Pego ya Kopano ya Kabinete ya 21 Phato 2019

Kabinete e kopane ka Laboraro, 21 Phato 2019, mo Tuynhuys ka Motsekapa

A. Merero ye Bohlokwa Seemong sa Bjale 

1. Inšorense ya Maphelo ya Setšhaba (NHI)

1.1. Kabinete e ipiletša go maloko a setšhaba go kgatha tema go Molaokakanywa wa NHI, woo gonabjale o lego pele ga Palamente. Tshepetšo ya palamente e tla fa setšhaba sebaka se sengwe sa go ba le lefoko Molaokakanyweng wo.

1.3. Ge o fetišitšwe go ba molao, Molaokakanywa o tla dira gore badudi ka moka nageng ya rena ba hwetše tlhokomelo ya maphelo ya go swana, go sa lebelelwe gore ba tšwa malapeng a mohuta mang. Tokelo ye e šireletšwa ke Molaotheo wa Repabliki ya Afrika Borwa wa 1996.

1.4. Kabinete e na le tshepo ya gore NHI e tla phethagatšwa ka magato gape ka maikarabelo. Leano la phethatagatšo le tla dirwa gomme la phatlalatšwa ge Molaokakanywa o fetišitšwe go ba molao.

2. Ketelo ya Semmušo go la Tanzania le Samiti ya SADC

2.1. Kabinete e amogetše pego ka Ketelo ya Semmušo ya Mopresidente Cyril Ramaphosa mo go Repabliki ya Kopano ya Tanzania, yeo e akareditšego kemedi ya kgwebo go godiša kgwebo le peeletšo ka Afrika. Bjalo ka karolo ya lenaneo la go fihlelela batho, Mopresidente o etetše gape Morogoro, yeo e bilego legae la balwelatokologo ba Afrika Borwa. O beile kgare mo Toreng ya Mazimbu go hlompha le go gopola maAfrika Borwa ka moka bao ba hlokofetšego dinageng tše dingwe.

2.2. Mopresidente Ramaphosa o etile pele gape kemedi ya bo 39 ya Samiti ya Mehleng ya Dihlogo tša Dinaga tša Ditšhaba tše di Tlhabollogago tša Borwa bja Afrika (SADC), moo modirišani wa gagwe ka Tanzania, Mopresidente John Pombe Magufuli, a tšerego marapo a go ba Modulasetulo wa SADC.

2.3. Maemong a gagwe bjalo ka Mokgokaganyi wa SADC Nageng ya Bogoši ya Lesotho, Mopresidente Ramaphosa o abile pego ka se a se dirilego go tšwetšapele tshepetšo ya bokgokaganyi bja gagwe nakong ya Samiti ya Troika ya SADC ye e lego ka Sebopego go Tirišano ya Dipolotiki, Tšhireletšo le Polokego yeo e swerwego ka Labohlano, 16 Phato 2019.

3. Kopano ya bo 28 ya BASIC

3.1. Kabinete e amogela kopano ya bo 28 ya Brazil, Afrika Borwa, India le China (BASIC) ya Phetogo ya Leratadima yeo e bilego gona go tloga ka la 14 go fihla ka la 16 Phato 2019.

3.2. Kabinete e amogela gape kgato ye kgolo ya phetogo ya leratadima yeo e tšerwego ke dinaga tša BASIC go thekga ditumelelano tša lefase mo nakong ya pele le ka morago ga 2020, go sa akaretšwe ditlhohlo tša ekonomi ya leago tše dintši tšeo dinaga tše di lebanego le tšona.

3.3. Kabinete e thekga boipiletšo bja dinaga tša BASIC bja gore dinaga tšeo di hlabologilego e be tšona tšeo di thekgago ka tšhelete yeo e lekanego, ka go fetišetša theknolotši le ka go abelana ka bašomi ba ba lekanego ba ba nago le bokgoni go kgokaganya phethagatšo ye e atlegilego ya Kopano ya Tlhako ya UN yeo e bolelago ka Phetogo ya Leratadima, Tshepedišo ya yona ya Kyoto le Tumelelano ya Paris ka mokgwa woo o sa dirego gore dinaga tšeo di sa hlabologago di se be ka gare ga dikoloto.

B. Diphetho tša Kabinete

1. Mmotlolo wa Kabo ya Ditirelo tšeo di Theilwego Seleteng

1.1. Kabinete e amogetše Mmotlolo wa Kabo ya Ditirelo tšeo di Theilwego Seleteng, bjalo ka kaonafatšo ye bohlokwa mo phethagatšong ya mananeo a kabo ya ditirelo. Mmotlolo, woo gonabjale o nepišago dilete tše 44 le mebasepala ya ditoropokgolo ye seswai, o tla kgonthiša go se fetogefetoge le kopanyo mo peakanyong, tekanetšo le phethagatšo ya diprotšeke tša kabo ya ditirelo mo dileteng ka moka mo dikarolong ka moka tše tharo tša mmušo – wa bosetšhaba, wa profense le wa segae.

1.2. Mmotlolo o tsentšwe mo Molaong wa Tlhako ya Dikamano tša Mebušo, 2005 (Molao wa 13 wa 2005), woo o abago tlhako ya tshepedišo le peakanyo ye e kopantšwego ya dilo tše bohlokwa tša tlhabollo, le dinepo gare ga dikarolo tše tharo tša mmušo. O diretšwe gape go kaonafatša mananeo a dipeakanyo tše dingwe go swana le maano a tlhabollo ao a kopantšwego ka nepo ye botse ya go phethagatša leano le tee mo seleteng se sengwe le se sengwe go phatlalala le dikarolo ka moka tša mmušo.

1.3. Mopresidente Ramaphosa e tla ba mothekgi wa mmotlolo, a thekgwa ke Motlatšamopresidente David Mabuza le taolophethiši ka moka. Ditonakgolo tša Diprofense le taolophethiši ya bona le Boramotse ba mebušo segae le dilete, gammogo le di EXCO tša bona, e tla ba karolo ya phethagatšo ya mmotlolo wa kabo ya ditirelo tšeo di theilwego seleteng.

2. Khansele ya Tshepedišo ya Mopresidente (PCC)

2.1. Mopresidente Ramaphosa o beakantše PCC, yeo e lego ya mathomo mo Taolong ya Botshela, ka Labobedi, 20 Phato 2019. Mmotlolo wa Kabo ya Ditirelo tšeo di Theilwego Seleteng o abilwe go PCC gomme wa amogelwa ke Ditonakgolo tša Diprofense ka moka.

2.2. Kopanong go dumelelane gape ka gore Mopresidente o tla etela diprotšeke tša mathomo tša selete, tšona di tla akaretša Selete sa OR Tambo ka Kapa Bohlabela; Selete sa Waterberg ka Limpopo le Mmasepala wa Toropokgolo ya Ethekwini ka KwaZulu-Natal.

2.3. Diprotšeke tša mathomo tše tharo tšeo di tlogo etelwa di akaretša selete sa magaeng, selete sa meepo le mmasepala wa toropokgolo. Mola se e tla ba mathomo a mmotlolo wa kabo ya ditirelo tšeo di theilwego seleteng, dilete tše 42 tšeo di šetšego le ditoropokgolo tše šupa le tšona di tla etelwa ke Mopresidente Ramaphosa le mmušo wa gagwe gammogo le baetapele ba mmušo wa diprofense mo nakong ya Taolo ye ya Botshela.

2.4. Go bile le kabo mo kopanong gomme gwa boledišanwa ka peakanyo ya mekgwa ye senyane ya Tlhabollo ya Kgolo ya Diprofense go Tlhako ya Leano la Lebaka la Nako ya Magareng (MTSF) ya 2019 - 2024.

3. Tumelelano ya Sekhwama sa India, Brazil le Afrika Borwa (IBSA)

3.1. Kabinete e dumeletše go tlišwa ga Sekhwama sa IBSA seo e šomago ka Kimollo ya Bohloki le Tlala (Tumelelano ya Sekhwama sa IBSA) Palamenteng go dumelelwa. Tumelelano ye e gare ga Mmušo wa Repabliki ya India, Mmušo wa Bofederale wa Repabliki ya Brazil le Mmušo wa Repabliki ya Afrika Borwa.

3.2. Sekhwama sa IBSA se hlomilwe ka 2004 go thoma maiteko a go šoma gabotse gape se lebeletše dinyakwa tša batho go godiša Tirišanommogo Magareng ga Dinaga tše di leng kua Borwa mo Dikontinenteng tša Botšona.

3.3. Sekhwama se kgontšhitše Afrika Borwa go kgatha tema ka katlego le bohlokwa go maiteko a lefase go imolla bohloki le tlala tšeo di tseneletšego mo dinageng tšeo di hlabologago. Se kgathile tema gape ka katlego go godiša Dinepo tša Tlhabollo ya Go ya go ile (di-SDG) ka moka tše 17 ka dinaga tša badirišani tše e ka bago 21.

4. Kopano ya bone ya Ditona tšeo di šomago ka Bokgoni bja Afrika bja go Arabela Mathata ka Bjako (ACIRC)

4.1. Kabinete e dumeletše go swarwa ga kopano ya motheo ya Kopano ya Ditona ya bone ya Dinaga tša Go ithaopa tša ACIRC go tloga ka la 30 Phato go fihla ka la 3 Lewedi 2019.

4.2. Se se thekga le go kgatha tema go dilo tše bohlokwa tša mmušo go godiša khutšo le go se fetogefetoge ga kontinente le ga selete, le go kgonthiša gore diphetho tša Kopano ya Afrika (AU) tšeo di amanago le mešongwana ya khutšo ya Mašole a ACIRC le Mašole a Tlaleletšo (ASF) e a fihlelelwa. Se se tla kgonthiša gape gore Khutšo ya Afrika le Mokgwa wa go swana wa Tšhireletšo di dirwa ka khutšo le go šomišwa.

4.3. Afrika Borwa le Dinaga tše dingwe tše 12 tša go Ithaopa ke karolo ya ACIRC yeo e thomilwego ka 2013 bjalo ka peakanyo ya nakwana go fihla ASF e thoma go dirišwa.

C. Melaokakanywa

1. Molaokakanywa wa Tšhireletšo ya Bareki ba Dintlo wa 2019

1.1. Kabinete e dumeletše go phatlalatšwa ga Molaokakanywa wa Tšhireletšo ya Bareki ba Dintlo wa 2019, ka Kuranteng ya Mmušo gore setšhaba se swayeswaye.

1.2. Molaokakanywa o fediša Molao wa Ditekanyo tša Tšhireletšo ya Bareki ba Dintlo, wa 1998 (Molao wa 95 wa 1998). Tlhako ye ye mpsha ya molao e tla laola baagi ba dintlo le baakanyetši; wa katološa tšhireletšo go bareki ba dintlo; wa tsebiša sedirišwa sa tirišo sa bokgoni gomme wa akanya dikotlo/ditumelelano tša maleba le go thibela go se latele molao ga baagi ba dintlo.

1.3. Molaokakanywa wo o hlola gape le tikologo yeo e kgontšhago bakgathatema ba bafsa ka intastering ya go aga dintlo go tsentšha dinyakwa tša kontraka tšeo di kgonthišago gore ba tla swarelela mo mmarakeng.

1.4. Diprotšeke tša dintlo tša thekgo le tša leago bjale di wela ka karolong ya Molaokakanywa, go kgonthiša tšhireletšo ya bareki ka lekaleng leo la mmaraka wa dintlo.

D. Ditiragalo tše di tlago

1. Samiti ya TICAD VII

1.1. Mopresidente Ramaphosa o tla tsenela Samiti ya bošupa ya Khonferense ya Lefase ya Tokyo ka ga Tlhabollo ya Afrika (TICAD VII) ka Japan ka la 29 le la 30 Phato 2019. Morero wa samiti ke “Go tšwetša pele Tlhabollo ya Afrika ka Theknolotši,  Kaonafatšo le Batho,” e beakantšwe le Lenaneo la AU ya 2063 le dilo tše bohlokwa tša kontinente tša kopanyo.

1.2. Samiti ya ngwaga wo ya TICAD VII e tla bolela ka, gare ga tše dingwe, dilo tše bohlokwa tše dikgolo tše tharo: (i) go akgofiša phetogo ya ekonomi le go kaonafatša tikologo ya kgwebo ka kaonafatšo le go ama lekala la praebete; (ii) go katološa setšhaba sa go swarelelo se maatla; le (iii) go matlafatša khutšo le go se fetogefetoge.

1.3. Tirišano ya Japan ka ditaba tša selete le tša lefase e bohlokwa go tšwetša pele Lenaneo la Afrika le go lemoga boitshwaro bja Tirišanommogo Magareng ga Dinaga tše di leng kua Borwa mo Dikontinenteng tša Botšona.

2. Samiti ya Sehlopha sa Dinaga tše Šupa (G7)

2.1. Mopresidente Ramaphosa o tla eta pele kemedi ya Afrika Borwa go ya Samiting ya G7 ka France go tloga ka la 24 go fihla ka la 26 Phato 2019, go latela taletšo ya Afrika Borwa go tsenela bjalo ka badirišani ba bagolo.

2.2. G7 ke foramo ya dinaga tše šupa tšeo di nago le diekonomi tše di tšwetšego pele gape di hlabollogilego lefaseng ka bophara - France, Germany, Italy, Japan, Amerika, United Kingdom le Canada – tšeo baetapele ba tšona ba kopanago ngwaga le ngwaga go boledišana ka ditaba tše bohlokwa tša ekonomi ya lefase, polotiki, go se lekalekane, leago le tšhireletšo. Samiti ye e tlago ya G7 e tla nepiša go lwantšha go se lekalekane, go godiša tekatekano ya bong, phihlelelo ya thuto le ditirelo tša maphelo tša boleng bja godimo.

2.3. Go kgatha tema ga Afrika Borwa ka go Samiti ya G7 ya 2019 go hlahlwa ke dithekgo tša dipholisi tša ka ntle tša mekgwa ye mene, (i) go kaonafatša dikgahlego tša setšhaba go fihlelela dinepo tša gae; (ii) go kaonafatša Lenaneo la Afrika le go godiša thekgo ya tlhabollo ya tshwarelelo ya Afrika; (iii) go huetša  mokgwa wa go swana wo o kapanetšwego wa lefase woo o mpshafaditšwego le (iv) go kaonafatša lenaneo la Borwa ka go matlafatša Tirišanommogo ya Dinaga tše di leng kua Borwa mo Dikontinenteng tša Botšona mmogo le Dipoledišano magareng ga Dinaga tše di leng kua Borwa le tše di leng kua Bohlabela mo Dikontinenteng tša Botšona.

3. Foramo ya Ekonomi ya Lefase (WEF) ka Afrika

3.1. Foramo ya Ekonomi ya Lefase ya bo 28 e tla swarwa Motsekapa ka la 4 go fihla ka la 6 Lewedi 2019 ka fase ga morero: “Go kaonafatša Kgolo ya Kakaretšo le Bokamoso mo Nakong ya Tirišo ya Theknolotši (4IR)”. Foramo e ikemišeditše go bopa mananeoa selete le tša intasteri tša ngwaga wo o tlago.

3.2. Lenaneo le tla nepiša ka moo go ka katološwago phetogo ya mokgwa wa go swana wa selete woo o amanago le diinstitušene tša profešene, peeletšo, kopanyo, intasteri le kaonafatšo go godiša 4IR.

3.3. Go ba gona ga Baetapele ba Ekonomi ya Lefase le Dihlogo tša Dinaga mo nageng ya rena go aba sebaka sa go se tlwaelege go Afrika Borwa go ikgodiša le go kaonafatša dikgato tša rena tša bohlokwa tša go godiša ekonomi ya rena.

4. Kopanokakaretšo ya ISO ya bo 42

4.1. Biro ya Afrika Borwa ya Ditekanetšo ka Motsekapa e tla swara Kopanokakaretšo ya bo 42 ya Mokgatlo wa Lefase wa Ditekanetšo (ISO) go tloga ka la 16 go fihla ka la 20 Lewedi 2019.

4.2. ISO e kopantšha ditsebi go abelena tsebo ya bona le go godiša ditekanetšo tšeo di theilwego go ditumelelano tša boithaopo le tšeo di lego maleba mmarakeng wa lefase tšeo di thekgago kaonafatšo gomme tša fa ditharollo tša ditlhohlo tša lefase.

Lenaneo la ISO la 2019 le tla thoma maano a go šogana le ditlhohlo tša phetogo ya leratadima, ekonomi ya titšitale, kgolo ya ekonomi le kgwebo ye e kopanetšwego.

5. Kgolaganyo ya Ditirelo tša Mmušo mo Kgweding ya go Keteka Ditirelo tša Setšhaba (PSM) ka Lewedi

5.1. Lenaneo leo le tlago la PSM ka Lewedi ke lenaneo la kaonafatšo ya kabo ya ditirelo leo le dirago karolo ya Lenaneo la Tsošološo la Batho Pele leo le godišago tsela ye e tlwaelegilego ya go dira mošomo wa ditirelo tša setšhaba ka boprofešenale le go tšwela pele go aparela dikarolo ka moka tša kabo ya ditirelo tša setšhaba.

5.2. Lenaneo la PSM la 2019 le tla swarwa ka fase ga morero: “Khawuleza”: Go iša Ditirelo Bathong: Batho Pele “We Belong, We Care, We Serve.”. Se se matlafatša boipiletšo bja Mopresidente Ramaphosa nakong ya Polelo ya Maemo a Setšhaba gore bašomi ba mmušo ba phele go ya ka boitshwaro le ditheo tša Batho Pele ka go bea batho pele.

5.3. Kgoboketšo ya Lenaneo la PSM la 2019 le akaretša:

• Kgwedi ya Boeti – ka fase ga morero: “Boeti le Mešomo – bokamoso bjo bokaone go batho ka moka”. Boeti ke ye nngwe ya makala ao a dutšego a hlola mešomo. Kabinete e hlohleletša maAfrika Borwa go tšea maeto a Sho’t Left gomme ba godiša boeti mo nageng ya rena, ka go šomiša sebaka sa Beke ya Diphaka tša Setšhaba tša Afrika Borwa (SANParks) ya ngwaga le ngwaga go tloga ka la 8 go fihla ka la 15 Lewedi 2019, go etela diphaka tša rena tša setšhaba tšeo nakong yeo di tla bulelwago setšhaba ntle le tefo. Afrika Borwa ke legae la Mafelo a Bohwa a Lefase a 10 gape ke karolo ya boeti bja lefelo la lefase.
• Kgwedi ya Bohwa – Bohwa bo bula dibaka tše dingwe tša mešomo le mabokgoni, ya fa difala tša badiragatši, batsebatiroatla le diintasteri tša tlaleletšo. Go na le gape tlhokego ya go tšwela pele ka maikgafo a rena go babalela, go tsošološa le go godiša dipolelo tša setala, bjalo ka karolo ya go šireletša bohwa bja rena.
• Kgwedi ya Tšhireletšo ya Maphodisa – e thomilwe ka Letšatši la Segopotšo la Setšhaba ka la 1 Lewedi, go gopola bagale le bagaleadi ba rena bao ba hlokofetšego ba le mošomong,

Lenaneo le la kopanelo le huetša Leano la Tlhabollo la Setšhaba leo le gatelelago tlhokego ya tshepedišo yeo e sepetšwago gabotse gape ka bokgoni ya diinstitušene tša mmušo ka bašomedi ba mmušo ba ba nago le bokgoni bao ba ikgafetšego botse le bokgoni bja setšhaba bja go aba ditirelo tša boleng bja godimo bja go se fetogefetoge, mola ba bea pele dinepo tša tlhabollo ya setšhaba.

E. Melaetša

1. Mahloko

Kabinete e romela melaetša ya mahloko go:

• Mmušo le batho ba Tanzania ka morago ga gore tanka ya dibešwa e thuthupe gomme ka masetlapelo ya bolao batho ba 90 gomme e lakaleditše gape bao ba gobetšego gore ba fole ka pela.
• balapa le bagwera ba mmabokgabo wa Afrika Borwa, moakanyetši le mmakgwebo, Mohumagadi Carro Boyes (65), yoo a hlokofetšego ka Laboaro, 14 Phato 2019.

2. Ditebogišo le Ditakaletšo tše Dibotse

Kabinete e:

• lakaletša Moahlodi Edwin Cameron tše dibotse go latela go rola mošomo ka morago ga go ba moahlodi mengwaga ye 25. Moahlodi Cameron, yoo a thwetšwego go Kgorotsheko ya Molaotheo ka 2008, a šomilego bjalo ka ramolao wa ditokelo tša batho nakong ya mmušo wa kgethollo, o emetše bao ba bego ba lwantšhana le mmušo wa kgethollo gomme a lwela tekatekana ya banna bao ba ratanago le banna ba bangwe le basadi bao ba ratanago le basadi bangwe. Kabinete e reta thekgo ya gagwe ya nako ye telele go ditokelo tša batho, gammogo le go lwela gore batho ka moka ba fihlelele di-antiretroviral.
• lakaletša rammino woo e lego mohlala, Morena Caiphus Semenya, letšatši la matswalo le lebotse la mengwaga ye 80. Morena Semenya o kgathile tema go puku ya dikoša ya setšhaba ya Afrika Borwa ka dikoša tša go swana le Matswale, Angelina, Ziphi’nkomo, gammogo le ditirišano tše maatla go swana le Ndiphendule le mosadi wa gagwe, Mma Letta Mbula. O šomile le batšweletši ba mmino ba lefase, gomme o amogetše dikgetho tša Difoka tša Primetime Emmy tše 37 gomme a thopa tše senyane. O amogetše gape Sefoka sa Emmy ka mošomo wa gagwe wa go thoma koša ya Roots. O kgathile tema gape mo go direleng The Lion King ya Disney dikoša.
• lakeletša Motlatšamolaodimogolo wa Bolaodi bja Bosekiši bja Setšhaba (NPA), Moatbokheiti Silas Ramaite (Mmoleledi yo Mogolo (SC)) tše dibotse, go latela tumelelo ya Mopresidente Ramaphosa gore a role mošome pele ga nako le go tšwa ka ofising go ya ka Molao wa 12 (8)(a) wa NPA, 1998 (Molao wa 32 wa 1998). Kabinete e leboga tema yeo Moatbokheiti Ramaite a e kgathilego go NPA le go taolo ya molao ka bophara mo mengwageng ye mentši ya thwalo ya gagwe mo lekaleng la molao.
• lebogiša Mohumagadi Sasha Maria Schwendenwein wa mohlwaela wa thelebišene wa bobegaditaba bja dinyakišišo Carte Blanche, ka go tsenela Difoka tša Bobegaditaba bja SADC, moo a thopilego maemo a bobedi mo legorong la TV. Kanegelo yeo e thopilego, “Follow the Guns”, yeo e lego tšweletšo mmogo yeo e lebelelago go utswa manaka a ditšhukudi.
• lebogiša Springboks le Banyana Banyana go phagamišetša godimo folaga ya Afrika Borwa le phenyo ya godimo mo go Phadišano ya Rugby le Phadišano ya Basadi ya COSAFA, ka tsela yeo. Naga e ikgantšha ka bona gomme dikatlego tša bona ke tlhohleletšo go diatlelete tše difsa go phatlalala le naga.
• lebogiša Mohumagadi Zozibini Tunzi, yoo a filwego sefoka sa Mohumagatšana Afrika Borwa sa 2019 gomme e mo lakaletša tše dibotse nakong ya taolo ya gagwe. O tla emela naga mo phadišanong ya Mohumagatšana wa Kakaretšo le Mohumagatšana wa Lefase.

F. Bao ba thwetšwego mešomong

Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefatšwa ka maleba.

1. Go thwala gape ka Morena Fundisile Goodman Mketeni bjalo ka Mohlankedimogolophethiši wa SANParks

Dipotšišo: Mohumagadi Phumla Williams – Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere
Mogala: 083 501 0139