Isitatimende somhlangano weKhabinethi wangomhla ali-17 kuKhukhulamungu- 2014

1. Ubujamo beKhabinethi ngeendaba eziqakathekileko ezenzeka esikhathini sanje

1.1. I-Lesotho

IKhabinethi ithabele amano kaMengameli uZuma kunye neHlangano yokuThuthukisa imiPhakathi ese-Afrika engeSewula (i-SADC) ngokubuyisa ukuthula e-Lesotho. IKhabinethi isekela iinqunto zomHlangano wamhlapha ezinikele iSekela likaMengameli weRiphabhliki yeSewula Afrika, umHlonitjhwa u-Cyril Ramaphosa, asekelwa yi-Ofisi kaNobhala nesiqhema sabosolwazi bamaZwe amaLunga we-Troika, igunya lokuba Mjameli we-SADC emBusweni weLesotho. ISekela likaMengameli, i-Ofisi kaNobhala nabosolwazi banikelwe imiGomo enQophileko yokuletha ukunzinza kezepolotiki nokuphepha e-Lesotho kwesikhathi esifitjhani neside.

1.2. Umkhangiso wamakhampani weSewula Afrika e-Russia

IKhabinethi ithokozisa amakhampani weSewula Afrika athumbe abonongorwana ku-World Food Show e-Moscow.  Ngokusebenzisana nomNyango wezeRhwebo namaBubulo  imiKhiqizo yokuDla yeSewula Afrika yamukelwe ngethabo barhwebi be-Russsia abathenga ukuDla emazweni wangaphandle.  Unongorwana weentjhaba lo uthunjwe ngemva kokukhambela kwamhlapha kukaMengameli uZuma eRiphabhligi ye-Russia.  Abakhangisi abazii-3000 bakhangise ngemikhiqizwabo. Amakhampani weSewula Afrika ama-21 akhangise ngemikhiqizo yawo yezelimo ngesizo leSkimu sokuThengisela amazwe  wangaPhandle, ukuKhangisa nokuTjala iimali (i-EMIA).

1.3. Iphaliswano ngama-eseyi mayelana no-Nat  Nakasa nepumelelo yeKululeko neNtando yeNengi 

IKhabinethi ithokozisa abathumbi bephaliswano lokuthoma le-eseyi ngepilo ka-Nat Nakasa, usoondaba owaziwako okubuyiselwe amathambo wakhe ngeSewula Afrika mhla ali-19 kuRhoboyi 2014 ngemva kweminyaka ema-50. Umzamo lo womNyango wezobuKghwari namaSiko ukhumbuza isizukulwani esitjha ngomzabalazo wethu wekululeko begodu ubafundisa ngomlando wokutlola nomsebenzi wokutlolela amaphephandaba eSewula Afrika. Abafundi bokutlolela amaphephandaba uSbongakonke Mbatha, uQiniso Mbili noNkamogeleng Lebeloane bathumbe ithuba lomsebenzibandulo ne-laptop umuntu ngamunye.

Omunye umkhakha kube ngewekulumopikiswano egade ikhuluma ngepumelelo efunyanwe ngeKululeko neNtando yeNengi. Iminqopho  yephaliswaneli ifaka hlangana ukuyelelisa ngendima yabosoondaba ngesikhathi somzabalazo wekululeko eSewula Afrika. Abathumbileko nguMfundo Radebe, uDumisa Nzama, u-Danielle Dallas, u-Olivia Habonimana, u-Faith Marthinussen noCebisa Ncube abathumbe i-laptop umuntu ngamunye.

2. Imikhulumiswano neenqunto eziqakathekileko zeKhabinethi

2.1. Ukudluliselwa kwamatjhere womNyango wezamaPhilo kuKhampani i-Biovac 

IKhabinethi yamukele ukudluliswa kwamatjhere womNyango wezamaPhilo we-Biological and Vaccines Institute (i-Biovac) ye-Afrika engeSewula kobana adluliselwe emNyangweni wezeSayensi neThekhnoloji.

I-Biovac iyikhampani yehlanganisela yombuso namakhampani angeqadi hlangana noRhulumende weSewula Afrika ne-Biovac Consortium. Amatjhere kaRhulumende weSewula Afrika ali-12,5%  alawulwa mNyango wezeSayensi neThekhnoloji kuthi ama-35% alawulwe mNyango wezamaPhilo.

Ukudluliswa kwamatjhere la kurarulula iminako yehlangano yezamaPhilo yePhasiloke (i-WHO) nesiKhwama sabeNtwana seHlangano yeenTjhaba eziBumbeneko (i-Unicef) ukobana kungaba nepambano yekareko lokha umNyango wezamaPhilo ungazithola umninimatjhere nomthengi ngasikhathi sinye. I-WHO itlhoga bona iphiko elilawulako (umKhandlu oLawula iinHlahla, oyingcenye yomNyango wezamaPhilo) kuhlukaniswe hlangana  nomsebenzi wokuhlolisisa newokukhiqiza – ekuyi-Biovac.  Ukudluliselwa kwamatjhere womNyango wezamaPhilo kewezeSayensi neThekhnoloji kuzakusiza i-Biovac ukuthi ikghone ukuthumela imikhiqizo yayo emazweni azuzako ngamahlelo wemitjhoga ye-WHO neye-Unicef.

I-Biovac iyikhampani enikela ngemitjhoga yezinga eliphezulu nephephileko eminyangweni yombuso begodu ikhamba phambili ekunikeleni ngemitjhoga eHlelweni lomBuso eliNatjisiweko lemiTjhoga (i-EPI). Urhulumende uzakuba namatjhere  we-Biovac ama-47,5% ngaphasi komNyango wezeSayensi neThekhnoloji  kanti amatjhere ama-52,5% azakuba ngeweenHlangano ze-Biovac.

2.2. I-ESKOM

Njengalokha kumenyezelwe ngepelaveke eqeda ukugadunga, iKhabinethi yamukele isibalo samagadango wokusekela ukunzinza kwebubulo legezi, ukuqinisa iimali ze-Eskom, nokuqinisekisa ngokufumaneka kwegezi ngelizweni.

Koke lokhu kuzakwenziwa ngendlela yokobana isikhwama selizwe singadiselwa.

Urhulumende uzakuqinisekisa kobana amakhaya atlhagako ayavikeleka  angakhahlunyezwa matjhuguluko wentengo.

Isiqunto seKhabinethi sisuselwe kusitjhukumiso seKomiti yaboNgqongqotjhe (i-IMC) ebuyekeze iindlela zokuqinisekisa ukufumaneka kwegezi. I-IMC izakuragela phambili nokutjhejisisa ibubulweli.

Imininingwana yamagadango la  iyafumaneka kubunzinzolwazi beZiko leeMali zeNarha.

Ngokurhunyeziweko, hlangana nokhunye isibalwesi sifaka imalisekelo karhulumende engezelelweko ku-Eskom ngomnqopho wokusiza ihlangano le  bona ikghone ukunzinzisa ubujamo bayo beemali, ikghone ukuboleka iimali kumamakethe weemali. Ukuqinisekisa kobana urhulumende angadosi emhlweni ngeemali, imali  yesizweli  izakubhadelwa ngepahla karhulumende engasetjenziswa khulu. Imininingwana enabileko izakunikelwa nguNgqongqotjhe wezeeMali nakethula IsiTatimende somThethomgomo weSabelomali wesiKhathi esiPhakathi noNyaka weeMali (i-MTBPS) mhlana ama-22 kuSewula.

Okhunye kufaka hlangana: ituthuko ekulawulweni kwekambiso ye-Eskom okuzakwehlisa iindleko; isingezelelo sesikolodo samabhiliyoni ama-R50 esibuthelelwe yi-Eskom esizakusekelwa ziinqinisekiso zikarhulumende; ukusekelwa kwe-Eskom ngurhulumende esibaweni sayo kumLawuli wezaMandla weSewula Afrika (i-Nersa) sokungezelela intengo, ekuyikambiso ejayelekileko; amagadango wekambiso efaneleko; ukulungisiswa komthethomgomo wezamandla; nokunatjiswa kwehlelo lomkhiqizi wegezi ozijameleko.

Mayelana nokusekela amakhaya atlhagako, urhulumende uzakuqinisa ukutjhejisiswa kwesabelo esisidingo qangi segezi yasimahla. Lokhu kuzakuqinisekisa bona isibonelelwesi sisetjenziswa ngefanelo nokukhuthaza abomasipala bona bathuthukise ukunikelwa kwegezi kubathengi.
Amagadango la aqakathekile ekwenzeni bona iSewula Afrika ikhuphule ukukhula komnotho ufikelele ezingeni lapho kungavulwa khona imisebenzi eyaneleko, kwehliswe umtlhago nokungalingani.

2.3. Ukudluliselwa kwemisebenzi yezokuphatha e-Ofisini yeJaji eliKhulu
IKhabinethi ibikelwe ngesigaba sokuthoma sokudluliselwa kwemisebenzi yezokuphatha nabasebenzi bamaKhotho aPhakemeko ukusuka emNyangweni wezoBulungiswa nokuThuthukiswa komThethosisekelo basiwe e-Ofisini yeJaji eliKhulu. Lokhu kukhambisana nesiKhibelelo somThethosisekelo seTjhumi neKhomba, 2012 nomThetho wamaKhotho aPhakemeko, umThetho Nomboro we-10 womnyaka wee-2013.

UmThetho wamaKhotho aPhakemeko uqinisa ukuphathwa kwabomarhastrada ngokubeka abomarhastrada kiwo woke amaPhiko weKhotho ePhakemeko ngaphasi kwelawulo leJaji eliPhetheko. UmThetho lo unikela amandla nemisebenzi e-Ofisini yeJaji eliKhulu elahlonywa njengelizijameleko elilingana nomNyango ukuya ngokwesiMemezelo sikaMengameli ngomnyaka wee-2010. Lokhu kufakazela ukuzibophelela kukarhulumende ngokuzijamela kwezoBulungiswa ukuya ngokomThethosisekelo wethu.

2.4. Ukuhlonywa kwe-ofisi yokuphathwa kwamaphrojekthi womZamosisungulo wokuKhuthaza iHlelo lomThangalasisekelo likaMengameli

IKhabinethi yemukele ukuhlonywa kwe-Ofisi yokuPhathwa kwamaPhrojekthi womZamosisungulo wokuKhuthaza iHlelo lomThangalasisekelo likaMengameli ngaphasi kweHlangano yoBunye be-Afrika elidoswa phambili nguMengameli uZuma. Leli lihlelo lokuthuthukiswa komthangalasisekelo we-Afrika ngomnqopho wokutjheja amaphrojekthi wemithangalasisekelo ethintana namazwe akheleneko okuzakuvula ikghonakalo yokukhula komnotho netuthuko yemiphakathi, amadorobha neemfunda zamazwe akheleneko.

IKhabinethi yemukele ukuhlonywa kwe-Ofisi kaMengameli yokuLawulwa kwePhrojekthi yomThangalasisekelo ngokusekelwa minyango karhulumende ethintekako. I-Ofisi yokuLawula amaPhrojekthi izakusekelwa  kuhlonywa kweKomiti yaboNgqongqotjhe yomZamosisungulo wokuKhuthaza iHlelo lomThangalasisekelo likaMengameli eSewula Afrika. Usihlalo weKomiti le kuzakuba nguNgqongqotjhe nge-Ofisini kaMengameli wezokuTjheja ukuSebenza nokuHlunga.

2.5 Ukuhlonywa kwesiqhema sangaphakathi sabosolwazi bomthetho neendaba zabasebenzi semiNyango yombuso

IKhabinethi yemukele ukuhlonywa kwesiqhema sangaphakathi sabosolwazi bomthetho neendaba zabasebenzi semiNyango yombuso ngomnqopho wokuqalana nokusalela emva kwemilandu yokujanyiswa emsebenzini wembusweni. Ukungenelelokhu kunqophe ukwenza iminyango yombuso isebenze ngefanelo ngokwehlisa isikhathi sokulalelwa kwemilandu yokukhalinywa, khulukhulu lapho abajanyisiweko emsebenzini bafumana umrholo opheleleko.

Ngaphezu kwalokho, umzamosisungulo lo uqinisekisa ukulawulwa kuhle kokuziphatha ngokubeka iinyanga ezintathu (amalanga ama-90) kobana kuqedwe ngemilandu. Isiqhemesi sabosolwazi bezomthetho neendaba zabasebenzi sizakuba neemphathimandla zombuso ezibosolwazi emkhakheni lo, kufaka hlangana abasetjhi, abatjhutjhisi, nabomarhastrada ngomnqopho wokuqinisekisa bona ihlelo leendaba zabasebenzi lisebenza ngokuzeleko.

3.  UmThethomlingwa

IKhabinethi yemukele ukwethulwa ePalamende kwesiKhibelelo somThethomlingwa wokuLawulwa kweHlekelele, 2002 (umThetho Nomboro wama-57 womnyaka wee-2002). UmThetho wokuLawulwa kweHlekelele wama-57 womnyaka wee-2002 uhlathulula indlela ehlanganyelweko yokulawula ihlekelele nokwehliswa kwengozi kiyo yoke imikhakha karhulumende nokuzibandakanya kwabadlalindima.

4. Ukuqatjhwa

4.1 IKhabinethi yemukele ukuqatjhwa kwamalunga ali-15 noSihlalo weBhodi ye-Ejensi yezoMkayi yeSewula Afrika.
a) Mm. Joy-Marie Lawrence (Usihlalo)
b) Prof. Ramashwar Bharuthram
c) Nom. Johan Prinsloo
d) Nom. Willie van Biljon
e) Mm. Mbaliyethu Mfeka
f) Nom. Eugene Jansen
g) Nom. Potlaki Maine
h) Mm. Gaborekwe Khambule
i) Nom. Lindelwa Simphiwe Hamilton
j) Nom. Mmuso Riba
k) Nom. Ashley Desmond Naidoo
l) Dorh. Nozibele Mjoli
m) Mm. Matsie Matooane
n) Nom. Vincent Gore (ubuyiselwe esikhundleni sakhe)
o) Nom. Marius Rezelman (ubuyiselwe esikhundleni sakhe)
p) Nom. Omar Latiff.

Imibuzo inganqotjhiswa ku:
Phumla Williams (umJaphethe womKhulumeli weKhabinethi)
Inomboro yokuthintana: 083 501 0139

Issued by: Government Communications

Share this page

Similar categories to explore