1. Ku hundza emisaveni ka Holobye Ohm Collins Chabane
1.1. Khabinete yi tshovekile emoyeni hi ku hundza emisaveni ka xitshuketani ka Holobye Chabane na vasirheleli va yena, Vasejeni Lesiba Samuel Sekele na Mareme Lawrence Lentsoane, lava loveke enghozini ya movha yo tsema nhlana hi Sonto, 15 Nyenyankulu 2015. Mfumo ni vanhu va Afrika-Dzonga va ta tsundzuka mintirho ya mutirheli loyi wa vanhu la tinyiketerile ku tirhela Afrika-Dzonga ro antswa ku kondza a hundza emisaveni.
Tani hi xirho xa Huvonkulu, Holobye wa Vatirhelamfumo na Vulawuri loyi a hi siyeke u ta nyikiwa Nkosi wa Ximfumo wa Ntlawa wa 1. Nkosi lowu wu ta va kona hi Muqgivela, 21 Nyenyankulu 2015 emugangeni wa ka Xikundu eka Malamulele, Limpopo. Khabinete yi rhandza ku hundzisa marito yo chavelela mindyangu na vanghana va Holobye loyi a hi siyeke na vasirheleli va yena vambirhi.
2. Ku Humelerisiwa ka Tiphurogiremenkulu ta Mfumo
2.1. Phuresidente Jacob Zuma u ta rhangela mintlangu yo tlangela 50 wa malembe ya vulavisisi bya rhiekitara ya nyutliliyara ya SAFARI-1 lebyi fambisiwaka hi Vulawuri bya Eneji ya Rixaka ya Afrika-Dzonga (NERSA) ePhelindaba ekusuhi na Pitori. Hi mpfhuka yi sunguriwile hi ti 18 Nyenyankulu 1965, rhiekitara, leyi nga xitumbuluxinkulu xa tiayisothopi ta vumaki na vutshunguri bya laha kaya na le misaveni hinkwayo, yi bumabumeriwile no xiximiwa emisaveni hinkwayo. Rhiekitara leyi yi tlhele yi hoxa xandla xikulu eka vulavisisi bya nyutliliyara, nhluvukiso na dyondzo ni ku tlhela yi veka Afrika-Dzonga emahlweni eka ndzavisiso wa sayense.
2.2. Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga ku hlawula vanhu lava nga ta tirha eka Khomixini ya Nkunguhato wa Rixaka ku nga si fika siku ro hetelela ra ti 10 Dzivamisoko 2015. Xikongomelo xa Khomixini leyintshwa i ku tsundzuxa mfumo hi tindlela ta xiyimo xa le henhla to humelerisa Pulani ya Nhluvukiso wa Rixaka. Ku engetela, yi ta tlhela yi pfuna ku tumbuluxa tipulani hi vuenti eka swiyenge leswi hlawuriweke leswi lavaka ku nyikiwa tihlo ro ndlandlamuxa ikhonomi, vuhundzuluxi bya ikhonomi na nhluvuko lowu nga ta va kona ku ya emahlweni. Vuxokoxoko byo tala mayelana ni tindlela to hlawula vanhu lava nga ta tirha eka khomixini byi kumeka eka: www.thepresidency.gov.za
3. Swibohonkulu swa Khabinete
3.1. Khabinete yi pasisile ePalamende ku tisiwa ka Mindzhundzhuluko ya Nawu wa Roma wa Khoto ya Vugevenga bya Misava leswaku wu ta lulamisiwa. Mindzhundzhuluko leyi yi katsa nhlamuselo ya vugevenga bya mona na swendlo swo engetela leswi hlamuselaka vugevenga bya nyimpi eNawini wa Roma leswi amukeriweke hi Nhlengeletano ya Mavandla ya Matiko (eKampala, Uganda hi ti 11 Khotavuxika 2010).
Ku amukeriwa ka mindzhundzhuluko leyi eka Nawu wa Roma hi Afrika-Dzonga swi komba ku tinyiketa ka mfumo ku lwa na vugevenga bya matimba byo lwa na vumunhu na vugevenga bya mona loko byi endliwile etikweni ni le matikweni ya le handle.
4. Xiyimo xa Khabinete eka Timhaka ta Sweswi
4.1. Khabinete yi tekela enhlokweni ku angula ka vanhu eka swiringanyeto swa mindzelekano leswa ha ku endliwaka naswona hi lemuka leswaku njhekanjhekisano wa xiyimo xa le henhla i xiphemu xa nkoka xa xidemokarisi xa hina. Leswi ka ha ri ku na timasipala leta ha tsandzekaka ku yisa vukorhokerhi na ku tiendlela swilo hi toxe hikokwalaho ka vusweti bya timali na mafumelo lama nga enelangiki, mindzelekano ya timasipala yi tshama yi ri karhi yi pfuxetiwa.
Swipimanyeto swo cinca mindzelekano ya timasipala swi sungula swi langutisisiwa hi Bodo ya Mindzelekano ya Timasipala (MDB), leyi nyikiweke matimba yo endla mindzelekano hi ku landzelela Mfumo wa Miganga: Nawu wa Mindzelekano ya Timasipala, 1998 (Nawu wa vu27 wa 1998) na Vumbiwa ra Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga ra 1996.
Tani hi nhlangano lowu tiyimelaka hi woxe, matirhelo ya MDB ya le rivaleni naswona ya tihlanganisa na van’wana. Khabinete yi khutaza miganga leswaku yi hoxa xandla eka matirhelo lawa. Khabinete yi sola ku tirhisiwa ka madzolonga hi nkarhi wo endla swivilelo tani hi tindlela to kuma swintshuxo swo lwa na timhaka to lwela mindzelekano. Ntirho wa MDB i xiphemu xa nkoka xa matirhelo ya mfumo ya Tlhelela eku Sunguleni yo tiyisisa ku tisa vukorhokerhi byo antswa emigangeni.
4.2. Khabinete yi hoyozela vanhu va Basotho eka ku hundzuseriwa ka matimba hi ndlela yo pfumala madzolonga naswona yi va hlohlotela ku tirha swin’we leswaku ku va ni ku rhula loku nga heriki na nhluvuko wa ikhonomi. Khabinete yi tlhele yi hoyozela Holobyenkulu wa Vuhosi bya Lesotho, Muchaviseki Pakalitha Mosisili eku hlawuriweni ka yena ni ku vekiwa exitulwini leswi endliweke hi Ra Vumbirhi, 17 Nyenyankulu 2015, leswi ngheneleriweke hi Muchaviseki Phuresidente Jacob Zuma na Xandla xa Phuresidente Cyril Ramaphosa.
Khabinete yi hoyozela Xandla xa Phuresidente eka xandla lexi a xi hoxeke ku fikelela ku humelela ka nhlawulo eVuhosini bya Lesotho. Yi tlhele yi hoyozela xandla lexi hoxiweke hi Nhlangano wa Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika eku hlanganyeteni ka wona ka tindlela to tisa ku rhula na nhlawulo wa mfumo lowuntshwa. Khabinete yi tiyisisile ku tinyiketa ka Afrika-Dzonga ku ya emahlweni ri tirha na Vuhosi bya Lesotho ku ndlandlamuxa vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka matiko lamambirhi hi ku tiyisisa vuxaka bya ikhonomi na vumunhu leswi nga ta antswisa vutomi bya vanhu.
5. Mintlangu leyi taka
5.1. Xandla xa Phuresidente Ramaphosa u ta nghenela Ntlangu wa Anivhesari ya 25 wa Malembe ya Ntshuxeko wa Vutifumi bya Rhiphabuliki ra Namibia, ku katsa na ku Vekiwa Exitulwini ka Phuresidente Hage Geingob eWindhoek hi ti 21 Nyenyankulu 2015. Khabinete yi ndhundhuzela Namibia eka mintlangu ya rona ya Jubilee ya Silivhere na ku va Phuresidente Geingob a hundzukile munhu wa vunharhu ku va Nhloko ya Tiko leriya.
5.2. Phuresidente Zuma u ta rhurhela Phuresidente wa Zimbabwe Robert Mugabe ku suka hi ti 8 ku fika ti 9 Dzivamisoko 2015 ePitori. Rendzo leri ri ta gimetiwa hi Foramu ya Mabindzu ya Afrika-Dzonga-Zimbabwe leyi nga ta va kona hi ti 9 Dzivamisoko 2015, leyi xikongomelo xa yona ku nga ku ndlandlamuxa vuxavi na vuvekisi exikarhi ka matiko lamambirhi.
5.3. Phuresidente Zuma hi ti 19 Nyenyankulu 2015 u ta simeka 95 wa switimele ePitori leswi akiweke tani hi xiphemu xa phurogireme ya Transnet ya vuvekisi bya swimakiwa swa nxavo wa R300 biliyoni yo pfuxeta switirhisiwa swa switimele swa tiko. Hi nkarhi wa vuvekisi bya tiphurogireme, mintirho yo tala yi ta tumbuluxiwa naswona mabindzu ya laha kaya ya ta vuyeriwa hi vumaki bya xikaya, nhluvukiso wa vuswikoti ni ku avelana matirhelo ya thekinoloji.
Switimele leswintshwa swi ta hlamula nkayivelo wa matirhelo ya switimele etikweni no tlhela swi antswisa vuhumelerisi na matirhelo ya netiweke ya vutleketli bya hina bya le swiporweni. Ku simekiwa ku tlhela ku koweta vuhundzuluxi bya Vunjhiniyara bya Transnet lebyi nga helela ku va vamaki va switirhisiwa swa tinsimbhi tani hi leswi 85 wa switimele swi nga akiwa etindzhawini ta swona eKoedoespoort, kusuhi na Pitori.
5.4. Phuresidente Zuma u ta pfula Indaba ya Vamaki va Vantima leyi nga ta va kona hi ti 25 ku fika ti 26 Nyenyankulu 2015 eSethareni ya Tinhlengeletano ya Gallagher, eMidrand, tani hi xiphemu xa vutiyimiseri bya mfumo ku hluvukisa vamaki va vantima etikweni. Indaba leyi yi ta hlohlotela mbulavulo exikarhi ka mabindzu ya mfumo na yo ka ya nga ri ya mfumo ku ndlandlamuxa vamaki va vantima, ni ku cinca ni ku hundzuluxa ikhonomi hi vukari hi xikongomelo xo humelerisa ndlandlamuko lowu katsaneke.
5.5. Phuresidente Zuma u ta nyika mbulavulo eka Nhlengeletano ya Swirho swa Rixaka (NMA) ya Nhlangano wa Mfumo wa Muganga wa Afrika-Dzonga, leyi nga ta va kona eSethareni ya Tinhlengeletano ya Gallagher, eMidrand ku suka hi ti 24 ku fika ti 26 Nyenyankulu 2015. NMA leyi yi ta langutisisa xiyimo xa mfumo wa muganga endzhaku ka 15 wa malembe ni ku bula hi makungu yo lwa hi ku hetiseka na timhaka to tisa vukorhokerhi, ku aka vuswikoti, vukungundwani ni vupandzi bya mindzelekano ya timasipala. Nhlengeletano leyi yi ta khomiwa ehansi ka nhlokomhaka: “15 wa Malembe ya Mfumo wa Muganga wa Xidemokirasi – Ku Tiyisisa ni ku Entisa Xidemokirasi xa Muganga wa Vanhu na Nhluvukiso lowu Hanyaka”.
5.6. MaAfrika-Dzonga ya ta tlangela Siku ra Timfanelo ta Ximunhu hi ti 21 Nyenyankulu 2015 eUitenhage, eKapa Vuxa ehansi ka nhlokomhaka: “Ku Tlangela Tsalwa ra Ntshuxeko, ku Tiphina hi Timfanelo ta Ximunhu ta Ndzingano wa hinkwavo”. Mintlangu leyi yi ta nyika ndzhawu eka maAfrika-Dzonga hinkwavo ku tlangela vutitsoni lebyi endliweke hi nkarhi wo lwela xidemokirasi na ku tinyiketa ka hina ku yisa timfanelo ta ximunhu emahlweni tani hi laha swi tsariweke hakona eka Vumbiwa.
Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku tlangela siku lera nkoka hi ku kondletela ntwanano wa xiyimo xa le henhla exikarhi ka rixaka ni ku aka rixaka swin’we. Tani hi xiphemu xa Nhweti ya Timfanelo ta Ximunhu, mimbulavulo ya miganga yi ta va kona eswifundzheninkulu hinkwaswo ku hlohlotela ku hanya swin’we emigangeni leyi nga na mindzhavuko yo hambanahambana. Leswi swi ta gimetiwa hi Samiti ya Rixaka ya Vuhleri na Xiviko xo Hanya Swin’we, leyi nga ta khomiwa hi ti 30 Nyenyankulu 2015 ePort Elizabeth.
5.7. Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu yi ta rhurhela Indaba ya Vutirheli bya Vanhu ya Rixaka ku suka hi ti 24 ku fika ti 26 Nyenyankulu 2015 eSethareni ya Tinhlengeletano ta Misava eDurban ehansi ka nhlokomhaka: “Mpfuxelelo wa vutirheli bya vanhu eAfrika-Dzonga”.
Indaba leyi yi ta tumbuluxa swiringanyeto na minghenelelo hi xikongomelo xo hlamula timhaka leti khumbhaka ntirho wa vutirheli bya vanhu ni ku tlhela yi ringanisa mpfumelelo wa nhluvukiso wa phurofexini leyi, ku seketela mfumo eka makungu ya wona ya vukari ya vuhundzuluxi bya ikhonomi na mahanyelo ya vanhu. Ku humelerisa mhaka leyi, ndzawulo yi andlarile phurogireme ya xikolaxipi xo hakelela swichudeni leswi endlaka dyondzo ya vutirheli bya vanhu etiyunivhesithi.
5.8. Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu yi ta khoma Nhlengeletano ya Vumbirhi yo Lwa na Vukungundwani na Vugevenga ku suka hi ti 30 ku fika ti 31 Nyenyankulu 2015 eHodela ya St George, eCenturion ehansi ka nhlokomhaka: “Ku tiyisisa timfanelo ta ximunhu eka hinkwavo hi maendlelo lama pfumalaka vugevenga eka timali ta mudende”. Nhlengeletano yi ta hlela tindlela leti tirhisiwaka sweswi to tsuvula vukungundwani eka maendlelo ya timali ta mudende.
5.9. Khabinete yi amukela ku rhurheriwa ka Ntlangu wa Tinxaka ta Mune wa basiketebolo lowu nga kona eRivaleni ra Mintlangu ra Wembley, eJoni ku suka hi ti 19 ku fika ti 22 Nyenyankulu 2015. Leswi swi tisa swipano swa vavanuna lavakulu swa Afrika-Dzonga, Nigeria, Mozambique na Kenya endzhawini yin’we eka ntlangu lowu nga languteriwa ku va kona lembe na lembe.
5.10. Khabinete yi hoyozela xipano xa Khirikhete xa hina, lexi hundzeleke eka marhengu yambirhi yo hetelela endzhaku ka ku humelela hi tiwikete ta nkaye eka Sri Lanka eka ntlangu wa vona wa Khapu ya Misava. Hi navelela xipano lexi na mudzaberi wa xona leswinene tani hi loko va karhi va ya emahlweni na ntlangu lowu.
6. Ku thoriwa
Vuthori hinkwabyo byi ta landzelela ku kamberiwa ka ntiyiso ka tidyondzo ta vathoriwa na mbhasiso lowu nga fanela.
6.1. Nhlangano wa Mati
a. Qgweta Tintswalo Annah Nana Makhubele (Mutshamaxitulu);
b. Manana Lindelwa Mbanjwa (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Tatana Pumezo Malik Mpumelelo Jonas;
d. Manana Maleho Margaret Nkomo;
e. Phurofesa Tumai Murombo, na
f. Tatana Ferdinand Zondagh.
6.2. Nhlangano wa Vulawuri bya Vutshamo bya Vanhu
a. Ahmed Essop Vawda (Mutshamaxitulu na ku thoriwa hi nakambe);
b. Shadrack Kabelo Ganda;
c. Itumeleng William Kotsoane;
d. Kelikile Elva Kwinana;
e. Maphuti Justine Lamola (ku thoriwa nakambe);
f. Nontutuzelo Nomtandazo Mbiza (ku thoriwa nakambe);
g. Mandla Mdludlu;
h. Rose Sessie Molokoane;
i. Manye Richard Moroka;
j. Zolile Thando Ngcakani;
k. Zikiswa Zandile Ntlangula, na
l. Phakamile Worrel Weekes Ximiya.
6.3. Nhlangano wa Vuhangalasi bya Mahungu ya Xitironiki wa Rixaka wa Afrika-Dzonga (NEMISA)
Ku thoriwa nakambe ka Valawuri va le Handle eka Bodo ya NEMISA:
a. Tatana Thami ka Plaatjie
b. Dokodela Molatelo Maloka.
6.4. Komiti ya Vutsundzuxi bya Vukorhokerhi bya Xibalo ya Afrika-Dzonga
a. Muavanyisi Frank Kroon (Mutshamaxitulu);
b. Qgweta Selby Mfanelo Mbenenge (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Qgweta Roedolf Mastenbroek;
d. Tatana Lazarus Docter Mokoena, na
e. Manana Mmakgolo Meta Maponya.
6.5. Nhlangano wa Dyondzo na Vuleteri bya Xiyenge xa Mfumo.
Manana Gugu Dlamini tani hi Muofisirinkulu (CEO)
6.6. Nhlangano wa Vuhangalasi bya Mahungu ya Xitironiki wa Rixaka wa Afrika-Dzonga (NEMISA)
Dokodela Ndivhoniswani Aaron Tshidzumba tani hi Muofisirinkulu (CEO).
6.7. Ejensi ya Mfumo ya Thekinoloji ya swa Mahungu (SITA)
Dokodela Setumo Mohapi tani hi Muofisirinkulu (CEO)
6.8. Ndzawulo ya Sayense na Thekinoloji
Manana Mohlago Flora Mokgohloa tani hi Xandla xa Mulawuri-Angarhelo: Xiyenge xa Vupulani na Nseketelo
6.9. Foramu ya Rixaka ya Phurofexini ya swa Nawu:
a) Tatana Max Boqwana;
b) Tatana Krish Govender;
c) Tatana Jan Maree;
d) Manana Martha Mbhele;
e) Manana Janine Myburgh;
f) Tatana Richard Scott;
g) Tatana Lutendo Sigogo;
h) Tatana Jan Stemmett;
i) Qgweta Willem van der Linde SC;
j) Qgweta Ismail Jamie SC;
k) Qgweta Greg Harpur SC;
l) Qgweta Thami Ncongwane SC;
m) Qgweta Dali Mpofu SC;
n) Phurofesa Managay Reddi;
o) Qgweta M A Hawyes;
p) Qgweta Samuel Mgiba;
q) Qgweta D Ntsebeza SC;
r) Qgweta Kgomotso Ditsebe Moroka
s) Manana Namhla Thina Siwendu
t) Qgweta Brian Nair, and
u) Tatana Uys Mathebula.
Swivutiso
Phumla Williams (Muvulavuleri wa Khabinete wo Khomela)
Riqingho ra le nyongeni: 083 501 0139
