Kabinete e kopane ka Laboraro, 18 Lewedi 2019, mo Tuynhuys ka Motsekapa
A. Merero ye Bohlokwa Seemong sa Bjale
1. Mmotlolo wa Tlhabollo yeo e Theilwego Seleteng
1.1. Kabinete e amogela thakgolo semmušo ka Mopresidente Cyril Ramaphosa, ya Mmotlolo wa Tlhabollo yeo e Theilwego Seleteng wo mofsa mo Mmasepaleng wa Selete wa OR Tambo, ka Kapa Bohlabela. Mmotlolo o kopantšha dikarolo tše tharo tša mmušo go šoma mmogo, go dirišana le go kopanya mešomo ya tšona go lebeletšwe ka go ikgetha selete go šogana le ditlhohlo tša tlhabollo le go godiša kabo ya ditirelo, go reka ditšweletšwa tša mo gae le go hlola mešomo. Mmotlolo wo o dumeletšwe ke Kabinete, dibopego tša mebušo ya segae, baetapele ba setšo le Khansele ya Tshepedišo ya Mopresidente (PCC).
1.2. Mola Selete sa OR Tambo e le sa mathomo sa go thakgola semmušo mmotlolo wo, mmotlolo wo o tla šomišwa gape dileteng tše dingwe tše 44 le mebasepaleng ya ditoropokgolo tše seswai go phatlalala le naga. O iša mmušo kgauswi le batho ka go akaretša badudi le bakgathatema mo go tlhabollo ya leano le tee go aba ditirelo tše dikgolo le go hlola dibaka tša mmušo mo legatong la selete la motheo.
1.3. Mopresidente Ramaphosa o butše semmušo Inšorense ya Maphelo ya Setšhaba (NHI) gore e thome go šoma mo kliniking ya motse wa Lusikisiki, yeo e tla abago tlhokomelo ya maphelo ya go swana lefaseng ka moka. Kliniki e tlabetšwe ka gare ga tše dingwe maemo a didirišwa tša maemo a godimo, ditirelo tša tšhoganetšo le phapoši ya pelegišo ya go šoma diiri tše 24.
1.4. Mopresidente Ramaphosa o boletše gape le setšhaba sa Selete sa OR Tambo ka Dikgaruru tšeo di Ikadilego ka Bong (GBV) gomme a utolla gore go na le tlhokego ye kgolo ya Disenthara tša Thuthuzela tše dintši karolong yeo le gore go swanetšwe go hlongwe ka tšhoganetšo laporotori ya diteko tša DNA ka Kapa Bohlabela.
2. Ntwa Kgahlanong le GBV
2.1 Kabinete e dumelelana le Mopresidente Ramaphosa boipiletšong bja gagwe bja gore maAfrika Borwa a šome mmogo go emiša dikgaruru le dipolao tša bana le basadi. Mo Tulong ya Mohlakanelwa ya Palamente maabane, Mopresidente o tšweleditše mekgwa ya tšhoganetšo ya go lwantšha GBV le go kgonthiša kaonafatšo ya phethagatšo ya dipoelo tša Samiti ya GBV ya Mopresidente ya 2018.
2.2 Mekgwa ya tšhoganetšo yeo e tsebišitšwego ke Mopresidente yeo e tla phethagatšwago mo dikgweding tše tshela tšeo di tlago e akaretša mekgwa ya molao ya tšhoganetšo yeo e swanetšwe go dirišwa go laola GBV, go hlahla ka tšhoganetšo maphodisa, batšhotšhisi le bommaseterata/baahlodi bao ba šomago ka melato ya GBV, go matlafatšo ka tšhoganetšo sebopego sa Molao, go akaretša ka tšhoganetšo GBV mo lenaneothutong la dikolo, go hlola ka tšhoganetšo disenthara tša thekgo tša Thuthuzela tše dintši tša bokgoni. Go tsena ka bogare go akaretša gape nepišo ya go ikgetha go banna bjalo ka basenyi bao ba katago, ba hlorišago gape ba bolayago basadi le basetsana.
2.3 Mekgwa ye ya tšhoganetšo e tla thongwa ke Komiti ya Taolo ya GBV, yeo e tla bago ka Ofising ya Mopresidenete, yeo e tla bago le dibopego tša mmušo le tšeo e sego tša mmušo (di-NGO) go bona gore mekgwa yeo e a phethagatšwa.
2.4 Mopresidente o tsebišitše gore methopo, ka tshepetšo ya kakaretšo ya ditekanetšo ka kgoro, e tla kgonthiša phethagatšo mo dikgweding tše tshela tšeo di latelago.
2.5 Kabinete e ipiletša go ditšhaba ka moka go tšwela pele go kgatha tema ya bona mo go hlahleng le go godišeng bana ba bašemane go ba le kwelobohloko gomme ba hlomphe basadi le basetsana.
3 Ditlhaselo tša dikgaruru go badudi ba dinaga tša ka ntle le maAfrika Borwa
3.1 Kabinete e kgala gape ka bogale dikgaruru tša phatlalatša le go se latele molao moo go hlolwago ke dingongorego tša nnete goba tšeo di akanywago tša batho ba rena. Re tla dula re le naga ya temokrasi ya molaotheo yeo e laolwago ke pušo ya molao.
3.2 Le ge kabinete e kwešiša ditlhohlo tša ekonomi ya leago tšeo ditšhaba di lebanego le tšona, go se kgotlelelane le dikgaruru kgahlanong le badudi ba dinaga tša ka ntle le maAfrika Borwa a mangwe di ka se rarolle ditlhohlo tše.
3.3 Re amogela mang le mang yoo a tsenago ka nageng ka molao gomme a obamela melao ya naga. Go no swana le ge, re dula re le naga ye e kopanego ka go fapana ga rena gomme mokgwa ofe goba ofe wa lehloyo le lengwe le le lengwe leo le lebešitšwego go bomorwarre le dikgaetšedi tša rena ba maAfrika o ka se kgotlelewe.
3.4 Kabinete e ikemišeditše go šogana ka maatla le seo se hlotšego go hlaselwa ga badudi ba dinaga tša ka ntle le maAfrika Borwa a mangwe. Ka yona tsela yeo re tla šogana gape ka maatla le mešongwana yeo e sego molaong go swana le go rekišwa ga diokobatši, dikgwebo tšeo di sego molaong, go hulwa ga mabenkele, gammogo le go senywa ga thoto le bomenetša ntle le letšhogo goba go kgetha go sa lebelelwe gore bosenyi bjoo bo dirilwe ke moAfrika Borwa goba modudi wa dinaga tša ka ntle. Go šomišwa bošaedi ga badudi ba dinaga tša ka ntle ke dikhamphani tše dingwe ga go amogelwe le gatee. Kabinete e ipiletša go ditšhaba go šoma ka mafolofolo le Diforamo tša Maphodisa tša Setšhaba (CPF) le Maphodisa a Afrika Borwa (SAPS) go šogana le bosenyi le mešongwana yeo e sego molaong.
3.5 Molaokakanywa wa Sehlopha sa Taolo sa Mellwane (BMA) o wa phethwa mo Lekgotla la Setšhaba la Diprofense (NCOP); se se tla potlakiša go matlafatša tšhireletšo ya mellwane ya rena.
3.6 Go tlaleletša, Mopresidente, o rometše sehlopha sa baemedi ba go ikgetha go dinaga tše mmalwa tša Afrika go kgonthišetša maAfrika a borena gore naga ya rena e ikgafile go kopano ya Pan African le khutšo, go akaretša le boikgafo bja Afrika go taolo ya molao le tšhireletšo ya ditokelo tša batho ka moka mo mellwaneng ya rena.
3.7 Mopresidente o kgethile gape sehlopha sa go tsebega kudu go khomišene ya go hwetša nnete yeo e akaretšago Mopresidente wa maloba wa Tanzania Morena Jakaya Kikwete le mopresidente wa maloba wa Mozambique Morena Joaquim Chissano. Ba tla dirišana le dihlopha tša go fapana ka nageng ya rena gore go utollwe seo se hlotšego ditlhaselo tša dikgaruru kgahlanong le badudi ba dinaga tša ka ntle le ba gae, tšeo bontši bo di bitšago lehloyo la badudi ba dinaga tša ka ntle le lehloyo la badudi ba Afrika. Dikutollo tša khomišene ye di tla abelanwa le Mokgatlo wa Kopano ya Afrika (AU) gomme se bohlokwa e tla re thuša go šogana le go ipoeletša ga ditlhaselo tša dikgaruru go bobedi badudi ba dinaga tša ka ntle le badudi ba rena.
4. Go hlaselwa ga dintlo tša Bakhanselara
4.1 Kabinete e kgala ka bogale go fišwa ga dintlo tša Bakhanselara ba Toropokgolo wa Matlosana, ka Khuma ka Profenseng ya Bodikela Leboa. Maitshwaro a mohuta woo ga a amogelege mo temokrasing ya rena yeo e sa golago. Kabinete e ipiletša go SAPS go šoma ka maatla go golega basenyi bao. Badudi ba Khuma bao ba latelago molao ba šome le mekgatlo ya phethagatšo ya molao go thuša go swara basenyi. Ba ka thuša ka tshedimošo ka go se tsebiše maina a bona go nomoro ya mogala wa go se lefelwe ya 086010111.
4.2 Bjalo ka maAfrika Borwa a re emeng ka maoto re lwantšhe go se latele molao mo ditšhabeng tša rena tša go fapana. Temokrasi ya rena e na le ditshepedišo tša molao tšeo di šomago gore mang le mang a kgethe goba a tloše moemedi wa setšhaba ntle le go šomiša dikgaruru. Ka gona re swanetše re emelele re šireletše temokrasi ya rena yeo re e fihleletšego ga boima.
4.3 Kabinete e ipiletša go setšhaba go ema ka maoto kgahlanong le ditiro tšeo tša bosenyi le go tšweletša tshedimošo efe goba efe yeo e thušago mekgatlo ya phethagatšo ya molao ka dinyakišišo. Afrika Borwa ke naga ya temokrasi gomme basenyi ba dikgaruru, ka mokgwa ofe goba ofe, ba swanetše go arabela ditiro tša bona ka go lebana le letsogo le maatla la molao.
B. Diphetho tša Kabinete
1. Pego ya Tekolo ya Mengwaga ye 25
1.1 Kabinete e dumeletše go lokollwa ga Pego ya Tekolo ya Mengwaga ye 25 ya 1994 – 2019. Pego ye e lekola tšwelopele ka mmušo (ka tirišano le balekane ba wona ka leago) ka go aba boikgafo bja wona bja bophelo bjo bokaone go maAfrika Borwa ka moka.
1.2 Tekolo yeo e sepedišwago ke Kgoro ya Peakanyo, Tekodišišo le Tshekatsheko ya Phethagatšo ya Mošomo (DPME) e akaretša dipoledišano go hwetša dikgopolo le dipono go tšwa go bakgathatema ba go fapana. Tšona di akaretša kgwebo, mešomo, dirutegi, mekgatlo yeo e sego ya mmušo le dikgoro tše dingwe tša mmušo. Go swerwe gape dikholokhiamo malebana le se, tšeo di akareditšego batho ba go tsebega kudu go tšwa kontinenteng ya rena.
1.3 Pego e nepiša dikarolo tša tšwelopele go swana le phihlelelo ya go swana ya thuto; katološo ya thuto ya godimo, phihlelelo ya ditirelo tša maphelo tša go se lefelwe mo lekaleng la mmušo le phethagatšo ya mogolo wa leago. E nepiša gape ditlhohlo tše mmalwa, tšeo di diegišago dikarabo tša rena tšeo di lekanego mo go tlhokego ya mošomo, kimollo ya bohloki le go se lekalekane. Se bohlokwa go ditlhohlo tše ke go se kgone go šogana le karolo ya sebopego sa ekonomi ya naga ya rena.
1.4 Kabinete e dumeletše gape gore dikgoro tša bosetšhaba le diprofense tša go fapana le tšona di ka lokolla ditekolo tša bona tša mengwaga ye 25 ka botlalo.
1.5 Mopresidente Cyril Ramaphosa o tla thakgola semmušo Tekolo ya Mengwaga ye 25 ya Afrika Borwa ya 1994 – 2019 mo nakong yeo e sa fetšego pelo.
2 Pego ya Naga ya Dinepo tša Tlhabollo tša Go swarelela (SDG)
2.1 Kabinete e dumeletše Pego ya Naga ya SDG go Kopanoditšhaba (UN). Pego e tla alwa Samiting ya SDG nakong ya Kopanokakaretšo ya UN (UNGA) ya bo 74 ka Lewedi 2019.
2.2 Pego ke setšweletšwa sa go kgatha tema go gogolo ga dikgoro tša lekala, Dipalopalo tša Afrika Borwa, dirutegi le mekgatlo ya ditšhaba tša segae. E aba tšwelopele ya naga mo go phethagatšeng dinepo tša SDG, tšeo di sepelelanago le NDP ya rena. Ka morago ga ge pego ya naga e adilwe mo UN, setšhaba se tla kgona go e hwetša mo wepsaeteng ya UN.
2.3 Afrika Borwa e dula e ikgafile go kgatha tema go lebeletšwe lenaneo la 2020 la lefase ka tlhabollo yeo e swarelelago ya lefase. Di-SDG di na le dinepo tše 17 le dilebanywa tše 169 tšeo di latišišago mohlwaela wo mogolo wa ditaba go tšwa go thuto, bohloki go ya go ditaba tša tikologo, kgolo ya ekonomi le go se lekalekane ga bong mo lefaseng.
3 Prothokholo ya Cartagena ya Polokego ya Diphedi
3.1 Kabinete e dumeletše pego ya Setšhaba ya Bone ya Afrika Borwa ya phethagatšo ya Prothokholo ya Cartagena ya Polokego ya Diphedi. Pego e tla išwa go Mongwaledi wa Tumelelano ya Phapano ya Diphedi ka la 1 Diphalane 2019.
3.2 Prothokholo ya Cartagena e laola mosepelo wa diphedi tšeo di fetotšwego tša go phela, tšeo di tsebegago gape ka gore ke Diphedi tšeo e Sego tša Tlhago tšeo di Hlotšwego ke Batho (di-GMO), ka mo nageng le dinageng tše dingwe.
3.3 Afrika Borwa e na le maswanedi ka botlalo ka dinyakwa tša Prothokholo ya Cartagena. Tlhako ya taolo ya polokego ya diphedi ya naga e laola ditšweletšwa tša GMO tše di tsenago le tše di tšwago ka nageng. Afrika Borwa e kgatha tema gape mo go hlahleng bašomiši ka moka ba di-GMO ka nageng le ka dinageng tša mabapi.
4 Tlhako ya Phethagatšo ya Seriti ya Mengato ya Lehlapo (SDIF)
4.1 Kabinete e dumeletše SDIF ye e ngwadilweng leswa. Phethagatšo ya tlhako ye e fa tokelo ya molaotheo ya seriti le tokelo ya bophelo go basadi le basetsana go tšwa malapeng a go hloka.
4.2 Ditlhahli tša SDIF ka ga theko ya ditšweletšwa tša mengato ya lehlapo; mokgwa wa go aba mengato ya lehlapo; go lahlwa ga mengato ya lehlapo le tlhako ya institušene go laola kabo ya mengato ya lehlapo. Di fa gape tlhahlo le taolo ya maphelo go baholegi ba ditšweletšwa tša lehlapo.
4.3 Mo tshepetšong ka moka ya tša Matlotlo a Bosetšhaba, tekanetšo e abetšwe ngwaga wo wa ditšhelete le mengwaga ya ka ntle. Go se patele lekgetho la ditšweletšwa tša mengato ya lehlapo le yona e thomile go šoma ka la 1 Moranang 2019.
5 Kgwebo
5.1 Kabinete e amogetše pego ya dipoelo tša dipoledišano le UK ka ga tumelelano ya go laola kgwebo ge go ka diragala gore UK e tšwe ka go Kopano ya Yuropa (EU), seo se tsebagalago ka gore ke Brexit.
5.2 UK e na le kamano ya kgwebo ye kgolo le Afrika Borwa mo e lego mo maemong a bone ka bogolo mo kgwebišanong le rona, ka kgwebo ya kopanelo gare ga dinaga tše pedi tše e dirilego R142 bilione ka ngwaga wa 2018.
5.3 Kabinete e lemogile gore tumelelano yeo e akantšwego e ekišitše dipeano tšeo di šetšego di le gona ka go kgwebo ya kopanelo, tšeo di boletšwego ka go Tumelelano ya Tirišano ya Ekonomi ya Kopano ya Yuropa (EPA) le dinaga tše tshela tša Mokgatlo wa Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC). E tla ba ka mokgwa wa EPA ye mpsha gare ga UK le Afrika Borwa, Namibia, Botswana, Lesotho, Eswatini le Mozambique. E tla thoma go šoma ge go ka diragala gore UK e tšwe ka go EU ntle le tumelelano ya go tšwa ya maleba.
5.4 Go latela go gopodišiša ga pego, Kabinete e dumeletše EPA. EPA ye mpsha e tla babalela molao wa tefo woo o o ratago, dikabelo, maphelo le maemo a polokego le dipeano tše dingwe tše dikgolo gomme tša kgonthiša gore kgwebišano ya Afrika Borwa UK e tšwela pele ntle le tšhitišo. Se se tla tšhireletša kgahlego ya setšhaba ya Afrika Borwa.
5.5 Kabinete e dumeletše tumelelano ye e akantšwego, le gore ge mekgatlo ka moka e saenne tumelelano e tla išwa Palamenteng gore e dumelelwe.
6. Moakanyetšo wa khoine ya Khamphani ya Minti ya Afrika Borwa
Kabinete e dumeletše meakanyetšo ya khoine ya Khamphani ya Minti ya Afrika Borwa ya mohlwaela wa khoine wa bakgoboketši ba segopotšo – Krugerrand ya R2 ya selibere ye tshesane ya 2020 (2oz); le Natura ya R25 ya selibere (1oz.). Morero wa mohlwaela wa khoine ye ke “Ema ditaenoso – Akhosaria. Tsebišo e tla bewa kuranteng ya mmušo gore dikhoine tše tša segopotšo di thome go šomišwa.
C. Ditiragalo tše di Tlago
1. Kgwedi ya Dinamelwa
1.1 Kabinete e dumeletše Leano la Tirišo le Lesolo la Matšatši a 365 la Kgwedi ya Dinamelwa ya Diphalane ya 2019 ka fase ga morero wa “Mmogo a re direng gore Mafolofolo a Kabo ya Ditirelo a Tšwele pele gomme Re godiše Ekonomi”. Polokego ya ditsela tša rena e swanelwa ke gorego be le poledišano ya matšatši a 365 le temošo yeo e tšwelago pele go bašomiši ka moka ba tsela; bobedi baotledi le basepela ka dinao.
1.2 Lesolo le tla nepiša gape ditsenogare tša mmušo go kaonafatša mokgwa wa dinamelwa wa naga, dipeeletšo tša mananeokgoparara ao a beakantšwego le maikarabelo a go šireletša mananeokgoparara a mmušo.
D. Melaetša
1. Mahloko
Kabinete e romela melaetša ya mahloko go:
1.1. Balapa le bagwera ba Motlatšatona wa Kgoro ya Diminerale le Enetši, Mohumagadi Bavelile Hlongwa, yoo a hlokafetšego kotsing ya sefatanaga mmogo le malapa a batho ba bane bao ba hlokafetšego le yena ge ba be ba leka go thuša banamedi bao ba bego ba amegile kotsing ye nngwe.
1.2. Batho le mmušo wa Repabliki ya Zimbabwe go latela go hlokofala ga Mopresidente wa maloba Robert Gabriel Mugabe. Ka fase ga boetapele bja Mopresidente Mugabe, Zimbabwe e swareletše gomme ya lwa ntwa ntle le letšhogo kgahlanong le bokoloni ya hlohleletša ntwa ya rena kgahlanong le mmušo wa kgethollo gomme ya re fa tshepo ya gore Afrika Borwa le yona e tla lokologa.
1.3. Balapa le bagwera ba moraloki wa maloba wa rugby wa Springbok Chester Mornay Williams yoo a tumišitšwego mo gae le lefaseng ka moka ka tema yeo a e kgathilego go phenyo ya Afrika Borwa ka Mogopo wa Lefase wa Rugby wa 1995. Mešongwana ya gagwe mo karolong ya papadi e hlohleleditše bafsa go dinepo le ditoro tša bona. Mopresidente Ramaphosa o hlomphile mogale wa rugby yo a fetilego ka go mo fa Poloko ya Semmušo ya Profense ya Go ikgetha ya Legoro la Bobedi.
1.4. Balapa le bagwera ba mogolegwa wa maloba wa Robben Island le mahlwaadibona wa Kapa Bohlabela Vincent Diba. Mopresidente Ramaphosa o mo file Poloko ya Profense ya Go ikgetha ya Legoro la Bobedi, yeo e akaretšago dibopego tša moletlo tšeo di tla abjago ke SAPS.
1.5. Balapa le bagwera ba molwantšha kgethollo Adelaine Hain – mmago radipolotikimogolo wa Britain Lord Hain – yoo a hlokofetšego a na le mengwaga ye 92. Adelaine Hain o šomile gabotse ka go lwantšha kgethollo gomme a thuša batho bao ba bego ba gateletšwe - boikgafo bjoo bo dirilego gore mmušo wa kgethollo o mo iletše ke moka ka morago wa iletša monna wa gagwe, Walter, pele o ba gapeletša go ba bafaladi ka United Kingdom.
2. Ditebogišo
2.1. Kabinete e na le setšhaba le Afrika gape go lebogiša Ndlovu Youth Choir, ka ge ba fihleletše makgaolakgang mo phadišanong ya America’s Got Talent. Khwaere ye e dutše e dira gore naga le kontinente di ikgantšhe ka yona mo nakong ya phadišano ka moka.
2.2. Oratilwe AJ Hlongwane yoo a tsebegago gabotse bjalo ka DJ Arch Jnr yoo a thopilego sefoka sa South Africa’s Got Talent ka 2015 ge a be a na le mengwga ye meraro. The Guinness World Records e mo tsebišitše semmušo bjalo ka DJ ye nnyane go feta ka moka ka 2017, O laleditšwe go kgatha tema dinageng tše dintši gomme o phagamiša folaga ya Afrika Borwa ka tiragatšo ya gagwe ya go makatša mo pontšhong ya Britain’s Got Talent: The Champions. Re mo lakaletša tše dibotse.
Dipotšišo:
Mohumagadi Phumla Williams – Molaodimogolophethiši wa Motšwaoswere (GCIS)
Mogala: 083 501 0139
