Pego ya Kopano ya Kabinete ya la 21 Diphalane 2015

1. Phethagatšo ya Mananeo a Bohlokwa a Mmušo

1.1. Kabinete e thekga masolo ao a tsebagaditšwego ke Tona ya Kgoro ya Ditšhelete Nhlanhla Nene ka Polelong ya Molawana wa Ditekanyetšo tša Gare ga Ngwaga wa Ditšhelete. Masolo a a tla hlahla ekonomi ka dinakong tše tša kgolo ya ekonomi ye e nanyago le ye e ka fetogago nako efe goba efe lefaseng ka bophara.

Afrika Borwa e bile le kgatelopele ka phetošong ya tša leago le ekonomi gomme e rarolla mapheko ao a šitišago kgolo ya ekonomi. Tona Nene o hlagišitše tlhako ya ditshenyegelo tša ka nageng ya mengwaga ye meraro ye e latelago. Tlhako ye ya ditshenyegelo e tla netefatša gore mmušo ga o tšwe tseleng go phethagatša mananeo a ona ka ge go hlagišitšwe ka go Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP). Dilo tše di beilwego pele di bohlokwa ka go maano a ditshenyegelo tša lebaka la magareng.

Kabinete e tšwela pele go thekga magato a mmušo a go seketša ditshenyegelo ao a tlago netefatša gore dilo tše mmušo o di beilego pele ga di šitišwe ka mokgwa ofe goba ofe.

Kabinete e amogela dipoelo tša ketelo ya mošomo ka Mopresidente Jacob Zuma go la Democratic Republic of Congo (DRC) go tloga ka la 16 go fihla ka la 17 Diphalane 2015. Mo mengwageng ye lesome ye e tlago Khomišene ya Dinaga ka Bobedi e tla maatlafatšwa go phethagatšwa ga diprotšeke tša ekonomi tša mohlakanelwa, kudukudu Protšeke ya Grand Inga Hydropower. Protšeke ye e tla feletša ka go aba ga methopo ya tlaleletšo ya mohlagase ka mothopong wa mohlagase ka nageng le go Selete sa Borwa bja Afrika.

1.2. Kabinete e amogela go phethwa go atlegilego ga ketelo ya mošomo ka Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa ka Stockholm, Sweden go tloga ka la 18 go fihla ka la 20 Diphalane 2015, fao a bilego modulasetulommogo wa kopano ya bo 9 ya Khomišene ya Dinaga ka Bobedi tša Afrika Borwa le Sweden, yeo e dirilego gore go tsebagatšwe semmušo komiti ya ka fasana ka ga tikologo, mohlagase le meetse.

2. Diphetho tše bohlokwa tša Kabinete

2.1. Kabinete e dumeletše kamogelo ya dinaga tša G20 ya Melawana ya Maemo a Godimo ka ga Go hloka Sephiri ga Kholego ya Beng ba Dithoto. Melawana ye e bea magato ao naga ye nngwe le ye nngwe ya leloko e swanetšego go a tšea go thibela tšhomišobošaedi ya batho ba semolao le dithulaganyo tša semolao mabapi le beng ba dithoto.

Kabinete e tšwetše pele go dumelela go hloma ga Komiti ya magareng ga dikgoro yeo e tlago hlokomela go tsenya tirišong le go bega ga Leanotiro la ka Nageng. Komiti ye e tla kgokaganywa ke Kgoro ya Tirelo le Taolo ya Setšhaba.

Melawana ya maemo a godimo e tla kaonafatša go hloka sephiri ga batho ba semolao gomme dithulaganyo di bohlokwa go šireletša seriti le go hloka sephiri ga tshepedišo ya ditšhelete lefaseng ka bophara.

Go thibela tšhomišobošaedi ya dihlongwa tše mabakeng ao a sego molaong a go swana le bomenetša, go efoga go lefa motšhelo le go sepediša ditšhelete ka ntle ga molao go thekga maikemišetšo a dinaga tša G20 a go oketša kgolo ka peeletšo ya lefapha la phraebete.

2.2. Kabinete e dumeletše gore Afrika Borwa e tšeye maemo a Bodulasetulo bja Komititaolo ya Selekane se se Hlokago Sephiri sa Mebušo (OGP) ka 2015-2016. Kabinete gape e amogetše gape sethalwa sa Afrika Borwa sa Leanotiro la Bosetšhaba la bo 3 la OGP.

OGP ke lesolo la lefaseng ka bophara leo le bopilwego ke tirišano ya mebušo ye e etilego pele le mekgatlo ya baagi yeo e šomelago go tšwetša pele go hlokega ga sephiri le maikarabelo ka mmušong – ka dinepo tša go oketša go araba ga mmušo go badudi, go lwantšha bomenetša, go tšwetša pele go šoma gabotse ga ekonomi, go hloma boitlhamelo, le go kaonafatša kabo ya ditirelo.

Go tloga mola go hlongwago OGP, Afrika Borwa e bile leloko leo le kgathago tema ka mafolofolo la Komititaolo ye, e lego setheo sa godimodimo seo se tšeago diphetho.

2.3. Kabinete e dumeletše gore Melawana ya Boditšhabatšhaba mabapi le Boikarabelo bja Badudi go Tshenyo ya Ditanka tša Oli tše Šilafatšago, ya 2010 e romelwe Palamenteng go yo dumelelwa semmušo.

Melawana ya mabapi le Ditanka tša Oli e netefatša gore bakgathatema ka moka ba holega go tokišo ya ditshenyo tše di hlagago ka lebaka la dikotsi mawatleng a bona. Melawana ye e tla šoma go dikotsi tša dikepe tša go rwala oli tšeo di sa šireletšwago ke melawana ye mengwe ya boditšhabatšhaba. 

Afrika Borwa e ka se rwale maikarabelo go tahlegelo go tša ekonomi goba a go lokiša ditshenyegelo tše di bakilwego ke go lokollwa ga ditanka tša oli ka meetseng a yona a ka gare ga naga, a ka mellwaneng le a ka lefelong la ekonomi ye kgethegilego eupša boikarabelo bo tla ba go mong wa sekepe goba go khamphani ya inšorentshe.

Melawana ye e netefatša gape gore tefelo ya maleba, ya ka pela, le ye e šomago gabotse e a hwetšagala go batho bao ba ka itemogelago ditshenyegelo ka lebaka la go tšhologa ga oli, ge e be e rwelwe bjalo ka makhura ka ditankeng tša dikepe.

2.4. Kabinete e dumeletše go hlangwa ga ditšhelete tša ditšhipi tša moketeko le tšeo di tlago phatlalatšwa ka 2015 le 2016 ka Khamphani ya Go dira Ditšhelete tša Tšhipi ya Afrika Borwa. Merero ye e laetša bohwa bja Afrika Borwa (bobedi bjo bo fetilego le bja mo lebakeng le), diphoofolo le dimela tša yona le diphihlelelo tša yona tša setšhaba ebile di wela gape ka gare ga mekgwa ya lefaseng ka bophara mabapi le go hlangwa ga ditšhelete tša tšhipi.

a) Molokoloko wa Ditšhelete tša Tšhipi tša Moketeko tša 2015 – Segopotšo sa Ngwaga wa bo 200 wa Tšhelete ya Tšhipi ya Toropo ya Griqua
b) Ditšhelete tša Tšhipi tša 2015 tša go Keteka tša Afrika Borwa – Hlame
c) Molokoloko wa Ditšhelete tša Tšhipi tša 2016 tša Mophrothia – Bophelo bja Mogale: NR Mandela
d) Molokoloko wa Ditšhelete tša Tšhipi tša 2016 tša Tlhago – Batsomi ba Bošego (Phukubje ya Marothontho)
e) Molokoloko wa Ditšhekete tša Tšhipi tša 2016 tša Digagabi tša Afrika Borwa (Leobu la Kgopana la Kapa)
f) Molokoloko wa Ditšhelete tša Tšhipi tša 2016 tša Dikarolo tša Lefase tše go Dulago Diphedi (Karolo ya Lefase ye go Dulago Diphedi ya Lewatle la ka Borwa bja Kapa)
g) Molokoloko wa Ditšhelete tša Tšhipi tša 2016 tša Silibere – Mafelo a Lewatle la Afrika Borwa ao  a Šireletšegilego.

3. Melaokakanywa

3.1. Kabinete e dumeletše Molaokakanywatekanyetšo wo o Kgethegilego wa Pankatlhabollo ye Mpsha wo o tlogo tsebagatšwa ka Palamenteng. Se se tla kgontšha Afrika Borwa go lefa setolemnte sa yona sa mathomo sa letlotlo sa R2 pilione go Pankatlhabollo ye Mpsha ye e etilwego pele ke dinaga tša BRICS (e lego Brazil, Russia, India, China le Afrika Borwa) ka ngwageng wa ditšhelete wa 2015/16.

Pankatlhabollo ye Mpsha ke pankatlhabollo ya dinaga tše ntši ye e sepedišwago ke dinaga tša BRICS go phethagatša tirišano ye kgolo ya ditšhelete le tlhabollo gareng ga mebaraka ye mehlano ye e tšwelelago.

3.2. Kabinete e dumeletše go phatlalatšwa ga Molaokakanywaphethošwa wa Tirelo ya Dilaporathori tša Maphelo tša Bosetšhaba wa 2015 ka Kuranteng ya Mmušo, go tla go swayaswaya ke setšhaba. Diphetošo di maatlafatša pušo le mekgwa ya thušo ya mašeleng ya Tirelo ya Dilaporathori tša Maphelo tša Bosetšhaba go realo e le go maatlafatša phihlelelo go tlhokomelo ya maphelo.

Molaokakanywa wo o tšwela pele go netefatša gore mošomo wa motheo wa Laporathori ya Maphelo ya Bosetšhaba ke go aba ditirelo tša laporathori ya maphelo tšeo di phekolago malwetši go setšhaba.

3.3. Kabinete e dumeletše go romelwa ga Molaokakanywa wa Ditšhelete wa 2015 ka Palamenteng. Molaokakanywa wo o hlagiša tumelelo ya ditshenyegelo tše dumeletšwego tša mmušo wa bosetšhaba bjalo ka tefišo ya thwii ka go Sekhwama sa Letseno la Bosetšhaba.

O latela karolo ya 34 ya Molao wa Taolo ya Ditšhelete tša Setšhaba wa 1999 gomme o phethagatša ditšhišinyo tše di dirilwego ke Komiti ya Kopanokgothekgothe ya Maloko a Palamente ka Moka ka ga Diakhaonte tša Setšhaba. Molaokakanywa wo o netefatša gore go ba le Taolo ye e kwagalago le ye e šomišwago go ya go ile ya merero ya ditšhelete tša mmušo wa bosetšhaba le gore ditshenyegelo ka moka di dumelelwa go latela tlhako ya melao yeo e lego gona.

4. Ditiragalo tše di tlago

4.1. Mopresidente Jacob Zuma o tla tsenela Samiti ya Foramo ya bo 3 ya India le Afrika magareng ga la 26 le la 29 Diphalane 2015 ka New Delhi, India. Samiti ye ya 2015 e katološitšwe go akaretša dinaga ka moka tše 54 tša Afrika gomme e tla thuša ka kgwebišano gammogo le go rarolla ditlhohlo tša dinaga tše.

4.2. Mopresidente Jacob Zuma o amogetše Mopresidente wa Mozambique Filipe Nyusi ka meagong ya Union Buildings ka Tshwane maabane. Dinaga tše ka bobedi di na le dikamano tše tiilego tša ekonomi tšeo di laeditšwego ke ditumelelano tše di fetago tše 60 tša dinaga tše ka bobedi le sengwalwa sa kwešišano seo se bolelago ka ga mafapha a mehutahuta.

4.3. Ketelo ya mošomo ya Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa ya go leba Havana, Cuba go tloga ka la 22 go fihla ka la 26 Diphalane 2015, e tla tšwela pele go maatlafatša dikamano tša sepolotiki le tša ekonomi magareng ga dinaga tše ka bobedi.

4.4. Mokgatlo wa Selekane sa Afrika o swaragane le Mošomo wa Tlhahlo ya Mašole ya AMANI AFRICA (Khutšo Afrika) II ka Lefelong la Tlhahlo la Mašole a Tšhireletšo a Afrika Borwa ka Lohatla ka Kapa Leboa go tloga ka la 19 Diphalane go fihla ka la 7 Dibatsela 2015. Maloko a mašole ao a ka bago a 5 400 go tšwa ka mašoleng a go lwa a le fase, ka maphodiseng le dikarolo tša badudi tšeo di emetšego Ditšhaba tše hlano tša Ekonomi ya ka Seleteng ya Mokgatlo wa Selekane sa Afrika (AU) di tla kgatha tema ka mo tlhahlong ye.

Maikemišetšo a se ke go sekaseka seemo sa go ba komanamadulaabapile a Mašole ao a dulago a Ikemišeditše a Afrika le Bokgoni bja ona bja go ka Romelwa Kgafetšakgafetša mafelong a dikgaruru go yo tliša khutšo go fihleleleng ga Bokgoni bja Phethagatšo ya Mošomo ka Botlalo ka Manthole 2015.

4.5. Kabinete e lakaletša baithuti ka moka mahlatse le mahlogonolo ka ditlhahlobong tša bona, bogolo baithuti ba Mphato wa Marematlou ba ngwaga wa 2015 ba Setifikeiti sa Godingwana sa Bosetšhaba (NSC), tšeo di tla thomago ka la 26 Diphalane 2015 gomme tša tšwela pele go fihla ka la 27 Dibatsela 2015. Mo ngwageng wo baithuti ba 801 688 ba ngwadišitšwe go tla go ngwala ditlhahlobo gomme mo go bona ba 674 232 ke ba dinako ka moka mola ba 127 456 e le baithuti ba go ithuta ka dinako tše itšego.

Katlego ye nngwe e ka go palo ye e oketšegilego ya baithuti bao ba phethilego mengwaga ya bona ya go tsena sekolo.
Batswadi le bahlokomedi ba bana ka moka ba hlohleletšwa go thekga bana ba bona ge ba itokišetša ditlhahlobo tša bona.

4.6. Kgoro ya Tlhabollo ya Leago e tla keteka Kgwedi ya Bosetšhaba ya Temošo ya Ditokelo tša Bagolofadi  go tloga ka la 3 Dibatsela go fihla ka la 3 Manthole 2015, gomme ka letšatši le gape go ketekwa Letšatši la Boditšhabatšhaba la Batho bao ba Golofetšego.

Kgwedi ye e tliša sebaka go mmušo, go setšhaba sa badudi, le go kgwebo le bašomi go lekodišiša kgatelopele ye e dirilwego go tšwetša pele le go šireletša ditokelo tša batho bao ba golofetšego. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa go tšwela pele go fediša mapheko ao a thibelago batho bao ba golofetšego go kgatha tema ka setšhabeng le ka ekonoming.

4.7. Setheo sa Mmušo sa Theknolotši ya Tshedimošo (SITA) se tla re mo ngwageng wo sa ba monggae wa Khonferentshe ya bo Lesome ya Theknolotši ya Mmušo, ye e lebeletšego kudu kabo ya ditirelo tša Theknolotši ya Dikgokagano tša Tshedimošo (ICT) ka lefapheng la setšhaba. GovTech 2015 e tla swarwa go tloga ka la 25 go fihla ka la 28 Diphalane 2015 ka fase ga morero wa: “Selekane sa Kabo ya Ditirelo”, gomme e tla ba le morero wa ka fasana wa ‘Re Kgokaganya Ditšhaba mabapi le Tlhabollo le Kgolo’.

E tla feletša gape ka go tsebagatša semmušo ga Difoka tša Kabo ya Ditirelo tša Setšhaba ka lefapheng la ICT. E thekga lesolo la ‘South Africa Connect’, ka ge le tsebagaditšwe ke Mopresidente Jacob Zuma ka Polelong ya gagwe ya Maemo a Setšhaba ya 2014, ka go aba sefala sa go hwetša ditharollo tše bonagalago le tše gatelago pele go setšhaba se se hlabollogago ka go šomiša ditlabelo tša ICT.

4.8. Kaboinete e dumeleltšwe go swarwa ga Beke ya Bosetšhaba ya Nepišo ya Imbizo go tloga ka la 30 Dibatsela go fihla ka la 6 Manthole 2015 ka fase ga morero wa: “Mmogo re tšwetša pele Afrika Borwa”. Nako ye ya kgokagano ya thwii e tla laetša kgatelopele ka go abeng ga masolo a Leano la Dintlha tše Senyane la go godiša  ekonomi ya Afrika Borwa.

E aba gape sefala sa go kgatha tema ga setšhaba le dingangišano tše bohlokwa tša go tsošološa ekonomi. Maloko a Balaodiphethiši a kgopela go bea nako ya go tsenya letsogo go katološa phihlelelo ya lesolo le mafelong ao a phatlaletšego le naga. Kgatelelo e swanetše go bewa go go godiša dilekane le dikanegelo tše di tšwago go baholegi. Tirelo ya Tshepedišo ya Dikgokagano tša Mmušo (GCIS) e rwele maikarabelo a go kgokaganya lesolo le gomme e tlo phatlalatša sengwalwa sa kakaretšo, go akaretša melaetša ye bohlokwa le leano la mabapi le tshedimošo ya ba kgašo.

5. Maemo a Kabinete go Merero ye Bohlokwa Seemong sa Bjale

5.1. Dithempheretšhara tše di ganeletšego go ba godimo dikarolong tše kgolo tša naga di nyaka gore bohle ba šomiše meetse ka maikarabelo. Kabinete e hlohleletša maAfrika Borwa ka moka go šomiša meetse ka go a seketša le go boloka mothopo wo bohlokwa wo.
Badudi ba ka KwaZulu-Natal ba kgopelwa go obamela mellwane ye e beetšwego tšhomišo ya meetse ka ge profense ye e itemogela komelelo ye mpe mo mengwageng ye mentši ye e fetilego. MaAfrika Borwa a swanetše go boloka meetse ka go se šomiša lethopo ge ba hlatswa difatanaga, ge ba nošetša dirapana bošego, ba hlokomele dimetara tša meetse go bona ge eba ga ba šomiše meetse kudu le go lokiša go dutla ga meetse.

5.2. Kabinete e lebiša mahloko a yona go ba lapa le bagwera ba bao ba lahlegetšwego ke maphelo a bona ge sekhafole sa Leporogo la Great Walk mmileng wa Grayston Drive ka Sandton se phuhlama.
Kabinete e lakaletša bao ba gobetšego gore ba fole ka pela. Kabinete e reta ba ditirelo tša tšhoganetšo ka moka, City of Johannesburg le Mmušo wa Profense ya  Gauteng ka ga phetolo ya bona ya ka pela gammogo le beng ba difatanaga bao ba ilego ba thuša go rwala banamedi.

Kabinete e lebiša ditebogo tša yona go banamedi ka go se fele pelo ga bona ka nakong ya masolo a tlhwekišo. Kabinete e ipiletša gore dinyakišišo tšeo di lego gare di dirwe ka tlhokomelo le ka pela ka nepo ya go hwetša motheo wa seo se bakilego kotsi ye le go thibela gore e se hlwe e diragetše gape. Kabinete e kgopela gore go be le go se fele pelo ge dinyakišišo di le gare di dirwa.

5.3. Kabinete e amogela dipoelo tša 2015/16 tša Dipalopalo tša ngwaga ka ngwaga tša Bokgoni bja Lefase ka Bophara tša Foramo ya Ekonomi ya Lefase, tšeo di laeditšego gore Afrika Borwa e hlatlogile go putla maemo a šupa go tloga go maemo a bo 56 go ya go a bo 49 go dinaga tše 140.

Dikaonafalo tše kgolokgolo tša Afrika Borwa di ka mafapheng a maphelo le a thuto ya motheo (godimo ka maemo a tshelela), go kgona ga mmaraka wa bašomi (go ya godimo ka maemo a tshelela), go ikemišetša ga theknolotši (godimo ka maemo a 16), le boithomelo (godimo ka maemo a hlano).

Se se laetša gore ka go šoma mmogo re dira tše ntši. Kabinete e ipiletša go ba kgwebo le setšhaba sa badudi go tšwela pele go dirišana le mmušo go iša ekonomi ya rena maemong a godingwana.

5.4. Kabinete e lebogiša Koporasetlhabollo ya Diintasteri (IDC) yeo e ketekago ngwaga wa bo 75 go tloga mola e Hlongwago mo kgweding ye. IDC ke mothopo wa bosetšhaba gomme mo mengwageng ye e fetilego ye 21 ya temokrasi, e tsentše letsogo kudukudu go koketšego ya peeletšo, go šala morago dibaka tša go hloma diintasteri le go fetoša ekonomi.
Go tloga ka 1994, IDC e beeleditše R150 pilione ka Afrika Borwa le ka Afrika ka bophara. Go tšhelete ye R60 pilione e beeleditšwe ka dikhamphaning tšeo ka go tšona maAfrika Borwa a bathobaso a nago le bonyane 25% ya tekatekano ya setseka.

R20 pilione e beeleditšwe mo nakong ye ka Afrika ka bophara, ya thuša go maatlafatša kgolo le tlhabollo ya Afrika le gape go tsenya letsogo go hlama dibaka ka ekonoming ya Afrika Borwa. 

Mo mengwageng ye e fetilego ye mehlano, e gokeditše gape tšhelete ya tlaleletšo ya R103 pilione go tšwa go balekane ba babeeletši ba ka lefapheng la phraebete, gomme se sa oketša seabe sa yona sa peeletšo go fihla go R163 pilione.

Mo lebakeng le la nako fao ekonomi e lebanego le ditlhohlo le mathata a maswa, IDC e tla emelwa gore e tla maatlafatša seabe sa yona ka ekonoming go tšwela pele le go tiišetša seabe sa yona go phetošo, e lebeletše kudu go tšwetša pele bathobaso bao ba hlomilego diintasteri le maatlafatšo ya bafsa.

5.5. Kabinete e lebogiša di-Springbok ge di kgonne go tsenela sekamakgaolakgang a Sebjana sa Lefase sa Rakbi ka Engelane gomme e ipiletša go maAfrika Borwa go thekga sehlopha sa rena sa bosetšhaba sa rakbi ge se lwela go tliša Sebjana sa Lefase gae la boraro.

Kabinete e lakaletša Amajimbos mahlatse le mahlogonolo ka ge se kgatha tema ka phadišanong ya Sebjana sa Lefase ya FIFA sa ba mengwaga ya ka fase ga ye 17 ka Chile go tloga ka la 17 Diphalane go fihla ka la 8 Dibatsela 2015.

Kabinete e lebogiša Orlando Pirates ge e fihlile go makgaolakgang a Sebjana sa Khonfetereišene ya CAF sa 2015 le Banyana Banyana ge e fihleletše go tsenela Dipapadi tša Diolimphiki tša 2016.

5.6. Kabinete e lebiša gape mahloko a yona go ba lapa le bagwera ba Mohlankedimogolophethiši wa peleng wa Komiti ya Thulaganyo ya ka Nageng ya Sebjana sa Dinaga tša Afrika (Afcon) sa 2013 le ya Sebjana sa Bonkgwete bja Dinaga tša Afrika (Chan) le Mokhuduthamaga wa peleng wa Lekgotlakgašo la Afrika Borwa (SABC)‚ Mvuzo Mbebe yo a hlokofetšego ka Mošupologo bošego.

5.7. Kabinete e swabišitšwe kudu ke go hlokofala ga Mlungisi Sisulu, morwa wa bobedi wa Walter le Albertina Sisulu, gomme e lebiša mahloko a yona go ba lapa le bagwera.
Morena Sisulu o ralokile tema ya mafolofolo ka go masolo ao a iphihilego a ANC ka mengwageng ya bo 1980, fao a ilego a fa makala a Umkhonto weSizwe madulo ka lebenkeleng la gagwe le lennyane ka Soweto‚ leo le bego le bitšwa Shop 7‚ ka go ipea kotsing ga gagwe.

Kabinete e ba le Mopresidente Jacob Zuma ge a lebiša mahloko a gagwe go ba lapa le bagwera  ba yo mongwe wa baraloki ba diterama bao ba nago le bokgoni ka Afrika Borwa, Sammy Moeti yo a hlokofetšego ka Mošupologo, wa la 13 Diphalane 2015, ka morago ga bolwetši bjo botelele.

5.8. Kabinete e ahlaahlile ka fao go tseneletšego ditšhupetšo tše di sa tšwago go feta tša baithuti kgahlanong le ditlhahlošo tša ditefelo tša dithuto ka diyunibesithing ngwageng wa dithuto wa 2016. Kabinete e kwela bohloko dipealaelo tša baithuti bao ba hwetšago ditshenyegelo tša thuto ya godingwana di tura kudu tšeo baithuti bao ba tšwago malapeng ao a hlokago ba palelwago ke go di lefa.

Thuto ke ye nngwe ya dilo tša motheo tša go fokotša mathata a bjale a bohloki, tlhokego ya tekatekano le tlhokego ya mešomo tšeo naga e lebanego le tšona. Molaotheo wa rena o hlagiša gore mang le mang o na le tokelo go thuto ya motheo le go thuto ye e tšwetšwago pele, yeo mmušo ka magato ao a kwagalago o swanetšego go dira gore e hwetšagale le go fihlelelwa.

Mmušo wa bjale go tloga ka 1994, o dirile gore phihlelelo go thuto e be lefapha la nepišo leo le tlago pele. Setlamo sa Bosetšhaba sa Thušo ya Mašeleng a Baithuti (NSFAS) seo se tsentšego letsogo go baithuti bao ba hlokago se okeditše thušo ya mašeleng mo mengwageng ye e fetilego go tloga go R300 milione go fihla go R9,5 pilione. Mo ngwageng wo wa ditšhelete, mmušo o thekga baithuti ba 45 000 bao ba hlokago eupša ba na le maswanedi a go hwetša thušo ka ge ba šoma gabotse ka dithutong.

Kabinete e sedimošitšwe ke Tona ya Kgoro ya Thuto le Tlhahlo tša Godingwana ka ga poledišano ya bjale ye a lego gare ka yona le bakgathatema ba maleba go hwetša tharollo ya mabapi le tlhatlotšo ya ditefelo tša dithuto. Kabinete e ile ya sedimošwa gape ka ga mošomo wo o dirwago go kaonafatša Taolo ya NSFAS. Ditšhišinyo di tlo alwa ka Kabineteng ka kopanong ye e latelago.

Kabinete e tšwetše pele go lemoga ka ga Sehlophatšhomo sa Kantoro ya Mopresidente seo se sa tšwago go hlongwa seo se filwego mošomo wa go lebeledišiša ditefelo tša yunibesithi tšeo di hlatlogago go fetišiša. Sehlopha se se bopilwe ke baemedi ba baithuti, Makgotla a Diyunibesithi le Kgoro ya Thuto le Tlhahlo tša Godingwana. Sehlopha se go emetšwe gore se tla phetha mošomo wa sona gomme sa fa pego ka pela ge se feditše mošomo wa sona.

Kabinete e dumela gore masolo ao a etilwego pele ke bobedi Mopresidente le Tona ya Kgoro ya Thuto le Tlhahlo tša Godingwana a rarollotše ebile a šoma ka fao go hlokegago go rarolla dipelaelo tša baithuti.

Ka fao mmušo o lebeletšego dingongorego tša baithuti ka šedi kudu, go dirile gore Mopresidente a ipiletše go baetapele ba baithuti le ba diyunibesithi go kopana lehono go tla go ahlaahla mathata a ka fao go tseneletšego ka nepo ya go hwetša tharollo.

Mopresidente o tla sedimoša setšhaba moragonyana ka ge taba ye e le ye bohlokwa maemong a bosetšhaba.

5.9. Kabinete e sedimošitšwe ka ga kgatelopele ya mabapi le komiti ya ditona tša dikgoro ya mabapi le Melawana ya Bofaladi yeo e bego e etilwe pele ke Motlatšamopresidente.

Mopresidente o hlomile Komiti ye ya Ditona tša Dikgoro (IMC) go realo e le go nyakišiša ditlamorago tše di sego tša emelwa tše di tšweleditšwego ke bakgathatema ka lefapheng la tša boeti.

Ka ge e nyakišišitše mafapha ao a ka beakanywago leswa go rarolla bobedi tlhokomelo ya tšhireletšego le ditlamorago tše di sego tša emelwa, IMC e dirile ditšhišinyo tše di latelago.
Go dira dikgopelo ka sebele:

Ditharollo tše di tlago tsenywa tirišong mo dikgweding tše tharo tše di latelago.

• Dinaga tšeo go se nago le dintlo tša botseta, Kgoro ya Merero ya Selegae (DHA) e tla amogela dikgopelo tše di romelwago ka poso. 

Ka morago ga fao, dintlha ka ga motho yo a etago le dinepe tša gagwe di tla gatišwa ge a se no goroga mafelong a go tsena ka nageng. Tharollo ye e tla šoma fela go baeti/go Visa ya tša kalafo.

• DHA e tla phethagatša dintlha ka ga motho (go akaretšwa dikgatišo tša menwana le dinepe) ka mafelong a go tsena ka nageng. Mafelo ao go dirwago dinyakišišo tša go bona ge eba se se tla kgonagala a tla ba ka Boemafofaneng bja OR Tambo; ka Boemafofaneng bja King Shaka le ka Boemafofaneng bja Boditšhabatšhaba bja Cape Town.
• DHA e tla tsebagatša Lenaneo la Dikhamphani tša Boeti tše di Dumeletšwego (ATC) tša China, India le Russia ka kgonagalo ya go katološetša go dinaga tše dingwe tše di nyakago.
• DHA e tla tšwela pele go aba Visa ya Go Tsena Gantši ya lebaka le letelele go baeti bao ba etelago ka nageng kgafetšakgafetša. Yona e tla šoma mo lebakeng leo le fetago dikgwedi tše tharo eupša le sa fetego mengwaga ye meraro.

Ditharollo tše di tlago šoma mo dikgweding tše tharo go fihla go ngwaga o tee.

• DHA e tla oketša Mafelo a go Thuša ka di-Visa (VHC) ka China, India, United Kingdom, Nigeria Democratic Republic of Congo, Angola, Ghana, Kenya le Uganda. DHA e tla akgofiša go bulwa ga Mafelo a go Thuša ka di-Visa  (VFC) ka Zimbabwe, UAE le Botswana.

Ditharollo tšeo di tlago phethagatšwa go feta ngwaga o tee.

• DHA e tla hloma mananeo a go lekola batho pele ba tla namela difofane (go akaretšwa mafelo a phethagatšo ya mošomo) ka maemafofaneng a boditšhabatšhaba.
• DHA e tla kaonafatša mananeo a go Šomana le Banamedi ao a Gatetšego pele (APP) ya tsenya tirišong Pego ya Maina a Banamedi (PNR) go maatlafatša tshekatsheko ya dikotsi.
• DHA e tla feleletša lenaneo la go dira gore visa le tshepedišo ya mangwalo a tumelelo e be ya maitirišo.

Dinyakwa tša ge bana ba tšea maeto: Bana ba Afrika Borwa:

Mabapi le Bana ba Afrika Borwa (maeto a go tšwela dinageng tša ka ntle) IMC e amogetše go tsenywa tirišong ga dinyakwa tša bjale tša dithulaganyo tša maeto a bana, go akaretšwa diabitabiti tša tumelelo ya batswadi ka ge tšona di nyaka go šireletša bana.

Ditharollo tšeo di tlago phethagatšwa mo dikgweding tše tharo tše di latelago.

• Dihlogo tša dikolo di tla ngwala mangwalo ao a tiišetšago tumelelo ya gore bana ba ka eta ka maeto a dikolo. Tumelelo ye le yona e tla katološwa go akaretša makgotla a dipapadi ao a ingwadišitšego.
• Go oma ga Afitabiti ya Tumelelo ya Motswadi e tla katološwa go fihla go lebaka la nako ye e sa fetego dikgwedi tše tshela.

Ditharollo tšeo di tlago phethagatšwa mo dikgweding tše tharo tše di latelago go fihla go ngwaga.

• Lereo le “Setifikeiti sa Matswalo seo se sego sa Kopafatšwa” le tla fetošwa go ba “Setifikeiti sa Matswalo seo se nago le dintlha tša batswadi”
• Dintlha tša batswadi di tla gatišwa ka gare ga diphasephote, gore batswadi bao dintlha tša bona di gatišitšwego ba se ke ba kgopelwa gore ba rwale disetifikeiti tša matswalo. 

Dinyakwa tša ge bana ba tšea maeto: bana ba dinaga tša ka ntle.

Mabapi le baeti bao ba tsenago ka nageng, IMC e tšere sephetho sa gore fao go nyakegago di-visa, go fana ka disetifikeiti tša matswalo tša mathomong goba dikhopi tše setifailwego tša ditokumente tše di nyakegago go swanetše go tšwela pele nakong y age motho a dira kgopelo ya visa ka ge se se sepelelana le setlwaedi s aka dinageng tše dingwe tše ntši.

Mabapi le bana bao ba tšwago ka dinageng tšeo di sa šomišego visa, IMC e šišintše seemo seo ka go sona:

• Baeti ba tlago eletšwa kudu go tla le bohlatse bja kamano le tumelelo tše di tšwago go motswadi/batswadi bao ba sego gona goba mohlokomedi/bahlokomedi

Ditaba ka moka tša tshepedišo tšeo di amago dikgoro tša maleba di tla rarollwa ka tirišano magareng ga dikgoro tšeo.

Kabinete e amogetše ditšhišinyo tše gomme e dumelela gore di tla rarolla ditlamorago tše di bego di se tša emelwa tšeo di ilego tša hlagišwa le gape polokego ya bana e ka se bewe kotsing.

Kabinete e tšwetše pele go amogela gore DHA e swanetše go tsenya tirišong ba tiro ya molao go phethagatša ditšhišinyo tše. E tšwetše pele go romela dikgoro ka moka tše di amegago go rerišana le bakgathatema ba tšona go hlagiša ditšhišinyo tše di dumeletšwego.

Kabinete e katološitše lebaka la nako la go šoma ga IMC gore e kgone go šoma ka mathata afe goba afe ao a ka hlagago ge e tsenya tirišong sephetho sa Kabinete.

Dipotšišo:
Mohumagadi Phumla Williams
(Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere)
Mogala: 083 501 0139