MaAfrika Borwa ao a rategago,
Bjale ke dikgwedi tše 15 go tloga mola re begago Seemo sa Bosetšhaba sa Masetlapelo ka go arabela leuba la corona.
Ga se ra ka ra itemogela mathata a tša maphelo ao a mpefetšego ka tsela ye mo nakong ye e fetilego, goba ao a tšerego lebaka le letelele ka tsela ye.
Go a kwešišega ge bjale bontši bja maAfrika Borwa bo ikwa bo lapile ebile bo kgathetše.
Re hloboga maphelo a batho ba bantši bao ba hlokofetšego, ebile re swara bothata ka go kgona go phela ka seabe se segolo sa leuba le seo se amilego go iphediša ga dimilione tša batho.
Ke a tseba gore bjale re thomile go fela pelo mabapi le dikiletšo tšeo di beilwego maphelong a rena.
Ke kwešiša ka botlalo gore le tshwenyegile ka ga dikiletšo tša maeto, tša go kgobokana, tša go etelana, tša go rapela le, mabakeng a mangwe, tša go iphediša.
Le ge go le bjale re a tseba gore dikiletšo tše di šomile gabotse go laola go phatlalatšwa ga baerase ye.
Re itemogetše le go kgotlelela maphoto a mabedi a šoro a diphetetšo.
Eupša ka go šoma mmogo re kgonne go fokotša diphetetšo le go thibela tahlegelo ya maphelo a mantši.
Re a tseba gore ka ge dikgwedi tše di fetilego tše 15 di ile tša ba boima, re thomile go tšwa ka mo seemong se le go aga leswa.
Le ge e le gore le ile la ba le ditšhalelomorago tše mmalwa, lenaneo la rena le legolo la go entela setšhaba le thoma go phethagatšwa ka lebelo gomme mafelelong re leetong la go laola bolwetši bjo.
Eupša le ge e le gore re na le lebaka la go ba le kholofelo, re sa na le seemo se boima seo re swanetšego go lebana le sona.
Lephoto la boraro la diphetetšo le fihlile. Re swanetše go laola lephoto le le leswa la diphetetšo.
Go tloga mola ke boledišanago le lena dibeke tše pedi tše di fetilego, palogare ya diphetetšo tša letšatši ka letšatši e oketšegile gabedi.
Ka nako yeo, re be re bega diphetetšo tša letšatši ka letšatši tše di ka bago tše 3 700.
Mo matšatšing ao a fetilego a šupa, re begile palogare ya diphetetšo tša letšatši ka letšatši tše 7 500.
Palo ya balwetši ba COVID-19 bao ba amogelwago ka dipetlele mo matšatšing ao a fetilego a 14 bjale e hlatlogile ka 59% go feta ya matšatši a 14 ao a fetilego.
Palogare ya batho bao ba hlokofalago ka lebaka la COVID-19 letšatši le lengwe le le lengwe e hlatlogile ka 48% go tloga go ba 535 dibeke tše pedi tše di fetilego go fihla go ba 791 mo dibekeng tše šupa tše di fetilego.
Ka ntle le Kapa Leboa, diprofense ka moka di itemogela diphetetšo tše di hlatlogago.
Diprofense tše nne – Gauteng, Foreisetata, Leboa Bodikela le Kapa Leboa – bjale di tsena go lephoto la boraro semmušo, mola tše dingwe di lebile seemong seo.
Karolo ye kgolo ya diteko tša COVID tšeo di laetšago gore batho ba fetetšwe ke baerase – yeo e bitšwago kelo ya phetetšo – e tšwela pele go hlatloga ka Gauteng, Limpopo, Kapa Boduikela, Foreisetata le KwaZulu-Natal.
Go tšona, Gauteng e amegile gampe kudu.
E bopa pedi-tharong ya diphetetšo tše diswa tšeo di etšwego mo bekeng ye e fetilego.
Tlhatlogo ya diphetetšo ka Gauteng bjale e direga ka lebelo le ka fao go tseneletšego go feta ka fao e bilego ka gona ka nako ye ka maphotong ao a fetilego.
Mo matšatšing a se makae, go a kgonagala gore palo ya diphetetšo tše diswa ka Gauteng e tla feta tlhatlogo ya godimodimo ya ka lephotong la bobedi.
Dipetlele tša phraebete ka profenseng ye di begile gore di kgauswi le go tlala.
Re swanetše go tšea sephetho ka pela go phološa maphelo.
Gomme go dira se, re swanetše go boela morago re dire seo re bego re se dira mathomong.
Re swanetše go ikgopotša ka fao baerase e phatlalalago ka gona gore yo mongwe le yo mongwe wa rena a netefatše gore o itshwara ka tsela yeo e fokotšago dibaka tša phetetšo.
Ga se ra swanela go hlokomologa ditemošo tša motheo tšeo re tsebago gore di bohlokwa kudu. Bašomi ba rena ba tša mahlale ba re tsebiša gore maitshwaro a rena ke ona a bakago go phatlalala ga baerase.
Re swanetše go gopola gore batho ba bantši bao ba fetelwago ke COVID-19 ga ba bontšhe maswao afe goba afe.
Motho yo a ka bego a dutše kgauswi le wena ka thekising, yo o ka bego o šoma le yena, goba mogwera goba le ge e ka ba wa leloko ka kgobokanong ya ba leloko a ka no ba a fetetšwe.
O ka fetelwa ke baerase ge o tšea leeto ka thekising yeo e sego ya bulwa mafasetere.
O ka fetelwa ke baerase yeo o e fetetšwago ke mošomimmogo wa gago yo a sego a apara maseke wa sefahlego ka tsela yeo e lego gore o pipa nko le molomo wa gagwe.
Mogwera wa gago goba wa leloko la lapa a ka no ba a se a hlapa goba a sanithaesa diatla tša gagwe ge a go fa senomaphodi goba poleiti ya dijo, gomme o ka fetetšwa ke seo.
O ka ya go etela batswadi ba gago bao ba tšofetšego goba bomakgolo, o sa tsebe gore o fetetšwe ke baerase gomme wa ba fetetša ka yona.
O ka etela wa leloko yo a nago le bolwetši bja swikiri, kgatelelo ya madi a magolo goba bolwetši bjo bongwe gomme wa mo fetetša, le ge wena o ikwa o phetše gabotse.
O ka ya kerekeng goba moskhong, goba o ka ya resturenteng yeo e tletšego ka batho goba lefelong la mabenkeleng gomme dinako ka moka o fetetša batho ka baerase gomme o bea maphelo le go phela ga batho kotsing.
Ka fao, ka maswabi, go bonolo kudu go phatlalatša bolwetši bjo.
Ge re tseba gore re bile kgauswi le motho yo a fetetšwego ke COVID-19, re swanetše go latela tshepedišo ya go ipeela thoko le batho ba bangwe mo matšatšing a lesome go sa kgathale gore se se ka re šitela bjang.
Ye ke ye nngwe ya ditsela tše kaone tša go thibela baerase gore e se phatlalale go tšwela pele.
Diphetošo tša motheo tša maitshwaro di ka tliša phapano ye kgolo.
Re boletše ka se makga a mantši, eupša se se swanetše go bušeletšwa ka gobane gantši ka dinako tše dingwe re fela re nyefiša maitshwaro a rena.
Re swanetše go ntšha mahlo dinameng kudu, re itshware ka go swana le go lemoga ditiro tša rena kudu.
Ge re ka hlokomela le go ntšha mahlo dinameng re ka phuhlamiša go fetetšwa ga baerase le go fokotša diphetetšo.
Ge batho ba mmalwa ba ka fetetša ka nako e tee, goba batho ba mmalwa ba tla babja, gomme batho ba mmalwa ba amogelwa sepetlele, mola batho ba mmalwa le bona ba hloka tlhokomelo ya ka Lekaleng la Tlhokemelo ya bao ba Bakwago le Badimo, gomme batho ba mmalwa ba hloka metšhene ya go ba fa oksitšene.
Seo re se tsebago go maphoto a mabedi a diphetetšo ao a fetilego, le go maitemogelo a lefase ka bophara, ke gore ge mafelo a maphelo a tletše ka balwetši batho ba bantši ba a hlokofala.
Seo re se beilego pele mo lebakeng le ke go netefatša gore go ba le mepete ye e lekanego ka dipetlele, go ba le bašomi ba tša maphelo bao ba lekanego, go ba le metšhene ya go aba oksitšene ye e lekanego le oksitšene ye e lekanego go fana ka tlhokomelo ye kaone ka fao go kgonagalago go motho yo mongwe le yo mongwe yo a e hlokago.
Go hlatloga kudu ga diphetetšo tše diswa go ra gore re swanetše gore gape re tiiše dikiletšo mabapi le mesepelo ya batho le dikgobokano.
Re swanetše go gapeletša gore batho ba obamele melawana kudukudu gomme re swanetše go tšea magato ao matla kgahlanong le bao ba sa obamelego melawana.
Ka lebaka la diphetetšo tše di hlatlogago, ka fao re tšere sephetho sa go iša naga go Legato la Temošo la Boraro.
Se se tla phethagatšwa moragonyana bošegong bja lehono ka morago ga ge melawana e ngwadilwe ka gare ga Kuranta ya Mmušo.
Se se ra gore:
- Diiri tša kiletšo ya mesepelo di tla thoma ka iri ya 10 bošego tša fela ka iri ya 4 mesong
- Dikgwebo tše di sego bohlokwa tša go swana le diresturente, dipara le mafelo a boitšhidullo a tla swanelwa ke go tswalela ka iri ya 9 bošego go dumelela bašomi ba tšona le bareki go ya gae pele ga ge diiri tša kiletšo ya mesepelo di thoma.
- Dikgobokano ka moka di tla swanela fela go ba le palo ya godimodimo ya batho ba 50 ka gare ga meago le batho ba 100 ka ntle ga meago.
Ge lefelo e le le lennyane kudu go ka amogela dipalo tše fao go tla bago le go tlogela sekgoba magareng ga batho ka maleba, gona palo ye e sa fetego seripagare sa bogolo bja lefelo leo e ka šomišwa.
Se se akaretša ditirelo tša sedumedi, tša sepolotiki, dikgobokano tša setšhaba, gammogo le diresturente, dipara, dithabene le mafelo a go swana le tšona.
- Go tsenela dipoloko tša bahu le ditirelo tša go tšhuma ditopo ga se gwa swanelwa go ba le batho ba go feta ba 50 gomme go tlogela dikgoba ka moka le ditshepedišo tša maphelo di swanetše go obamelwa.
Meletelo ya bošego, dikgobokano tša ka morago ga dipoloko tša bahu le seo se bitšwago ‘after-tears’ ga se tša dumelelwa.
- Thekišo ya bjala ka mabenkeleng gore a nwewe ka ntle go tla dumelelwa fela magareng ga iri ya 10 mesong le iri ya 6 mathapama go tloga ka Mošupologo go fihla ka Labone.
Se ga se akaretše ka matšatši a maikhutšo.
Dithekišo tša bjala gore bo nwewe ka mafelong ao bo rekišwago di tla dumelelwa go ya ka maemo a laesentshe go fihla ka iri ya 9 bošego.
Go nwa bjala ka mafelong a setšhaba ka moka, go swana le ka mabopong a mawatle le diphakeng, go ileditšwe kudu.
Ka phetolong ya rena ka moka go leuba le, re tšere sephetho sa go tšea magato ao a lego maleba le ao a lekanego tšhošetšo ya diphetetšo.
Ge re ka tše magato e sa le ka pela kudu, goba ra phethagatša magato ao a lego boima kudu, ekonomi e tlo goga boima.
Go swana le ge re ka tšea magato morago ga nako kudu, goba ge phetolo ya rena e ka fokola kudu, re itsenya kotsing ya go lahlegelwa ke taolo ya baerase ye.
Ka fao re hlokometše kudu tshedimošo le go obamela keletšo ya ditsebi tša rena le ya bašomi ba rena ba tša mahlale.
Magato ao re a tsenyago tirišong mo lebakeng le ke a maleba go ya ka maemo a kotsi le ao a hlokagalago gore re phološe maphelo.
Godimo ga fao, magato a mmalwa a bohlokwa a dula a tsentšwe tirišong.
Go dula e le kgapeletšo gore motho yo mongwe le yo mongwe a apare maseke wa sefahlego wo ka mehla o pipago nko le molomo wa gagwe dinako ka moka ge a le mafelong setšhaba.
Ke molato wa bosenyi go se dire seo.
Beng le bolaodi ba meago ya setšhaba, mafelo a setšhaba, mabenkele, diresturente, dithekisi le dipese ka moka ga bona ba na le maikarabelo a go netefatša gore mafelong a bona goba ka difatanageng tša bona batho ba apara dimaseke.
Ba swanetše go netefatša gore magato a go tlogela sekgoba magareng ga batho a a phethagatšwa le go obamelwa.
Go bohlokwa go gopola gore ke molato wa bosenyi ge palo ya batho bao ba lego ka mo mafelong a e feta palo ya godimodimo ya bareki goba ya bašomi bao ba dumeletšwego ka fao gore go be le go tlogela sekgoba ga maleba.
Go ya go Legato la Temošo la Boraro go tlo ama dikarolo tše mmalwa tša maphelo a rena ebile go na le kgonagalo ya gore go tla ba le diphetošo go ditiragalo tšeo re bego re di rulagantše.
Se se akaretša, go fa mohlala, dithulaganyo tša moketeko wa Letšatši la Bafsa, wo o bego o rulagantšwe go swarwa ka Pietermaritzburg ka moswane.
Moketeko wo bjale o tla swarwa ka bidio inthaneteng, palo ya batho bao ba tla o tsenelago e tla fokotšwa ka bontši kudu, le polelo yeo Mopresidente a tla e fago e tla ba ka bidio ya inthanete.
Ka moka ga rena re na le maikarabelo a go tšwa magato a maleba go itšhireletša le go šireletša batho ba bangwe.
Go tšwa go yo mongwe le yo mongwe wa rena go fokotša kotsi go rena le go ba bangwe.
Ka moka ga rena re a tseba gore lenaneo la rena la moento le itemogetše dititelego tše mmalwa.
Manyami a rena a mathomo e bile ge ka morago ga go goroga ga morwalo wa mathomo wa meento, bašomi ba rena ba tša mahlale ba utolla gore moento wa AstraZeneca wo re o rekilego go Serum Institute ya India ga o fane ka tšhireletšo ye e lekanego kgahlanong le mohuta wa baerase wo o tletšego ka Afrika Borwa.
Re amilwe gape gampe ke go hlaelela ga meento ka kabong ya lefase ka bophara, yeo e šitišitšego mananeo a meento go ralala le Afrika le ka dinageng tše dingwe tša letseno le fase le tša letseno la magareng.
Ka morago ga go nyamišwa ke AstraZeneca, moento wa Johnson & Johnson o bonagetše bjalo ka kgetho ye kaone go naga ya rena ka ge o šireletša kgahlanong le mohuta wo wa baerase, ka gobane o hloka go hlabelwa ka selekanyo se tee fela ebile o bonolo go o boloka le go o sepetša.
Le ge go le bjale, kabo ya meento ya Johnson & Johnson e ditetšwe ke dinyakišišo tša mabapi le tšhilafatšo ya diteng tša yona ka femeng ya moabi ka Baltimore ka United States.
Go fihla mo lebakeng le, lenaneo la rena la go entela batho ka bontši ka fao le ile la swanela go bota moento wa Pfizer, wo o nyakago go hlabelwa ka dilekanyo tše pedi.
Le ge go le bjale, bašomi ba maphelo ba 480 000 ba hlabetšwe ka moento wa Johnson & Johnson go fihla mo lebakeng le bjalo ka karolo ya Kgato ya Mathomo ya lenaneo le.
Bjalo ka karolo ya Kgato ya Bobedi, bašomi ba bangwe ba 1.5 milione go tšwela pele le batho ba mengwaga ya go feta ye 60 ba hlabetšwe ka selekanyo sa mathomo sa moento wa Pfizer.
Se se tliša palomoka ya batho bao ba entetšwego ka selekanyo se go fihla go ba go nyaka go fihla go ba 2 milione.
Lebelo la ditlhabelo le hlatlogile gannyane gannyane, gomme mo lebakeng le re entela batho bao ba ka bago ba 80 000 ka letšatši mo mafelong a go feta a 570 ka lekaleng la setšhaba le la phraebete.
Palo ye e tla hlatloga mo dibekeng tše di tlago, ka ge re ikemišeditše go šireletša batho ba bantši bao ba lego kotsing ka fao go kgonagalago.
Bothata bja moento wa Johnson & Johnson bjale bo rarollotšwe.
Ka lebaka la mathata a, dilekanyo tše dimilione tše pedi tšeo di šetšego di tšweleditšwe ga se tša bolokega.
Pholante ya Aspen ka Gqeberha ka Kapa Bohlabela bjale e kgona go tšwela pele go tšweletša dilekanyo tše diswa.
Khamphani ye e ikgafile go oketša tšweletšo ya yona le go thoma go abela naga ye ka meento mo matšatšing a mmalwa ao a tlago.
Go fihla mo lebakeng le re amogetše dilekanyo tša meento tša Pfizer tša go nyaka go fihla go 2.4 milione.
Go ya mafelelong a Phupu, re emetše go ba re amogetše palomoka ya dilekanyo tša Pfizer tše 3.1 milione.
Re amogetše taetšo go tšwa go Johnson & Johnson ya gore e emetše go tliša meento ye e ka bago ye 2 milione ka Afrika Borwa mafelelong a kgwedi.
Dilekanyo tša mathomo tšeo re tlago di amogela go tšwa go Johnson & Johnson di tla šomišwa go entela barutiši ka dikolong tša rena gomme ka morago ga fao tša šomišwa go entela bašomi ba tšhireletšo bao ba šomago setšhabeng.
Bjale ka ge go ditelega ga kabo ya meento go rarollotšwe ka bophara, mošomo wa rena wa ka pela ke go feleletša go entela batho ka moka ba menwgaga ya go feta ye 60 ka ntle le go ditelega.
Go akanywa gore mo lebakeng le re kgona go entela bonyane batho ba 150 000 ka letšatši, gomme re rulaganya go oketša palo ye go fihla go ba 250 000 ka letšatši ka pela ka fao re ka kgonago.
Ka fao ke ipiletša go motho yo mngwe le yo mongwe ka mo nageng yo a nago le menwgaga ya go feta ye 60 gore a ingwadiše – e ka ba inthaneteng, ka SMS, ka mogala goba ka sebele – gomme a entelwe ka ntle le go ditelega.
Ke ipiletša go yo mongwe le yo mongwe, ge e le gore o tseba ka ga motho yo mongwe wa mengwaga ya go feta ye 60 yo a sego a entelwa, ka kgopelo a mo thuše go ingwadiša gore a tle a entelwe.
Ka ge re bona kelo ya diphetetšo e hlatloga go ralala le naga, go na le dipalopalo tšeo di fanago ka lebaka leo le bonalago gabotse la gore re be le kholofelo.
Ka yona nako ye ka lephotong la bobedi la diphetetšo mathomong a Manthole ngwageng wo o fetilego, go be go na le bašomi ba maphelo ba 640 bao ba bego ba fetetšwe ke COVID-19 mo lebakeng la matšatši a šupa.
Mo matšatšing ao a fetilego, ke fela bašomi ba maphelo ba 64 bao ba fetetšwego.
Le ge e le gore e swanetše e be boikgafo bja rena bjo bo sa tekatekago bja go netefatša gore ga go na mošomi ba maophelo yo a fetelwago ke baerase ye, ye ke phokotšego ye kgolo ya diphetetšo, yeo e ka lebišwago go katlego ya kgato ya mathomo ya lenaneo la rena la moento.
Se ke bohlatse bja gore meento e a šoma.
Se se swanetše go re hlohleletša go akgofiša go entela batho le go netefatša gore batho ka moka bao ba nago le maswanedi ba ingwadiše le go enetlwa.
Dikgwedi tše lesomehlano tše di fetilego, ge ke be ke boledišana le setšhaba ke le Union Buildings, ke rile:
“Leuba le le tla feta.
“Eupša go tšwa go rena go laola gore go tla tšea lebaka le lekaakang gore le fete, le tla senya bjang, le gore go tla tšea lebaka le lekaakang gore ekonomi ya rena le naga ya rena di boele sekeng.
“Ke nnete gore re lebane le maemo a tšhoganetšo ao a šiišago.
“Eupša ge re ka šoma mmogo, ge re ka dira se sengwe mo lebakeng le, le ge re ka tšea sephetho ka maleba, re tla bo fenya.”
Mo nakong ye ka moka ye e fetilego, ka morago ga dilo ka moka tše re itemogetšego tšona, ka morago ga se sengwe le se sengwe seo re se dirilego le go se fihlelela bjalo ka naga, mantšu a a sa le nnete.
Re itemogetše tše ntši bjalo ka naga gomme re kgonne go tšwelela.
Re ka se fenye ke seemo seo re se nago le bonnete ka sona, letšhogo le go hloka kholofelo.
Re ka se tekatekišwe ke bogolo goba go hlakahlakana ga mošomo wo re lebanego le ona.
Bjale re kgona go bona tsela ye e lebilego go fenya leuba le.
Eupša go sa na le tše ntši tše re swanetšego go di dira.
Re bontšhitše gore re na le bokgoni bja go lwantšha baerase ye.
Gomme ke na le boitshepo kudu go feta le peleng bja gore re tlo atlega.
A Modimo a šegofatše Afrika Borwa le go šireletša batho ba yona.
Ke a leboga.
