09 Feb 2012
Muhlonipheki Xipikara xa Huvo ya Rixaka,
Mutshamaxitulu wa Huvo ya Rixaka ya Swifundzankulu (NCOP),
Xandla xa Xipikara xa Huvo ya Rixaka na Xandla xa Mutshamaxitulu wa NCOP,
Xandla xa Phuresidente wa Riphabuliki, Muhlonipheki Kgalema Motlanthe,
Khale ka Xandla xa Phuresidente FW de Klerk,
Khale ka Xandla xa Phuresidente Baleka Mbete,
Muhlonipheki Muavanyisinkulu wa Riphabuliki, na swirho hinkwaswo swo hlonipheka swa vululami,
Muhlonipheki Mutshamaxitulu wa Foramu ya Palamende ya SADC na Xipikara xa Palamende ya Zimbabwe, Tatana Lovemore Moyo,
Vahlonipheki Vaholobye na Swandla swa va Holobye,
Muhlonipheki Holobye wa Vuxaka bya Matiko ya Misava wa Riphabuliki ra
Angola, Tatana Rebelo Chikoti,
Muhlonipheki Holobye wa Timhaka ta Matikomambe wa Riphabuliki ra Mozambique, Tatana Julio Baloi,
Tiphirimiya na Swipikara swo hlawuleka swa Swifundzankulu swa hina
Mutshamaxitulu wa Salga, na varhangeri hinkwavo va mimfumo ya miganga,
Mutshamaxitulu wa Yindlu ya Rixaka ya Varhangeri va Xintu;
Tinhloko ta Minhlangano ya Xiyenge xa 9,
Gavhenara wa Bangi ya Tiko,
Varhangeri va swiyenge hinkwaswo swa mabindzu, mitlangu, varhangeri va ndzhavuko na vukhongeri,
Swirho swa nhlangano wa xidipilomati,
Vayeni vo va xiyimo xa le henhla na lavo hlawuleka,
MaAfrika-Dzonga kulorhi,
Dumelang, good evening, goeienaand, molweni, thobela, xewani!
Ndzi rhandza ku mi xeweta hinkwenu eka siku leri ra nkoka.
I nkateko ku vulavula na maAfrika-Dzonga lava va nga eka Yindlu leyi na lava va nga emakaya ya vona na lava va nga eka tisenthara to hlalelela eka tona etikweni hinkwaro.
Ndzi tlhela ndzi amukela Vayimeri na Tikhomixinara ta le Henhla leti yimelaka matiko ya 146, lawa Afrika-Dzonga ri nga na vuxaka bya xidipilomati na wona. Hi tsakela ku va ka n?wina etikweni ra hina.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Mbulavulo hi Xiyimo xa Rixaka (SoNA) wu humelela elembeni ro hlawuleka eka matimu ya tiko ra hina, malembexidzana ya nhlangano lowu fumaka, African National Congress (ANC).
Hi ku fungha nkarhi lowu, hi tsundzuka mitirho ya maAfrika-Dzonga hinkwawo lawa eku tiseni tiko leri nga na ntshunxeko wa ntiyiso, ro pfumala xihlawuhlawu xa mbala na xa rimbewu, ra xidimokiresi leri humelelaka.
Hi tsakela ku hlawula khale ka tiphuresidente ta ANC leti nga rhangela nyimpi ya hina yo lwela ntshuxeko na ku tumbuluxa vutomi byo antswa bya mani na mani. Hi khensa John Langalibalele Dube, Sefako Makgatho, Zac Mahabane, Josiah Gumede, Pixley ka Isaka Seme, AB Xuma, JS Moroka, Hosi Albert Luthuli, Oliver Tambo, Nelson Mandela na Thabo Mbeki.
Hi amukela mindyangu ya khale ka Tiphuresidente ta ANC leyi yi nga vaendzi va hina vo hlawuleka emadyambyini lawa.
Hi tlhela hi amukela na swiyenge swin'wana swa nhlangano wo lwela ntshuxeko ? Black Consciousness Movement, lowu a wu rhangeriwa hi Tatana Steve Biko, loyi n?wana wa yena wa xinuna Samora a nga muyeni wa hina wo hlawuleka na yena, na Pan-Africanist Congress, lowu a wu rhangeriwa hi Tatana Robert Sobukwe.
Hi khensa nakambe, ntirho wa khale ka Xirho xa Palamende, mufi Manana Helen Suzman, loyi a ri yexe eka Yindlu ya leyi, loyi a kanetana na milawu ya ntshikelelo.
Swirho leswi hloniphekaka,
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Lembe ra 2012 ri hlawulekile na rona hikuva ri fungha malembe ya 16 ku simekiwile Vumbiwa bya Riphabuliki, lebyi byi nyikaka nhlamuselo yo hetiseka ya swikongomelo swa xidimokirasi xa hina.
Vumbiwa i xitatimendexa xivono xa nkoka xa Afrika-Dzonga, lexi xi fambisaka tipholisi ta hina na mitirho. Hi tiyisisa nakambe ku tiyimisela ka hina ku yisa emahlweni swikongomelo swa Vumbiwa bya tiko ra hina hi mikarhi hinkwayo.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Eka nhlengelatano (Lekgotla) wa Khabinete hi Sunguti, hi kunguhatile ku endla nkambisiso wa le xikarhi ka kotara, hi langutisa eka ku humelela loku ku veke kona ku suka hi 2009 ku fikela sweswi, ematshan?wini ya nkambisiso wa ntolovelo wa ku hela ka lembe.
Nkambisiso wa le xikarhi ka kotara wu kombisile ku humelela ko nonoka eka tindhawu to hambanahambana to tanihi le ka rihanyu, dyondzo, nyimpi ya ku lwa na vugevenga, ntshamiseko wa vanhu, eneji, mphakelo wa mati, nhluvukiso wa miganga na swin?wana.
Hambiswiritano, mintlhontlho yinharhu ya ku pfumaleka ka mitirho, vusweti na mpfumaleko wa ku ringanana, swi tshama swa ha ya emahlweni, hambiloko ku ri na ku humelela loku ku nga fikeleriwa. MaAfrika, vaxisati na vantshwa va ya emahlweni va xanisiwa swinene hi mintlhontlho leyi.
Vahlonipheki Xipikara na Mutshamaxitulu,
Tanihi Khabinete ya rixaka, hi tekile xiboho xa leswaku hi fanele ku tirha swinene leswaku hi ta kurisa ikhonomi ya tiko, ku va hi ta kota ku herisa swiphiqo swa ku pfumaleka ka mitirho, vusweti na ku pfumala ku ringanana etikweni.
Leswi i swilo swinharhu leswi hi nga ta langutana na swona hi ntamu, eka lembe leri na le ka malembe lawa ya taka.
Vaakatiko kulorhi,
Loko ku kumeka ntshuxeko hi lembe ra 1994, Afrika-Dzonga ri kumile xiphiqo xa mpfumaleko wa mitirho lowu sukelaka hi malembe ya vo-1970, Mitirho yi yile emahlweni yi ya ehansi hi malembe ya vo-1990 na le masungulweni ya malembe ya vo-2000 hikokwalaho ka ku kula ko nonoka na ku ya ehansi eka mitirho emigodini ya nsuku na le ka vurimi.
Hambileswi mitirho yi nga tlakuka swinene emalembeni yo sukela hi 2003 ku ya fika eka 2008, ku pfumaleka ka mitirho a ku hungutekangi ehansi ka 20%.
Mitirho yi vile na ntlheriselo-ndzhaku wun?wana hi ku wa ka ikhonomi hi 2009.
Nkateko wa kona, mfumo wu nghenile eka ntshikelelo wa ikhonomi wa 2008 na 2009 wu ri na xiyimo xa kahle xa timali ta tiko na swikweleti swa le hansi.
Leswi swi nyikile tinhlamulo to olova eka swiyimo swa ikhonomi leyi a yi ri eku weni.
Xikombiso, hi engeterile ku tirhisiwa ka mali eka nhlayiso wa vanhu na le ka nhluvukiso wa switirhisiwa ku va hi tlhontlha ikhonomi, ngopfungopfu hi minongonoko yo aka ya Khapu ya Misava ya Bolo ya Milenge ya FIFA ya 2010.
Hi ku landza swin?wana swa ku tikeriwa loku na xilaveko xa ku sukela nkunguhato lowutsongo, hi tekile xiboho hi lembe ra 2009 xa ku simeka Khomixini ya Nkunguhato wa Rixaka, kutani hi yi kombela ku va yi endla kungu ra nhluvukiso wa rixaka ra tiko, ku ya hi Vumbiwa bya Riphabuliki.
Khomixini yi humesile mpfapfarhuto wo sungula wa Kungu ra Nhlukiso wa Rixaka ku va ri ta langutiwa, leri a ri languta lomu hi nga ta va hi ri kona eka malembe ya 20 lama ya taka.
Kungu ri tirhana na ku herisiwa ka vusweti na ku pfumala ku ringanana tanihi timhaka ta nkoka leti ti faneleke ku lulamisiwa.
Hikokwalaho, xintshunxo xa tiko i ku kula ka ikhonomi na ku tumbuluxa mitirho ku hunguta na ku herisa vusweti na ku pfumaleka ka ku ringanana.
Tanihi tiko leri ri nga ku hluvukeni leri ri nga tshama exikarhi ka ikhonomi yo hlanganana, hi vona ntirho wa hina wu ri wo rhangela na ku lawula ikhonomi, na ku nghenelela ku pfuna lava va nga na vusweti, hi ku landzelela matimu ya tiko ra hina.
Hi ku ya hi vutihlamuleri lebyi, hi lembe ra 2010 hi sungurile rimba ra Ndlela Leyintshwa yo Kula na ku veka vutumbuluxi bya mitirho, ku nga nhluvukiso wa switirhisiwa, vuendzi, vurimi, migodi, vumaki na ikhonomi yo pfuxa hi vuntshwa.
Hi vekile lembe ra 2011 ku va lembe ra ku tumbuluxa mitirho, kutani hi hlohletela vatirhisani na hina, ku nga mabindzu, vatirhi na ndhawu ya mitirho ya ikhonomi, ku va va tirhisana na hina eku tirhiseni Ndlela Leyintshwa yo Kula.
Mbuyelo wa kona wa tsakisa, hambileswi hi nga se humelela kahle, ku ya hi xiyimo xa ikhonomi ya misava.
Tinhlayo ta kotara ya vumune leti ti nga humesiwa hi Ravumbirhi, ti kombisa leswaku xiyimo xa ku pfumaleka ka mitirho ku yile ehansi ku suka eka 25% ku ya eka 23.9% hikwalaho ka mitirho yintshwa.
Hi lembe ra 2011, nhlayo ya 365 000 wa vanhu yi thoriwile. Loku i ku humelela lokukulu ka tiko ku sukela loko ku vile na ku wa ka ikhonomi hi 2008.
Xan?wana xa nkoka nakambe hi leswaku mitirho hinkwayo yi le ka swiyenge swa mitirho swa ximfumo swa ikhonomi, eka swiyenge swo tanihi migodi, vutleketli, vukorhokeri bya miganga na vuxavisi, ku vula hi ku komisa.
Ku na swilo swimbirhi leswikulu leswi hi nga swi endla kahle hi lembe ra 2011, leswi swi nga pfuneta eka ku humelela loku ka nhlanganelo.
Xo sungula, hi longoloxile ku tumbuluxiwa ka mitirho eka xiyenge xin?wana na xin?wana xa mfumo, ku katsa na mabindzu lama ya fambisiwaka hi mfumo.
Xa vumbirhi, hi tiyisile mbulavurisano na ntirhisano exikarhi ka mfumo, mabindzu na swiyenge swa miganga.
Mitwanano leyi sayiniweke hi mfumo, mabindzu na mitirho eka ku xava, nhluvukiso wa vuswikoti, dyondzo ya masungulo na ikhonomi yo pfuxa hi vuntshwa, swi tiyisisa xikongomelo na ku tiyimisela ka hina ko fana ku aka tiko leri.
Mfumo wu ri woxe a wu nge swi koti ku ololoxa mintlhontlho leyi tiko leri ri hlanganaka na yona, kambe hi ku tirhisana swin'we, switshunxo swi nga kumeka.
Vaakatiko kulorhi,
Mo ndzi teka nkarhi lowu ndzi nyika xiviko xa leswi swi nga vuriwa leswaku swi ta endliwa eka SoNA wa lembe leri hundzeke.
Nkwama wa Mitirho, lowu wu tivisiweke lembe leri hundzeke wu sungurile ku tirha hi Khotavuxika. Ku tlula 2 500 wa swikombelo swi amukeriwile eka rhengu ro sungula.
Hi tlherile hi tivisa tihakelo ta R20 wa mabiliyoni eka Xiyenge xa 12(i) xa Nawu wa Xibalo xa Tiko, lexi xi nga endleriwa ku seketela tiphurojeke letintshwa ta vumaki, na tiphurojeke ta kombo ta vuvekisi bya ntsengo wa R8,4 wa mabiliyoni ti pasisiwile.
Milawu ya ku xava leyi yi nyikaka Ndzawula ya Mabindzu na Vumaki matimba yo avela tiindhasiteri to karhi laha swilo swa laha kaya swi nga kona, yi sungurile ku tirha hi N'wendzamhala.
Swiyenge swa mitirho swi katsa vurhungi bya swiambalo, matsavu yo cheriwa emathinini, dzovo na tintanghu.
Ku humelela na kona ku endliwile eka ku hlanganisiwa ka swiyenge swa mabindzu lamatsongo, kutani xiyenge lexitshwa xi ta simekiwa lembe leri.
Hi tivisile leswaku ku ta vekiwa R10 wa mabiliyoni etlhelo hi Khoporexini ya Nhluvukiso wa Vumaki yo tumbuluxa mitirho.
Ku fikela sweswi, kwalomu ka R1,5 wa mabiliyoni yi pasisiwile ku va tikhamphani ta 60 ti humelerisa ku tumbuluxiwa ka mitirho.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Mitirho ya migodi, leyi yi nga xiyenge xin?wana xa ku fambisa mitirho eka Ndlela Leyintshwa yo Kula, xi endla ntirho wa nkoka eka nhluvukiso wa ikhonomi ya vaaki etikweni.
Tanihi xiphemu xa ku ololoxa mintlhontlho yinharhu ya vusweti, ku pfumaleka ka ku ringanana na ku pfumaleka ka mitirho, mfumo wu endlile ndlela ya ku vuyerisa, leyi yi lavaka ku nyika mikateko eka xiphemu xa le hansi xa swiyenge swa mitirho ya swicelwa.
Ha ha tiyimiserile eka ku tumbuluxa xiyenge xa migodi xa kahle lexi nga phikizanaka na xin'wana xa matiko ya misava, na ku hluvukisa xiyenge lexi leswaku xi ta swi kota ku tisa vuvekisi na ku fikelela ku kula ka vumaki na ku cinca loku ku lavekaka swinene.
Muhlonipheki Xipikara,
Muhlonipheki Mutshamaxitulu wa NCOP,
Ntirho lowu wu nga endliwa lembe leri hundzeke wu kombisa leswaku loko ho ya emahlweni hi kula kahle, hi ta sungula ku tsala xitori xintshwa hi Afrika-Dzonga ? xitori xa hilaha hi nga tirhisana hi tlherisele endzhaku ku pfumaleka ka mitirho na ku hunguta ku pfumaleka ka ku ringanaka eka ikhonomi na vusweti.
Swi sungula ku languteka swi ta koteka.
Hi nga heleriwi hi ntamu.
Eka lembe ra 2012 na ku tlula, hi rhamba rixaka ku va ri joyina mfumo eka pfhumba lerikulu ra ku hluvukisa switirhisiwa.
Tatana Xipikara na Mutshamaxitulu,
Hi ta simeka pfhumba lerikulu ra ku aka switirhisiwa etikweni hinkwaro. Leswi swi ta kurisa xiyimo xa ikhonomi na ku tumbuluxa mitirho.
Vaakatiko kulorhi,
Hi ta tirhisa vutivi bya mafambiselo ya phurojeke lebyi kumekeke hi nkarhi wa Khapu ya Bolo ya Milenge ya FIFA ya 2010.
Kungu ra switirhisiwa ri ta fambisiwa na ku angameriwa hi Khomixini ya Phuresidente ya Vuhlanganisi bya Switirhisiwa (PICC), leyi yi nga simekiwa hi Ndzhati, yi hlanganisa Vaholobye, Tiphirimiya na Timeyara ta Madorobankulu ehansi ka vurhangeri bya Phuresidente na Xandla xa Phuresidente.
PICC yi hlawurile na ku hluvukisa tiphurojeke na mimpfuno ya switirhisiwa ku suka eka mabindzu ya mfumo, ku katsa na tindzawulo ta mfumo ta rixaka, swifundzankulu na miganga.
Leswi swi katsiwile eka ndhawu yin?we, swi longoloxiwa na ku rhangisiwa emahlweni eka nxaxamelo wa tiphurojeke leti katsiweke hi vukheta.
Hi hlawurile minongonoko ya ntlhanu leyikulu leyi kongomeke tindhawu, ku katsa na tiphurojeke leti kongomeke eka swa rihanyu na switirhisiwa swa dyondzo ya masungulo, tithekinoloji ta mahungu na vuhlanganisi, na nkatsakanyo wa swifundza.
Tiphurojeke ta kona hi leti ti landzelaka:
Xo sungula, hi kunguhata ku hluvukisa na ku hlanganisa switirhisiwa swa swiporo, mapatu na mati, leswi swi nga eka tindhawu letikulu timbirhi ta le Limpopo: Waterberg leyi nga vupeladyambu bya xifundzankulu na le Steelpoort leyi yi nga evuxeni.
Matshalatshala lawa ya kongomisiwile eku pfuleni ka bandi ra swicelwa swa malahla, pulatinamu, phaladiyamu, khuromu na swicelwa swin?wana, ku endlela ku hatlisisa ku tlakuka ka migodi ku katsa na ku tlakusa ku vuyeriwa hi swicelwa.
Hi ku tirhisa nhluvuko wa le Limpopo tanihi masungulo, hi ta ndlandlamuxa vutleketli bya le xiporweni eMpumalanga, hi hlanganisa migodi ya malahla na switichi swa gezi.
Leswi swi ta endla leswaku hi nga ha tirhisi mapatu loko hi tleketla malahla, leswi swi nga vanga ku onhaka ka mapatu Mpumalanga.
Tindhawu ta vuxa ta xifundzankulu xa N?walungu-Vupeladyambu na tona ti ta vuyeriwa hi kungu lerikulu ra ku vuyeriwa eka xikongomelo lexikulu eka switirhisiwa leswi hlanganisaka na mbuyelo wa migodi na swicelwa.
Xa vumbirhi, hi ta antswisa ku tleketliwa ka tinhundzu na ku katsiwa ka ikhonomi hi maendlelo ya Durban-Free State-Gauteng na ndlela ya ndhawu ya vumaki.
Phurojeke leyi yi endleriwile ku hlanganisa tindhawu letikulu ta ikhonomi ya Gauteng na Durban ku katsa na Pinetown, loko hi le tlhelo, yi hlanganisa tindhawu leti na ntalo lowu wu antswisiweke wa ku rhwalela hi le mahlalukweni ya hina.
Eka mhaka leyi, ndzi tsakela ku tivisa Endlelo ra Xilaveko xa Makete wa Transnet, leri ri katsaka vuvekisi emalembeni ya nkombo lawa ya taka, bya R300 wa mabiliyoni hi tiphurojeke ta mali.
Eka ntsengo lowu, R200 wa mabiliyoni yi vekeriwile tiphurojeke ta swiporo, kasi ntsengo wo tala lowu nga ta sala i wa tiphurojeke ta mahlaluko.
Eka nongonoko wa tiphurojeke leti ti kunguhatiweke, ku na ku ndlandlamuxiwa ka ndlela ya vutleketli bya ngwedi ku suka eka 60 wa mabiliyoni ya tithani hi lembe ku ya fika eka 82 wa mabiliyoni ya tithani hi lembe.
Swi tlhela swi katsa miantswiso yo hambana eka Ndlela ya Xiporo ya Durban-Gauteng na nhluvukiso wa swiphemu swintshwa swa 16 wa mamiliyoni ya tithani hi lembe ta ndlela ya vutleketli bya hi le Nhlalukweni ra Ngqura eNelson Mandela Bay.
Endlelo ra Xilaveko xa Makete ri ta humelerisa ku tumbuluxiwa ka mitirho yo tala eka ikhonomi ya Afrika-Dzonga, ku katsa na ku ndlandlamuxiwa ka Ku Nyika Vantima Matimba ya Ikhonomi ka vaaki. Swi ta tlhela swi veka Afrika-Dzonga tanihi xivindzi xa vutleketli bya xifundza eka sub-Saharan Afrika, na ku humelerisa rhengu ra nhlanganiso wa swifundza ra Nepad.
Hi tlherile hi languta eka xilaveko xa ku hunguta tihakelo ta mahlaluko, tanihi xiphemu xa ku hunguta tihakelo ta ku endla bindzu. Mhaka ya tihakelo ta le henhla ta mahlaluko yi ve yin?wana ya leti ti nga tshikeleriwa swinene hi xiyenge xa mimovha ePort Elizabeth na Uitanhage hi nkarhi wa rhendzo ra mina ro hlela matirhelo eka xiyenge lexi lembe leri hundzeke.
Hi ndlela leyi, ndzi tsakela ku tivisa leswaku Vulawuri bya Mahlaluko na Transnet va pfumelelanile hi kungu leri leswi swi nga ta endla leswaku varhumeri va tinhundzu leti makiweke ti ya ehandle, yi ta kuma ku hungutiwa ka le hansi swinene eka tihakelo ta mahlaluko, eka lembe leri ri taka, leti ringanaka ntsengo wa kwalomu ka R1 wa mabiliyoni.
Xa vunharhu, hi ta hluvukisa kungu lerikulu rintshwa ra Vuxa-Dzonga leri ri nga ta antswisa nhluvukiso wa vumaki na vurimi, ri tleketla ntalo wa xifundza xa Kapa-Vuxa, na ku ndlandlamuxa ikhonomi ya xifundzankulu na maendlelo ya mihlanganiso ya Kapa-N?walungu na KwaZulu-Natal.
Eka xiphemu xa khale ka Transkei xa Kapa-Vuxa, hi tiyimiserile ku aka damu hi ku tirhisa Nambu wa Umzimvubu tanihi ncheleto, leswaku hi ta ndlandlamuxa ntshovelo wa vurimi.
Ku engetela kwalaho, ku sunguriwa ka Phurojeke ya Mthatha yo pfuxa hi vuntshwa, leyi yi nga phurojeke yo hlawuleka ya Phuresidente, yi le ku fambeni kahle swinene.
Ntirho wu le ka xiyimo xa le henhla ku antswisa timhaka ta mati, mbhasiso, gezi, mapatu, vutshamo bya vanhu, nhluvuksio wa vuphatsamo bya swihahampfhuka, na vufambisi.
Xa vumune, eN?walungu-Vupeladyambu, hi ta ndlandlamuxa switirhisiwa swa mphakelo wa mati, mapatu, swiporo na gezi. Mapatu ya khume lawa ya hlawuriweke ya ta antswisiwa.
Xa vuntlhanu, hi vona ku humelela lokukula ku longoloka na rimbuwa ra vupeladyambu bya tiko na xilaveko xa ku antswisa switirhisiwa ku pfula ku humelela loku.
Makungu ya hina ya katsa na ku ndlandlamuxa ntila wa xiporo xa ngwedi exikarhi ka Sishen eka Kapa-N'walungu na Saldanha Bay eKapa-Vupeladyambu, leyi yi nga ta tumbuluxa mitirho yo tala eka swifundzankulu haswimbirhi.
Ntalo wa ngwedi eka tlhelo ra vutleketli wu ta tlakusa ntalo wu fika eka 100 wa mamiliyoni ya tithani hi lembe.
Leswi swi ta pfumelela ku ndlandlamuka ka ku ceriwa ka ngwedi eka malembe ya khume lama ya taka ku phamela vuvekisi lebyi tlakukaka bya matiko lawa ya nga ku hluvukeni eka migingiriko ya switirhisiwa na vumaki.
Vaakatiko kulorhi,
Hi tlherile hi hlawula tiphurojeke to hlawuleka ta mani na mani. Leswi swi katsa tiphurojeke leti nga kongomisiwa eku endleni ka masungulo ya endlelo ra Ndzindzakhombo wa Rixaka wa Rihanyu, to tanihi ku pfuxiwa hi vuntshwa ka swibedhlele na tiyindlu ta vaongori.
Ntsengo wa R300 wa mamiliyoni wu vekeriwile ntirho wo lulamisela ku akiwa ka tiyunivhesiti eMpumalanga na le Kapa-N?walungu.
Phurojeke yin'wana ya switirhisiwa leyi yi nga na ku humelela i ku va Afrika-Dzonga ri phikizanela ku rhurhela thelesikopo ya xiyanimoya ya Square Kilometre Array hi klu tirhisana na matiko man?wana ya nhungu. Lava va nga ta va va hlurile, va ta tivisiwa nhweti leyi yi taka.
Xo hetelela, ntirho wa hina wa switirhisiwa wu tlula ni mindzelekano ya hina. Afrika-Dzonga ri rhangela Patu ra N?walungu-Dzonga na Ndlela ya Xiporo, leswi swi nga xiphemu xa mpfuneto wa Switirhisiwa swa Vurhangeri bya Phuresidente bya Matiko ya Nhlangano wa Afrika wa Nepad.
Ntirho lowu wu katsa tiphurojeke to hambana to fambelana na leti ti angarhelaka mapatu na swiporo, ntsemakanyo wa mindzilekano, eneji na thekinoloji ya mahungu na vuhlanganisi.
Vaakatiko kulorhi,
Vuvekisi byikulu eka switirhisiwa byi fanele ku siya swo tlula switichi swa gezi, swiporo, madamu na mapatu. Byi fanele ku endla tifeme etikweni, byi tisa vuswikoti na ku pfuneta xilaveko xikulu xa ku tumbuluxa mitirho.
Ndzi ta rhamba samiti ya Phuresidente ya swa switirhisiwa leswaku ku ta kaneriwa hi ku tirhisiwa ka kungu na vavekisi na vatirhisani va hina.
Muhlonipheki Xipikara,
Muhlonipheki Mutshamaxitulu wa NCOP,
Sweswi ndzi lava ku vulavula hi timhaka leti ti fambelanaka na ku ndlandlamuxiwa ka vukorhokeri lebyi byi lavekaka ngopfu, ku lulamisa ku pfumaleka ka ku ringanana, ntshamiseko na vusirheleri na ku hlangana.
Ndzi amukerile mapapila yo tala loko ku ri karhi ku lulamiseriwa SoNA leyi. Ku vulavurisana loku ku hi endla hi kota ku fikelela vanhu va hina na swilaveko swa vona.
Ndzi amukerile imeyili leyi a yi vulavula hi swiphiqo swa tiyindlu yo huma eka Mzukisi Mali, mutirhelamfumo wa le ndhawini ya Figo eGrahamstown. U tsale leswi:
?Hi lembe ra 1994 muholo wa mina a wu ri henhla swinene ku va ndzi nga kuma yindlu ya RDP wu tlhela wu va hansi swinene ku va ndzi kuma bondo, leswi swi yile emahlweni ku fikela namuntlha. Ndzi na vana vanharhu na nsati loyi a nga tirhiki.
?Loko ndzi endla xikombelo xa yindlu ya RDP, ndzi byeriwa leswaku a ndzi fikeleli na leswaku a ndzi nge kumi bondo hikuva ndzi nxungeto etibangini ...??
Nkateko wa kona, hi tile na tindlela to lulamisa xiphiqo lexi Tatana Mali na van?wana va hlanganaka na xona.
Hi lembe ra 2010, hi tivisile nkwama wo pfuneta wo ringana R1 wa biliyoni ku endlela ku va vanhu va ta fikelela swikweleti.
Hi tsakela ku tivisa leswaku nkwama lowu wu ta sungula ku tirha hi Dzivamisoko, wu lawuriwa hi Nhlangano wa Mfumo wa Timali ta Tiyindlu. Xikimi xi ta pfuneta tibangi ku va ti lomba mali vanhu vo tanihi lava va nga eka xiyimo lexi Tatana Mali a nga eka xona.
Hi ku engetela, ku sukela hi Dzivamisoko, vanhu lava va holaka muholo wa lexikarhi ka R3 500 na R15 000, va ta kota ku kuma mpfuneto wo fika eka R83 000 ku suka eka swifundzankulu, ku va pfuneta ku va va kuma mpfuno wa tiyindlu ku suka etibangi leti pfumeleriweke.
U nga heli mbilu Tatana Mali, ku katsa na van?wana vo tala, xiyimo xi ta antswa hikokwalaho ka nkwama lowu, lowu wu nga ta kumeka eka mimfumo ya swifundzankulu, xikan?we na ndzindzakhombo wuntshwa lowu nga ta endla leswaku ku olova ku va tibangi ti mi nyika swikweleti.
Vaakatiko kulorhi,
Ku na xivilelo lexi xi yaka emahlweni xo huma eka mabindzu na vaaki xa tihakelo ta le henhla ta gezi.
Ndzi komberile Eskom ku va wu kuma tindlela to hunguta xilaveko xa ku tlakusa tihakelo eka malembe matsongo lama landzelaka, hi ku seketela ku kula ka ikhonomi na vutumbuluxi bya mitirho, kutani wu ndzi nyika swibumabumelo leswi leswaku swi ta langutiwa.
Hi lava ndlela ya tihakelo ta gezi, leyi yi nga ta tiyisisa leswaku Eskom na vumaki va va na mali no kota ku tiyimela, kambe leti ti fikelelekaka, ngopfungopfu hi lava va nga na vusweti.
Hambiswiritano, ku fikelela ku tiyimela, ntwanano wu ta laveka na maAfrika-Dzonga hinkwawo ? ku katsa na mabindzu, mitirho, timasipala, miganga na vaxavi na vaxavisi hinkwavo.
Hi fanele ku hlayisa gezi.
Eka malembe mabirhi lama ya taka, ku fikelela loko switichi swa gezi swa Medupi na Kusile swi sungula ku tirha, mafambiselo ya gezi ya ta va ya tika swinene.
Hinkwerhu hi fanele ku pfuneta leswaku hi ta papalata ku hungutiwa ka gezi.
Ku engetela ntalo wa eneji, hi ta ya emahlweni hi lavana na swilo swo pfuxa eneji hi vuntshwa, ngopfungopfu gezi ro endliwa hi dyambu na mafurha yo huma eka swimila tanihi hi leswi hi sungulaka Ntwanano wa Ikhonomi yo Pfuxa hi Vuntshwa na lava va nga na xiave eka ikhonomi.
Ku fikela sweswi, hi nghenisile ku tlula 220 000 wa tigisara ta gezi ro endliwa hi dyambu etikweni hinkwaro.
Mpimo lowu lavaka ku fikeleriwa hi mfumo i miliyoni yin'we ya tigisara ta gezi ro endliwa hi dyambu ku fika hi 2014-2015.
Swirho leswi Hloniphekaka,
Vaakatiko kulorhi,
Mfumo wu ya emahlweni wu ndlandlamuxa ku fikeleriwa ka mphakelo wa mati. Hambiswiritano, hi ntiyiso, ku kuma mati swa ha ri ntlhontlho etindhawini tin?wana.
Xikombiso xa leswi i imeyili leyi yi humaka eka Mmatsheko Pine wo huma eHammanskraal.
Mutsari u vula leswi: ?Ku na ndhawu leyi vuriwaka Ngobi ekusuhi na Hammanskraal, leyi welaka eka Masipala wa Muganga wa Moretele, vanhu lava va tshamaka eka ndhawu leyi va dyuharile sweswi, i va khale naswona va tshamela ku vabya.
Ndhawu leyi yi pfumarile mati eka malembe mambirhi lama ya hundzeke. Vanhu va tshembhela eka mpfula ku va va kuma mati.
Ku na tiphayiphi ta mati na michini leyi yi nga nghenisiwa, kambe xiphiqo xa kona ku vuriwa leswaku i ntamu wo pompa mati. Xana hofisi ya n?wina yi nga pfuna hi matimba lawa yi nga na wona??.
Ndzi komberile Holobye wa Timhaka ta Mati na Mbangu ku va a lavisisa mhaka leyi hi xikongomelo xa ku lava xintshunxo xa xihatla.
Ndlandlamuxo wa mphakelo wa mati wu hlwerisiwile etindhawini tin'wana ta tiko hikokwalaho ka mpfumaleko wa switirhisiwa. Leswi swi le ku langutiweni. Xikombiso, swikimi swa ntlhanu swintshwa swa ku kurisa mati swi ya emahlweni.
Leswi ku nga Nhlayiso wa Mati wa Nambu wa Olifants eSteelpoort eka Xifundzankulu xa Limpopo, nambu wa Vaal eN?walungwini wa Xitichi-Tsongo eSecunda eMpumalanga, Xikimi xa Nkuriso wa Mati xa Komati eNkangala eMpumalanga, ku tlakusiwa ka Damu ra Hazelmere eKwaZulu-Natal na Damu ra Clan William eKapa-Vupeladyambu. Hi ku engetela, kaye wa madamu eka lama ya 25 ya pfuxiwile hi vuntshwa.
Hi ku ya hi switiviso leswi hi swi endleke hi nkarhi wa Nhlengeletano ya ku Cinca ka Maxelo ya Nhlangano wa Matiko ya COP17, ntsengo wo ringana R248 wa mamiliyoni wu ta tirhisiwa eka malembe mambirhi lama ya taka ku lulamisa mhaka ya nkhuluko wa esidi ya mugodi eWitwatersrand.
Ndzi pfumeleleni ndzi teka nkarhi lowu ndzi bela mavoko Komiti ya Vaholobye va Matiko ya Misava va COP17 ku va va endlile leswaku nhlengeletano wu humelela swinene.
Mbuyelo wo hetelela wa COP17 wu endlile matimu na ku sungula maendlelo, hi ku yelanisa na nhlengeletano wa 1997 laha ku nga sunguriwa Ntwanano wa Kyoto.
Hi ku aka ehenhla ka ku humelela ka COP17, Afrika-Dzonga ri ta nghenela samiti ya Rio plus 20 eBrazil, leyi yi funghaka malembe ya 10 ya Samiti ya Misava ya Nhluvukiso wa ku Tiyimela.
Muhlonipheki Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu wa NCOP,
Xikongomelonkulu xa hina eka dyondzo xi le ku kombeni mbuyelo.
Hi tsakisiwa hi leswi mapaselo ya Metiriki ya nga na tiphesente leti ti ya ka ehenhla hi lembe na lembe. Hi bela mavoko vadyondzisi, vadyondzi, vatswari na miganga eka ku tikarhata ka vona.
Hi ta ya emahlweni hi letela vadyondzisi vo tala lava va nga ta dyondzisa Matemetiki, Sayense na Tindzimi ta Xintu.
Vaakatiko kulorhi,
Xikombelo xa hina xa ku va vadyondzisi va va exikolweni, etlilasini, hi nkarhi, va dyondzisa ku fikela kwalomu ka tiawara ta nkombo hi siku swi tshama swi ri xilaveko xa ku humelela. Hi khensa tiyuniyoni ta vadyondzisi ku va ti seketerile pfhumba leri.
Ku humelela ku kulu ku le ka Giredi R laha nhlayo ya vaamukeriwa yi kulaka hi kambirhi, ku suka eka 300 000 hi lembe ra 2003 ku fika eka 705 000 hi lembe ra 2011. Hi languteka hi ri eka xiyimo xa kahle xo va hi fikelela mpimo wa hina wa 100% eka Giredi R hi lembe ra 2014.
Ku lwisana na vusweti na ku pfumala ku ringanana na ku yisa vadyondzi exikolweni, ku tlula nhungu wa mamiliyoni ya vadyondzi va nghena xikolo lexi xi nga hakeriwiki, loko hi le tlhelo nhungu wa mamiliyoni ya vadyondzi va kuma mphakelo wa swakudya wa xikimi xa mfumo.
Lembe leri nga hundza, mfumo wa le xikarhi wu simekile Xiyenge xa 100 (1)(b) wo pfuneta eKapa-Vuxa, ku pfuneta Ndzawulo ya Dyondzo ku va yi antswisa vukorhokeri bya dyondzo.
Swiphiqo swi katsile ku ka ku nga phakeriwi tibuku to dyondza hi tona, ku ka ku nga hakeriwi swifambo swa vadyondzi, vadyondzisi vo tala na ntolovelo wa le hansi wa ku dyondza na ku dyondzisa.
Ku tirhisiwa ka mpfuno ku ta ya emahlweni nakambe hi le ku tirhisaneni kahle na xifundzankulu eka mhaka leyi. Hi tlhela hi tiyimisela ku antswisa xiyimo xa dyondzo eKapa-Vuxa. Hi rhamba hinkwavo lava va nga na xiave ku va va tirhisana na hina ku endla leswaku ku pfuna loku ku humelela.
Vaakatiko kulorhi,
Hi nkarhi wa Khapu ya Misava ya Bolo ya Milenge ya FIFA ya 2010, hi bohile leswaku ndzhaka ya Afrika-Dzonga ku ta va ku tlakusa mfikelelo wa dyondzo ya misava.
Ku ya exikolweni etikweni leri se ku le kusuhi na 100% eka xiyenge lexi bohekaka, xa malembe ya nkombo ku fika eka 15. Kambe ha ha vilerisiwa hi xiviko xa Ndzavisiso wa Ndyangu wo Tiveka wa 2010 lowu wu nge ku tlulanyana 120 000 wa vana eka xiyenge lexi a va le xikolweni.
Lava va tshikaka xikolo va ri eka Giredi 10 hi vona va nga xiphiqo, ngopfungopfu ematikoxikaya na le mapurasini ya Kapa-Vupeladyambu.
Mfumo wa rixaka wu ta tirhisana na mfumo wa Kapa-Vupeladyambu, ku landzelela vadyondzi na ku va nyika nseketelo leswaku va nga lahlekeriwi hi vumundzuku bya vona.
Loko swi ta eka dyondzo ya le henhla, hi le ku hundzeni mimpimo. Kwalomu ka 14 000 wa vadyondzi va nghenisiwile eka tindhawu to dyondzela mitirho eka lembe leri nga hundza, na ku tlula 11 000 wa vavutshila va hetile swikambelwana swa vona swa ntirho.
Hi tsakile ku vona leswaku ku na nhlayo leyi kulaka ya vantshwa lava va dyondzaka vuswikoti eka tikholichi ta Dyondzo yo Engetela na Vuleteri.
Hi kombela n?wina vatswari mi hlohletela vana ku va va ya dyondza etikholochini leti. Va nga ehleketi leswaku vuleteri byi endliwa ntsena etiyunivhesiti.
Hi lava na vuswikoti lebyi byi kumekaka etikholichini leti.
Ku ndlandlamuxa ku fikelela dyondzo ya le henhla ku ya hi xitiviso xa hina xa lembe leri hundzeke, R200 wa mamiliyoni yi tirhisiwile ku pfuna swichudeni swa 25 000 ku va swi hakela swikweleti swa swona eswikolweni.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Hi bela mavoko xiyenge xa rihanyu, xikan?we na Khansele ya Afrika-Dzonga ya AIDS leyi yi rhangeriwaka hi Xandla xa Phuresidente wa Riphabuliki eka ku humelela ka nongonoko wa HIV na AIDS.
Loko hi ri ku tirheni kahle hi ku tshungula na ku sivela ntlulelo wo suka eka manana wu ya eka n?wana, matshalatshala ya ntolovelo ya ku sivela ya fanele ku tirhisiwa na wona.
Hi tlhela hi lava ku hlohletela maAfrika-Dzonga ku va va hanya rihanyu lerinene ku va va hunguta mavabyi lawa ya nga tluleriki yo tanihi vuvabyi bya chukela, na vuvabyi bya mbilu na ntshikelelo wa ngati.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Lembe ra 2013 ri ta fungha lembexidzana ra Nawu wa Misava wa 1913, lowu wu nga tekela Vantima 87% wa misava.
Vumbiwa byi lava leswaku Mfumo wu tlherisela timfanelo ta misava eka lava va nga tekeriwa yona hi nawu wa 1913.
Hi tlheriserile ntsena 8% wa mpimo lowu hi nga tivekela wona wa 30% wa ku tlherisela misava hi 2014. Endlelo ra kona ra nonoka no tika, na leswaku ku na ntwanano wa mani na mani wa ku tihlawulela wa muxavi loyi a swi tsakelaka na muxavisi loyi a swi tsakelaka a yi vangi ndlela ya kahle ya ku lulamisa mhaka leyi.
Hi swona swi nga endla leswaku hi sungula rimba ra pholisi yintshwa, Phepha ra Milawu ya ku Pfuxa Misava.
Hi kombela vaaki ku va va nghenela pfhumba ra ku antswisa ndlela ya ku tlherisela misava eka venyi va yona na ku yi pfuxa ku va ku hundzuluxiwa leswi nga vangiwa hi Nawu wa 1913.
Muhlonipheki Xipikara,
Muhlonipheki Mutshamaxitulu,
Vaakatiko kulorhi,
Eka ku hundzuluxiwa ka ikhonomi, hi le ku hundzuluxeni Nawu wa ku Nyika Matimba yo Anama ya Ikhonomi eka Vantima. Mihundzuluxo, eka swin?wana, ku simekiwa ka khomixini ya xinawu leyi yi nga ta tirhana na lava va nga landzeleriki nawu na ku wu papalata.
Nawu lowu wu bumabumeriweke wu ta tlhela wu vona nandzu vanhu lava rhangisaka van?wana na tindlela tin?wana ta ku nyika matimba hi ndlela leyi yi nga amukelekiki.
Loko swi ta eka timhaka ta vutsoniwa, hi lerisile tindzawulo hinkwato ta mfumo ku tiyisisa leswaku hi fikelela mpimo lowu hi nga wu veka eka malembe yo hlayanyana lawa ya hundzeke ya ku va hi ri na 2% wa vanhu lava va nga ta va va thoriwile eka Vutirhelamfumo va ri lava va nga na vutsoniwa.
Hi le ku tirheni nakambe na ku nyika Vamanana Matimba na Nawumbisi wa ku Ringanana ka Rimbewu, ku humelerisa ku landzeleriwa ka nawu eka mfumo na le ka swiyenge leswi nga riki ta mfumo, na ku sivela lava va nga landzeleriki nawu.
Loko hi le tlhelo, Pfhumba ra Nedlac eka Tifomo ta Atypical ta Ntirho na ku Lavela Ntirho se swi hetisiwile.
Mfumo wu lava ku herisa tindlela hinkwato ta mitolovelo ya ku xanisa leyi yi kumekeke eka ku lavela mitirho, ku endlela ku tiyisisa ku nsirhelelo wa vatirhi lava va nga xanisiwaka. Hi tshembha leswaku ku twanana ku ta fikeleriwa lembe leri eka mhaka leyi.
Vaakatiko kulorhi,
Hi lembe ra 2009, hi endlile xitshembhiso xa ku lwa na vugevenga na vukungundzwani.
Tinhlayonhlayo ta vugevenga eka malembe ya 2010/11 ti kombisa leswaku tiko ra hina ri vile na nhlayo ya le hansi hi 5% ya vugevenga bya nghozi lebyi byi vikiweke loko ku fananisiwa na lembe leri ri hundzeke.
Hambiswiritano, a hi nga yimi kwalaho. Hi ya emahlweni hi simeka minongonoko ya hina na ku endla leswaku maAfrika-Dzonga va titwa va tshunxekile na ku va va hlayisekile.
Hi tlhela hi ya emahlweni hi antswisa matirhelo ya mfumo hi tindlela to hambana, ku katsa na nyimpi ya ku lwa na vukungundzwani.
Ntlawa lowu Tirhaka wa Ejensi ya Nhlanganelo eka ku xava, lowu rhangeriwaka hi Vutameri bya Timali, Sars na Senthara ya Vuhlori bya Timali, wu le ku langutisiseni hi vuntshwa ndlela hinkwayo ya mfumo ya ku xava ku endlela ku kuma mbuyelo wa kahle wa mali eka ku tirhisiwa ka mali hi mfumo.
Matshalatshala ya katsa ku vhetiwa ka vatirhi va xiyenge xa vuphakeri eka tindzawulo ta mfumo.
Ku antswisa nakambe vusirheleri, Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya yi sayinile Memorandamu ya Ntwanano na tibangi, ku va yi phakela endlelo ra nkambisiso wa mitsalo ya tintiho hi le moyeni eka hinkwato tibangi leti ngheneleke, eku pfuneteni ka nsivelo wa vukhamba na ku byi kuma.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Hi le ku tirhisaneni na swifundzankulu swo hambana ku va hi antswisa mafumelo, maendlelo na mafambiselo.
Leswi swi katsa na Gauteng ku va xi antswisa mphakelo wa vukorhokeri, Free State eka vutleketli na mapatu, na Limpopo ku va xi antswisa mafumelo na matirhiselo ya timali eka tindzawulo ta ntlhanu, ku katsa na vulawuri bya timali bya xifundzankulu.
Hi khensa ku simekiwa ka Vuhlori bya Vukungundzwani hi Cosatu, ku katsa na ntwanano lowu wa ha ku va ka kona exikarhi ka mfumo na mabindzu ku va ku sunguriwa minongonoko yo herisa vukungundzwani.
Ku nghenelela loku ku ta pfuneta ntirho wa mfumo wo herisa vukungundzwani.
Vaakatiko kulorhi na vanghana,
Tanihi xiphemu xa ku tlakusa ntirhisano wa vaaki, lembe leri hi ta endla na ku ya emahlweni na tiphurojeke ta ndzhaka.
Timuziyamu na tindhawu leti ti nga ta pfuriwa ti ta katsa Muziyamu wa ku Hlaseriwa ka Matola hi 1980 eMaputo, Muziyamu wa Ncome eKwaZulu-Natal, xiphemu xa vumbirhi xa muziyamu wa Freedom Park na senthara ya Ndzaka ya Steve Biko eGinsberg eKing Williamstown.
Hi tlherile hi hlawula makaya na masirha ya khale ka tiphuresidente ta ANC na tinhenha tin?wana ta tiko, ku katsa na Thomas Maphikela, Lillian Ngoyi, Walter na Albertina Sisulu, Griffiths na Victoria Mxenge, Robert Sobukwe na van?wana.
Tindhawu ta switsundzuxo leti hlawuriweke ti katsa Dzolonga ra Pondo, tindhawu ta tinyimpi ta mindzilekano, dzolonga ra 1913 ra vamanana va maAfrika eFree State, dzolonga ra 1957 ra ku ala madomupasi hi vamanana eZeerust, Senthara ya Vaaki eRocklands eMitchells Plain laha ku nga simekiwa kona vandla ra tipolitiki ra United Democratic Front na Xitsundzuxo xa va Nkombo va le Gugulethu eCape Town.
Hi tlhela hi va eka pfhumba ra ku xava na ku pfuxa hi vuntshwa yindlu ya Winnie Mandela eBrandfort, yindlu ya Dokodela Moroka eThaba Nchu na yindlu ya Bram Fischer eWestdene.
Tiphurojeke tin?wana to engetela ti katsa ku simekiwa ka Dube Tradeport na ku pfuriwa ka xifaniso xa ribye xa John Dube eKing Shaka International Airport n?hweti leyi taka na ku thya hi vuntshwa ndhawu ya vuphuresidente ya Yindlu ya Tihosi eDurban yi thyiwa Dokodela Dube.
Yindlu ya Vuendzi bya Vaphuresidente ePitori yi ta thyiwa vito ra Tatana Sefako Makgatho na Yindlu ya Vuendzi bya Xidipilomati ePitori yi ta thyiwa vito ra mufi mudipilomati wa ndhuma, Tatana Johnny Makatini.
Mfumu wu ta tlhela wu andlala Nawumbisi wa Timhaka ta Xintu ta Rixaka, lowu nyikaka ku tekeriwa enhlokweni ka tinxaka ta maKhoi-San, vurhangeri na swiyimo swa vona.
I swa nkoka ku tsundzuka leswaku vanhu va maKhoi-San hi lava va nga xanisiwa ngopfu hi vakoloni lava va nga ringeta ku va herisa, na ku tekela ehansi ririmi ra vona na vuvona. Tanihi Afrika-Dzonga leri tshunxekeke ra xidimokirasi namuntlha, hi nge bakanyeli etlhelo ku lulamisa leswi humeleleke nkarhi lowu nga hundza.
Ndzi burisanile na rixaka ra maKhoi-San swinene hi mhaka leyi loko ndzi hlanganile na vona lembe leri hundzeke eKapa, laha hi nga pfumelelana ku va hi tirha swin'we ku lulamisa vubihi bya nkarhi lowu hundzeke.
Vaakatiko kulorhi,
Lembe leri taka, 2013, xitulu xa mfumo, miako yo hlawuleka ya Union Buildings, yi ta heta malembe ya 100 yi akiwile. Ku lulamisela malembexidzana ku ta sungula lembe leri.
MaAfrika-Dzonga kulorhi,
Hi fanele ku tirha kahle swinene lembe leri eka mitlangu! Mutlangi wa hina wa vuswikoti, Oscar Pistorius, u vekile mpimo wa lembe hi ku hlula eka Mutlangi wa Lembe wa Laureus 2012 hi ku kuma Sagwadi ra Vutsoniwa. Hi ku bela mandla eka ku humelela loku.
Hi tlhela hi bela mavoko xipano xa rixaka xa bolo ya milenge ya vaxisati, Banyana Banyana, ku va xi fikelerile ku ya eka ti-Olimpiki ta London. Hi nseketelo wa hina, va ta tirha kahle.
Hi hloniphiwile hi ku va varhurheli va Khapu ya Tinxaka ya Afrika lembe leri taka, hi siva tiko ra Libya leri ri hlulekaka ku rhurhela.
Vaakatiko kulorhi,
Ndzi pfumeleleni ndzi tirhisa nkarhi lowu ndzi khensa hi mbilu ya mina hinkwayo na ku navelela Mama Rebecca Kotane, nsati wa khale ka matsalaninkulu wa ANC, Moses Kotane, na matsalaninkulu wa SACP, loyi a nga ta va na malembe ya 100 hi Sonto wa ti-12 ta Nyenyanyani.
Ku tlangela kun?wana ka malembexidzana i ka Nhlangano wa Vavanuna Lavantshwa va Kereke ya Methodist ya le Dzongeni wa Afrika, Amadodana aseWesile.
Ku tlangela kun?wana ka malembexidzana i ka Omama Besililo wa Kereke ya United Congregational ya Afrika-Dzonga.
Hi va navelela ku humelela eku tlangeleni ka vona.
Vaakatiko kulorhi,
Hi vekile nongonoko wa ku endla switirhisiwa ku fikela 2014 na ku hundza.
Ndzi lava ku kombela vanhu hinkwavo va hina ku va hi hlanganisa mavoko tanihi hi leswi va tshamelaka ku swi endla, loko hi ri ku tirhaneni na ku hlula mintlhontlho leyi yinharhu ya ku pfumaleka ka mitirho, vusweti na ku pfumala ku ringanana. A nga kona loyi a nga hi endlelaka swona, loko ku nga ri mavoko ya hina. Naswona hinkwerhu hi nga swi kota.
Loko hi tlhelela emitirhweni mundzuku, a hi tekeleni enhlokweni marito ya Phuresidente wa Nhlangano wa Vamanana va ANC wo sungula Charlotte Maxeke loyi a nga vula leswi eka mbulavula wa yena wa Vuphuresidente eka Khansele ya Tiko ya Vamanana va Afrika.
?Ntirho lowu a hi wa n?wina ntsena ? tshikani moya lowu wa vuminamina, naswona mi nga hanyi ehenhla ka vanhu van?wina, kambe hanyani na vona. Loko u humelela, pfuna un?wana.??
Inkomu.
Issued by: The Presidency
Additional Formats
