a rena go tša ekonomi.
Ka 2010, ekonomi ya ka lewatleng, ka ge gape e tsebja bjalo, e bile le seabe go R54 bilione go Palomoka ya Ditšweletšwa tša ka Nageng mo Ngwageng (GDP) ya Afrika Borwa, gomme e bile le seabe sa go hloma mešomo ye e ka bago ye 316 000. Bohlatse bo laetša gore mawatle a Afrika Borwa a ka ba le seabe sa go fihla go R177 bilione go GDP ka 2033. Lewatle gape le na le bokgoni bja go hloma mešomo ya thwii ya magareng ga ye 800 000 le ye milione o tee. Maemo a a kgolo a laetša bonyane bja dipersente tše nne tša kgolo ya ngwaga ka ngwaga ka go bobedi seabe sa GDP le go tlhomo ya mešomo.
Bolemi bja ka meetseng a lewatle, dinamelwa tša ka meetseng, oli ya ka lewatleng le go utolla gase le tšhireletšo ya mawatle ka moka ga tšona di bonwe bjalo ka mafapha ao a nepišitšwego a ekonomi ya ka lewatleng. Laporathori ya kabo ya ditirelo e hlomilwe ka fase ga lefelo le lengwe le le lengwe go thuša go rarolla ditlhohlo tše bohlokwa.
1.2 Kabinete e leboga maAfrika Borwa ka moka le lefase ge le kgathile tema ka go Letšatši la Boditšhabatšhaba la Nelson Mandela la ngwaga wo. MaAfrika Borwa go tšwa karolong e nngwe le e nngwe ya naga ya rena a arabile boipiletšo bja go šomiša nako le maatla a bona go dira phapano.
Lesolo la tlhwekišo le botsefatša tikologo ya rena le go netefatša gore tikologo ya rena e a lotwa. Bjalo ka karolo ya lesolo le, Kgoro ya Tirišano ya Makala a Pušo le Merero ya Setšo e phatlaladitše bahlankedi ba Masepala ba tša Sethekniki bao ba ka bago ba 150 go ralala le mebasepala go yo tšea karolo ka lesolong le la tlhwekišo, eupša gape go thekga mebasepala ngwaga ka moka.
Masolo a go swana le “War on Leaks” ao a thibago meetsi ao a dutlago” a tla tšwela pele fao e lego gore bafsa bao ba sa šomego le maloko a mangwe a setšhaba a tlago hlohleletšwa go tsenela masolo a mmušo go lokiša go dutla ga meetse. Kabinete e ipiletša go ditšhaba go dira gore dinoka le meela ya meetse e dule e hlwekile e bile e hloka dilabi, ka ge se se na le seabe go maemo a bophelo a makaone, ao a bolokegilego le ao a hlomphegago. Dinoka le meela ye e šilafetšego e tšhošetša maphelo a bao ba dulago kgauswi le tšona.
1.3 Kabinete e amogela tumelelano ya go tsebagatša semmušo Pankatlhabollo e Mpsha (NDB) ka Samiting ya Botshelela ya dinaga tša Brazil, Russia, India, China le Afrika Borwa (BRICS) ka Brazil le go hloma kantoro ya selete ya panka ye ka Johannesburg. NDB e tla maatlafatša tirišano magareng ga dinagamaloko tša BRICS ebile e tla tlaleletša masolo a dihlongwa tše dingwe tša ditšhelete tša dinaga ka bontši le tša dilete, go realo e le go ba le seabe ka go boikgafo bja seboka bja dinagamaloko tša BRICS go fihlelela maikemišetšo a kgolo ye e tiilego, ya go ya go ile le ye e lekalekanelago.
Kantoro ya selete e tla kgatha tema e bohlokwa go thuša mananeokgoparara le diprotšeke tša tšwetšo pele ya go ya go ile ka mašeleng ka Afrika. Lefelo la go lokišetša protšeke le agilwe ka mokgwa wa phethagatšo wa NDB gomme le tla kgontšha go phethagatša ga diprotšeke tše mmalwa tša mananeokgoparara tše di ka kgonagalago ka khonthinenteng. Tšona ka fao ga se tša phethagatšwa ka lebaka la tlhokego ya thušo ya mašeleng a tokišetšo ya protšeke, e lego kgato e bohlokwa ya go dira gore dikgopolo tša protšeke di lokele go thušwa ka mašeleng le go phethagatšwa.
1.4 Kabinete e laeditše go tshwenyega kudu ka ga go oketšega kudu ga dikgaruru magareng ga mellwane ya Israele le Palestina. Kabinete e bušeletša boipiletšo bja Mopresidente Zuma bja gore mmušo wa Israele o emiše dintwa tša yona tša fase le lefaufaung, tše di tšwelago pele go baka dipolao tša batho le mathata a setho ao a šiišago. Godimo ga fao, e ipiletša gore go fedišwe go foša dirokhete go badudi ba Israele ka Hamas.
Kabinete e lwantšha maitekelo ao a sa bonagalego gabotse ka Mmušo wa Israele go šomiša polaokabontši go batho ba Gaza ka ge se se nyatša Mmušo wa Setee wa Palestina. Go ka se tsoge go bile le tharollo ya sešole ka thulanong ya Israele le Palestina. Tharollo fela e ka ditherišanong tše di nago le maikemišetšo le tša mmakgonthe tše di akaretšago bao ba amegago ka moka. Afrika Borwa e bolela ka molomo o tee le Mongwaledipharephare wa Mokgatlo wa Dinagakopano, Morena Ban Ki-moon, ge a ipiletša gore go be le phedišo ya dikgaruru go mahlakore ka moka, gomme go thomišwe thušo ya batho bao ba lego ka masetlapelong bao ba hlakago ba Gaza. Seemo sa masetlapelo seo batho ba lego ka go sona ke tlhobaboroko kudu go Kabinete. Mmušo o ipiletša go ba taolo ya Egepeta go amogela batho bao ba gobetšego le bao ba amegago ba Gaza.
1.5 Legatong la batho ba Repabliki ya Afrika Borwa, Kabinete e lebiša mahloko a yona go ba malapa le go bagwera ba batšwasehlabelo ka moka ba sefofane sa Tirelophofo ya Malaysia seo se phuhlamilego ka Ukraine ka la 17 Mosegamanye 2014.
1.6 Kabinete e lebiša mahloko a yona go ba malapa le bagwera ba mothopasefoka wa Sefoka sa Khutšo mongwadi Nadine Gordimer yo a hlokofetšego mo nakong ye e sa tšwago go feta. Afrika Borwa e tla dula e gopola Mohumagadi Gordimer bjalo ka mokgathatema yo bogale yo a šomišitšego pene ya gagwe le lentšu la gagwe la go se fele maatla go bolela kgahlanong le ditiro tše di sego tša toka tša mmušo wa peleng wa kgethologanyo.
Mohumagadi Gordimer e bile yo mongwe wa maloko ao a hlomilego Mokgatlo wa Bangwadi ba Afrika Borwa gomme bjalo ka leloko la African National Congress ka 1989, o ile a fa bohlatse ka tshekišong ya go fokotša nako ya go golegwa ga baetapele ba 11 ba United Democratic Front le bakgathatema ba Vaal Civil Association. Dingwalwa tša gagwe tše di bego di sa fe tiragalo ya mmakgonthe, tše di ralokilego tema e bohlokwa ka ntweng kgahlanong le kgethologanyo, di be di hlagiša seabe seo semorafe seo se bego se hlohleletšwa ke balaodi se bilego le sona go maphelo a maAfrika Borwa ao a tlwaelegilego.
1.7 Kabinete e romela mahloko a yona go motswadi wa Taegrin Morris wa mengwaga ye mene yo a bolailwego ka tiragalong ya go hlakolwa ga sefatanaga ka Reiger Park ka Borwa bja Johannesburg. Kabinete e tšwela pele go bolela ka molomo o tee le bao ba kgalemago bošoro bjo kudukudu go bana. Kabinete e tšwela pele go leboga maphodisa le maloko a setšhaba ao a thušitšego ka go boweng ga Mongezi Phike a sa bolokegile, yo a sa tšwago go utswiwa ka morago ga go hlakolwa ga sefatanaga sa tatagwe.
1.8 Kabinete e gopotša maAfrika Borwa gore Kantoro ya Difoka e laletša ditšhišinyo tša maina a batho bao ba bonwago ba na le maswanedi a go amogela Difoka tša Tlhompho tša Bosetšhaba go tšwa go maloko a setšhaba, go mekgatlo ye e sego ya mmušo, go mekgatlo ya baagi le go mekgatlo ya sedumedi.
Difoka tša Tlhompho tša Bosetšhaba ke mokgwa wa godimodimo wa tlhompho wo naga o e fago badudi bao ba nago le maswanedi a go e hwetša. Mopresidente bjalo ka Motšweletšipele yo mogolo wa Difoka tša Tlhompho tša Bosetšhaba o aba difoka tše.
Maloko a setšhaba a kgopelwa go romela maina a batho bao ba hlomphegago ka ditšhabeng tša bona ba šomiša foromo ye e hwetšagalago go www.thepresidency.gov.za.
Yona e swanetše go sepela le sengwalo sa mabaka seo se lego ka thoko seo se akaretšago mafapha ao a latelago:
- temana ya matseno ye e nago le kakaretšo ka ga diphihlelelo tša motho yo leina la gagwe le šišinywago;
- lenaneo la diphihlelelo tša moswananoši tše di fihleletšwego ke motho yo leina la gagwe le šišinywago ka mošomong wa gagwe le/ka maemong a boditšhabatšhaba; le
- Tlhalošo ya tirelo ya moswananoši, ye kaonekaone, ya nepišo goba tiro ya bogale ye e dirilwego ke motho yo leina la gagwe le šišinywago.
Ditšhišinyo tša maina di tswalelwa ka la 31 Mosegamanye 2014.
2 Diphetho tše bohlokwa tša kabinete
2.1 Kabinete e sedimošitšwe ka ga phethagatšo ya Karolo ya 100 (1) (b) ya tsenogare ka Phrofenseng ya Limpopo gomme ya dumelela phetišetšo ya tsenogare go tloga go karolo ya 100 (1) (b) go ya go karolo ya 100 (1) (a) ka maemo ao a wešišegago ao a filwego Khuduthamaga ya Profense go phethagatša bjalo ka senyakwa sa peleng, sa go laola go tšwa ka botlalo.
Go sepelelana le ka ge Molaotheo o hlaloša, Lekgotla la Bosetšhaba la Diprofense le bile la rerišwa. Tshedimošo ye e aroganego ye e tlago ala gore ke eng se se fihleletšwego le tshepedišo go ya pele di tla swarwa mathomong a ngwaga wo o tlago.
2.2 Kabinete e dumeletše Tlhako ya Togamaano ya Lebaka la Nako la Magareng (MTSF) la 2014-2019 ye e tlago šoma bjalo ka motheo wa mengwaga ya mathomo ye mehlano go fihleleleng ga nepo ya ngwaga wa 2030 ka go Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP). MTSF e na le maano ao a feleletšego a phethagatšo a mengwaga e mehlano a NDP, ao a lebeletšego kudu dinepišo, dilaetši, mešomo le maikarabelo le dinako tše di beilwego tša phethagatšo ya ditiro tše bohlokwa – go kgontšha tlhokomelo ya tshepedišo ya tatelano le ye e theilwego go bohlatse ya phethagatšo ya NDP.
MTSF e aga go maitemogelo le go tše mmušo o ithutilego ka tšona ka mmušong wa 2009-2014, ge peakanyo ye e theilwego go dipoelo, tlhokomelo le tshekatsheko di be di tsebagatšwa la mathomo. Ka nako yeo ditumelelano tša kabo ya ditirelo di ile tša dirwa, tša hlokomelwa le go sekasekwa go dipoelo tše 12 tše di tlago pele tša mmušo tše di akareditšego thuto ya motheo ya boleng, bophelo bjo botelele go maAfrika Borwa ka moka, polokego le tšhireletšego le mešomo e mekaone le tlhabollo ya dinagamagae le peakanyoleswa ya naga. Ka mmušong wa 2014-2019 dipoelo tše mmalwa di okeditšwe go fihla go tše 14, gomme gwa tsenywa dipoelo tše pedi tše mpsha – e lego ya tšhireletšo ya setšhaba le tirišano ya setšhaba le kago ya setšhaba. Ka moka, dipoelo tše tše 14 di akaretša dikgaolo ka moka tša NDP. Ofisi ya Tona ya Peakanyo, Tlhokomelo le Tekolo e tla swara kopano le ba ditaba ka ga MTSF mo nakong ye e sa fetšego pelo.
2.3 Kabinete e dumetše gore Afrika Borwa e sware Ditherišano tša mabapi le Tirišano e Botse ya Lefase ka bophara ka Diphalane 2014 ka fase ga morero wa: “Go tšwetša pele Mahlale, Theknolotši le Boitlhamelo (STI) ka go Fetoša Ekonomi ya Setšhaba ka Melawana ya Tirišano e Botse”.
Therišano ye e fa Dihlogo tša Dinaga, baetapele ba kgwebo, boramahlale, dirutegi le baetapele ba baithuti sefala sa go fana ka dikgopolo le maitemogelo ao a amanago le mahlale, theknolotši le boitlhamelo. Godimo ga fao therišano ye e nyaka go thuša phetošo ya ekonomi ya setšhaba, tlhabollo le kgolo ya Afrika.
Go swarwa ga ditherišano tše go tla rarolla gape maikemišetšo le dinepo tša NDP ka ga go kaonafatša mahlale le theknolotši go fetoša ekonomi ya setšhaba ka Afrika Borwa le ka ga go kaonafatša maitekelo a rena a boitlhamelo ka seleteng, ka khonthinenteng le lefaseng ka bophara.
3 Ditiragalo tše di tlago
3.1 Mopresidente Jacob Zuma o tla tsebagatša semmušo Kgwedi ya Basadi ka Union Buildings ka la 31 Mosegamanye 2014 ka fase ga morero wa: “Segopotšo sa bo 60 sa tumelelano ya Basadi bjalo ka karolo ya mengwaga ye 20 ya Tokologo, Re tšwetša pele Lenaneo la Basadi!” Go tsebagatša semmušo mo go tla tsenelwa ke Palamente ya Afrika ka Bophara yeo le yona e gopolago Mokgatlo wa Basadi wa Afrika le tema yeo e e kgathilego ka go lokolla Basadi ba Afrika Borwa.
Go rulagantšwe ditiragalo tše mmalwa mo kgweding ya Phato go keteka diphihlelelo tše di dirilwego ke Afrika Borwa ka go fetoša maphelo a basadi ba Afrika Borwa. Tiragalo e kgolo ka la 9 Phato e tla swarwa ka Durban. Kgoro ya Bokgabo le Setšo, bjalo ka kgoro ye e etilego pele go Kgwedi ya Basadi, le yona e tla tsebagatša semmušo Ditiragalo tše Kaone tše 20 tša Basadi ka Phato. Ditiragalo tše tše bohlokwa di laetša diphihlelelo tše di dirilwego ke basadi bao ba swanago ba nnoši ba ka nageng le dikatlego tše di dirilwego ke basadi ka moka ba Afrika Borwa. Dintlha tša ditiragalo tše di tla tsebagatšwa ge nako e dutše e sepela.
3.2 Mopresidente Jacob Zuma o rulagantše go eta pele kemedi ye e tlago kgatha tema ka go Samiti ya Baetapele ba Amerika le ba Afrika, ka fase ga morero wa: “Go beeletša ka Molokong wo o Latelago”, go thoma ka la 5 go fihla ka la 6 Phato 2014. Samiti ye go emetšwe gore e tla tliša baetapele ba dikgwebo ba Amerika le ba Afrika mmogo go ahlaahla dibaka tša peeletšo le tša kgwebo ka Afrika.
Gape go tla ba le dikopano tša ka thoko tša Bahlankedibagolophethiši ba Amerika le ba Afrika le Kopano ya Ditona ka ga Molao wa Kgolo le Sebaka tša Afrika (AGOA). Dikopano tše di ikemišeditše go maatlafatša dikamano magareng ga Amerika le Afrika kudukudu ka ga kgwebišano le peeletšo.
Dipoelo tše di lebeletšwego ke: go hlohleletša kopanyo ya dilete ka khonthinenteng; go thekga mananeo a mehutahuta a tlhabollo ya ekonomi ya Mokgatlo wa Dinagakopano tša Afrika, khutšo le tšhireletšo, go akaretša le katološo ya AGOA; phetogo ya klaemete le merero ya tšhireletšo ya tikologo; le thušo ya go fihlelela maikemišetšo a dinepo tša 2063 tša Afrika.
3.3 Kgoro ya Saentshe le Theknolotši e tla tsebagatša semmušo Beke ya tša Saentshe ya Bosetšhaba (NSW) ka la 2 Phato 2014 ka fase ga morero wa: “Mahlale a lehono, lefase la gosasa.” NSW ya 2014 e tla tšwela pele go fihla ka la 9 Phato 2014 nageng ka bophara. Ka beke yeo go tla ba le ditiragalo tše mmalwa tša mahlale nageng ka bophara. Tšona di tla akaretša ditaetšo, dipontšho tša mahlale, diwekešopo le dithuto. Dintlha ka ga ditiragalo tše di tla tsebagatšwa ge nako e dutše e sepela. Kabinete e ipiletša go batswadi, barutiši, baithuti le maAfrika Borwa ka kakaretšo go ba karolo ya NSW ya 2014.
4 Bao ba thwetšwego mešomong
4.1 Kabinete e amogetše go katološwa ga lebaka la mošomo la maloko ao a latelago a Lekgotla la Llotho la Bosetšhaba, mola go sa letetšwego gore tshepedišo ya go thwala mokgatlo wa boraro wo o tla sepetšago laesentshe e phethwe.
a) Moprofesa Ntshengedzeni Alfred Nevhuṱanḓa (Modulasetulo),
b) Mohumagadi Mathukana Mokoka,
c) Moprofesa Govin Reddy,
d) Mohumagadi Zodwa Paulina Ntuli (moemedi wa Kgoro ya Kgwebišano le Intasteri), le
e) Mohumagadi Ndileka Eumera Portia Loyilane.
4.2 Kabinete e dumetše go thwalwa ga Balaodi bao ba latelago bao e sego ba Khuduthamaga go Lekgotlataolo la Polokego ya Mawatle a Afrika Borwa.
a) Motlatšamoatmirale Johannes Mudimu (Modulasetulo),
b) Ngaka Michael Harry Hendricks,
c) Moatbokheite Motsehoa Brenda Madumise (Motlatšamodulasetulo),
d) Morena Frederick Andrew Jacobs,
e) Mohumagadi Nomsa Margaret Cele, le
f) Morena Brett Naidoo
4.3 Kabinete e dumetše go thwalwa ga Balaodi bao ba latelago bao e sego ba Khuduthamaga go Lekgotla la Setheo sa Ditimela tša Banamedi sa Afrika Borwa.
a) Mohumagadi Zodwa Penelope Manase,
b) Ngaka Popo Molefe (Modulasetulo),
c) Mohumagadi Carol (Roskruge) Cele,
d) Morena William Solomon Steenkamp,
e) Mohumagadi Nonduduzo Samukeliswe Kheswa,
f) Mohumagadi Mashila Jemina Matlala,
g) Morena Sfiso Buthelezi (o thwetšwe gape),
h) Morena Xolile George (o thwetšwe gape bjalo ka Mošišinywa wa Salga),
i) Morena Landon McMillan (Moemedi wa Kgoro ya Matlotlo), le
j) Morena Clement Manyungwana (moemedi wa Kgoro ya Dinamelwa).
4.4 Kabinete e kwane le go thwalwa ga maloko a maswa a Lekgotla la Lefapha la tša Kago.
Moemedi wa Kgoro ya Mešomo ya Setšhaba
a) Morena Sam Themba (Clive) Mtshisa,
Baemedi ba Mafapha a Mananeokgoparara
b) Morena Zukile C Mvalo,
c) Mohumagadi Martina Mapula Tshangela,
d) Mohumagadi Itumeleng Sizwe Kgomo,
Baemedi ba Makgotla a Sephrofešene a Mafapha a tša Kago
e) Mohumagadi Christina Alida Breed,
f) Mohumagadi Ancunel Anna-Lucia Steyn,
g) Moprofesa Kathleen Anne Michell,
h) Morena Thembinkosi Matunda,
i) Mohumagadi Ezodidi Gugu Makongwana,
j) Morena Jerry Leigh Margolius,
k) Mohumagadi Anna-Marie Sassenberg,
l) Ngaka Zwanani Titus Mathe,
m) Morena Nicolaas Daniel Lombard,
n) Morena Sithiwe Thubane,
o) Morena Douglas Michell,
p) Morena Isaac Mzumara Nkosi (Modulasetulo),
Baemedi ba Setšhaba
q) Mohumagadi Niniza Fortunate Sithole (Motlatšamodulasetulo),
r) Moatbokheite (Ngaka) Nalini Maharaj,
s) Moatbokheite Derick Jeffrey Block, le
t) Morena Reginald Gaolatlhe Sefotlho.
4.5 Kabinete e kwane le go thwalwa ga maloko ao a latelago a Lekgotlatlhabollo la Intasteri ya tša Kago.
a) Mohumagadi Lindelwa Teresa Myataza (Modulasetulo),
b) Morena Christopher Siphiwe Jiyane (Motlatšamodulasetulo),
c) Mohumagadi Nazreen Sekao Pandor,
d) Morena Gonasagran Maduray,
e) Mohumagadi Nomsa Jacobs-Skweyiya,
f) Morena Sipho Abednego Mosai,
g) Morena Lefadi Lucas Makibinyane,
h) Mohumagadi Natalie Carol Skeepers,
i) Morena Selaelo Michael Makhura,
j) Mohumagadi Vuyiswa Victoria Sidzumo,
k) Mohumagadi Mandisa Fatyela-Lindie,
l) Morena Hareesh Lakha Patel, le
m) Morena Nico Maas.
4.6 Kabinete e dumetše go thwalwa ga Balaodi bao ba latelago bao e sego ba Khuduthamaga go Lekgotla la Pankatlhabollo ya Dinaga tša Borwa bja Afrika.
a) Mohumagadi Busisiwe Abigail Mabuza (o thwetšwe gape),
b) Ngaka Lungile Ntombifuthi Nokuthula Bhengu-Baloyi (o thwetšwe gape),
c) Mohumagadi Mary Vilakazi (o tšwetšwe gape),
d) Mohumagadi Dawn Marole (o thwetšwe gape),
e) Mohumagadi Gugu Mtetwa,
f) Morena Mabotha Arthur Moloto,
g) Mohumagadi Anuradha Sing,
h) Moprofesa Mark Swilling.
Dipotšišo: Phumla Williams (Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere)
Mogala: 083 501 0139
