Mu'honifhei Mulangadzulo wa Buthano 'a Lushaka,
Mudzulatshidulo wa Nn'u ya Lushaka ya Mavun'u (NCOP),
Mufarisa Tshipikara wa Buthano 'a Lushaka na Mufarisa Mudzulatshidulo wa NCOP,
Mufarisa Muphuresidennde wa Riphabu'iki, Mu'honifhei Vho Kgalema Motlanthe;
Muphuresidennde wa Kale Vho Thabo Mbeki na Vho Mme Mbeki,
Muphuresidennde wa Kale Vho De Klerk na Vho Mme De Klerk,
Vhafarisa Muphuresidennde vha Kale Vho Phumzile Mlambo-Ngcuka na Vho Baleka Mbete,
Mu'honifhei Muha'uli Muhulwane wa Riphabu'iki, na mira'o yo'he ya Vhulamukanyi;
Mu'honifhei Vho Peeroo, Mudzulatshidulo wa Foramu ya Phalamennde,
Vha'honifhei Dziminisi'a na Vhafarisa Dziminisi'a,
Vhalangamavun'u na Zwipikara zwa Mavun'u ashu;
Mudzulatshidulo wa SALGA, na vhurangaphan'a ho'he ha muvhuso wapo;
Mudzulatshidulo wa Nn'u ya Lushaka ya Vharangaphan'a vha Sialala;
'hoho dza Zwiimiswa zwa Chapter 9;
Muluvhisi wa Bannga ya Mbulungelo; Vho Gill Marcus,
Mufarisa Mudzulatshidulo wa Khomishini ya u Pu'ana ya Lushaka vhane vha vha Mufarisa Muphuresidennde wa ANC, Vho Cyril Ramaphosa na Vhaofisiri vho'he vha ANC,
Vharangaphan'a u bva kha mabindu, zwa mitambo, sialala, vhurereli na sekithara dzo'he,
Mira'o ya madavhi a vhudipu'omati, vhaeni vho khetheaho,
Mira'o i 'honifheaho,
MaAfurika Tshipembe sa n'e,
Madekwana a vhu'i vhathu vho'he, sanibonani nonke, molweni, dumelang.
Kha vha ri ndi livhuwe Vhaofisiri Vhatshimbidzi vhe vha mpha tshikhala tsha u 'etshedza Mbekanyamushumo yashu ya Kushumele ya 2013 kha dzulo 'o 'anganelaho 'a Phalamennde.
Ri lumelisa vho'he vhane vha khou vhona khasho vhe mahayani avho na kha dzi senthara dza u vhona dza GCIS u mona na shango, hu tshi katelwa avho vha re Khayelitsha, Nyanga na Gugulethu fhano kha 'orobo ya Kapa.
Kha vha ri ndi livhise ndivhuwo dzanga kha vho'he vho shelaho mulenzhe kha u dzudzanywa ha mulaedza uyu. Ndo 'anganedza milaedza minzhi nga kha email, twitter na Facebook.
Ndo vha na tshifhinga na vha'we vha vhagudiswa vha Gireidi 12 vhe vha 'ahisa mihumbulo yavho kha zwine zwa tea u vha tshipi'a tsha mulaedza. Ndo wana makumedzwa ayo a ndeme a tshi thusa nahone o pfuma vhukuma.
Mira'o i 'honifheaho,
Vha hashu na dzikhonani,
Nga dzi 15 dza 'hangule maho'a, Khomishini ya u Pu'ana ya Lushaka yo 'etshedza Muphuresidennde Pu'ane ya Mveledziso ya Lushaka ine ya vha bono 'a shango 'a mi'waha ya 20 i 'aho, hanefha n'uni i 'honifheaho.
NDP i na makumedzwa a u shumana na thaidzo dza vhushai, u sa vha hone ha ndinganyiso na vhushayamushumo.
I tou vha tsumban'ila kha Afurika Tshipembe hune ro'he ra 'o vha na ma'i, mu'agasi, tshampungane, mishumo, nn'u, zwiendedzi zwa nnyi na nnyi, pfusho yo teaho, pfunzo, tsireledzo ya matshilisano, ndondolamutakalo ya ndeme, vhumvumvusi na vhupo ho kunaho.
Tswikelelo ya zwipikwa izwi yo sumbedzisa u vha i kon'aho kha tshifhinga tsho fhiraho, zwi tshi khou vhangwa nga u wa ha ikonomi ya 'ifhasi.
Pfudzungule dza Eurozone dzi kwama ikonomi yashu vhunga Eurozone i mushumisani washu muhulwane wa vhubindudzi, hu tshi vhalelwa kha phesenthe dza 21 dza zwivhambadzelwa nn'a zwashu.
Nyaluwo yashu ya GDP i khou lavhelelwa uri yo tsa kha tshikati tsha 2.5%, u bva kha 3.1% 'wahani wo fhiraho. Ri khou 'o'a nyaluwo ya phimo ya phesenthe 'hanu uri ri kone u sika mishumo minzhi.
Pu'ane ya Mveledziso ya Lushaka i sumbedzisa u dzhenelela hune ha nga vhea ikonomi kha tshiimo tshavhu'i. U sikwa ha mishumo ho tiwa kha 11 mi'ioni nga 2030 na uri ikonomi i khou tea u gonya kararu uri hu sikwe mishumo iyo.
Kha mu'angano wa u fhedza we nda u fara na tshitshavha tsha mabindu, sekithara yo sumbedzisa zwa uri, uri ikonomi i gonye kararu, ri tea u bvisela thungo zwi'we zwa zwikhukhulisi.
Ri 'o shumisana na mabindu, vhashumi na vha'we vhashumisani vha tshitshavha ri tshi itela u vha hone ha thandululo. Ahuna na mann'a na mathihi o 'iimisaho nga o'he ane a nga swikelela ndivho dze ra 'itetshela.
Mira'o i 'honifheaho,
Zwazwino ndi tama u 'ea muvhigo wa mvelaphan'a yo vhaho hone u bva kha Mulaedza wa Lushaka wo fhiraho na u amba ngaha Mbekanyamushumo ya Kushumele ya 2013.
Ndi 'o sedza kha zwithu zwi'anu zwa ndeme – pfunzo, mutakalo, u lwa na vhutshinyi, u sika mishumo yavhu'i khathihi na mveledziso ya mahayani na tshanduko ya mavu.
Maho'a, ndo amba na lushaka ngaha pu'ane dza themamveledziso ya muvhuso.
Mafheloni a 'hafamuhwe 'a'waha, u bva nga 2009, muvhuso u 'o vha wo fhedza masheleni a linganaho 860 bi'ioni ya dzirannda kha themamveledziso. Thandela dzo fhambanaho dzi khou thomiwa u mona na shango. Ndi 'o amba nga ha dzi si gathi.
Ho no thoma u fha'iwa lu'a lwa u thoma lwa Mokolo na Nyengedzedzo ya Ma'i a Mulambo wa Crocodile une wa 'o isa ma'we ma'i kha zwi'itshi zwa fulufulu tsha Matimba na tsha Medupi.
U fha'iwa ha sisi'eme ya pha'aladzo ya ma'i manzhi a Damu 'a De Hoop ho thoma nga Tshimedzi 2012, uri 'i ise ma'i kha tshi'iriki tsha mimasipala ya Greater Sekhukhune, Waterberg na Capricorn.
Ri khou tea u shandukisa vhuendedzi ha kutshimbidzele kwa malasha ha badani u ya kha ha rei'i ngei Mpumalanga, ri tshi itela u tsireledza bada dza vun'u. U fha'iwa ha 'aini ya rei'i ya malasha ya Majuba hu 'o thomiwa hu si kale.
Ro dovha hafhu ra 'i kumedzela kha u khwinisa kutshimbidzele kwa thundu na u 'anganyisa ikonomi nga kha n'ila ya n'owetshumo ya u endedza ya Durban-Free State-Gauteng.
Nga kha izwi, hu na mushumo u re kati wa u bveledzisa City Deep ya Gauteng u ya magumoni ayo.
Mushumo wa u ranga wo no thomiwa kha u engedza Phuphu ya vhuvhili kha vhuimazwikepe ha Durban.
Tsha vhuraru, ho rengwa mavu a u bveledzisa vhuimazwikepe ho tou gwelulwaho huswa ngei vhuimangalavha ha kale ha Durban.
Ngei Kapa Vhubva'uvha, ndo vula vhuimazwikepe ha Ngqura lwa tshiofisi na uri ho no thomiwa u fha'iwa kha uri hu bveledzwe fhethu ha u shumela hone huswa nahone huhulwane ha u endedza thundu.
Damu 'a Umzimvubu ndi 'a ndeme kha matshilo a vhupo ha mahayani. Ho no thomiwa ndugiselo dza u fha'a hune ha 'o thomiwa 'waha u 'aho.
U khwiniswa ha vhukavhelo ha vhuimangalavha ha Mthatha na u fha'iwa ha Bada ya Nkosi Dalibhunga ya u Hulisa Vho Mandela na Buroho zwi kati.
Ndo humbela ngei Devhula Vhukovhela uri hu vhe na u engedza luvhilo kha kushumele mi'wahani mivhili i tevhelaho vhunga ho vha na u salela murahu huhulwane ha mishumo i songo khunyeledzwaho kha vun'u i'o, nga mann'a kha zwa mu'agasi, zwikolo, dziki'iniki, dzibada na ma'i.
Kha u khwinisa kutshimbidzele kwa tsimbitse'ha na u vula phendelashango ya vhukovhela ya shango, ro engedza tshikhala tsha rei'i nga kha n'isedzo ya 'hoho dza zwidimela dza 11.
Lu'a lwa u thoma lwa nyengedzedzo – u engedza tshikhala tsha vhuimazwikepe ha tsimbitse'ha ngei Saldanha u swika kha thani dza 60 mi'ioni nga 'waha – zwo khunyeledzwa lwa tshiofisi maho'a nga Khubvumedzi.
Hu na mushumo wa u fha'a une wa khou itwa kha 'orobo 'hanu – 'orobo ya Kapa, Nelson Mandela Bay, Rustenburg, eThekwini na Tshwane uri hu vhe na 'hanganelano ya zwiendedzi zwo fhambanaho – bisi, thekhisi na zwidimela.
Kha sekithara ya fulufulu, ro vhea 675 ya dzikhi'omitha dza u tshimbidza mu'agasi uri hu vhe na 'humano ya senthara dza ikonomi dzi aluwaho nga u 'avhanya na u isa mu'agasi kha vhupo ha mahayani.
Hu tshi engedzwa, muvhuso wo saina khon'hiraka dza masheleni a swikaho R47 bi'ioni a u vhuedzedza mbekanyamushumo dza fulufulu.
Izwi zwi katela thandela dza 28, fulufulu 'a 'uvha na thekhino'odzhi ya ma'i ma'uku, dzine dza khou ya u bveledziswa Kapa Vhubva'uvha, Kapa Vhukovhela, Kapa Devhula na Free State.
Ro thoma tshikwama tshi aluwaho tsha 800 mi'ioni ya dzi rannda maho'a. U swika zwino, vhubindudzi ha masheleni a fhiraho 400 mi'ioni ya dzirannda kha thandela dza ikonomi i aluwaho ho themendelwa kha mimasipala, zwi'we zwipi'a zwa muvhuso, madzangano a tshitshavha na sekithara dza phuraivethe kha mavun'u o'he.
Ro 'etshedza gizara dzi linganaho 315 000 dza ma'i dzi shumaho nga 'uvha 'a'waha nga Phando, dzine vhunzhi hadzo dzo 'ewa mi'a i shayaho, vhane vhunzhi havho vho vha vha sa athu vhuya vha vha na bombi dzi bvaho ma'i a u fhisa.
Ro bvelela kha u engedza tshumelo dza mutheo nga kha mbekanyamushumo ya themamveledziso. Mi'a ya tshivhalo tsha tsini na 200 000 yo 'umanywa na giridi ya mu'agasi wa lushaka nga 2012.
Vha 'o zwi humbula zwa uri Mbalavhathu ya 2011 yo vha mveledziso kha u engedza tshumelo dza mutheo. Muvhigo wo sumbedzisa nomboro ya mi'a i na mu'agasi zwazwino i tshi kha 12.1 mi'ioni, i langanaho na 85%. Mi'a ya 'ahe kha ya fumi i a kona u swikelela ma'i.
Kha u dzudzanyela ikonomi yo bvelelaho na ri'e ri tea u bvelela, ri 'o 'an'avhudza 'humanyo ya nethiweke.
Maho'a, sekithara ya phuraivethe na ya muvhuso dzo vhea khavhele ntswa dzi linganaho khi'omitha dza 7 000. Pu'ane iyo yo vha i ya u swikelela 'humanyo ya u dzhenisa inthanethe ya 100% nga 2020.
Maelana na themamveledziso dza tshitshavha, mafheleloni a 'hafamuhwe hu 'o vha ho fha'wa zwikolo zwiswa zwi linganaho 98, zwine khazwo zwi linganaho 40 zwi Kapa Vhubva'uvha zwine zwa khou dzhena vhudzuloni ha zwe zwa vha zwo fha'wa nga mavu.
U fha'wa ha yunivesithi mbili hu khou lavhelelwa u thoma nga Khubvumedzi ngei Kapa Devhula na Mpumalanga.
Vhege yo fhiraho, ro gan'isa Mulayotibe wa Mveledziso ya Themamveledziso u itela maambiwa nga lushaka.
Ri khou lwisa vhuvemu, vhufhura kha dzithendara na tshan'anguvhoni kha u tetshelana mitengo kha mbekanyamushumo dza themamveledziso.
Muvhuso wo kuvhanganya ma'walo a mafhungo a zwiito zwi songo lugaho zwino itwa nga dzikhamphani khulwane dza u fha'a.
Zwazwino izwi zwi tou vha maitele o teaho a khomishini ya mu'a'isano na ma'we mann'alanga a zwa mulayo.
Mbekanyamushumo ya mveledziso ya themamveledziso yo vha tshiko tsha ndeme tsha u guda ha muvhuso. 'waha u tshi ya phan'a, ri 'o shumana na thandela nnzhi dzo 'ivhadzwaho nga PICC.
Ngudo ndi dza uri ri an'ane, ri 'anganelane na u sedza kha u swikelela ndivho.
Mira'o i 'honifheaho,
Mi'waha mivhili yo fhiraho yo sumbedzisa uri he muvhuso wa dzhenelela nga n'ila khulwane na hone nga u tevhekana, hu nga shandukisa n'owetshumo dza ndeme dzi 'anganaho na tshutshedzo dza nn'a na dza ngangomu sa zwo no iteaho kha sekithara yashu ya zwibveledzwa.
Ro vhona mvusuludzo ya mveledziso ya zwidimela na mabasi Afurika Tshipembe, nga n'ila khulwane zwo itiswa nga n'hani ha zwiwanwa zwapo.
PRASA na Transnet zwo 'etshedza dzirannda dza dzibi'ioni dza ma'ana kha u khwinisa nethiweke yashu ya zwidimela zwa vhaendi na zwa thundu.
N'owetshumo ya zwiambaro, malabi na zwienda yo vha kha tshiimo tshithihi nga murahu ha mi'waha ya 15 ya u tholwa hune ha khou tsela fhasi. Tshikimu tsha thikhedzo tsha zwiambaro tshi 'etshedza thikhedzo khulwane ya masheleni, tshi tshi tsireledza tshivhalo tsha dzifeki'hiri na mishumo.
Kha tshanduko khulwane ya ikonomi, hu khou khunyeledzwa mvusuludzo ya Mulayo wa u Mann'afhadzwa ha Ikonomi yo Engedzwaho yo Tewaho kha Vhathu Vharema na khoudu. Hu 'o dzhielwa n'ha mveledziso ya mabindu a langwaho nga vharema na vho ran'owetshumo vha vharema.
Muvhuso u na mbekanyamushumo dzo vhalaho dza u tikedza mabindu ma'uku. Thandela ya ndeme ya Vhuphuresidennde ya zwino ndi u vhona mihasho ya muvhuso i tshi badela dzi-SMME hu sa athu fhela ma'uvha a 30.
Mihasho i tea u 'etshedza mivhigo 'wedzi mu'we na mu'we uri ri kone u sedzulusa mvelaphan'a ro sedza kha zwezwo.
Ro dzhia 'iga 'a uri vhaofisiri vha accounting vhane vha balelwa u tevhedzela izwi, vha 'o livhana na masiandoitwa.
Kha Mulaedza wa Lushaka wa 2010, ndo 'ivhadza ngaha tshikwama tsha mushumo, kha izwo ho vha na themendelo ya bi'ioni tharu ya dzirannda ya thandela dza u sika mishumo.
Mira'o i 'honifheaho,
Tshivhalo tsha n'hanyana ha tshararu tsha vhathu vha na minwaha ire fhasi ha 15. Shango 'ashu, u fana na ma'we mashango manzhi, 'i na khaedu ya u sa shuma ha vhaswa.
Maho'a nga Shundunthule ndo humbela vhakhethi vha tshiimiswa tsha NEDLAC uri vha ite nyambedzano ngaha zwi'u'uwedzi zwa u sa shuma ha vhaswa. Ndo takalela uri nyambedzano dzo khunyeledzwa na uri ho swikelelwa thendelano dza ndeme. Mahoro a 'o saina thendelano nga murahu kha 'wedzi uno.
Zwi'u'uwedzi izwi zwi 'o engedza kha zwine Muvhuso wo no thoma u ita kha u mann'afhadza vhaswa.
Khamphani dzi langwaho nga muvhuso dzi 'o 'etshedza zwikili kha vhugudiswa na u gudisa mishumo kha vhane vha khou 'haphudza pfunzo dzavho zwine ri khou 'u'uwedza uri zwi engedzwe. Ro humbela uri sekithara ya phuraivethe i 'anganedze matshudeni vha 11 000 vha FET vho lindelaho u 'anganedzwa.
Muhasho wa Mveledziso ya Mahayani na Tshanduko ya Mavu ndi wone u tshimbidzaho Davhi 'a Lushaka 'a Tshumelo dza Vhaswa vha Mahayani, 'ine 'o 'walisa vhaswa vha linganaho 11 740 kha mbekanyamushumo dza u gudisa dzo fhambanaho.
Muhasho u khou pu'ana fhethu ha u shumela ha 'ahe kha Vhaswa vha Mahayani kha vun'u 'i'we na 'i'we, hu tshi katelwa zwi'iriki zwi shayesaho zwi linganaho 23 kha shango.
Ri 'o dovha ra shumisa Mbekanyamushumo yo Engedzwaho ya Mishumo ya Tshitshavha na Mbekanyamushumo ya Mushumo wa Tshitshavha kha u dzhia vhaswa.
Nga u shuma ro'he ri 'o wana thandululo ya u sa shuma ha vhaswa.
Mira'o i 'honifheaho,
Ro 'alusa vhuendelamashango sa tshi'we tsha zwitshimbidzi zwashu zwa mishumo.
U 'a ha vhaendelamashango ho aluwa lu takadzaho lwa phesenthe dzi linganaho 10.7 vhukati ha Phando na Khubvumedzi 2012, hu ne ha vha n'ha ha tshikati tsha 'ifhasi tsha 4% ya maho'a.
Tshi mangadzaho ndi uri mvelaphan'a ye ya vha hone malugana na ndondolo ya lushaka ya Afurika Tshipembe ye ya ita uri hu vhe na tshivhalo tshi re n'ha ha 73% tsha dzitshugulu dzo londolwaho, zwo ita uri shango 'ashu 'i kunge zwigwada zwo fhambanaho zwa dzitshaka zwine zwa zwima dzitshugulu zwi si ho mulayoni.
Ri khou shumisana na mashango a vhuvhambadzi a ngaho Vietnam, Thailand na China na uri a khou khwa'hisa vhu'idini hashu ha u lwa na thambulo iyi.
Tshipikara tshi 'honifheaho
Mudzulatshidulo a 'honifheaho,
Zwa migodi, zwine sa 'ivhazwakale zwa vha thikho ya ikonomi, zwo vha na u kon'elwa kha mi'wedzi ya zwezwino.
Maho'a kha sekithara iyi ho vha na mugwalabo muhulu wa khakhathi ngei Marikana he vhathu vha fhiraho 44 vha vhulawa.
Ro thoma Komiti ya Vhuminisi'iri ha Ngangomu yo vhumbwaho nga Minisi'a khulwane dza khabinethe uri i thuse mi'a nga tshifhinga itsho tsha musi zwithu zwi tshi khou lemela.
Khomishini ya 'ho'uluso ya zwa Mulayo yo rangwaho phan'a nga Muha'uli Vho Ian Farlam i khou isa phan'a na mushumo wayo.
Nga kha u shumisana ro'he ro kona u vhuedzedza vhudziki ha matshilisano kha vhupo uvho.
Muvhuso, zwa mishumo nga kha COSATU, NACTU na FEDUSA, Vhuthihi ha Mabindu a Afurika Tshipembe, Khoro ya Mabindu a Vharema na sekithara ya tshitshavha zwo 'angana nga Tshimedzi zwa swikelela thendelano i na mutheo wa u shuma kha n'owetshumo ya migodini.
Zwo ralo, ro tendelana kha u shumisana uri hu vhe na nyambedzano yo khwa'haho; kha u amba ngaha thaidzo ya dzinn'u 'oroboni dzire na mimaini; u tikedza Mbekanyamushumo ya Themamveledziso ya Lushaka; u mba ngaha u sa shuma ha vhaswa; na u amba ngaha maga ane a nga dzhiiwa kha u fhungudza u sa vha hone ha ndinganyo.
Mushumo wo no thomiwa na uri thimu i 'o 'ea muvhigo musi zwo tea kha pu'ane dza Rustenburg, Lephalale, Emalahleni, West Rand, Welkom, Klerksdorp, Burgersfort/Steelport, Carletonville na Madibeng.
Vhegeni mbili dzo fhiraho, ndo vha na mu'angano ngei Pretoria na Vho Sir John Parker, mudzulatshidulo wa Anglo-American Plc ri tshi khou amba ngaha pu'ane dzo vhigwaho dza u vhumbulula na u litshisa mushumo vhashumi vha linganaho 14 000 kha Anglo American Platinum.
Vha hashu,
Mira'o i 'honifheaho,
Ri tenda kha uri kha tshiimo tsha mbekanyamaitele ro kona u 'isa fulufhelo kha sekithara ya zwa migodi. Nyambedzano ya ngaha u ita uri zwithu zwivhe zwa lushaka yo khunyeledzwa nga Nyendavhusiku kha khuvhangano ya lushaka ya 'ihoro 'ivhusi.
Kha u vhona uri tshumelo dza muvhuso dzine ra isa kha vhathu vhashu 'amusi dzi 'i ya phan'a na u iswa kha vhathu vhashu matshelo, zwi 'o'a uri ri vhe na mbekanyamaitele dzo teaho dza muthelo uri ri kone u bveledza mbuelo yo linganaho ya u badela hedzi tshumelo.
Tshifhinga tsho'he, hu itwa dzingudo kha mbekanyamaitele dza muthelo washu, u sedzulusa tshiimo tshine ha swikelelwa 'ho'ea ya mbuyelo ya lushaka.
Ngamurahu 'a'waha, Minisi'a wa zwa Gwama vha 'o 'ea ndaela ya ngudo ya mbekanyamaitele dza muthelo washu wa zwino, u vhona uri ri na muthelo wa mbuelo dzo teaho wa u tikedza zwine muvhuso wa shumisa.
Tshipi'a tsha ngudo iyi, tshi 'o sedzulusa vhuvhusi ha migodini ha zwino, malugana na vhukoni hayo kha u shumela vhathu vhashu.
Mira'o i 'honifheaho,
Vhaeni vho khetheaho,
Kha mulaedza wa maho'a ro amba ngaha vhathu vha holaho tshelede nnzhi kha uri vha swikelele nn'u dza RDP ine tshelede ya hone ya vha 'hukhu kha uri vha swikelele bondo ya banngani.
U bva Lambamai 2012 u swika Nyendavhusiku 2012, mihasho ya mavun'u yo 'ekedza mugaganyagwama wa 126 mi'ioni ya dzirannda ya Mundende wa Mveledziso ya Madzulo a Vhathu u itela heyi mbekanyamushumo, ine ya 'ivhiwa sa Mbekanyamushumo ya Thikhedzo ya Vhathu yo 'umanywaho na Masheleni.
Tshelede i khou shumiswa nga kha Nyan'ano ya Masheleni a Pha'hele ya Lushaka, ine mushumo wayo wa vha u 'etshedza nn'u nga kha thandela dza fumimbili dzo 'waliswaho kha vhathu vha holaho masheleni manzhi kha uri vha swikelele nn'u dza RDP ane a vha ma'uku kha uri vha swikelele bondo ya banngani.
Masheleni a linganaho 70 mi'ioni ya dzirannda o no shumiswa u swika zwino.
Thandela dzi katela Walmer Linkngei Kapa Vhubva'uvha, Lady Selbourne, Nellmapius, Bohlabela Borwa, Cosmo City na Fleurhof ngei Gauteng, Intabazwe Corridor Housing ngei Free State na Seraleng Devhula Vhukovhela.
U bveledziswa ha thandela dza pha'hele dza malo dza GAP ho no thomiwa.
Vha hashu na dzikhonani,
Mira'o i 'honifheaho,
Kha zwa pfunzo, ri takadzwa nga phimo ya u phasa ya Gireidi 12 ire kha tshiimo tsha n'ha. Ri fhululedza Ki'asi ya 2012, vhadededzi vhavho, vhabebi na zwitshavha kha u khwiniswa hune ha kha 'i ya phan'a.
Ri fhululedza vun'u 'a n'hesa 'a 2012, Gauteng na mugudiswa wa n'hesa wa Gireidi 12, Madikgetho Komane, a bvaho kha tshi'iriki tsha Sekhukhune, Limpopo, ane a vha mueni washu o khetheaho.
Mira'o i 'honifheaho,
Tsenguluso ya Lushaka ya 'waha nga 'waha zwikoloni zwashu, yo no vha tshishumiswa tsha mann'a tsha u 'ola mutakalo wa sisi'eme ya pfunzo yashu.
Ri 'anganedza nyaluwo ya 'waha nga 'waha ya mvelelo dza ANA, fhedzi hu tea u itwa zwinzhi kha u khwinisa mbalo, saintsi na thekhino'odzhi.
Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo u 'o thoma thimu ya lushaka ya u khwa'hisa na u thomiwa ha Tshi'irathedzhi tsha Mbalo, Saintsi na Thekhino'odzhi.
Ri 'u'uwedza sekithara ya phuraivethe uri i farisane na muvhuso kha u thoma, na u dzhia kana u lambedza akhademi dza mbalo na saintsi kana Zwikolo zwa mugivhela.
Vha hashu,
Ri khou takadzwa nga nyaluwo ya mbekanyamushumo ya pfunzo yo vhilulaho ya hana, hu tshi katelwa na Gireidi R.
Ri dovha ra takadzwa nga mbekanyamushumo yashu ya pfunzo ya vhaaluwa, Khari Gude, ine yo swikelela vhathu vha linganaho 2,2 mi'ioni vhukati ha 2008 na 2011.
Ri khou isa phan'a na u 'u'uwedza vhathu u bva kha masia o'he uri vha songo litsha u guda. Vhanzhi vho 'u'uwedzea musi ramuzika vhane vha dovha vha vha mueni wanga o khetheaho Vho Sipho Hotstix Mabuse vha tshi khunyeledza ma'iriki maho'a, vhe na mi'waha ya 60.
Mira'o i 'honifheaho,
Ro bula pfunzo sa tshone tshithu tsha ndeme nga 2009. Ri khou 'o'a u vhona mu'we na mu'we kha shango 'ashu a tshi limuwa zwa uri pfunzo ndi tshumelo ya ndeme kha lushaka lwashu.
Ri tshi ri pfunzo ndi tshumelo ya ndeme ari khou thudzela thungo pfanelo dza Ndayotewa dza vhadededzi sa vhashumi, dzi ngaho pfanelo ya u gwalaba.
Zwi amba uri ri khou 'o'a sekithara ya pfunzo na tshitshavha zwi tshi dzhiela n'ha zwa pfunzo u fhirisa zwine zwa khou itea zwino.
Zwitshavha zwo'he zwo bvelelaho zwi na tshithu tshithihi tshi itaho uri zwi fane – zwi bindudza nga kha pfunzo. Miholo na nyimele dza tshumelo dzavhu'i zwi 'o shela mulenzhe nga n'ila khulwane kha u kunga, u 'u'uwedza na u vha na vhadededzi vha na zwikili.
Nga kha izwi, ri 'o thoma Khomishini ya Muholo wa Vhuphuresidennde ine ya 'o ita 'ho'uluso kha vhungona ha miholo na nyimele dza tshumelo dzi 'etshedzwaho nga Muvhuso kha vhashumi vhawo.
Ndo sumbedzisa zwa uri ndeme ya u thoma itea u ya kha vhadededzi.
Khomishini i 'o sengulusa mbuelo ha vhubindudzi.
Kha u alusa pfunzo uri iye kha vhuimo ho teaho, ri khou 'o'a u vhona nyaluwo kha ndeme ya u guda, u funza na vhulangi ha tshikolo. Ri khou 'o'a u vhona nyaluwo kha maime, nyimele na dzimvelelo.
Nga u shumisana na vhadededzi, vhabebi, tshitshavha na vhatikedzamboho vho fhambanaho, ri 'o kona u shandukisa zwikolo zwashu zwa vha senthara dza vhukoni.
Mira'o i 'honifheaho,
Mi'wahani mi'anu yo fhiraho, Afurika Tshipembe 'o vha na ndavhelelo ya fhasi ya vhutshilo ine vha'ivhi vha sumbedzisa zwa uri nga 2015, ndavhelelo yashu ya vhutshilo i 'o vha i hanefha'a he ya vha i hone nga 1955.
Zwo vha zwi muhumbulo wavhu'i ro takala musi maho'a mafheloni a 'waha, ngudo dzi bvaho kha Khoro ya Tsedzuluso ya Mishonga, dzhena'a ya mishonga ya Lancet dzi tshi thoma u vhiga ngaha nyengedzedzo ya ndavhelelo ya vhutshilo u bva kha tshikati tsha mutheo wa mi'waha ya 56 nga 2009 u ya kha mi'waha ya 60 nga 2011. Mivhigo iyi yo sumbedzisa u fhungudzea huhulwane ha dzitshetshe na u lovha ha vhana vha mi'waha ya fhasi ha mi'anu.
U engedzea ha ndavhelelo ya vhutshilo ndi zwa ndeme kha mveledziso ya shango. Vhathu vha khou humela mishumoni, vha khou bvelela, siani 'a ikonomi na kha matshilisano. Tshivhumbeo tsha mu'a tshi khou ya phan'a kha u vha kha tshiimo tshithihi na uri vhabebi vha tshila lwa tshifhinga tshilapfu zwi itaho uri vha kone u 'hogomela vhana vhavho.
Ri songo tou vha vho fusheaho tsho'he, kha u bvelela uhu.
Ro 'anganyisa tshumelo idzi, zwo itwa nga u kavhiwa huhulwane hu re hone ha HIV na TB.
Mushumo u kha 'i ya phan'a kha zwa tsedzuluso. Afurika Tshipembe 'o wanulusa mushonga wa u alafha Malaria.
Hu tshi engedzwa, vhasedzulusi kha Senthara ya Mbekanyamushumo ya AIDS ya u Sedzulusa kha Nyan'ano ya Afurika Tshipembe, vho wanulusa zwieluli zwihulwane zwi lwaho na HIV.
Muthusa Muphuresidennde Vho Motlanthe vho nanga mira'o miswa ya Fulufhelo 'a Khoro ya Aids ya Afurika Tshipembe. Ri fhululedza thimu iyo, yo rangwaho phan'a nga Muha'uli vho nothaho Vho Zac Yacoob, sa mudzulatshidulo.
Malwadze a kutshilele a khou hulela nga n'ila khulwane. Ri khou tea u lwa na u fhungudza tshiimo tsha u daha, zwibveledzi zwa khombo ya zwikambi, zwi'iwa zwi si na pfushi na u nona lwo kalulaho.
Mira'o i 'honifheaho,
Nga 2014 ri 'o thoma Tshikwama tsha Ndindakhombo ya Mutakalo wa Lushaka. Muhasho wa Mutakalo u 'o engedza na u khwa'hisa tshan'a kha mvelaphan'a ya zwi'iriki zwa u lingedza.
Nga kha zwezwi, u bva nga Lambamai 'a'waha, tshigwada tsha u thoma tsha vho gudelaho zwa mishonga vha no bva kha phuraivethe vha linganaho 600 vha 'o 'etshedza tshumelo ya zwa mishonga kha ki'iniki dzi linganaho 533 dza mivhunduni na kha zwikolobulasi kha zwi'iriki zwa u lingedza zwa fumi.
Vha hashu na dzikhonani,
Nga Fulwi ri 'o vhea tshiga tsha 'waha'ana wa Mulayo wa Mavu wa 1913 wo itaho uri vharema vha vhe vhashashati, vhashumi na u pfa vha songo 'anganedzea kha mavu avho.
Muphuresidende wa kale wa ANC Vho Sefako Makgatho vho amba zwi tevhelaho kha mulaedza wavho wa vhuphuresidennde kha khuvhangano ya ANC nga 1919.
Vho ri;
“Mulayo wa Mavu wa Vharema u kha 'i shuma nga n'ila ya tshi'uhu kha zwipi'a zwo fhambanaho zwa Mbumbano, zwo ralo mi'a minzhi ya vharema i kha 'i shumela vhorabulasi vha vhatshena i tshi itela u wana zwi'iwa’’.
Ro dovha ra hulisea, kha 'waha uno wa u pembelela Mulayo wa Mavu wa 1913, une nga khawo ri na, Vho Mme Nomhlangano Beauty Mkhize, mu'we wa vhalwela mbofholowo vhane vho'he na mufarisi wavho, Vho Saul Mkhize, vho rangaphan'a mugwalabo wa u lwa na u bviswa ha ndaka nga u kombetshedza ngei Driefontein na Daggaskraal, zwezwino kha Vun'u 'a Mpumalanga.
Fhungo 'a zwa mavu ndi mbudziso khulwane vhukuma.
Ri khou tea u 'i tandulula nga n'ila yavhu'i nga kha muhanga wa Ndayotewa ya mulayo.
Ndo 'anganedza mulaedza kha Facebook u no bva kha Vho Thulani Zondi vho 'ahisaho mbilaelo yavho ngaha u ongolowa hu re hone kha u humiselwa ha mavu murahu. Vho ri: “Muphuresidennde, vhunga ri tshi khou elelwa mi'waha ya 100 u bva tshe mulayo wa Mavu wa 1913 wa 'ivhadzwa kha u sundudzwa ha vhunzhi ha maAfurika.
“Ndi vha 'u'uwedza uri vha 'avhanyise zwa u humiselwa ha mavu murahu kha vhathu vha Afurika vha si naho mavu.
“Musi ri tshi humisela mavu murahu ri tea u humbula ngaha tsireledzo ya zwi'iwa. Vho rabulasi vha vhuvhambadzi vhane vha khou bvelela vha vharema vha tea u gudiswa na u tsivhudzwa”.
U bva 1994, ro vha ri khou 'i amba ngaha thaidzo ya tshanduko ya mavu nga kha mbuedzedzo, u humisela hafhu na tshanduko ya vhu'e ha vhulangi.
Sa zwo ambiwaho mathomoni, ari nga koni u swikelela zwipikwa zwashu zwa u humisela hafhu.
Tsedzuluso ya themo ya vhukati ya muvhuso ya maho'a yo sumbedzisa u kundelwa hu na tshivhalo kha u bveledza mbekanyamushumo yashu ya tshanduko ya mavu. Ri 'o shumisa ngudo idzo uri ri kone u khwinisa mveledziso.
Tsha u thoma, ri tea u fhungudza tshifhinga tshi dzhiiwaho uri mbilo i khunyelele. Nga kha zwezwo, Muvhuso u 'o salana murahu na mulayo wa ndiliso wo linganaho nahone wo fanelaho, sa zwe wa vheiswa zwone kha Ndayotewa u fhirisa mulayo wa “murengi o 'i'etshedzelaho, murengisi o 'i'etshedzelaho”, u kombetshedzaho muvhuso u badela zwinzhi kha mavu u fhirisa zwo teaho.
Tsha vhuvhili, huna khwinisedzo dzo kumedzwaho kha Mulayo wa Mbuedzedzo ya Pfanelo dza Mavu wa 1994, u itela u vulwa hafhu kha u 'iswa ha mbilo dza mbuedzedzo, nga vhathu vho balelwaho u isa nga 'uvha 'a u vala 'a dzi 31 Nyandavhusiku 1998.
Zwi'we hafhu zwine zwa tea u lavheleswa, ndi phambuwi dza datumu ya mutumulo wa Fulwi 1913 u itela u katela mbilo dza vhatumbukwa vha Khoi na San khathihi na fhethu ha vhufa na zwiga zwa shango.
I'we ngudo ya ndeme ndi u 'etshedza thikhedzo yo fanelaho ya mudzudzo kha vha'e vha mavu vhaswa uri mavu a ise phan'a na u bveledzisa.
Ri dovha hafhu ra tea u 'etshedza zwi'u'uwedzi zwa khwine kha vhorabulasi vha vhubindudzi vhane vha takalela na u 'o kona u tsivhudza vhorabulasi vha sa athu bvelelaho.
I'we khaedu ye ra 'angana nayo ndi musi vha'we vhaiti vha mbilo vha tshi 'o'a masheleni n'hani ha mavu, zwine a zwi ri thusi tshithu u shandukisa tshivhumbeo tsha vhu'e ha vhulangi ha mavu.
Sa tshipi'a tsha mbekanyamushumo ya u dzhenelela ha vhatikedzamboho vha Vhuphuresidennde, phan'a ha Mulaedza wa Lushaka Mufarisa Muphuresidennde Vho Motlanthe vho fara mu'angano na vho rabulasi na vhashumi vha mabulasini ngei Paarl nga 'avhuvhili.
Vhatikedzamboho vho tendelana uri hu tea u vha na mulalo na vhudziki kha sekithara ya zwa vhulimi na uri nyimele dza u shumela na hune vhashumi vha mabulasini vha shuma hone hu tea u khwiniswa nga u 'avhanya.
Zwi a 'u'uwedza vhukuma uri na vhorabulasi vha khou ima na zwa u shandukiswa ha mavu nga u 'avhanya na u tikedza vhorabulasi vhane vha khou bvelela.
Ri 'o isa phan'a na u kwamana na vhorabulasi na vhashumi vha mabulasini.
Vha hashu na dzikhonani,
Ri tea hafhu u humbula ngaha vhu'orobiso hune ha khou itea nga u 'avhanya. Zwitatisitiki zwa Mbalavhathu zwo sumbedzisa uri 63% ya vhathu vha dzula kha vhupo ha 'oroboni. Ine i nga gonya ya swika kha 70% nga 2030.
Maitele a apari'ei'i a kha 'ivha hone dzi'oroboni dzashu. Mimasipala i nga si kone nga yo'he u lwa na heyi khaedu. Ri khou 'o'a maele a lushaka.
Musi mveledziso ya vhupo ha mahayani i tshi kha 'ivha i dzhielwaho n'ha nga muvhuso, ndi zwa ndeme uri ri bveledze muhanga wo 'anganelaho wa mveledziso ya 'oroboni u itela u thusa mimasipala uri i lange vhu'orobiso nga u 'avhanya.
Sa tshipi'a tsha u bveledzisa Pu'ane ya Mveledziso ya Lushaka, khungulu dzo'he tharu dza muvhuso dzi tea u langa gabelo 'iswa 'a vhu'orobiso nga n'ila dzine dza 'o sia mveledziso ya mahayani i tshi khou shela mulenzhe.
Mira'o i 'honifheaho,
U khwinisa tshiimo tsha vhafumakadzi zwi 'i dzula zwi zwi dzhielwaho n'ha nga muvhuso uno.
Mulayotibe wa Ndinganyo ya Mbeu na u Mann'afhadzwa ha Vhafumakadzi wo themendelwa nga Khabinethe u itela maambiwa nga lushaka. Mulayotibe uyu u kwasha maitele a kwamaho vhafumakadzi na vhasidzana nga n'ila i si yone.
I dovha ya sima mulayo wa vhuimo ha mbekanyamaitele ya 50/50 maelana na u vhuimeleli ha vhafumakadzi kha zwivhumbeo zwa u dzhia tsheo.
Mira'o i 'honifheaho,
U tzhipiwa na u vhulawa lwa tshi'uhu ha Anene Booysen na vha'we vhafumakadzi na vhasidzana zwa zwezwino ho ri vula ma'o kha 'ho'ea ya vhuthihi ha u dzhia maga a u fhelisa thambulo iyi.
Tshi'uhu tshine tsha khou itwa kha vhafumakadzi vha sa koni u 'ilwela a tshi 'anganedzei na uri a tshi na vhudzulo fhano kha shango 'ashu. Maho'a ho thomiwa Khoro ya Lushaka ya Khakhathi dzo Livhanaho na Mbeu.
I katela muvhuso, Madzangano a si a muvhuso, Madzangano o Thewaho kha Tshitshavha, Madzangano o Thewaho kha zwa Lutendo, akhademia, zwiimiswa zwa tsedzuluso, zwigwada zwa vhanna, vhuimeleli ha vhafumakadzi, vhana na vhathu vho holefhalaho.
Ri khou 'u'uwedza itshi tshiimiswa uri tshi ite uri fulo i'i 'a u lwa na khakhathi dza vhafumakadzi 'i vhe 'a 'uvha 'i'we na 'i'we.
Ri rwela zwan'a sekithara dzo'he dza mafulo ono itwaho, a u sumbedzisa uri zwiito zwo raloho a zwi nga 'o kon'elelwa.
Ndo sumbedzisa mazhendedzi a zwa mulayo uri a shumane na milandu iyi nga u 'avhanya na vhundeme. Yunithi dza Khakhathi dza Mi'ani, Tsireledzo ya Vhana na Milandu ya zwa Vhudzekani, dzine dzo thomiwa hafhu nga 2010, dzo engedzedza vhashumi.
Kha 'waha wa muvhalelano wo fhiraho, Yunithi dzo wana milandu ya zwigwevho zwa vhutshilo ho'he i linganaho 363, i na phimo ya 73% ya milandu ya u lwa na vhafumakadzi vha mi'waha ya n'ha ha 18 na 70% ya milandu ya u lwa na vhana vha mi'waha ya fhasi ha 18.
Ari shumisane ro khwa'ha kha u lwa na thaidzo ine ra khou 'angana nayo ya vhathu vhane vha khou tzhipa vhafumakadzi, vhana na vhakegulu. Ndi zwiito zwa vhutshinyi zwi shonisaho. Mutshinyi u tea u vhigwa mapholisani a fariwa.
Muvhuso u khou engedza ma'we maitele a u tsireledza vhafumakadzi, u fana na Mulayotibe wa Tsireledzo i bvaho kha u Tambudzwa. Ngeno Mulayo wa Khakhathi dza Mi'ani na wone u tshi 'etshedza tsireledzo, wone u shuma fhedzi kha vhathu vha re na vhushaka mi'ani.
Mulayotibe wa Tsireledzo i bvaho kha u Tambudzwa i dovha ya sedzana na u tambudzwa hu itwaho nga vhathu vhane vha salana murahu kana u shushedza zwipondwa zwavho nga kha Vhudavhidzani ha e'eki'hironiki.
U engedza kha izwo, Mulayotibe wa u Lwa na u Rengiswa ha Vhathu wo phasiswa nga Buthano 'a Lushaka maho'a 'ine zwazwino ndi Nn'u ya Lushaka ya Mavun'u.
Musi wo no bveledzwa, mulayo u 'o thusa vhafumakadzi na vhana, vhane vha vha zwipondwa zwa uvhu vhutshinyi ho vhifhaho.
Vha hashu na dzikhonani,
Huna nyengedzeo kha mbonalo ya tshipholisa ine i khou shela mulenzhe kha phungudzo ya maimo a vhutshinyi vhuhulwane.
Maitele ayo o sedzaho kha zwigidi zwi siho mulayoni, goloi dzo tswiwaho na dza vhufhura, zwikambi na zwidzidzivhadzi zwine zwi dzhiiwa sa zwone zwibveledzi zwihulwane zwa vhutshinyi o thusa vhukuma kha phungudzo ya vhutshinyi.
Vha hashu na dzikhonani,
Muvhuso u kha 'i isa phan'a na u lwa na vhufhura.
Yunithi yo Khetheaho ya u Sedzulusa yo aluwa u bva kha mira'o ya tshi'afu ya u thoma ya 70 u ya kha i fhiraho 600 zwazwino.
U bva 2009, ndo saina milevho ya 34 ndi tshi khou sumbedza SIU uri i sedzuluse milandu ya vhutshinyi, vhufhura kana vhulanguli vhu shumaho nga n'ila i si yone kha mihasho ya muvhuso yo fhambanaho na zwiimiswa zwa muvhuso.
Mafheloni a Khubvumedzi nga 2012 ho vha ho no itwa tsedzuluso dza vhutshinyi kha vhahwelelwa vha linganaho 203 kha milandu mihulwane ine ya kha 'i sedzuluswa i linganaho 67.
Nga u angaredza, tsengo dza u ranga dzo itwa kha vhathu vha linganaho 191. Vhathu vha linganaho 66 vhane vha kha 'i vha fhasi ha tsedzuluso, vhane vha khou humbulelwa uri vho 'anganedza masheleni a linganaho R5 mi'ioni kana mbuelo dzi fhiraho idzo nga kha vhufhura. Ha imiswa dzi Oda dza vhathu ha linganaho 46.
Kha hu'we u bvelela, kha 'waha wa muvhalelano wo fhiraho, vhaofisiri vha linganaho 107 kha sisi'eme ya vhulamukanyi ha vhutshinyi vho wanala vha na milandu.
Yunithi ya Ndozwo ya Ndaka yo dzhia ndaka i na ndeme i fhiraho R541 mi'ioni. Nyangaredzo ya R61 mi'ioni ya ndaka iyo yo lozwelwa Muvhuso. Ndaka i khou vhuiselwa murahu hu n'ila ya u lwa na vhutshinyi na vhufhura nga kha Akhounthu ya Mbuedzedzo ya Ndaka dza Vhugevhenga.
Maho'a, ndambedzo ya nyengedzedzo i linganaho R150 mi'ioni u bva kha Akhaunthu ya Mbuedzedzo ya Ndaka dza Vhugevhenga yo themendelwa hu tshi itelwa mushumo wa Thimu i Lwaho na Vhutshinyi i katelaho Hawks, Yunithi yo Khetheaho ya u Sedzulusa na Mann'alanga a Vhutshutshisi ha Lushaka.
Tshomedzo idzo dzo itelwa u khwa'hisa tshikhala tsha mazhendedzi a zwa mulayo kha u lwa hashu na vhufhura.
Ri 'u'uwedza sekithara ya phuraivethe uri nayo i dzhiele n'ha iyi nndwa ya u lwa na vhufhura uri ri kone u shumana nazwo kha masia o'he.
U isa phan'a na u khwa'hisa kha u lwa na vhufhura, ri 'o 'adza poso dzo'he dzi si na vhathu kha vhuimo ha n'ha kha sisi'eme ya vhulamukanyi ha vhutshinyi.
Vha hashu na dzikhonani,
Mira'o i 'honifheaho,
Huna dzi'we ngudo dzo iteaho Marikana na dzi'we khombo dzine a ri nga tendi dzi tshi dovha dza bvelela kha shango 'ashu.
Ndayotewa yashu ndi tswikelelo yashu khulwane ya lushaka. Tshi'we na tshi'we tshine ra ita sa muvhuso ri vha ri tshi khou tevhedzela Ndayotewa yashu na bono 'ayo 'a tshitshavha tshine ra khou fha'a.
Ri ita khunguwedzo kha vhadzulapo vho'he uri vha pembelele, u alusa na u tsireledza Ndayotewa yashu.
Mulayotibe washu wa Pfanelo u themendela uri “mu'we na mu'we u na pfanelo, nga Mulalo hu si na zwi'havhane, tshaya tsireledzo, ya u kuvhanganya, u sumbedzisa, u gwalaba na u kumedza phethisheni”.
Zwo ralo ri ita khunguwedzo kha vhathu vhashu uri vha ite n'owedzo ya pfanelo dzavho dzau gwalaba nga mulalo na hone hu si na dzikhakhathi.
A zwi 'anganedzei musi pfanelo dza vhathu dzi tshi khakhiswa nga vhatshinyi vha zwiito zwa khakhathi, sa zwiito zwi siaho hu na khuvhalo na u lovha ha vhathu, u tshinyadzwa ha ndaka na u khakhiswa ha themamveledziso dza muvhuso.
Mushumo washu uri kombetshedza, u tsireledza na u 'honifha Ndayotewa sa mulayo muhulwanesa wa Rephabu'iki. Ahuna na tshithihi tshine tsha 'o ri thivhela u ita izwo.
Nga kha muhumbulo uyo, ndo laela Tshigwada tsha Vhulamukanyi, Vhuthivhela Vhutshinyi na Vhutsireledzi uri tshi shume nga u 'avhanya, u vhona uri khombo i'we na i'we ya mugwalabo wa khakhathi yo shumiwa, u sedzuluswa na u tshutshiswa.
Khothe dzi 'o shumana na milandu iyo nga vhuvhekanyandeme. Mulayo u tea u vhonala wo kwa'ha nga n'ila yo teaho, i bveledzaho nahone nga u 'avhanya.
Vhadzulapo vha shango 'ashu vha na pfanelo dza u lavhelela uri muvhuso wavho wa dimokirasi u 'o ita n'owedzo ya mann'alanga ayo kha u tsireledza Ndayotewa ine vhanzhi vho tambula lwa tshifhinga tshilapfu vha tshi itela yone. Ri nga si khukhulise ndavhelelo iyo.
Tshigwada tsha JCPS tsho vhea maga kha 'eve'e ya lushaka, ya vun'u na 'eve'e yapo uri tshi shume na khombo idzi nga n'ila i bveledzaho.
Kha vha ri ndi engedze nga uri mihasho ya muvhuso kha maimo o'he i tea u shumela tsini na zwitshavha na u vhona uri mbilaelo dzo'he dzo lavheleswa phan'a ha musi dzi sa athu hulela. Vhu'ifhinduleli uho vhu dzula vhu hone. Ri muvhuso u londaho.
Mira'o i 'honifheaho,
'a'waha ri khou pembelela 'waha wa vhu 50 wa u bebwa ha Dzangano 'a Vhuthihi ha Afurika 'ine 'o bveledziswa nga Mbumbano ya Afurika.
Ri livhisa ndivhuwo dzashu kha OAU kha u lwa hayo i sa neti i tshi itela ndungululo ya vhuko'oni ha dzhango 'ashu, hu tshi katelwa u shela mulenzhe kha mbofholowo yashu.
Ri 'o isa phan'a na u shuma kha u khwa'hisa na u bveledzisa dzangano 'a mbumbano yashu.
Mbekanyamushumo ya NEPAD khathihi na Maitele a u Sedzulusa Ndinganyo ya Afurika dzo pembelela 'waha wadzo wa vhufumi tshe dza vha hone.
Sa murangaphan'a wa Vhurangeli ha Vhugwe'a ha Thememveledziso dza Vhuphuresidennde ha NEPAD, Afurika Tshipembe 'i isa phan'a kha u shuma na dzi'we ngwe'a u bveledza tshanduko khulwane kha themamveledziso ya dzithandela kha dzhango.
Kha mulalo na vhutsireledzi, ri ima na vhathu vha Mali kha u 'idina havho kha u ita mbilo na u tsireledza tshirunzi tsha vhu'ivhusi ha shango 'avho.
Ri 'u'uwedza vhurangaphan'a ha Riphabu'iki ya Vhukati ya Afurika, Guinea Bissau na Somalia kha u isa phan'a na u matshela u vha hone ha mulalo kha vhathu vha tshi itela vhathu vhavho. Ri khou hanedzana na tshanduko dzi si dza ndayotewa kha muvhuso.
Ro 'u'uwedzwa nga mveledziso dzire vhukati ha Sudan na Tshipembe ha Sudan. Ri kho'a Muphuresidennde washu wa kale Vho Thabo Mbeki na mi'we mira'o ya Phane'e ya Vhuimo ha N'ha ya AU nga n'ila ye vha 'i kumedzela ngayo musi vha tshi khou shuma thungo mbili.
Ri kha vhuthihi na shango 'a DRC kha u lwela vhutsireledzi ha'o.
Afurika Tshipembe 'i 'o isa phan'a na u tikedza tswikelelo ya mulalo Afurika nga kha nyambedzano, u dzhenelela ha zwigwada zwa u 'isa mulalo, na u 'etshedza zwishumiswa na thikhedzo ya masheleni.
Nga kha zwezwi, ro sedza phan'a kha u khunyeledzwa ha nyambedzano dza po'otiki ngei Zimbabwe na Madagascar.
Bono 'ashu 'a u vha Afurika 'a khwine kha shango 'a khwine 'i 'o wana mann'a musi ri tshi fara Samithi ya Vhu'anu ya BRICS 'wedzi u 'aho ngei Durban.
Ro 'u'uwedzwa nga nyaluwo i 'avhanyaho ya vhushaka ha masia mavhili, a vhudipu'omati na a ikonomi, vhukati ha Afurika Tshipembe na ma'we mashango a BRICS.
U khwa'hisa vhushaka ha Tshipembe-Devhula zwi dzula zwi zwa ndeme kha adzhenda ya mbekanyamaitele ya mashango'avha.
Ri khwa'hisedza hafhu u shumisana hashu na mashango a devhula, nga mann'a USA, Europe na Japan.
Bembela 'a vhu 70 'a UN 'i 'isa tshikhala tsha u isa tshanduko phan'a ya Khoro ya Vhutsireledzi ya UN.
Ri 'o isa phan'a na u shumisa G20 kha u sumbedzisa zwipikwa zwa vhathu vha Afurika ra susumedza tshanduko ya zwiimiswa zwa Bretton Woods.
U an'ana ha Afurika Tshipembe na dzi'we dzitshaka zwi na vhuthihi ho khwa'haho khazwo. Ri ima na vhathu vha Palestine musi vha tshi khou lwa na u rembulusa 'ari 'iswa 'a pfanelo dza vhu'iimisi; zwo ralo ri tikedza 'etshedzo yavho ya u vha lushaka lwo 'iimisaho.
Nyengedzedzo ya madzulo a Israeli kha 'isi 'a Palestine ndi tshikhukhulisi tshihulwane vhukuma kha thandululo ya khu'ano.
Pfanelo ya vhu'iimiseli ha vhathu vha Vhukovhela ha Sahara i tea u dzhielwa n'ha.
Ri kha 'i vha ro khwa'hisa kha mbidzo yashu ya u takusa thivhelo i lwaho na ikonomi ya Cuba.
Nga u shuma ro'he ri nga ita zwinzhi kha u sika Afurika na 'ifhasi 'a khwine.
Vha hashu,
Kha 'waha wa 2012, ro vha ro sedza kha u vhulunga na u alusa vhufa ha mvelele ya shango 'ashu nga kha nyombedzelo ya mbofholowo ya vhufa hashu
Ro dovha hafhu ra fara Samithi ya Lushaka kha Vhuthihi ha tshitshavha, ro sedza kha u fha'a lushaka lu na matshilisano, lu londaho nahone lu 'ihudzaho.
Kha u bveledzisa mbekanyamushumo yashu ri 'o shuma na Vhaambeli vhashu vha Tshumisano ya Matshilisano; maAfurika Tshipembe a 'honifheaho u bva kha sekithara dzo fhambanaho dza tshitshavha tshashu.
Ri a 'ihudza madekwana a 'uvha 'a 'amusi ngauri vhukati hashu ri na, vhaambeli vhashu vhavhili vha 'honifheaho vha vhuthihi ha tshitshavha, Muha'uli Vho Yvonne Mokgoro na Muambeli Vho George Bizos.
Vha hashu,
'waha uno u swaya bembela 'a vhu 50 kha u 'haselwa ha Bulasi 'a Liliesleaf, u Ponya u bva Marshall Square khathihi na u Thoma ha Tsengo ya Rivonia.
Hu khou pu'anwa vhu'ambo ho vhalaho kha 'waha wo'he ha u swaya vhu'ambo u vho vhuraru, hu u itela u swikelela u elelwa ha lushaka nga dzi 11 dza Fulwana.
Mira'o i 'honifheaho,
Ri kha 'i bva u khunyeledza thonamennde yavhu'i yo bvelelaho ya Tshiphuga tsha Afurika tsha Dzitshaka. Ri fhululedza ngwe'a dza Afurika zwi tshi bva mbiluni, Rephabu'iki ya Federal ya Nigeria na thimu dzo'he dzo dzhenelelaho kha u shela mulenzhe hu u sumbedzisa tshiimo tsha bola ya milenzhe ya Afurika.
Ri livhuwa vhathu vhashu vho'he kha u vha vhatikedzi vha n'hesa.
Ndo vha na tshikhala tsha u vhonana na Muphuresidennde a 'honifheaho wa CAF Vho Issa Hayatou ndi tshi vha livhuwa kha uri 'ea khuliso ya u vha shango 'a u farela AFCON.
Vha hashu na dzikhonani,
Sa musi ndo amba mathomoni, Mbekanyamushumo ya Kushumele i 'o bveledziswa nga n'ila dzo fhambanaho vhunga mishumo ya mihasho i tshi 'o livhanywa na Pu'ane ya Mveledziso ya Lushaka.
Vha hashu,
Ndi sa athu khunyeledza, kha vha ri ndi ise maipfi a ndiliso kha mu'a wa mulwela mbofholowo vhane vha dovha vha vha axenn'e 'a pfanelo dza vhathu, Khomureidi Vho Phyllis Naidoo vho ri siaho 'amusi.
Zwezwino, Khomureidi Vho Amina Cachalia vho ri sia.
Ro vhaiswa vhukuma nga u 'utshelwa uhu.
Mira'o i 'honifheaho,
Vha hashu,
Sa maAfurika Tshipembe, ri tea u isa phan'a kha u vha na tshipikwa tshithihi tshihulwane – uri shango 'ashu 'i vhe lushaka lu bvelelaho.
'uvha 'a Vhu'i 'a Vhafunani kha vhathu vho'he!
Ndo livhuwa.
Issued by: The Presidency
Related information
