09 Feb 2012
Muṱhonifhei Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka ,
Mudzulatshidulo wa Nnḓu ya Lushaka ya Mavunḓu (NCOP),
Mufarisa Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka na Mufarisa Mudzulatshidulo wa NCOP,
Mufarisa Muphuresidennde wa Riphaphabuḽiki ya Afurika Tshipembe Muṱhonifhei Vho Kgalema Motlanthe,
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho FW de Klerk,
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho Baleka Mbete,
Muṱhonifhei Muhaṱuli Muhulwane wa Riphaphabuḽiki ya Afurika Tshipembe na miraḓo yoṱhe ya Vhulamukanyi,
Muṱhonifhei Mudzulatshidulo wa Foramu ya Phalamennde ya SADC na Mulangadzulo wa Phalamennde ya Zimbabwe; Vho Lovemore Moyo,
Vhaṱhonifhei Dziminisiṱa na Vhafarisa Dziminisiṱa,
Muṱhonifhei Minisiṱa wa Vhushaka na Mashango a Nnḓa wa Riphabuḽiki ya Angola,
Vho Rebelo Chikoti,
Muṱhonifhei Minisiṱa wa zwa Nnḓa wa Riphabuḽiki ya Mozambique,
Vho Julio Baloi,
Vhalangamavunḓu na Vhalangadzulo vha mavunḓu.
Mudzula tshidulo wa Salga, na vhurangaphanḓa hoṱhe ha muvhuso wapo,
Mudzulatshidulo wa Nnḓu ya Lushaka ya Vharangaphanḓa vha Sialala; Ṱhoho dza Zwiimiswa zwa Chapter 9,
Muluvhisi wa Bannga ya Mbulungelo,
Ṱhoho dza zwiimiswa zwa vhutsireledzi,
Vharangaphanḓa ha sekithara dzoṱhe u bva nga mabindu, mitambo na vharangaphanḓa vha zwa vhurereli na sialala,
Miraḓo ya zwa vhudipulomati,
Vhaeni vha vhaḓivhalea
MaAfurika Tshipembe sa nṋe.
Dumelang, good evening, goeienaand, molweni, thobela, xewani!
Ndi ḓo tama u swikisa ndumeliso kha vhoṱhe nga heḽi ḓuvha ḽa ḽihulwane.
Ndi khuliso u amba na maAfurika Tshipembe kha ino Nnḓu na mahayani avho na kha senthara dza u vhona u mona na shango.
Ndi ṱanganedzavho Vhaambasada na Vhakhomishinari Vhahulwane vho imelaho mashango a 146, a re na vhushaka ha vhudipuḽomati na Afurika Tshipembe. Ri dzhiela nṱha u vha hone havho kha shango ḽashu.
Vha hashu na dzikhonani,
Mulaedza hohu wa Lushaka u khou itea nga ṅwaha wa ndeme kha ḓivhazwakale ya shango ḽashu, u vha na miṅwaha ya ḓana ha ḽihoro ḽivhusi, African National Congress (ANC).
Ri tshi sedzesa kha hovhu vhuṱambo ri khou vhona mushumo wa maAfurika Tshipembe kha u ḓisa shango ḽo vhofholowaho na u bvelela zwavhukuma ḽi si na khethululo nga muvhala, ḽi sa khethululi nga mbeu.
Ri tama u topola vhaphuresidennde vha kale vha ANC vho rangaho phanḓa nndwa yashu ya mbofholowo na u sika vhutshilo ha khwiṋe kha mirafho yoṱhe. Ri bvulela muṅadzi Vho John Langalibalele Dube, Vho Sefako Makgatho,Vho Zac Mahabane, Vho Josiah Gumede, Vho Pixley ka Isaka Seme, Vho AB Xuma, Vho JS Moroka, Khosi Vho Albert Luthuli, Vho Oliver Tambo, Vho Nelson Mandela na Vho Thabo Mbeki.
Ri ṱanganedza miṱa ya vhaphuresidennde vha kale vha ANC vhane vha vha vhaeni vhashu vho khetheaho madekwana ano.
Ri vhonavho na zwiṅwe zwipiḓa zwa madzangano a mbofholowo – Black Consciousness Movement ye ya rangwa phanḓa nga Vho Steve Biko, vhane ṅwana wavho Samora na ene ndi mueni o khetheaho, na Pan-Africanist Congress ye ya rangwa phanḓa nga Vho Robert Sobukwe.
Ri dzhielavho nṱha, u shela mulenzhe ha mufumakadzi wa vhaṋe Muraḓo wa Phalamennde wa kale, Vho Helen Suzman, vhe vha vha vha tshi tou vha ipfi ḽi re ḽoṱhe kha yenei Nnḓu, vha tshi amba zwi khagala vha tshi hanedza milayo ya u tsikeledza.
Miraḓo i ṱhonifheaho,
Vha hashu na dzikhonani,
Ṅwaha wa 2012 ndi wo khetheaho ngauri u sumbedza u pembelela miṅwaha ya 16 ha Ndayotewa ya Riphabuḽiki, ine ya ṋea mbonalo yo fhelelaho kha maitele a demokirasi.
Ndayotewa ndi ndi yone mutheo wa tshitatamennde tsha bono ḽa Afurika Tshipembe, tshine tsha langa mbekanyamaitele na mishumo. Ri khwaṱhisedza vhuḓiimiseli kha u khwiṋisa maimo a Ndayotewa ya shango ḽashu misi yoṱhe
Vha hashu na dzikhonani,
Kha khuvhangano ya Khabinethe (Lekgotla) ya Phando, ro dzhia tsheo ya u dovha u sedzulusa ha vhuati, ri tshi sedza mvelaphanḓa ya u bva 2009 u swika zwino vhudzuloni ha tsedzuluso ya ṅwaha nga ṅwaha.
Tsedzuluso ya vhukati yo sumbedza u aluwa nga zwiṱuku kha masia o fhambanaho ane a nga mutakalo, pfunzo, nndwa ya u lwa na vhugevhenga, zwa u ṋewa ha vhathu madzulo, fulufulu, mbetshelwa maḓi, mveledziso ya mahayani na zwiṅwe.
Fhedziha, khaedu tharu ya u shaea ha mishumo, vhushai na u sa lingana dzi kha ḓi ya phanḓa, naho ho no ḓi vha na mvelaphanḓa yo no itwaho. MaAfurika, vhafumakadzi na vhaswa vha khou ḓi ya phanḓa na u tambudzwa nga vhunzhi ha idzi khaedu.
Muṱhonifhei Mulangadzulo na Muṱhonifhei Mudzulatshidulo,
Sa Khabinethe ya lushaka, ro dzhia tsheo ya uri ri ḓo fanela u alusa ikonomi ya shango, u itela u fhelisa thaidzo dza u shaea ha mishumo, vhushai na u sa lingana kha shango.
Hezwo ndi zwone zwithu zwiraru zwine ra ḓo tou livhana nazwo, kha uno ṅwaha ngaṅwaha u ḓaho.
Vha hashu,
Musi mbofholowo i tshi swikelwa nga 1994, Afurika Tshipembe ḽo wana thaidzo ya u shaea ha mishumo nga nṱhani ha tshanduko dza nḓowetshumo zwine zwi bva murahu kha vho 1970. U shaea ha mishumo ho ya phanḓa na u fhungudzea nga vho 1990 na mathomoni a vho 2000 nga nṱhani ha u ongolowa ha nyaluwo na u tsela fhasi ha u tholiwa kha zwa migodi ya musuku na vhulimi.
Naho hu uri mishumo yo ḓo engedzea nga u tavhanya nga 2003 u ya kha 2008, u shaea ha mishumo a hu ngo tsela fhasi ha 20%.
Mishumo yo ḓo khakhisea nga u tsela fhasi ha ikonomi nga 2009.
Mashudu mavhuya, Muvhuso wo dzhena kha u tsela fhasi ha ikonomi ha 2008 -2009 u kha nyimele ya vhuḓi ya masheleni, na zwikolodo zwiṱuku.
Izwi zwo ita uri zwi konadzee u fhindula nyimele ya ikonomi ye ya vha i tshi khou tsela fhasi.
Sa tsumbo, ro engedza u shumisa masheleni kha tsireledzo ya matshilisano na kha mveledziso ya themamveledziso u itela u alusa ikonomi, nga maanḓa nga kha mbekanyamushumo ya u fhaṱa yaTshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Bola ya milenzhe tsha FIFA 2010.
Ro guda nga vhuṅwe ha vhukonḓi na ṱhoḓea ya u litsha zwa u pulana nga zwipiḓa zwipiḓa, ro dzhia tsheo nga 2009 u thoma Khomishini ya zwa Vhupulani ya Lushaka na u vha humbela u ita pulane ya mveledziso ya lushaka ya shango, ro ḓisendeka nga Ndayotewa ya Riphabuḽiki.
Khomishini yo bvisa mvetamveto ya u thoma ya Pulane ya Mveledziso ya Lushaka uri i ṱhaṱhuvhiwe, ine ya sedza hune ra tea u ḓivhona ri hone nga tshifhinga tsha miṅwaha ya 20.
Pulane i dovha ya tou tandulula u fhelisa vhushai na u sa lingana twi sa zwipikwa zwa ndeme zwine zaa tea u shumiwa. Thandululo dza shangonga zwenezwo, ndi nyaluwo khulwane na u sika mishumo u fhungudza na u fhelisa vhushai na u sa lingana.
Sa shango ḽine ḽa kha ḓi bvelela ḽine ḽa tou vha vhukati ha ikonomi yo ṱangananaho, ri vhona mushumo washu sa u ranga phanḓa na u sumba nḓila ikonomi na u dzhenelela kha dzangalelo ḽa vhashai, ro ṋewa ḓivhazwakale ya shango ḽashu.
Ro guda nga uvhu vhuḓifhinduleli, nga 2010 ro rwela ṱari mutheo wa Nḓila Ntswa ya Nyaluwo na u ṱalusa zwiṱuṱuwedzi zwa mishumo sa mveledziso ya themamveledziso, vhuendelamashango, vhulimi, zwa migodi, vhubveledzi na zwa ikonomi i sa tshinyadzi mupo.
Ro amba 2011 sa ṅwaha wa u sika mishumo, na u ḓivhadza vhashumisani vhashu vha zwa matshilisano, vhane vha vha mabindu, vhashumi na sekithara ya tshitshavha, u shuma na riṋe kha u thoma Nḓila Ntswa ya Nyaluwo.
Mvelelo dzi a ṱuṱuwedza, naho ri saathu u tou bvela khagala, ro ṋewa nyimele ya ikonomi ya ḽifhasi.
Mbalombalo dza kotara ya vhuṋa dzo bviswaho nga Ḽavhuvhili, dzi sumbedza uri tshiimo tsha u shaea ha mishumo tsho tsela fhasi u bva kha 25% u ya kha 23,9% nga nṱhani ha mishumo miswa.
Nga 2011, tshivhalo tsha vhathu vha 365 000 vho tholwa. Hohu ndi u shuma zwavhuḓi ha khwiṋesa u bva tsha mutsiko wa ikonomi wa 2008.
Zwine zwa vha zwa ndeme ndi zwauri mishumo yoṱhe miswa i kha sekithara dza ikonomi ya fomaḽa, kha sekithara dzine dza nga dza migodi, vhuendi, tshumelo dza tshitshavha na zwa mbambadzo u tou amba zwi si zwinzhi.
Hu na zwithu zwivhili zwihulwane zwe zwa shuma zwavhuḓi nga 2011, zwine zwa vha u shela mulenzhe kha hohu u bvelela ho ṱanganelaho.
Tsha u thoma, ro kuvhanganya u sika mishumo kha tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso, hu tshi katelwa na mabindu a muvhuso.
Tsha vhuvhili, ro khwaṱhisedza vhudavhidzani ha matshilisano na vhufarisani vhukati ha muvhuso, mabindu na sekithara ya tshitshavha.
Thendelano, dze dza sainiwa nga muvhuso, mabindu na vhashumi nga ha thengo ya zwishumiswa, mveledziso ya zwikili, pfunzo ya mutheo na ikonomi i sa tshikafhadzi mupo, zwi khwaṱhisedza tshipikwa tshi fanaho na vhuḓiimiseli ha u fhaṱa heḽi shango.
Muvhuso u woṱhe u nga si kone u tandulula khaedu dze shango ḽa livhana nadzo, fhedzi ri tshi shuma roṱhe, thandululo dzi a konadzea.
Vha hashu,
Kha vha ri ndi dzhie hetshi tshifhinga ndi vhige murahu nga ha mishumo yo no itwaho kha Mulaedza wa Lushaka wa ṅwaha wo fhiraho.
Tshikwama tsha Mishumo, tshe ra tshi ḓivhadza ṅwaha wo fhiraho tsho thoma u shuma nga Fulwi. Ho ṱanganedzwa khumbelo dzi fhiraho 2 500 nga luṱa lwa u thoma. Mikovhe ya thandela i fhiraho R1 biḽioni yo ṋetshedzwa.
Ro ḓivhadzavho khungedzelo i eḓanaho R20 biḽioni fhasi ha Khethekanyo 12(i) ya Mulayo wa Muthelo wa Mbuelo, wo itelwaho u tikedza thandela ntswa dza nḓowetshumo na vhubveledzi, na thandela ṱhanu na mmbili dzi re na ndeme ya vhubindudzi ha R8,4 bilioni dzo tendeliwa.
Milayo ya thengo ya zwishumiswa i tshi manḓafhadza Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo u vhea nḓowetshumo dzo tiwaho hune u fushea hapo ho laelwaho ha ḓo thoma u shuma kha khungedzelo ya Nyendavhusiku.
Sekithara dzi katela dza u runga zwiambaro, u dzhenisa miroho zwikoṱini, mikumba na zwienda.
Ho no ḓi vha na u bvelaphanḓa kha u ṱanganyiswa ha zwiimiswa zwa mabindu maṱuku, na tshiimiswa tshithihi tshihulwane tshine tsha ḓo rwelwa ṱari ṋaṅwaha.
Ro ḓivhadza R10 biḽioni uri i vhetshelwe thungo nga IDC ya u sika mishumo.
U swika zwino, ho ṱanganedzwa henefha kha R1,5 biḽioni ya khamphani dza 60 u ṱuṱuwedza u sika mishumo.
Vha hashu na dzikhonani,
Nḓowetshumo ya zwa migodi, iṅwe ya zwiṱuṱuwedzi kha Nḓila Ntswa ya Nyaluwo, i na mushumo muhulwane kha mveledziso ya matshilisano na ikonomi.
Sa tshipiḓa tsha u tandulula khaedu tharu ya vhushai, u sa lingana na u shaea ha mishumo, muvhuso wo bveledza maano a mbuelo, zwine zwa ṱoḓa u ṋetshedza zwikhala kha u fhungudza tshipiḓa tsha sekithara ya zwa migodi.
Ri dzula ro ḓilugisela u ita sekithara ya migodi ine ya tamisa na vhuṱaṱisani kha ḽifhasi, na u alusa nḓowetshumo kha u kunga vhabindudzi na u swikelela zwoṱhe nyaluwo ya nḓowetshumo na tshanduko ine ya khou ṱoḓeesa.
Muṱhonifhei Mulangadzulo,
Muṱhonifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Miraḓo i ṱhonifheaho,
Mushumo we wa itwa ṅwaha wo fhiraho u sumbedza uri arali ra isa phanḓa na u aluwa zwavhuḓi, ri ḓo thoma u ṅwala tshiṱori tshiswa nga ha Afurika Tshipembe-tshiṱori tsha uri, u shuma roṱhe ho ri thusa hani, u humisela murahu u shaea ha mishumo na u fhungudza u sa lingana kha zwa ikonomi na vhushai.
Zwi khou thoma u vhonala uri zwi a konadzea.
A ri faneli u xelelwa nga hetshi tshifhinga.
Kha ṅwaha wa 2012 na u fhira, ri ramba lushaka u ṱangana na muvhuso kha mveledziso khulwane ya themamveledziso.
Mulangadzulo na Mudzulatshidulo,
Ri khou u ya u rwela ṱari fulo ḽihulwane ḽa u fhaṱa themamveledziso kha shango ḽoṱhe. Izwi zwi ḓo engedza vhuimo ha ikonomi na u sika zwikhala zwa mishumo.
Vha hashu,
Ri ḓo shumisa vhukoni ha vhulangi ha thandela he ra vhu wana kha Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Bola ya Milenzhe tsha FIFA tsha 2010 u ita uri hei thandela i bvele phanḓa.
Pulane ya themamveledziso i ḓo ṱuṱuwedzwa na u lavheleswa nga Khomoshini ya Vhukonanyi ya Themamveledziso ya Vhuphuresidennde (PICC), yo thomiwaho nga Khubvumedzi, i tshi ḓisa Dziminisiṱa, Vhalangamavunḓu na Vhalangi vha Masipala fhasi ha vhurangaphanḓa ha Muphuresidennde na Mufarisa Muphuresidennde.
PICC yo kona u vhona na uri thandela dzo no itwaho na u thomiwa ha thandela u bva kha mabindu a muvhuso na mihasho ya muvhuso wa lushaka, wa vunḓu na wapo.
Hezwi zwo kuvhanganyiwa, u dubekanyiwa u ya nga ndeme yazwo kha mutevhe wa maano a thandela dzo ṱanganyiswaho.
Ro nanga mbekanyamushumo khulwane ṱhanu dzo sedzesaho kha vhupo, na thandela dzo sedzesaho kha mutakalo na themamveledziso ya pfunzo ya mutheo, mafhungo na thekhinoḽodzhi ya zwa vhudavhidzani na ṱhanganelo ya dzingu.
Thandela dzi nga hei nḓila:
Tsha u thoma, ro pulana u bveledza na u ṱanganyisa themabveledziso ya tshiporo, bada na maḓi, hu re vhukati u mona na fhethu hu vhili hu hulwane ngei Limpopo:Waterberg nga kha thungo ya vhubvaḓuvha ha vunḓu na Steelpoort kha thungo ya vhukovhela.
Hei mishumo yo livhiswa kha u vula fhethu ho ḓalaho minerala wa malasha, puḽatinamu, khuroumu na dziṅwe minerala, u itela u tshimbidza zwa nyaluwo ya migodi na u engedza zwa u vhuelwa nga minerala.
Hu tshi shumiswa mveledziso ngei Limpopo sa mutheo, ri ḓo engedza vhuendi ha tshiporo ngei Mpumalanga, hu tshi ṱumekanyiwa fhethu hu na malasha na zwiṱitshi zwa fulufulu.
Izwi zwi ḓo ri konisa u sa tsha shumisa bada ra shumisa tshiporo kha zwa endedza malasha, zwine zwo no tshinyadza dzibada ngei Mpumalanga.
Thungo ya vhubvaḓuvha ngei kha vunḓu ḽa Devhula Vhukovhela hu ḓo vhelwavho ho sedzeswa kha themamveledziso yo ṱanganyiswa na zwa migodi u vhuelwa nga minerala.
Tsha vhuvhili, ri ḓo khwiṋisa u tshimbidzwa ha thundu na u ṱanganyisa ikonomi nga kha nḓila ya nḓowetshumo ya u endedza na u vhea ya Durban-Free State-Gauteng.
Iyi thandela yo itelwa u ṱanganyisa senthara khulwane dza ikonomi dza Gauteng na Durban na Pinetown, na nga tshenetsho tshifhinga tshithihi u ṱanganyisa idzi senthara nga vhukoni ha u rengisela nnḓa ho khwiṋiseaho nga kha vhuimangala vha hashu.
Nga kha hezwi, ndi a takala u ḓivhadza Maano a Ṱhoḓea ya Makete a Transnet, ine ya katela u bindudza kha miṅwaha miṱanu na mivhili i ḓaho, ya R300 biḽioni kha thandela dza masheleni.
Kha haya masheleni, R200 biḽioni yo vhetshelwa thandela dza tshiporo na uri vhunzhi ha yo salaho, i ḓo ya kha thandela dza zwa mitambo.
Kha mutevhe wa thandela dzo pulaniwaho, hu na u engedzwea ha tshanele ya u rengiselwa nnḓa ha tsimbi u bva kha thani dza miḽioni dza 60 u ya kha miḽioni dza 82 nga ṅwaha.
Zwi katela khwiṋiso dzo fhambanaho kha Durban-Gauteng Rail Corridor na u dzhenisa mveledziso ya thani dza 16 miḽioni ntswa nga ṅwaha dza manganese nga tshanele ya u rengisela nnḓa nga kha Vhuimazwikepe ha Ngqura ngei Nelson Mandela Bay.
Maano a Ṱhoḓea ya Makete zwi ḓo swikisa kha u sikwa ha mishumo minzhi kha ikonomi ya Afurika Tshipembe, na u engedza zwapo na Ikonomi ya u Manḓafhadza Vharema. Zwi ḓo vhea Afurika Tshipembe sa hone tshivhindini tsha u pfuka ngaho kha dzingu ḽa sub-Saharan Africa na u endedza kha agenda ya ṱhanganelo ya Nepad ya dzingu.
Ro vha ri tshi khou sedzavho na kha ṱhoḓea ya mbadelo dza vhuimazwikepe, sa tshipiḓa tsha u fhungudza mbadelo dza u ita vhubindudzi.Mafhungo a mbadelo dza vhuimazwikepe ndi iṅwe ya idzo dze dza gonyiseswa nga sekithara ya ita dzigoloi ngei Port Elizabeth na Uitenhage nga tshifhinga tsha madalo a vhuṱoli ha kushumele kha sekithara ṅwaha wo fhiraho.
Kha hezwi, ndi a takala u ḓivhadza uri Vhulangi ha Vhuimangalavha na Transnet vho tendelana kha nzudzanyo ine ya ḓo swikisa kha vharengisela nnḓa vha thundu dzo itwaho, vha tshi wana u fhungudzea ha mbadelo dza vhuimazwikepe lu vhonalaho kha ṅwaha u ḓaho, hune ha eḓana henefha kha R1 biḽioni yo ṱangana.
Tsha vhuraru, ri ḓo bveledza dungo ḽihulwane ḽiswa ḽa tshipembe vhubvaḓuvha ḽine ḽa ḓo khwiṋisa mveledziso ya zwa nḓowetshumo na zwa vhulimi na vhukoni ha u rengirela nnḓa ha dzingu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha, na u alusa vhuṱumani ha ikonomi na u endedza na u vhea zwa vunḓu ngei Kapa Devhula na KwaZulu-Natal.
Kha Transkei ḽa kale tshipiḓa tsha Kapa Vhubvaḓuvha, ro ḓiimisela u fhaṱa damu ri tshi shumisa Mulambo wa Umzimvubu sa tshone tshiko, u itela u alusa mveledziso ya zwa vhulumi.
U ḓadzisa kha zwenezwo, u thomiwa ha Thandela ya Mthatha ya u Vusuludza, ine ya vha thandela yo khetheaho ya Muphuresidennde, ine ya khou ya phanḓa zwavhuḓi.
Mushumo wo no vha phanḓa kha u khwiṋisa maḓi, tshampungane, muḓagasi, bada, u ṋewa vhudzulo ha vhathu, mveledziso ya vhukavhamabufho na mafhungo a zwiimiswa mavhusele.
Tsha vhuṋa, ngei Devhula Vhukovhela, ri ḓo engedza na u thoma nḓisedzo ya maḓi, dzibada, tshiporo na themamveledziso ya muḓagasi. Bada dza fumi dzine dza tea u thomiwa ngadzo dzi ḓo vusuludzwa.
Tsha vhuṱanu, ri vhona khonadzeo khulwane kha phendela shango ya vhukovhela ha shango na ṱhoḓea ya u khwiṋisa themamveledziso u vula hei khonadzeo.
Nzudzayo dzashu dzi katela u alusa tshiporo tsha tsimbi vhukati ha Sishen ngei Kapa Devhula na Saldanha Bay ngei Kapa Vhukovhela, zwine zwa ḓo sika mishumo minzhi kha mavunḓu oṱhe.
Vhukoni ha tsimbi kha sia ḽa vhuendi zwi ḓo engedza vhukoni u swika kha thani dza miḽioni dza 100 nga ṅwaha.
Izwi zwi ḓo tendela u aluwa ha u bwa tsimbi u fhira miṅwaha ya fumi u fusha nyaluwo ya ḽifhasi kha zwa u vhulunga nga kha themamveledziso na mishumo ya nḓowetshumo.
Vha hashu,
Ro vhonavho thandela dza themamveladziso ya matshilisano dza ndeme. Izwi zwi katela thandela dzo livhiswaho kha u ita mutheo wa sisiṱeme ya Ndindakhombo ya zwa Mutakalo ya Lushaka ine ya nga u vusuludzwa ha zwibadela na madzulo a vhaongi.
R300 miḽioni yo vhetshelwa mushumo wa ndugiselo ya u fhaṱa dziyunivesithi ntswa ngei Mpumalanga na Kapa Devhula.
Iṅwe thandela ya themamveledziso ine ya vha na khonadzeo khulwane ndi u bida ha Afurika Tshipemmbe kha u swielela mashango a malo a Afurika kha zwa theḽesikoupu ya radio ya Square Kilometre Array. Bidi ine ya ḓo kunda i ḓo ḓivhadzwa ṅwedzi u ḓaho. Ri vha humbela uri vha tikedze bidi ya shango.
Tsha u fhedzisela, mushumo washu wa themamveledziso u ya kule nnḓa ha mikano yashu. Afurika Tshipembe i ranga phanḓa Nḓila ya u pfuka ya Bada na Tshiporo ya Devhula-Tshipembe, zwine zwa vha tshipiḓa tsha thandela ya u Rangaphanḓa kha Themamveledziso ya Vhuphuresidennde ha Nepad kha Ṱhanganelano ya Afurika.
Mushumo kha hezwi hu na thandela dzo fhambananaho dzo ṱanganelanaho dzine dza katela bada na zwiporo, vhupfuka mikano, fulufulu na mafhungo na thekhinoḽodzhi dza vhudavhidzani.
Vha hashu,
U vhulunga hu hulu nga themamveledziso hu fanela u sia zwinzhi u fhira zwiṱitshi zwa muḓagasi, zwiporo, madamu na dzibada. Zwi fanela u ita nḓowetshumo ya shango, u bveledza zwikili na u engedzedza u sika mishumo ine ya khou ṱoḓeesa.
Ndi ḓo ramba muṱangano wa themamveledziso ya Muphuresidennde u amba nga ha u thomiwa ha pulane hu na khonadzeo ya vhabindudzi na tshumisano ya zwa matshilisano.
Muṱhonifhei Mulangadzulo,
Muṱhonifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Zwa zwino ndi ḓo tama u amba nga ha mafhungo a re na vhushaka na u engedzwa ha tshumelo dza ndeme, u shandukisa u sa lingana, vhudziki na tsireledzo na u ṱanganela kha matshilisano.
Ndo ṱanganedza maṅwalwa a ndeme nga maḓuvha a musi Mulaedza wa Lushaka o no vha tsini. Vhukwamani ho raloho vhu ita uri ri dzule ri na vhukwamani na vhathu vhashu na ṱhoḓea dzavho.
Ndo wana e-mail ya nga ha thaidzo ya zwa nnḓu u bva kha Vho Mzukisi Mali, mushumeli wa tshitshavha u bva kha vhupo ha Fingo ngei Grahamstown. Vho ṅwala vhari:
“Nga 1994 muholo wanga wo vha u nṱhesa kha u nga wana nnḓu ya RDP na u vha muṱukusa kha u nga wana bondo, izwi zwo ḓi ya phanḓa u swika ṋamusi. Ndi na vhana vhararu na mufumakadzi wanga ha shumi.
“Musi ndi tshi ita khumbelo ya nnḓu ya RDP ndi vhudzwa u pfi a thi tei u wana na uri a thi koni u wana bondo ngauri ndi khombo kha dzibannga ...’’
Iyi ndi thaidzo ine vhathu vha re kha tshigwada tshenetsho vha livhana nayo kha ḽino shango. Ndi zwa vhukuma.
Mashudu mavhuya, ro no ḓi ita zwiṅwe u tandulula thaidzo ye Vho Mali vha livhana nayo na vhaṅwe vhanzhi.
Nga 2010, ro ḓivhadza khwaṱhisedzo ya ndambedzo ya R1 biḽioni ya u thusa u swikela khadzimiso.
Ro takala u vhiga uri hei ndambedzo i ḓo thoma mishumo yayo nga Lambamai, zwi tshi langiwa nga Khammphani ya Lushaka ya u Lambedza Dzinnḓu. Tshikimu tshi ḓo ita uri dzibannga dzi kone u hadzimisa masheleni kha vhathu vhane vha vha kha nyimele ine ya nga ya Vho Mali.
U ḓadzisa, u bva nga Lambamai, vhane vha hola vhukati ha R3 500 na R15 000, vha ḓo kona u wana thikhedzo ya masheleni ine ya swika R83 000 u bva kha mavunḓu, u itela uri vha kone u wana ndambedzo ya masheleni u bva kha bannga dzo tendelwaho.
Vha songo laṱa fulufhelo Vho Mali na vhaṅwe vhanzhi, zwi ḓo luganga nṱhani ha ndambedzo ine ya ḓo vha i hone u bva kha mivhuso ya mavunḓu na kha tshikwama tshiswa tsha ndindakhombo tshine tsha ḓo ita uri zwi lelutshele dzibannga u ṋea khadzimiso.
Vha hashu,
Hun a u vhilaela hune ha khou ya phanḓa u bva kha mabindu na zwitshavha nga mbadelo dzi re nṱhesa dza muḓagasi.
Ndu humbela Eskom uri i ṱoḓe dziṅwe nḓila dza uri ṱhoḓea ya u gonya ha mitengo i nga fhungudzwa hani kha miṅwaha i si minzhi i ḓaho, hu u itela u tikedza nyaluwo ya ikonomi na u sikwa ha mishumo na u mpha madzinginywa uri a ṱanḓavhudzwe.
Ri ṱoḓa nḓila ya u vhea mitengo ya muḓagasi, ine ya ḓo khwaṱhisedza uri Eskom i vhe nḓowetshumo ine ya dzula i kha tshiimo tshavhuḓi tsha masheleni na u nga vha ya tshoṱhe, fhedzi ine ya dzula i tshi swikelelea, nga maanḓa nga vhashai.
Fhedziha, u swikelela u vha hone misi yoṱhe, thendelano ine ya ḓo ṱoḓea nga maAfurika Tshipembe vhoṱhe – hu tshi katelwa mabindu, vhashumi, mimasipala, zwitshavha na vhashumisi vhoṱhe na vhaṋetshedzi.
Ri fanela u vhulunga muḓagasi.
Kha miṅwaha mivhili i ḓaho, u swika zwiṱitshi zwa u bveledza fulufulu tsha Medupi na Kusile zwi tshi thoma u shuma, sisiṱeme ya muḓagasi i ḓo vha yo khwaṱha.
Roṱhe ri fanela u ita mushumo washu u itele u thivhela u fhungudziwa ha nḓisedzo ya muḓagasi.
U engedza maanḓa a fulufulu, ri ḓo isa phanḓa na u sedza zwiko zwa fulufulu ḽi vusuludzeaho, nga maanḓa muḓagasi wa ḓuvha na fulufulu ḽa zwimela musi ri tshi thoma Thendelano ya Ikonomi i sa Tshinyadzi Mupo na vha kwameaho nga ikonomi.
U swika zwino, ro dzhenisa gizara dza soḽa dzi fhiraho 220 000 kha shango ḽoṱhe.
Muvhuso u khou tea u dzhenisa gizara dza soḽa dza miḽioni nthihi nga 2014 u ya kha 2015.
Miraḓo i ṱhonifheaho,
Vha hashu,
Muvhuso u ya phanḓa na u engedza u swikela nḓisedzo ya maḓi ya mutheo. Fhedziha, zwi khagala, u swikelela maḓi i kha ḓi vha khaedu kha vhuṅwe vhupo
E-mail u bvam kha Vho Mmatsheko Pine u bva Hammanskraal ndi mafhungo ane a tou vha one.
Muṅwali uri: “Hu na fhethu hune ha pfi Ngobi tsini na Hammanskraal, fhasi ha Masipala Wapo wa Moretele, vhathu vhane vha dzula kha vhupo uvho zwa zwino vho no vha vhaaluwa, vho no vha vha kale na u vha vhahoṱa.
“Vhupo uvho ho vha vhu si na maḓi lwa miṅwaha mivhli yo fhiraho. Vhathu vha ḓitika nga mvula uri vha kuvhanganye maḓi a mvula.
“Hu na phaiphi dza maḓi na mitshini yo dzhenisiwaho fhedzi thaidzo hu pfi ndi maanḓa a u bommba maḓi. Naa ofisi yavho inga thusa nga hune yan nga kona kha izwi?”.
Ndo humbela Vho Minisiṱa vha zwa Maḓi na Mupo u ita ṱoḓisiso kha iḽi fhungo ho sedziwa kha u ṱavhanya u wana thandululo nga u ṱavhanya.
Nyengedzedzo ya zwa maḓi yo imisiwa nyana kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango nga nṱhani ha u shaea ha themamveledziso. Izwi zwi khou shumiwa. Sa tsumbo, zwikimu zwiṱanu zwiswa zwa maḓi zwi kha mutevhe.
Tshiko tsha Maḓi tsha Mulambo wa Olifants ngei Steelpoort kha vunḓu ḽa Limpopo ,Mulambo wa VaalSisiṱeme-Ṱhukhu ya Vhubvaḓuvha ngei Secunda Mpumalanga, Komati Water Augmentation Scheme ngei NkangalaMpumalanga, u aluswa ha Damu ḽa Hazelmere ngei KwaZulu-Natal na Damu ḽa Clan William ngei Clan WilliamKapa Vhukovhela. U engedza kha zwenezwo, madamu a ṱahe kha a 25 o vusuludzwa.
Zwi tshi tshimbilelana na nḓivhadzo dze ra ita nga tshifhinga tsha Muṱangano wa tshanduko ya kilima ya Tshaka dzo Ṱanganelaho COP17, masheleni a R248 miḽioni a ḓo shumisiwa kha miṅwaha mivhili i ḓaho u shuma na zwa u kunakisa maḓi a esidi a bvaho migodini ngei Witwatersrand.
Kha vha ri ndi dzhie tshifhinga itshi ndi fhululedze Komiti ya Dziminisiṱa dzo ṱanganelaho nga ha COP17 kha u ita uri muṱangano u tshimbile zwavhuḓi.
Mvelele dza u fhedzisela dza COP17 dzo vha ḓivhazwakale na u vhea tshikalo, dzi tshi vhambedzwa na dza muṱangano wa 1997 he ha ṱanganedzwa Kyoto Protocol.
U fhaṱa kha mvelaphanḓa ya COP17, Afurika Tshipembe ḽi ḓo dzhenela Samithi ya Rio plus 20 ngei Brazil, ya u sumba u pembelela ṅwaha wa vhu 10 wa Samithi ya Ḽifhasi nga ha Mveledziso ya Tshifhinga tshilapfu ya Ḽifhasi.
Muṱhonifhei Mulangadzulo na Muṱhonifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Zwe ra tou sedzesa khazwo kha pfunzo zwi khou vhonala.
Ro takala uri phesennthe ya kuphasele kwa Maṱiriki i khou gonya. Ri fhululedza vhadededzi, vhagudi, vhabebi na zwitshavha kha mushumo we vha ita.
Ri ḓo isa phanḓa na u vhulunga nga u bveledza vhadededzi vhanzhi vhane vha nga funza Mbalo, Saintsi na Nyambo dza Afurika.
Vha hashu,
Khuwelelo yashu kha vhadededzi u vha vha tshikoloni, vhe kiḽasini, nga tshifhinga, vha tshi khou funza lwa awara dzine dza nga swika kha sumbe nga ḓuvha zwi kha ḓi vha gundo ya ndeme. Ri livhuwa madzangano a vhadededzi kha u tikedza iḽi fulo.
Tsha ndeme tsho swikelelwaho ndi u wana tshivhalo kavhili tsha u ṅwalisa Grade R, u bva kha 300 000 nga 2003 u ya kha 705 000 nga 2011. Ri vhonala ro lugela u swikela tshipikwa tshashu tsha u swikela 100% ya Grade R nga 2014.
U lwa na vhushai na u sa lingana na u dzudza vhagudi vha tshikoloni, vhagudi vha fhiraho miḽioni dza malo vha khou dzhena tshikolo tshi sa badelwi mutendelo hu uri vha fhiraho miḽlioni vha tshi khou vhuelwa nga tshikimu tsha muvhuso tsha u ṋetshedza zwiḽiwa.
Ṅwaha wo fhiraho, muvhuso wa lushaka wo shumisa Khethekanyo 100 (1)(b) ya u dzhenelela ngei Kapa Vhubvaḓuvha, u thusa Muhasho wa Pfunzo u khwiṋisa u ṋetshedzwa ha pfunzo.
Thaidzo dzi katela u sa ṋetshedzwa ha bugupfarwa, u sa badelwa ha vhuendi ha tshikolo, vhadededzi vha si na mushumo na maitele a u sa vha na ndavha na tshikolo nga u angaredza.
U shumiswa ha u dzhenelela hu ḓo ya phanḓa na uri ri khou shuma zwavhuḓi na vunḓu kha heḽi fhungo. Ro ḓiimisela u khwiṋisa nyimele ya pfunzo ngei Kapa Vhubvaḓuvha. Ri ita khuwelelo kha vha kwameaho u shuma na riṋe u shandukisa izwi uri zwi ite.
Vha hashu,
Nga tshifhinga tsha Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Bola ya Milenzhe tsha FIFA tsha 2010, ro tenda uri Phungombuya ya Afurika Tshipembe i ḓo ṱuṱuwedza u swikelela pfunzo nga vhoṱhe.
U ya tshikoloni kha shango zwino ho no vha tsini na 100% kha luṱa lwa khombekhombe, murole wa miṅwaha ya sumbe u swika 15. Fhedzi ri dzula ri tshi kwamea nga muvhigo wa Ṱhoḓisiso ya Muṱa nga u Angaredza nga 2010 ya uri vhana vha fhiraho 120 000 kha itshi tshigwada a vha ho tshikoloni.
Vha litshaho tshikolo kha Grade 10 vha vhonala vha thaidzo, nga maanḓa mahayani na kha vhupo ha mabulasini a Kapa Vhukovhela.
Muvhuso wa lushaka u ḓo shumisana na Muvhuso wa Kapa Vhukovhela, u tevhelela avha vhagudi na u ṋea thikhedzo uri vha sa xelelwe nga vhumatshelo havho.
Zwi tshi ḓa kha Pfunzo ya Nṱha, ri khou fhira zwikalo. U swika henefha kha vhagudi vha 14 000 vho vhewa kha zwikhala zwa fhethu ha mishumo vha khou guda u bva kha ṅwaha wo fhiraho, na vha mishumo ya zwanḓa vha fhiraho 11 000 vho fhedza ndingo dza vhukoni.
Ro takadzwa nga u vhona uri hu na nyaluwo kha tshivhalo tsha vhathu vhaswa vhane vha khou guda zwikili nga kha Magudedzi a Pfunzo na Vhugudisi vhu yahoo phanḓa.
Ri khou ita khumbelo kha vhabebi uri vha ṱuṱuwedze vhana u guda kha aya magudedzi.Vha songo humula uri vhupfumbudzi vhu wanala fhedziu bva dziyunivesithi.
Ri ṱoḓavho zwikili zwine zwa wanala u bva kha aya magudedzi.
U engedza u swikelela kha pfunzo ya nṱha u ya nga he ra ḓivhadza ngaho ṅwaha wo fhiraho R200 miḽioni yo shumisiwa kha u thusa matshudeni vha 25 000 u vha badelela milandu kha zwiimiswa zwa pfunzo dza nṱha.
Vha hashu na dzikhonani,
Ri fhululedza sekithara ya zwa mutakalo na Khoro ya Lushaka ya AIDS ya Afurika Tshipembe yo rangwaho phanḓa nga Mufarisa Muphuresidennde wa Riphabuḽiki kha u shuma zwavhuḓi ha mbekanyamushumo ya HIV na AIDS.
Musi ri tshi khou shuma zwavhuḓi zwi tshi ḓa kha u lafha na u thivhela u pfukela u bva kha mme u ya kha ṅwana, nḓila dza u thivhela nga u angaredza dzi fanela u ṱavhanyiswa.
Ri tama hafhu u ṱuṱuwedza maAfurika Tshipembe u tshila vhutshilo ha u londa mutakalo u itela u fhungudza vhukwamani ha malwadze a si a phirela ane a nga sa swigiri, malwadze a mbilu na mutsiko wa malofha.
Vha hashu na dzikhonani,
Ṅwaha wa 2013 u ḓo vha ṅwaha wa u sumbedza miṅwaha ya ḓana ya Mulayo wa Ndango ya u shumiswa ha Mavu nga Vharema wa 1913, we wa dzhia 87% ya mavu u bva kha vhathu vha Vharema.
Ndayotewa i ṱoḓa uri Shango ḽi fanela u vhona uri hu vhuyedzedzwe pfanelo dza mavu dza avho vhe vha dzhielwa nga mulayo wa 1913.
Ro kona fhedzi u humisela 8% ya 30% ine ra tea u i swikela ya u kovha hafhu mavu nga 2014 ye ra ḓivhetshela. Maitele a khou ongolowa na u netisa na uri hu na u tendelena nga u angaredza uri maitele a murengi o tou ḓiimiselaho na murengisi o tou ḓiimiselaho a yo ngo vha yone nḓila ya vhuḓi ya u fhindula hei mbudziso.
Ndi ngazwo ro thoma mutheo wa mbekenyamaitele ntswa, Bammbiri ḽa Mahumbulwa nga ha Mbuyedzedzo ya Mavu.
Ri humbela muthu muṅwe na muṅwe u dzhenela kha matshimbidzele a u khwiṋisa u kovhiwa hafhu ha mavu u khakhulula zwe zwa itwa nga Mulayo wa 1913.
Muṱhonifhei Mulangadzulo,
Muṱhonifhei Mudzulatshidulo,
Vha hashu,
Kha u tshanduko ya zwa ikonomi, ri khou khwiṋisa Mulayo wo Ṱanḓavhuwaho wa u Manḓafhadza Ikonomi ya Vharema. U khwiṋisiwa vhukati ha zwiṅwe zwinzhi, u vhumbiwa ha khomishini i re mulayoni ine ya ḓo shumana na zwa u sa tevhedza maitele a re mulayoni.
Mulayo wo dzinginywaho u ḓo ita uri zwi vhe vhugevhenga u shumisa vharema sa vhone vhaṋe vha mabindu zwi si zwone na zwiṅwe zwivhumbeo zwa u manḓafhadza zwine zwa khou shumiswa nga nḓila yo khakheaho.
Zwi tshi ḓa kha mafhungo a vhuholefhali, ro sumbedzisa mihasho yoṱhe ya muvhuso u khwaṱhisedza uri ri swikele zwipikwa zwe ra ḓivhetshela miṅwahani yo fhiraho yo fhambanaho ya u vha na vhathu vha 2% vho tholwaho kha Tshumelo ya Muvhuso vha vhe vha vha holefhali.
Ri khou shuma ri tshi ya kha Mulayotibe wa u Manḓafhadza Vhafumakadzi na Ndinganyiselo ya mbeu, u bvela phanḓa kha u tevhedza hoṱhe kha muvhuso na kha sekithara dza phuraivethena u ita mutsiko afho hune ha vha zwi sa khou tevhedzwa.
Hu uri, Maitele a Nedlac kha Zwivhumbeo zwa Mishumo na Vhuṱoḓela Mushumo zwi sa Tevhedzi Milayo zwa zwino o fhela.
Muvhuso u ṱoḓa u fhelisa zwivhumbeo zwoṱhe zwa maitele a u tambudza e a wanala e hone kha zwa vhuṱoḓela mishumo, u itela u khwaṱhisedza na u tsireledza vhashumi vha re khomboni Ri fanela u tenda uri ri ḓo wana zwi fanaho uno ṅwaha kha heḽi fhungo.
Vha hashu,
Nga 2009, ro ḓivhofha u ṱavhanyisa u lwa na vhugevhenga na vhuaḓa.
Mbalombalo dza vhugevhenga kha tshifhinga tsha 2010/11 dzi sumbedza uri shango ḽashu ḽo vhona u tsela fhasi nga 5% ya tshivhalo tsho vhigiwaho tsha vhugevhenga vhuhulwane hu tshi vhambedzwa na zwa ṅwaha wo fhiraho.
Fhedziha a ri nga ḓo pfa ro fushea. Ri khou thoma mbekenyamushumo dzashu dza u ita uri maAfurika Tshipembe vha pfe vho vhofholowa na u tsireledzea.
Ri khou isa phanḓa u khwiṋisa kushumele kwa Shango nga nḓila dzo fhambanaho, hu tshi katelwa na u lwa na vhuaḓa.
Tshigwada tsha zwa Mishumo tsha Mazhendedzi Manzhi kha zwa thengo ya tshumelo, tsho rangwaho phanḓa nga Vhufaragwama ha Lushaka, Sars na Senthara ya Tshumelo ya tshiphiri ya zwa Masheleni, i khou sedzulusa sisiṱeme ya thengo ya tshumelo ya shango yoṱhe u khwaṱhisedza ndeme ya vhuḓi ya masheleni u bva kha u shumisa ha shango.
Maga a katela u sedzulusiwa ha vhathu vhane vha shuma kha mihasho ya muvhuso kha mutevhe wa nḓisedzo.
U isa phanḓa na u khwiṋisa tsireledzo, Muhasho wa zwa Muno wo saina Memorandamu wa u Pfesesana na nḓowetshumo ya dzibannga, u thoma Sisiṱeme ya Khwaṱhisedzo ya Magunwe kha Khomphiyutha kha bannga dzo dzhenelaho, u thusa kha u thivhela vhufhura na u wanulusa.
Vha hashu na dzikhonani,
Ri khou shuma na mavunḓu o fhambanaho u khwiṋisa mavhusele, matshimbidzele na vhulangi.
Izwi zwi katela u khwiṋisa nḓisedzo ya tshumelo dza mutakalo Gauteng, Free State kha dzibada na vhuendi na Limpopo u khwiṋisa mavhusele na vhulangi ha zwa masheleni kha mihasho miṱanu, hu tshi katelwa na Vhufaragwama ha Vunḓu.
Ri ṱanganedza u thomiwa ha Ndinda Vhuaḓa (Corruption Watch) nga Cosatu, na thendeleno ya zwenezwino vhukati ha muvhuso na vha mabindu u thoma mbekanyamushumo ya u lwa na vhuaḓa.
Hohu u dzhenelela hu ḓo tshimbilelana na mushumo wa muvhuso kha u lwa na vhuaḓa.
Vha hashu na dzikhonani,
Sa tshipiḓa tsha u ṱuṱuwedza zwa u ṱanganela kha zwa matshilisano, ṋaṅwaha ri ḓo thoma na u isa phanḓa na thandela nnzhi dza vhufa.
Muziamu na senthara dzine dza dza tea u vuliwa hu katelwa Muziamu wa 1980 Matola Raid ngei Maputo, Muziamu wa Ncome ngei KwaZulu-Natal, luṱa lwa vhuvhili lwa Muziamu wa Freedom Park na Senthara ya Vhufa ya Steve Biko ngei Ginsberg King Williamstown.
Ro dovha ra vhea phanḓa mahaya na mavhiḓa a dziphuresidennde dza ANC dza kale na vhaṅwe vhahali vha lushaka, hu tshi katelwa na VhoThomas Maphikela, Vho Lillian Ngoyi, Vho Walter na Vho Albertina Sisulu, Vho Griffiths na Vho Victoria Mxenge,Vho Robert Sobukwe na vhaṅwe.
Fhethu ha zwihumbudzi hu fanela u vhewa phanḓa hu tshi katelwa na Mvutshelano ya Pondo, fhethu ha nndwa dza mikanoni, Mvutshelano ya 1913 nga vhafumakadzi vha Afurika Tshipembe ngei Free State, Mvutshelano ya 1957 ya U lwa na zwa dzibasa nga vhafumakadzi ngei Zeerust, Senthara ya Vhadzulapo ya Rocklandsngei Mitchells Plain he United Democratic Front ya vhumbiwa hone na Gugulethu Seven Monument ngei Kapa.
Ri kha mushumo wa u renga na u vusuludza Nnḓu ya Vho Winnie Mandela ngei Brandfort, Nnḓu ya Vho Dokotela Moroka ngei Thaba Nchu na Nnḓu ya Vho Bram Fischer ngei Westdene.
Thandela dza u engedzedza dzi katela u thomiwa ha Dube Tradeport na u tibulwa ha tshiga tsha tshihumbudzi tsha Vho John Dube ngei Vhukavhamabufho ha Dzitshaka ha King Shaka ṅwedzi u ḓaho na u ira dzina nga vhuswa Nnḓu ya Mahosi ya vhudzulo ha muphuresidennde ngei Durban nga murahu ha Vho Dokotela Dube.
Nnḓu ya Vhaeni vha Muphuresidennde ngei Pretoria i ḓo irwa hu tshi tevhelwa Vho Sefako Makgatho na Nnḓu ya Vhaeni vha Vhudipuḽomati ngei Pretoria nga murahu ha munna wa vhaṋe muṱali, Vho Johnny Makatini.
Muvhuso u ḓo ṋetshedza Mulayotibe wa zwa Sialala, une wa ita mbetshelwa ya u dzhiela nṱha zwitshavha zwa Makhoi-San, vhurangaphanḓa na zwiimiswa zwavho.
Ndi zwa ndeme u humbula uri vhathu vha Makhoi-San ndi vhone vhe vha tambudzwa lwa tshiṱuhu nga vhakoḽoni vhe vha edzisa u vha fhelisa lwa tshoṱhe, na u nyadza luambo lwavho na vhuṋe. Sa Afurika Tshipembe ḽo vhofholowaho ḽa demokirasi ṋamusi ri nga si litshe na luthihi u khakhulula zwa kale.
Ndo amba nga ha heḽi fhungo nga vhuḓalo na tshitshavha tsha Makhoi-San musi ndi tshi ṱangana navho ngei Kapa ṅwaha wo fhelaho na uri ro tendelana u shumisana u khakhulula vhukhakhi ha kale.
Vha hashu,
Ṅwaha u ḓaho, 2013, tshidulo tsha muvhuso, zwifhaṱo zwihulwane zwa Union Buildings, zwi ḓo swikisa miṅwaha ya 100zwi hone na uri u dzudzanya hu ḓo thoma ṋaṅwaha u sumbedza miṅwaha ya ḓana.
MaAfurika Tshipembe sa nṋe,
Ri fanela u shuma khwiṋe kha zwa mitambo uno ṅwaha! Ṋaledzi yashu, Oscar Pistorius,o vhea tshikalo tsha uno ṅwaha nga u wanaTshiphuga tsha Laureus Sportsperson ngau vha Mutambi wa Ṅwaha wa Muholefhali wa 2012. Ri a mu fhululedza kha u swikela izwi.
Ri dovha ra fhululedza tshigwada tsha vhafumakadzi tsha bola ya milenzhe tsha lushaka, Banyana Banyana, kha u swikela kha London Olympics lwa u tou thoma. Nga thikhedzo yashu, vha ḓo shuma zwavhuḓi.
Ro fhiwa khuliso ya u swielela Tshipuga tsha Dzitshaka dza Afurika ṅwaha u ḓaho, ri tshi khou imela Libya sa izwi vha si nga si kone u zwi ita.
Vha hashu,
Kha vha ntendele ndi dzhie itshi tshifhinga ndi tshi tamela mashudu zwi tshi bva mbiluni u ya kha Mama Rebecca Kotane, mufumakadzi wa mufaragwama muhulwane wa ANC wa kale, Vho Moses Kotane, na muṅwaleli muhulwane wa SACP, vhane vha ḓo fhedza miṅwaha ya 100 nga Swondaha nga ḽa 12 Luhuhi.
Miṅwe miṅwaha ya ḓana ndi ya Tshigwada tsha Vhanna vhaswa vha Kereke ya Methodist ya Afurika Tshipembe, Amadodana aseWesile.
Huṅwe u pembelela miṅwaha ya ḓana ndi ha Omama Besililo ya Kereke ya United Congregational ya Afurika Tshipembe.
Ri vha tamela mvelaphanḓa kha u pembela havho.
Vha hashu,
Ro dzudzanya mbekayamushumo ire na mishumo minzhi ya u shuma themamveledziso ya zwino u swika 2014 na u fhira.
Ndi ḓo tama u ita khumbelo kha vhathu vhashu vhoṱhe u ṱanganya zwanḓa sa zwine vha dzulela u ita, ri tshi shuma zwavhuḓi na khaedu tharu dza u shaea ha mishuno, vhushai na u sa lingana. A huna ane a ḓo ri itela, ndi zwanḓa zwashu. Na uri roṱhe ri nga shuma.
Musi ri tshi humela mushumoni matshelo, kha ri dzhenise mbiluni maipfi a muphuresidennde o thomaho Dzangano ḽa Vhafumakadzi ḽa ANC Vho Charlotte Maxeke vhe vha ri musi vha tshi amba na Khoro ya Lushaka ya Vhafumakadzi vha Afurika sa Muphuresidennde.
“Uyu mushumo a si wavho vhone vhaṋe – kha vha vhulae muya wa vhunṋe, na u sa tshila vha wa khwiṋe kha vhathu vhavho, fhedzi vha dzule navho. Arali vha tshi aluwa kha vha tshimbile na muṅwe.’’
Ndi a livhuwa.
Issued by: The Presidency
Related Information
