A. Mhaka eka Mbango
1. Xitereko xa mathekisi xa le Kapa-Vupeladyambu xa Khansele ya Mathekisi ya Tiko ya Afrika-Dzonga (SANTACO)
1.1. Khabinete yi hlamuseriwile eka nkwetlembetano exikarhi ka SANTACO ya le Kapa-Vupeladyambu na Dorobakulu ra Kapa lowu hundzukeke xitereko xa madzolonga hikwalaho ka ku tekeriwa swibazana swa mathekisi hi Dorobakulu ra Kapa.
1.2. Khabinete yi sola madzolonga na hasahasa eKapa naswona yi komberile SANTACO ku tiyisisa leswaku goza ra yona ro kombisa ku vilela ri endliwa hi ku rhula naswona ri nga kavanyeti timfanelo ta van'wana. Eka leswi, hi lemukile leswaku a ku vangi na timhangu ta madzolonga eka 48 wa tiawara leti nga hundza. Hambiswiritano, swirho swa Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika Dzonga na tiejensi ta nawu tin'wana ti lerisiwile ku tiyisisa leswaku xiyimo xa madzolonga xa lawuleka ku pfumelela vaaki ku fambafamba ko hlayiseka ku ya eswikolweni, emitirhweni na migingiriko ya vona ya siku na siku ya ntolovelo.
1.3. Khabinete yi tlhele yi hlamuseriwa ekansindziso wa swipimelo swa matirhelo ya mathekisi swa Dorobakulu ra Kapa leswi hambanaka na Nawu wa Nkhuluko wa Mimovha wa le Magondzweni wa Tiko, 1996 (Nawu wa 93 wa 1996) na Nawu wa Vutleketli wa Misava wa Tiko, 2009 (Nawu wa 5 wa 2009), lowu lawulaka milandzu ya nkhuluko wa mimovha na mixupulo leyi tirhaka, ku katsa na ku tekela mimovha. Khabinete yi lerisile Holobye wa Vutleketli, Manana Sindisiwe Chikunga, ku tiyisisa leswaku swipimelo swa matirhelo ya mathekisi leswi swi kanetanaka na milawu ya Rhiphabuliki swi susiwa.
2. Nyimpi ehenhla ka cela migodi swi nga ri enawini
2.1. Khabinete yi amukele ku rhumeriwa ka yuniti ya maphorisa yo hlawuleka, leyi seketeriwaka hi masocha, eRiverlea, Joni, ku tirhana na cela migodi swi nga ri enawini endhawini leyi.
2.2. Hi ku engetela, Khabinete yi hoyozele ku khomiwa ka kutlula 194 wa vaehleketeleriwa hikwalaho ka migingiriko yo cela migodi swi nga ri enawini naswona yi lerisile tiejensi ta nawu ku yimisa leswi hi ku hatlisa na vugevenga byo tika byin'wana etikweni.
2.3. Ndzawulo ya Switirhisiwa swa Swicelwa na Eneji (DMRE) yi tibohile ku pfala mihocho yo pfuleka leyi nga tirhisiwiki hinkwayo na mabakwa ya migodi eRiverlea hi ku hela ka Ndzati 2023, loko ku hetisisiwa ka makungu yo pfala mihocho yo pfuleka leyi nga tirhisiwiki hinkwayo na mabakwa ya migodi etikweni hinkwaro.
3. Xiyimo xa vuhlayiseki eNiger
3.1. Khabinete yi lemukile ntshikilelo wa xiyimo xa vuhlayisekivuhlayiseki eNiger xi nga na wona eka ku tekiwa ka tendzo hi le moyeni exikarhi ka Afrika Dzonga/Dzonga wa Afrika na Yuropa Vupeladyambu, ku ri na switandzhaku swo biha eka mabindzu na vanhu ku fana na mabindzu ya le moyeni laya ha ku sungulaka ku hlakarhela eka mihlaselo yo onhetela ya ntungu wa Vuvabyi bya sitsongwatsongwana xa Khorona bya 2019 (COVID-19).
3.2. Khabinete yi tshikelele ku sola ka mfumo ka ku vutliwa ka mfumo eNiger naswona yi kombela ku vuyiseriwa ka xihatla ka mfumo wa xidemokirasi, naswona yi tlhele yi lemuka pfhumba ro vuyisela ntolovelo ehansi ka Muganga wa Ikhonomi wa Matiko ya Afrika Vupeladyambu.
4. Nhlengeletano ya matiko ya Russia-Afrika
4.1. Phuresidente Cyril Ramaphosa a ri un’wana wa varhangeri va le Afrika lava va yeke eka Nhlengeletano ya matiko ya Russia-Afrika ya Vumbirhi, eSt Petersburg eka Nhlangano wa Russia hi 27 na 28 Mawuwana 2023. Nhlengeletano ya matiko leyi yi amukele Kungu ra Matirhelo ra Foramu ya Xinakulobye ya Russia-Afrika leyi kongomisaka eka ku tiyisiwa ka ntirhisano wa swiyenge swa tipolitiki na vuhlayiseki, ikhonomi, timhaka ta mpfuno wa vanhu, na mitsakelo yo vuyerisa matlhelo hinkwawo na ku humelela.
4.2. Ehandle ka nhlengeletano ya matiko leyi, Varhangeri va Afrika va Tiko na Mfumo lava va nga xiphemu xa Pfhumba ra ku Rhula eAfrika eka nkwetlembetano exikarhi ka Russia na Ukraine va khome minkanerisano yo landzelerisa na Phuresidente Vladimir Putin eka magoza ya ku akiwa ka ntshembo lama kaneriweke eka nkarhi lowu nga hundza lama ma nga ta tumbuluxa swipimelo swa xitshunxo lexi kanerisaniweke ku herisa nyimpi.
4.3. Vaphuresidente Ramaphosa na Putin va tlhele va khoma nhlengeletano ya matiko mambirhi kutani va kanela swivandlanene swa ku engetela mabindzu exikarhi ka matiko lamambirhi na ku va Nhlangano wa Russia wu engetela vuvekisi eAfrika-Dzonga.
5. Ku Lulamela eka ku Rhurhela Nhlengeletano ya matiko ya BRICS
5.1. Khabinete yi tivisiwile leswaku swilo hinkwaswo swi tshamisekile eka ku lulamela Afrika-Dzonga ku rhurhela Nhlengeletano ya matiko ya BRICS ya vu15 eJoni ku suka 22 kufika 24 Mhawuri 2023.
5.2. Yo hetelela ya tinhlengeletano ta Vaholobye va BRICS – Nhlengeletano ya Vaholobye va Vurimi va BRICS – eka nkarhi wa sweswi yi le ku endlekeni, loko Tinhlengeletano ta Vaholobye va Timhaka ta Matiko Mambe, Vusirheleri, Mabindzu, Dyondzo, Sayense, Vatirhi, Vuhlanganisi, Rihanyo, na Foramu ya Nhluvukiso wa Madoroba ti fikise emakumu swiviko swa tona swa Nhlengeletano ya matiko ya Varhangeri.
5.3. Minongoloko yo Fikelela vanhu ya BRICS eka swiyenge swo hambanahambana na vaakatiko na yona yi fikile emakumu.
5.4. Minkanerisano leyi yi nyikile mifumo, mihlangano, vativinkulu na swidyondzeki ku suka eka matiko ya BRICS xivandlanene xa ku kanela swiphiqo swa ntsakelo wa matlhelo hinkwawo lowu nga endla leswaku ku tekiwa swiboho ku ri na vutivi hi nkarhi wa Nhlengeletano ya matiko ya BRICS.
6. Nkambisiso wa Khume ra Malembe wa Kungu ra Nhluvukiso ra Tiko (NDP)
6.1. Khabinete yi amukele Nkambisiso wa Khume ra Malembe ra NDP hi Khomixini ya Nkunguhato ya Tiko leyi kombiseke leswaku ikhonomi yi tshame ya ha ri na xivumbeko hi mukhuva lowu nga tirheliki ku tsakela ka vanhu va Afrika Dzonga hinkwavo, leswi nga xivangelokulu xa swiyimo leswi tlakukaka swa vusweti na mpfumaleko wa ndzingano.
6.2. Mfumo wu tshama wa ha tibohile ku aka hi vuntshwa na ku cinca ikhonomi ku tirhela ku tsakela ka vanhu va Afrika Dzonga hinkwavo.
7. Eneji
7.1. 25 Mawuwana yi fungha ku Tlangela ko Sungula kusukela loko Phuresidente Ramaphosa a tivise Kungu ra Matirhelo ra Eneji.
7.2. Khabinete yi amukele ndzima leyi khatsiweke kuta fika sweswi ku tirhisa Kungu ra Matirhelo ra Eneji, leri ri yaka emahlweni ri tsarisa ku antswisiwa eka Xiphemu xa Vukona bya Eneji na ku ntswisa eka swiyenge swa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana.
8. Vupfhumba
8.1. Khabinete yi tsakisiwa hi ku va tinhlayonhlayo ta Vupfhumba ta Khotavuxika ti komba leswaku xiyebge xa vupfhumba xi le ku hlakarheleni hi switsongotsongo ku suka eka switandzhaku swo onhetela swa ntungu wa COVID-19. Tinhlayonhlayo ta Khotavuxika 2023 ku suka eka Tinhlayonhlayo ta Afrika Dzonga (Stats SA) ti komba leswaku mpimo wo fika, ku suka na vatekatendzo yi tlakukile hikambirhi eka vatshami va le Afrika Dzonga na vatekatendzo va le matikweni mambe exikarhi ka Khotavuxika 2022 na Khotavuxika 2023.
9. Ikhonomi
9.1. Khabinete yi amukele xiviko xa Stats SA xa ku ya ehansi ka tinhlayo ta vatirhisi ku suka eka 6.3 wa tiphesente hi Mudyaxihi ku fika eka 5.4 wa tiphesente hi Khotavuxika 2023, leti nga ku yeni ehansi lokukulu ku sukela Mudyaxihi 2020. Ku ya ehansi loku ku komba ku tiyiseleka ka ikhonomi ya hina, loku tiyisiweke ku ya emahlweni hi xiboho xa Bangikulu ya Afrika Dzonga ku tshika ntswalo wu nga cincangi eka 8.25 wa tiphesente.
10. Nawumbisi wa Ririmi ra Swikoweto rs Afrika Dzonga (SASL)
10.1. Khabinete yi amukele ku sayiniwa ka sweswi ku va nawu Nawumbisi wa SASL hi Phuresidente Ramaphosa, leswi endleke SASL ku va ririmi ra ximfumo ra vu12 eAfrika Dzonga. Leswi swi ta kondletela timfanelo ta kwalomu ka 600 000 wa vatirhisi va SASL eAfrika Dzonga.
B. Swiboho swa Khabinete
1. Khalendara leyi rhangaka yi humesiwa ku va yi kandziyisiwa eka tinhlayonhlayo ta vugevenga ta kotara na kotara eka lembeximali ra 2023/24
1.1. Khabinete yi pasise khalendara leyi rhangaka yi humesiwa ku va yi kandziyisiwa eka tinhlayonhlayo ta vugevenga ta kotara na kotara eka lembeximali ra 2023/24. Tinhlayonhlayo ta vugevenga ti ta humesiwa hi Mhawuri na Hukuri 2023 eka kotara ya n'we na mbirhi, na Nyenyanyana na Mudyaxihi 2024 eka kotara ya nharhu na kotara ya mune hi ku landzelelana. Ku humesiwa ko vuyelela ka tinhlayonhlayo ta vugevenga i ka nkoka eka ku veka tihlo eka mitolovelo ya vugevenga na ku tekiwa ka swiboho swo antswa eka lwisaneni na vugevenga.
2. Pholisi ya ku Katsiwa ka Timali
2.1. Khabinete yi pasise Pholisi ya ku Katsiwa ka Timali leswaku yi simekiwa. Pholisi yi vumba xiphemu xa mipfuxeto ya mfumo ya swinawana swa xiyenge xa timali naswona hi ku fambisana na mojulu wa Twin Peaks wa Timali taTiko.
2.2. Exikarhi ka swin'wana, pholisi leyi yi na xikongomelo xa ku tiyisisa leswaku ku va na matikhomelo ya timakete yo antswa ya tikhasimende eka xiyenge xa timali. Xikongomelo i ku tiyisisa leswaku mihlangano ya timali yi endla mabindzu hi tindlela leti nga tinene eka tikhasimende, ku sivela maendlelo lama ma tekelaka ehansi vukahle bya timakete ta timali, na ku aka ntshembo eka sisitimi ya timali.
2.3. Ku simekiwa ka pholisi swi ta tiyisisa leswaku tiko ri tiyisa tisisitimi ta yona ta timali ku seketela ku kula ka ikhonomi na ku kondletela mfikelelo wa vukorhokeri bya timali na ku katsiwa ka timali eka vaakatiko hinkwawo. I ku tekeriwa enhlokweni ka leswaku loko mpimo wo fikelela wu antswile eka tiakhawunti ta nxaviselano, leswi a swi kombisiwangi eka swikumiwa na vukorhokeri swa timali swin'wana swo tala.
2.4. Pholisi leyi ya kumeka eka webusayiti ya Timali ta Tiko: www.treasury.gov.za
C. Milawumbisi
1. Nawumbisi wo Cinciwa ka Vulawuri bya Vuchuchisi (NPA) bya Tiko wa 2023
1.1. Khabinete yi pasise xiringanyeto xo yisiwa ka mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa NPA 2023 ePalamente. Nawumbisi lowu wu cinca Nawu wa NPA, 1998 (Nawu wa 32 wa 1998) ku lulamisela ku tumbuluxiwa ka Xiyengetsongo xo Lavisisa tanihi vandla ra nkarhi hinkwawo endzeni ka NPA na ku tlhela wu tiyisa matimba yo lavisisa.
2. Nawumbisi wo cinciwa ka Xinawana xo Kavanyeta Vuhlanganisi na ku Nyikiwa ka Vuxokoxoko lebyi fambelanaka na Vuhlanganisi
2.1. Khabinete yi pasise xiringanyeto xo yisiwa ka mpfapfarhuto wa Nawumbisi wo Cinciwa ePalamende, lowu hundzuluxaka Nawu wa ku Lawuriwa ka Vuhlanganisi na ku Nyikiwa ka Vuxokoxoko lebyi fambelanaka na Vuhlanganisi.
2.2. Ku cinciwa ku nyika ngopfungopfu vusirheleri byo ringanela byo sirhelela mfanelo ya xihundla, tanihilaha yi tiyisiweke hakona hi timfanelo to fikelela tikhoto, ntshunxeko wo vulavula wa swihangalasamahungu na vuhlayiseki wa ku tshunxeka eka ku vulavula eka swa vuhangalasi bya mahungu na nkateko wa xinawu hi ku landza vuavanyisi bya Khoto ya Vumbiwa bya 2021 lebyi byi simekeke RICA ya 2002 a byi fambisani na Vumbiwa.
D. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya tidyondzo na ku pasisiwa loku faneleke.
1. Tat. Percy Sechemane tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerikulu wa Vulawuri bya Thanele ya Trans -Caledon.
2. Man. Thathakahle Nonkqubela Jordan-Dyani tanihi Mulawuri-Jenerali (DG) eka Ndzawulo ya Vuhlanganisi na Tithekinoloji ta Xidijitali.
3. Tat. Duncan Pieterse tanihi DG eka Timali ta Tiko.
4. Man. Qinisile Precious Delwa tanihi Xandla xa DG (DDG): Nhluvukiso wa Mabindzu na Van'wamabindzu eka Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Mabindzu Lamatsongo (DSBD).
5. Man. Mosa Keneilwe Makhele tanihi DDG: Pholisi ya Siyenge na Ndzavisiso eka DSBD.
6. Tat. Xolisa Mabhongo tanihi DDG: Mafumelo yo Angarhela na Ajenda ya Matikokulu eka Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano.
7. Tat. Rosinah Nghaka Dumalisile tanihi DDG: Tindlu to Rhentiwa to Fikeleleka na Tindlu ta Vanhu eka Ndzawulo ya Vutshamo bya Vanhu.
8. Tat. Thabo Kekana tanihi DDG: Minongoloko na Tiphurojeke eka DMRE.
9. Bodo ya Valawuri na Vandla ra Heriso wa Thyaka ra ku Humesiwa ka Eneji ya Nyutliliya ya Tiko:
(a) Man. Lemao Dorah Modise (Mutshamaxitulu);
(b) Dok. Wolsey Barnard (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(c) Man. Gratitude Ramphaka;
(d) Dok. Kgaugelo Chiloane (ku thoriwa hi vuntshwa); na
(e) Gqweta Derick Block.
10. Bodo ya Valawuri ya Mulawuri wa Nyutliliya Tiko:
(i) Tat. Protas Phili – Mutshamaxitulu (ku thoriwa hi vuntshwa);
(ii) Man. Pinkie Deneo Peta (ku thoriwa hi vuntshwa);
(iii) Tat. Paul Heeger;
(iv) Man. Nolubabalo Zolisa Zwakala;
(v) Dok. Pathmanathan Naidoo;
(vi) Dok. Nandi Malumbazo;
(vii) Man. Theodorah Bahlekazi; na
(viii) Tat. Happy Khambule.
11. Bodo ya Valawuri ya Ejensi ya Malawulelo ya Vuhlengeletelo bya Inkomati-Usuthu:
(i) Man. Linda Carol Zulu (Mutshamaxituluu);
(ii) Gqweta Geraldine Khoza (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(iii) Man. Shivon Wiggins;
(iv) Tat. Sam Mthembu;
(v) Tat. Mokgobi Andrew Ramushu;
(vi) Tat. Steven Matome Mathetsa; na
(vii) Man. Salome Chiloane-Nwabueze.
12. Bodo ya Valawuri ya Ejensi ya Thekinoloji ya Vuxokoxoko bya Tiko:
(i) Tat. Kiruben Pillay (Mutshamaxitulu);
(ii) Man. Lerato Petlele (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(iii) Man. Khathu Sibanda;
(iv) Dok. Lucienne Abraham;
(vi) Tat. Luvuyo Keyise;
(vii) Tat. Mandla Martin Mnisi;
(viii) Man. Renisha Naidoo;
(ix) Man. Nolitha Pietersen; na
(x) Man. Laura Mseme.
E. Mahungu ya Sweswi
1. N'hweti ya Vavasati
1.1. Afrika Dzonga yi le ku tsundzukeni ka N'hweti ya Vamanana hi Mhawuri ehansi ka nkongomelo: “Ku hatlisisa swivandla swa ikhoni ya vaaki ku nyika matimba eka vamanana” ku xixima ku tlula 20 000 wa vamanana lava va yeke eUnion Buildings hi 1956 ku kombisa ku vilela ehenhla ka milawu ya mapasi yo tshikelela ya mfumo wa mafumelo ya xihlawuhlawu.
1.2. Khabinete yi kombela vanhu va Afrika Dzonga ku tirhisa n'hweti leyi ku nga ri ntsena ku xiximi vamanana lava va lweleke tshunxeko wa hina, kambe na ku tlhela hi nghenisa xandla ku aka tiko leri seketelaka ku nyikiwa matimba eka vamanana na ku va leri ri seketelaka vuhlayiseki bya vamanana na vana.
F. Mahungu
1. Vuhoyozeri
Khabinete yi hundzisa ku hoyozela ka yona na ku navelela leswinene eka:
- Netball Spar Proteas, eka ku va yi fikelerile xiyimo xa vutsevu xa le henhla eka Khapi ya Misava ya Bolo ya mavoko. Khabinete yi kombele vanhu va Afrika Dzonga hinkwavo ku tirhisa mikarhi leyo vumba vun'we tanihi xivandlanene xa ku fikelela Maafrika Dzonga kulorhi ku vumba ntirhisano wa vanhu na ku kondletela ku vumba tiko erixakeni laha munhu un'wana na un'wana a titwaka a amukelekile.
- Banyana Banyana, eka ku endliwa ka matimu hi ku hundzela eka rhenge ra vu 16 ro hetelela ra Khapi ya Misava ya Vamanana ya FIFA ya 2023. Ku fikelela loku nga khorwisiki erivaleni ra mitlangu ku hlohlotele tiko naswona ku endle leswaku tiko ri tinyungubyisa.
- Phurof Thuli Madonsela, khale ka Musirheleri wa Vaaki, eka ku va a thoriwile eka Bodo yo Tsundzuxa ya Xisayense ya Vun'we bya Tinxaka eka Switsundzuxo leswi Tiyimelaka eka Miboxeketo eka Sayense na Thekinoloji.
- Tatjana Schoenmaker, eka ku kuma sagwati ra nsuku eka vuhlamberi bya 200m na silivhere eka vuhlamberi bya 1000m Vunghwazi bya le Matini bya Misava eFukuoka, Japan.
2. Michavelelo
Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va:
- Imam Achmad Cassiem (78), khale ka mubohiwa wa le Robben Island, xirho xa Pan Africanist Congress na xirho xo sungula x xa Qibla Movement, loyi a ri mulweri wa khale wa Nyimpi ehenhla ka Mafumelo ya xihlawuhlawu.
- Vanhu lava va lahlekeriweke hi vutomi bya vona eka xitereko xa mathekisi ya swibazana eKapa.
Swivutiso: Man. Nomonde Mnukwa – Muvulavuleri wo Khomela wa Mfumo
Selifoni: 083 653 7485
