Mu?honifhei Mulangadzulo wa Buthano ?a Lushaka,
Mudzulatshidulo wa Nn?u ya Lushaka ya Mavun?u (NCOP),
Mufarisa Mulangadzulo wa Buthano ?a Lushaka na Mufarisa Mudzulatshidulo wa NCOP,
Mufarisa Muphuresidennde wa Riphabu?iki ya Afurika Tshipembe Mu?honifhei Vho Kgalema Motlanthe,
Muphuresidennde wa kale Vho Thabo Mbeki,
Muphuresidennde wa kale Vho FW De Klerk,
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho Baleka Mbete,
Mu?honifhei Muha?uli Muhulwane wa Riphabu?iki ya Afurika Tshipembe na mira?o yo?he ya Vhulamukanyi,
Vhalangamavundu na vhalangadzulo vha mavundu,
Mudzulatshidulo wa Salga, na vhurangaphan?a ho?he ha muvhuso wapo,
Mudzulatshidulo wa Nn?u ya Lushaka ya Vharangaphan?a vha Sialala, ?hoho dza Zwiimiswa zwa Ndima ya 9,
Muluvhisi wa Baanga ya Mbulungelo, Vho Gill Marcus,
?hoho dza zwiimiswa zwa vhutsireledzi,
Vhurangaphan?a ha sekithara dzo?he ? vhashumi, mabindu, mitambo na vharangaphan?a vha zwa vhurereli,
Mira?o ya zwa vhudipulomati,
Vhoramafhungo vha Afurika Tshipembe na vha nn?a,
MaAfurika Tshipembe sa n?e.
Ndi madekwana.
Ndi a vha livhuwa Mu?honifhei Mulangadzulo wa Buthano ?a Lushaka na Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa NCOP, tshifhinga itshi tsha u kovhelana na maAfurika Tshipembe sa n?e na vhaeni vha dzitshakatshaka kha mvusuludzo yashu na Mbekanyamushumo ya u Shuma ya uno ?waha.
Ndo vhidza dzulo i?i lo ?anganelaho nga madekwana u itela uri vho?he, hu tshi katelwa matshudeni na vhashumi, vha wane tshifhinga tsha u thetshelesa zwi tshi khou tou itea musi muvhuso wavho u tshi khou amba nga ha zwithu zwine zwa kwama matshilo avho.
Ri livhuwa vhaofisiri vhatshimbidzi u ri tendela tshikhala itshi.
Kha vha ri, ndo imela muvhuso , ndi ?anganedze Mira?o ya Phalamennde u vhuya murahu kha ?orobo khulwane ya u naka ya Kapa.
Ri ?o tama u livhuwa maAfurika Tshipembe vhe vha shela mulenzhe kha hohu u Amba na Lushaka nga kha vhudavhidzani ho ?oweleaho, vhudavhidzani ha matshilisano vhu no nga Facebook na Twitter, na u amba ri tshi khou tou vhonana.
Zwe vha ?etshedza zwo thusa vhukuma.
Matshelo hu ?o vha i mi?waha ya 21 u bva tshe Muphuresidennde washu vhane ra vha funa Vho Nelson Mandela vho bva dzhele.
Zwo tou vha ?ivhazwakale na u vha tshifhinga tsho khetheaho kha shango ?ashu, zwe zwa sumbedza gundo ?a vhathu vhashu kha u tsikeledzwa na tshi?alula.
Zwithu zwe zwa itea i?o ?uvha zwo tou vha ndugiselo ya u thoma u shuma na bono ?ashu ?a Afurika Tshipembe ?o vhofholowaho, ?i si na khethululo nga muvhala, ?a demokirasi, ?o faranaho nahone ?i khou bvelelaho.
Ro dzhena kha ?waha wa vhu 17 wa mbofholowo, ro lugela u isa phan?a na u tshimbidza na u ita uri Afurika Tshipembe?i vhe shango ?i bvelelaho, ri tshi khou fha?a kha mutheo we wa itwa nga Muphuresidennde Vho Mandela.
Musi ro swika kha hetshi tshifhinga, ri swikisa maipfi a u tamela mashudu nga lushaka kha Tata Madiba na mu?a wavho, na u vha tamela u ?avhanya u dzivhuluwa.
Vhahashu,
Ri tea u ?anganeda zwa vhukuma uri Muphuresidennde Vho Mandela, vhane vha funwa nga ri?e ro?he, vhaswa na vhahulwane, vharema na vhatshena, a vha tsha vha muswa.
Vha ?o ?i dzulela u dalela zwiimiswa zwa mutakalo u ?oliwa, zwine zwo ?owelea kha muthu wa vhukale vhungafho.
Ri fanela u vha tendela u ita izwo nga ?honifho, na u ?ea mu?a na tshigwada tsha zwa mutakalo tshikhala tsha u vha ?hogomela, vho imela ri?e tshiphirini.
Ri a vha koloda zwinzhi, lufuno lwe vha lu ?ea shango ?avho na vhathu vhavho, na u shela mulenzhe he vha hu ita kha Afurika Tshipembe, Afurika na ?ifhasi ?o?he.
Ri livhuwa mu?a, Nelson Mandela Foundation na tshigwada tsha vhamutakalo kha mushumo wa vhu?i une vha khou ita, kha u ?hogomela muhali wa shango lo?he, vhane ri a ?i?ongisa u vha vhidza uri ndi vhashu.
Ri tama u fulufhedzisa lushaka uri Vho Madiba vha khou wana dzilafho ?a vhu?i, na uri vho dige?a.
RI RO?HE RO SWIKELELA ZWINZHI
Vhahashu,
Ri isa phan?a ri tshi khou ?i bvelela nga zwi?uku ri tshi livha kha u vha tshitshavha tshi bvelelaho. Mutheo wa po?itiki wo khwa?ha.
Ro fha?a Mulayotewa wa demokirasi une wa shuma lwo fhelelaho.
Ri na zwiimiswa zwo imaho zwavhu?i zwine zwa tikedza demokirasi na u tsireledza pfanenelo dza vhadzulapo vhashu, zwine zwa nga, Ofisi ya Mutsireledzi wa Tshitshavha, Khomishini ya Afurika Tshipembe ya Tsireledzo ya Pfanelo dza Vhuthu, Ofisi ya Muoditha Dzhenerala, Khomishini ya tsireledzo ya Pfanelo dza Mvelele, Vhurereli na Nyambo dza Zwitshavha na Khomishini ya zwa Mbeu.
Hu si na u kundelwa, khetho dza nnyi na nnyi dza lushaka dzi vha hone mi?waha mi?anu minwe na minwe u itela uri maAfurika Tshipembe vha kone u khetha muvhuso une vha funa, dzi tshi khou tshimbidzwa nga Khomishini yo ?iimisaho nga yo?he ya zwa Dzikhetho.
Ri na Phalamennde i tshilaho ine i vhea Vhulangi kha vhu?ifhinduleli.
Ri na Vhulamukanyi ho ?iimisaho nga ho?he vhune ha fulufhelwa na u vha muha?uli wa u fhedzisela kha dziphambano kha tshitshavha tshashu. Ri na vhoramafhungo vhane mbofholowo yavho yo tsireledzwa kha Mulayotewa.
Kha tshumelo dza ndeme, nahone ri khou ?i bvelaphan?a.Ho engedzea vhathu vha fhiraho 400 000 vhe vha itelwa n?isedzo ya ma?i ?waha wo fhiraho. Fhethu hu e?anaho 81% kha shango ho dzheniswa mu?agasi hu tshi vhambedzawa na 63% nga ?waha wa 2000.
Mbalombalo dza vhugevhenga dzi sumbedza u tsela fhasi kha vhugevhenga vhunzhi, nga maan?a kha ha u homboka vho ?i?ama, u pwasha dzinn?u na u hombokwa ha mabindu na vhugevhenga vhune ha tou itwa kha muthu, sa tsumbo, u vhulaha ho tsela fhasi nga 8,6% kha ?waha wo fhiraho.
Ri khou ita tshanduko kha zwa pfunzo,sa zwe zwa ?isumbedza kha u aluwa hu vhonalaho kha mvelelo dza ku phasele kwa ma?iriki ?waha wo fhiraho, na dzangalelo ?e ?a sumbedzwa nga vhaswa kha zwa pfunzo u mona na shango.
Mira?o i ?honifheaho,
U ?o?a u swika kha 15 mi?ioni ya maAfurika Tshipembe vho wana magavhelo a zwa matshilisano u bva kha Muvhuso .Ri ?o engedza u dzhenisa Gavhelo ?a Thikhedzo ya Vhana kha vhana vho teaho vha re fhasi ha vhukale ha mi?waha ya 18.
Sa izwi ri tshi khou fha?a shango ?a u bvelela hu si shango ?a u ?itika nga zwa vhulonda vhathu, magavhelo a zwa matshilisano a ?o ?umekanywa na mishumo ya ikonomi na mveledziso ya tshitshavha, u itela uri vha vhuyelwaho lwa tshifhinganyana nga murahu ha tshifhinga vha vhe vhathu vhane vha kona u ?iimisa nga vhone vha?e.
Mira?o i ?honifheaho,
Ro takadzwa nga kushumele kwa sekithara yashu ya masheleni.
Yo zwi sumbedza u vha yo khwa?haho nga tshifhinga tsha vilili ?a zwa u tsela fhasi ha masheleni kha ikonomi ya shango ?o?he.
Mugaganyagwama wa zwikolodo u khou ?o tsela fhasi u bva 6,7% ya zwino u ya kha vhukati ha 3% na 4% nga 2013.
Mbilaelo nga ha ndeme ya tshelede ine ya khou shuma zwino ro dzi dzhiela nn?ha.
Zwa u khwi?isa ndeme ya tshelede ine ya khou shuma zwino he ha ?ivhadzwa kha Muvhigo wa Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Tshifhinga tsha Vhukati ha ?waha wo fhiraho hu khou thoma u shumisiwa. Ma?we mafhungo ri tshi ya phan?a a ?o ?ivhadzwa nga Minisi?a wa Gwama kha Tshipitshi tsha Mugaganyagwama.
Tshiphuga tsha Bola ya Milenzhe ya ?ifhasi tsha FIFA nga 2010 zwi sa vhuyi zwa timatimisa yo vha thandela ye ya takadzesa nga 2010.
Kha dzitshakatshaka, ro tenda uri ri do dzhenela foramu ya Brazil-Russia-India-China-Afurika Tshipembe (BRICS). Ndi tshigwada tshihulwane tsha ikonomi dzine dza khou bvelela. Ro lavhelela mu?angano wa u rwelwa ?ari ha BRICS nga Lambamai ngei China.
Ro dzhia tshidulo tshashu tshi si tsha tsho?he ngei kha Khoro ya Vhutsireledzi ya Tshaka dzo ?anganelaho, tshine ri ?o tshi shumisa u ?u?uwedza Mafhungo a Afurika na mulalo na vhutsireledzi kha Afurika na ?ifhasi.
Ri bva kule. Ro swikelela zwinzhi, fhedzi khaedu dzi tshee hone.
Ri tshi shumisana ri ?o swikela zwinzhi.
U FHA?A TSHITSHAVHA TSHO BVELELAHO
Vhahashu,
Musi vhunzhi ha maAfurika Tshipembe vha tshi khou takalela u ?etshedzwa ha dzinn?u, mu?agasi kana ma?i, hu tshee na vhanzhi vhane vha kha ?i vha vho lindela.
Masiandaitwa a mi?waha ya ma?ana a tshi?alula, u sa bvelela na u tsikeledzwa nga zwa vhukoloni zwi nga si khakhululiwe nga mi?waha ya 17 fhedzi.
Fhedzi ri khou ya phan?a, ro ?iimisela u swikelela mushumo washu wa u fha?a vhutshilo ha khwi?e ha vho?he.
Ri khou ita izwo nga thuso ya vhathu vhashu. Ri livhuwa ngeletshedzo ine vha khou isa phan?a na u ri ?ea.
Bongokuhle Miya o ?wala kha sia?ari ?a zwa Ofisini Ya Phuresidennde ?a Facebook a ri ?orobo ya hawe ya Umzimkhulu i kha tshiimo tshi tatisaho, phaiphi dza soredzhi dzo pwashea ho?heho?he, a hu na sisi?eme ya dzidireini na zwifuwo zwine zwa khou sokou tshimbila u mona na ?orobo.
O nwala a ri: Arali Muvhuso une wa khou shuma zwavhu?i ngaurali, u tshi nga tou sedzesa wa vhona vho ?ho?ea kha ayo masia.
Ndi zwone, ri a tenda n?isedzo ya tshumelo i fanela u ?avhanyisiwa.
Muvhuso washu u re na vhukwamani u dovha wa wana mafhungo nga u tou kwama vhathu vhashu.
Kha ?waha wo fhiraho, ro dalela mivhundu minzhi, zwikolobulasi na dzisababu. Mulaedza wavho u a tshimbilelana.
Vha ?anganedza mvelaphan?a yo no itwaho, vha humbela uri n?isedzo i ?avhanyisiwe ,vha amba na vhu?iimiseli havho kha u shumisana na muvhuso u itela u swikela zwinzhi.
Ro fhiwa mushumo une wa kha ?i tea u itwa, ro dzhia tsheo nga 2009 ya u sedzesa kha zwi?anu zwa ndeme. Izwi ndi pfunzo, mutakalo, mveledziso ya mahayani mbuisedzo ya mavu a ndimo, u isa phan?a nndwa ya u lwa na vhugevhenga, na u sika mishumo ya vhu?i.
Ro shuma zwavhu?i kha izwi zwipikwa.
Fhedzi ha, ri a kwamea nga u shaea ha mishumo na vhushai zwine zwa khou ?i hulela naho ikonomi yo sumbedza u aluwa kha mi?waha ya 10 yo fhiraho.
U tandulula idzi mbilaelo, ro tshea uri 2011 ndi ?waha wa u sika mishumo nga kha u shandukisa ikonomi nga n?ila i pfalaho na nyaluwo nyangaredzi.
Ro thoma N?ila Ntswa ya Nyaluwo ine ya ?o langa mushumo washu kha u swikelela izwi zwipikwa, ri tshi khou shuma ro sedzesa nga maan?a kha uri u sikwa ha mishumo tshi vhe tshidziki tsha mbekanyamaitele ya ikonomi yashu.
Ri humbela sekithara i?we na i?we na tshiimiswa tshi?we na tshi?we tsha vhubindudzi, hu so ngo sedzwa uri ndi tshingafhani, hu sedzeswe kha u sika mishumo. U shela mulenzhe hu?we na hu?we ndi ha ndeme kha hoyu mushumo wa lushaka.
Ndi ?o tou ?ea mavhala a nngwe a hei Mbekanyamushumo ya Nyito musi ndi tshi khou amba.
Dziminisi?a vha ?o ?ivhadza zwipwikwa zwa mishumo yavho na zwi?we zwidodombedzwa nga ha sekithara i?we na i?we, kha zwipitshi zwavho zwa Vouthu dza Mugaganyagwa.
Mihasho yo?he ya muvhuso i ?o sendeka mbekanyamishumo dzayo na maitele a u sika mishumo ya ndeme. Sia ?a muvhuso wapo na wa vun?u yo humbelwavho u ita zwi ngaho izwo.
Mbekanyamushumo dza Mabindu a muvhuso na zwiimiswa zwa mveledziso ya masheleni zwi fanela u ?isendeka nga maan?a kha fhungo ?a u sika mishumo.
Mira?o i ?honifheaho,
?ho?isiso dzo sumbedza uri ri nga sika mishumo kha masia ma?anu na ?ithihi a ndeme. Aya ndi mveledziso ya themamveledziso, zwa vhulimi, zwa migodi na mbuelo, zwa mamaga, zwa ikonomi ya ndondolamupo na zwa vhuendela mashango.
Ri nga si kone u sika iyi mishumo ti ro?he. Ri tea u shuma na mabindu, vhashumi,na vhupo ha vhukhethelo ha zwitshavha.
Tshenzhemo i ri sumbedza uri ri bvelaphan?a musi ri shi shumisana.
Tsumbo nthihi ya ndeme ndi mushumo wo itwaho nga Phindulo ya Mutheo wa zwa Vhuphuresidennde, u ya kha tshigwada tsha Ikonomi ya Tshiimo tsha shishi ya Tshakatshaka, tsho vhumbiwaho nga muvhuso, mabindu,vhashumi na sekithara dza zwitshavha.
Kha zwi?we zwihulwane zwe zwa swikelwa nga tshigwada itshi, Afurika Tshipembe ?i tshi ?etshedza tshikimu tsha u tou thoma tsha u pfumbudza, i?we n?ila ya u thusa u fhungudzwa ha vhathu mishumoni.
Hu?we u thusa hu katela thikhedzo ya masheleni ya mamaga are kha mutsiko, zwe zwa tsireledza mishumo ya 7 000. Ri livhuwa tshigwada itshi kha mushumo wavhu?i, na u ya phan?a kha vhufarisani.
Musi ri tshi sedza kha sekithara dza phuraivethe nga maan?a kha u ri thusa u sikavhunzhi ha mishumo, zwa vhukuma muvhuso u ?o ita mushumo wawo.
Ri a takala u ?ivhadza u thomiwa ha tshikwama tsha mishumo tsha R9 bi?ioni ya mi?waha miraru i ?aho u lambedza u sikwa ha mishumo miswa.
U ?adzisa kha zwenezwo, Industrial Development Corporation (IDC) yo vhetshela thungo R10 bi?ioni lwa mi?waha mi?anu i ?aho ya u bindudza kha mishumo iyo ya zwa ikonomi hu na khonadzeo khulwane ya mishumo.
Ndi dovha nda pfa ndo takala mira?o i ?honifheaho, u ?ivhadza R20 bi?ioni kha thikhedzo ya mithelo kha u vundiwa ha mithelo u ?u?uwedza vhubindudzi, u ?an?avhuwa na mvusuludzo kha sekithara ya zwa vhubveledzi.
Uri thandela i tendeliwe, vhubindudzi ha fhasisa vhu fanela u vha R200 mi?ioni ya thandela ntswa, na R30 mi?ioni ya ?handavhudzo na mvusuludzo.
Mbekanyamushumo i ?o ?etshedza thikhedzo i no swika R900 mi?ioni kha thikhedzo dzi teaho u badela mithelo ya vhabindudzi vhaswa na R550 mi?ioni ya mvusuludzo na ?handavhudzo.
Vhahashu,
Sekithara ya mabindu ma?uku ndi tshipi?a tsha ndeme tsha u tshimbidza u sikwa ha mishumo.
Ri ?o isa phan?a na u ?etshedza thikhedzo ya masheleni na i si ya masheleni kha mabindu ma?uku, a vhukati na mahulwane (SMMEs), vhalimi vha?uku na zwa vhufarisani .
Ri fanela u fhungudza masheleni a zwa vhulangi, u tinya zwa u dovholola na u isa zwishumiswa zwinzhi kha mabindu ma?uku.
Ri khou humbula u ?anganyisa mazhendedzi mararu Khula, South African Micro-Finance Apex Fund na mabindu ma?uku a lambedzwaho nga IDC a vhe tshithu tshithihi.
Fulo ?a u badela dzi-SMME nga tshifhinga, kha ma?uvha a 30, ?i khou ya phan?a zwavhu?i.
Lu?ingo lwa misi yo?he lwa u badela lwa Muhasho wa zwa Mbambadzo na N?owetshumo ?o ?anganedza ?hingo dzi swikaho kha 20 000 kha ?waha wa muvhalelano wo fhiraho, na ndeme ya mbadelo dzo itwaho yo vha R210 mi?ioni.
Mi?we mihasho yo thoma zwine ya ?o?a u ita, sa tsumbo Re Ya Patala (Ri a badela) pulane ya Muhasho wa Mishumo ya Tshitshavha.
Ri khou isa phan?a na u khwi?isa milayo u itela u leludza u ?waliswa ha mabindu na u khwa?hisedza Mulayo wa Vhu?a?isani u itela u vulela makete vhadzheneleli vhaswa.
Mira?o i ?honifheaho,
Lupfumo lwa minerala dza shango ?ashu ndi ndaka ya lushaka na vhufa vhuthihi vhune ha vha hashu ro?he maAfurika Tshipembe, Shango ?i ?one ?o faraho vhu?e.
Afurika Tshipembe ?i na ndaka ya migodi i vhonalaho, zwa zwino i henefha kha ndeme ya 2,5 ?hirilioni wa US do?a.
Nga 2009, n?owetshumo ya zwa migodi yo dzhenisa 30% ya mbuelo yo?he ya u vhambadzela nn?a, na u thola 2,9% ya vhathu vha tholeaho kha ikonomi ya shango.
Nyanganyelo dzi dzinginya uri zwiko zwa minerala zwi lavhelelwa u ?o shumiswa lwa minwaha ya ?ana ine ya kha ?i ?a.
U itela u vhuelwa nga iyo khonadzeo, muvhuso wo khwa?hisedza ?ho?isiso ya Afurika, zwa migodi na Vhufarisani ha zwa Masheleni sa khamphani ya zwa migodi ine ya vha ya muvhuso ine ya ?o bwa minerala dza ndeme yo lavhelelwaho.
Tshi?we tsha zwipikwa zwa ndeme zwa muvhuso ?a?waha ndi u khunyeledza na u ?anganedza maano a mbuelo sa musi mbekanyamaitele ya tshiofisi ya muvhuso,u itela uri ri thome u ka?a mbuelo dza zwiko zwibveledzwa washu.
Vhahashu,
Kha vhudavhidzani, ro ?iimisela u shandukisa siginala dza the?evishini yashu na radio u bva kha anlogo u ya kha zwa didzhithala zwa khwi?e zwine zwa ?o ita uri ri wane zwifanyiso na muungo wa vhu?i.
Mishumo i ?o sikwa kha zwa vhubveledzi, u putela, u pha?aladza na u dzhenisa nga hetshi tshifhinga.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa Lushaka,
Ri a takala nga u bvelaphan?a ha sekithara yashu ya zwa vhuendelamashango, nga maan?a ro wana uri vhaendelamashango vha 16 vha sika mushumo muthihi shangoni ?ashu.
Vhaendelamashango vha fhiraho 7,3 mi?ioni vho swika Afurika Tshipembe ?waha wo fhiraho, ri tshi vhambedza na vha ?o?aho u swika 6,3 mi?ioni nga 2009. Kha u ya phan?a na nyaluwo, ri khwa?hisedza mimakete ire hone ri tshi khou ya phan?a na dziikonkonomi dzine dza khou thoma u bvelela.
Shango ?ashu ?i khou isa phan?a na u vha fhethu hune ha ?ivhea kha u farela mi?angano ya dzitshakatshaka.
Nga Fulwana, ri ?o fara mu?angano wa vhurumelwa ha maimo a n?ha ha mu?angano wa mitambo ngei Durban, Lu?a lwa Guvhangano ?a Komiti ya vhu 123 ya Komiti ya O?impiki ya Dzitshakatshaka (IOC).
Ri livhuwa IOC kha tshikhala tsha u swielela uyu mu?angano wa ndeme.
Ro no ?i wana zwikhala zwa mi?angano ya 95 na khuvhangano dzi re vhukati ha 2010 na 2016.
U dovha hafhu u alusa khonadzeo ya zwa vhuendelamashango, ri ?o sedza ma?we maga, kha ?ho?ea dzi konadzeaho dza dzivisa, zwikhala zwo khwiniseaho zwa u kavha kha vhukavhamabufho ha mashango a nn?a na kha themamveledziso ya zwa vhuendelamashango yo khwiniseaho.
U ?umekana na zwa vhuendelamashango, ri ?o isa phan?a u bveledzisa sekithara ya zwa mvelele, ine ya dzhenisa henefha kha R2 bi?ioni kha zwibveledzwa gu?e zwa fhano hayani.
Ro vhona hafhu ndeme ya mishumo i no nga Vhu?ambo ha Kapa ha Jazz ya Dzitshakatshaka , he ha dzhenisa masheleni a fhiraho R475 mi?ioni kha ikonomi ya Kapa na u sika mishumo ya 2 000 nga 2010.
Ri tama u ikisa maipfi o khetheaho kha Cape Minstrels Carnival ine ya ?ivhea, ine ya nakisa ?orobo ?waha mu?we na mu?we nga ?a 2 Luhuhi, hu tshi takalelwa u fhofhololwa ha dziphuli.
Mirado i ?honifheaho,
Mbekanyamushumo yashu ya Mveledziso ya Themamveledziso i ri konisa u ?an?avhudza u swikela kha tshumelo dza ndeme na u khwi?isa ndeme ya vhutshilo.
Izwi zwi katela thandela dza mbetshelo ya ma?i, mu?agasi na dzinn?u.
Tsireledzo ya fulufulu ndi ya ndeme kha mveledziso ya ikonomi na u sika mishumo. U khwa?hisedza tsireledzo ya n?isedzo ya fulufulu shangoni, Eskom yo vhulunga masheleni a fhiraho R75 bi?ioni, nga maan?a kha zwi?itshi zwiswa Medupi, Kusile na Ingula, na u humela kha tshumelo na u ?anganywa ha dzi?we thandela.
Ro?he ri fanela u vhulunga fulufulu hu u itela uri ri sa ?o dovha ra dzula ri tshi dzimeliwa ya vha yone n?ila ya u vhulunga.
Uno ?waha, ri ?o thoma u kuvhanganya fulufulu u bva kha vhabveledzi vha fulufulu ?i vusuludzwaho, zwine zwa ?o sumbedza vhu?iimiseli hashu kha fuluful ?i vusuludzeaho.
Mira?o i ?honifheaho,
N?oweshumo ya zwa u fha?a i ?ivhelwa u vha mutshimbidzi wa zwikhala zwa mushumo. Hu na mi?a ya 1,2 mi?ioni ine ya khou dzula mishashani ya 2 700.
Nga ?waha wa 2014, mi?a ya 400 000 i fanela u vha yo no tsireledzea na u swikelela tshumelo dza ndeme.
Ri ?o khwi?isa n?isedzo ya madzulo a u tou hira sa izwi vha?we vhathu vha tshi ?a dzi?oroboni vha vha vha songo ?a lwa tsho?he.
Aya a fanela u vha mafhungo a?anganedzwaho kha vhadzulapo vha no nga Portia Busisiwe Mrwetyana we a ?walela kha sia?ari ?a Facebook nga ha u sa lingana ha vhathu Bekkersdal, hune ha vha mishashani, hu si na tshumelo, hu tsini na sababu henefho seli ha bada ine ya vha na zwo?he.
O vhudzisa ari: Zwine nda ?o?a u ?ivha ndi zwauri ndi ngani ri tshi farwa nga n?ila yo fhambanaho, hone ri tshi vha fha vouthu i fanaho, NDI NGANI?
Muvhuso u ?o shumisa R2,6 bi?ioni kha tshumelo ya zwa ma?i uno ?waha. Kha ma?we masia a ndeme ndi vun?u ?a Limpopo, KwaZulu-Natal na Eastern Cape hune ha kha ?i vha na tshivhalo tshi re n?ha tsha vhathu vha si na ma?i o kunaho a u nwa, hu uri ri sa khou litshedzela ma?we masia .
Ro dzhiela n?ha khumbelo dzi bvaho kha vhe vha shela mulenzhe kha u tandulula hezwi, uri muvhuso u thivhe madindi badani.
Mbekanyamushumo Yashu ya Mishumo ya Tshitshavha yo Engedzedzwaho/ Expanded Public Works Programme (EPWP) yo ?iimisela u sika zwikhala zwa mishumo ya 4,5 mi?ioni, ho no ?i sikwa zwikhala zwi fhiraho mi?ioni u bva tshe ha thoma Lu?a lwa 2. Tshipi?a tsha mbekanyamushumo tsho sedzesesa kha u lugisa vhu?umani ha bada dzashu.
Vhunzhi ha vhathu vhashu vha khou vhuelwa vhukuma u bva kha EPWP.
Vhathu vha wana mishumo ya u ?hogomela bada, mitambo, mbekanyamushumo dza u gudisa vhaaluwa u vhala na u ?wala na u kunakisa dzibada.
Mbekanyamushumo ya u ?hogomela bada, ine ya ?ivhea nga u pfi Zibambele, i ?o aluswa ya vha ya lushaka ?waha uno u sika zwikhala zwa mishumo.
Ri ?o bveledza themamveledziso ine ya ?o thusa sekithara yashu ya zwa vhulimi, zwi tshi khou thusa u sika mishumo.
Madamu a u vhulunga ma?i, zwipelupelu zwa u bommba ma?i na zwikimu zwa tsheledzo zwi ?o vusuludzwa. Zwili?wa, zwifuwo na fhethu ha pfulo hu ?o tsireledzwa nga u ita khura.
Idzi thandela dzi ?o engedzedza tsireledzo ya zwi?iwa na u sika zwikhala zwa mishumo zwa vhanzhi, nga maan?a vhafumakadzi vha mahayani.
U itela u khwi?isa saintsi na thekhinolodzhi na u sika mishumo, ri khou bidela u fara thelesikoupu ya radio i no pfi Square Kilometre Array.
Bidi iyi yo no ?etshedza zwikhala zwa 800 zwa mishumo ya u fha?a ngei Northern Cape na uri i ?o dovha ya sika mi?we mishumo ya 100 uno ?waha.
Kha zwa u sika hashu mishumo zwi fanelavho u alusa mveledziso ya vhaswa.
Zhendedzi ?a Lushaka ?a Mveledziso ya Vhaswa ?i kha nyambedzano na zwiimiswa zwa muvhuso na sekithara dza phuraivethe u itela u vhuyedzedza mbekanyamushumo dza u bveledza vhaswa kha sekithara ya tshitshavha na u ?u?uwedza zwa vhubindudzi kha vhaswa na zwa vhufarisani.
Vhahashu,
Ri tenda uri u ?idzhenisa he ra hu amba nga u pfufhifhadza hu ?o ri isa phan?a kha u vhea zwa u sika mishumo n?ha kha mutevhe wa zwine zwa ?o?a u itwa nga vhadzhiatsheo kha shango.
Dziminisi?a dza sumbe dzo ?angana na vhashumisani na ri?e kha zwa matshilisano nga ?avhuvhili u amba nga ha hovhu vhushaka na u dzula ri na fulufhelo ?a uri ro lugela u bvelela.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa Lushaka,
Zwi tshimbilaho khathihi na magavhelo a zwa u sika mishumo, ri ?o shandukisa mbekanyamaitele dzine dza tshimbilelana na u khwinisa matshilo a vhashumi.
Muvhuso, na vhafarisani vhawo kha zwa matshilisano, u khou vusuludza mulayo wa zwa vho?en?ila vha zwa vhashumi na mutheo wa mbekanyamaitele ya mbetshelo ya tshumelo ya mishumo ya tshitshavha.
Izwi zwi ?o konisa muvhuso u vha na mutevhe wo?he wa vhathu vhane vha khou ?o?a zwikhala zwa mishumo.
Bammbiri ?a Vhuimo ha Muvhuso kha Mveledziso ya Vhutsireledzi ha Matshilisano i lavhelelwa u bviswa uno ?waha uri hu vhe na nyambedzano nga ha yo.
Zwithu zwine zwa tea u shumiwa nazwo zwi katela u lambedza na vhuvha ha Tshikwama tsha Lushaka tsha Vhutsireledzi ha Matshilisano, mishumo ya sekithara dza phuraivethe na zwikwama zwa masheleni a musi vhathu vha tshi awela u shuma zwi ?o ?angana zwavhu?i na sisi?eme yo?he, na zwiimiswa zwa vhulangi.
Muvhuso u fanela u ?adza zwikhala zwo?he zwa mishumo zwi si na vhathu hone zwi tshi khou badelwa. Muhasho wa zwa Vhulavhelesi ha Mashumele u ?o fha muvhigo hu saathu u fhela mi?wedzi ya rathi.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo,
Ndi zwa vhukuma, ri bva kule u bva tsha 1994. Ro no swikelela zwinzhi, fhedzi hu na zwinzhi zwine zwa kha ?i tea u itiwa, nga u shumisana sa maAfurika Tshipembe, ri ?o swikelela zwinzhi!
Kha vha ntendele zwino ndi ambe nga ha izwi zwi?we zwi?a zwa ndeme na dzi?we mbekanyamushumo.
Zwe ra sedzesa khazwo kha pfunzo ya mutheo uno ?waha ndi T Tharu: Teachers, Textbooks and Time (mudedezi, bugupfarwa na tshifhinga). Ri dovholola khuwelelo yashu ya uri vhadededzi vha fanela u vha vha tshikoloni, ki?asirumuni, nga tshifhinga, vha tshi khou funza awara dzi swikaho henefha kha sumbe nga ?uvha.
Vhulangi vhu fanela u khwa?hisedza uri ?wana mu?we na mu?we u na bugupfarwa nga tshifhinga, na uri ri thuse vhadededzi nga u ita uri vhavhe na fhethu ho lugelaho u funza pfunzo ya ndeme.
U tevhela mvelaphan?a uno ?waha, ro thoma milingo ya ?waha ya lushaka kha u vhala na u ?wala na mbalo ine ya vha tshikalo tsha dzitshakatshaka, wa gireidi 3, 6 na 9.
Ri ?o isa phan?a na u vhulunga kha zwa u pfumbudza vhadededzi, nga maan?a kha Mbalo na Saintsi.
Ri ?o sedzesa nga maan?a kha u pfumbudza ?hoho dza zwikolo, nga maan?a avho vha zwikolo zwi sa khou shumaho zwavhu?i.
Zwa ndeme kha pfunzo ya n?ha hu ?o vha u engedza u swikelela nga maan?a ha vhashai.
Izwi zwi katela u pfukela ha khadzimiso u ya kha ndambedzo kha matshudeni vhane vha vha kha ?waha wa u fhedzisela.
Matshudeni vha re kha magudedzi a pfunzo dza n?ha na vhupfumbudzi vhane vha swikela u wana thuso ya masheleni vha ?o ruliwa u badela masheleni.
Ri humbela mabindu a muvhuso uri a ite mushumo muhulwane kha u bveledzisa vhukoni na u ?etshedza vhukoni ha thekhiniki vhune ha ?o?iwa nga ikonomi.
Denel, Eskom, SAA na Transnet vho tikedza u pfumbudza vhagudi vha fhiraho 6 000 kha zwa thekhiniki ? na zwi re na vhushaka na vhukoni vhu sa wanali na u vha ha ndeme kha zwa inzhiniara.
MaAfurika Tshipembe sa n?e,
Ri khou isa phan?a na u khwinisa maan?a na u kona u shuma ha tshipholisa, nga maan?a tshumelo ya vhu?o?isisi, vha?o?isisi vha zwa forensiki na vha vhusevhi ha vhugevhenga.
Ro engedza mapholisa vhane vha tshimbilatshimbila vha tshi khou vhonala fhethu hune ha ?ivhelwa vhugevhenga. Ri khou bvelaphan?a lu vhonalaho kha u fhungudza u engedzea ha zwigidi zwi siho mulayoni na zwi re mulayoni.
Khothe dzashu dzi khou bvelaphanda na u shuma zwavhudi, na mbekanyamushumo dza u fhungudza u salela murahu ha milandu kha khothe dza vhuimo a tshi?iriki na dza dzingu hu khou bvelphan?a zwavhu?i.
Ri ?o isa phan?a na u vhea phan?a vhugevhenga vhune ha itelwa vhana na vhafumakadzi, na u ?ea thikhedzo nga kha senthara ya zwa ndondolo ya Thuthuzela.
Ri ?o shuma na zwitshavha na vhafaramikovhe vha ndeme kha u lwa na u rengisa zwidzidzivhadzi na u shumisa zwidzidzivhadzi lwo kalulaho, zwine zwa khou ?ahadza zwinwe zwa zwitshavha zwashu.
Madalo anga kha senthara ya u lafha vhashumisi vha zwidzidzivhadzi ngei Mitchells Plain nga ?avhuvhili zwo ntendisa uri ?ho?ea ya maan?a a u lwa na u shumiswa ha zwidzidzivhadzi lwo kalulaho na u zwi rengisa kha zwitshavha zwashu.
Ndo laedza mapholisa ashu u lwa na vhathu vhane vha rengisela vhana zwidzidzivhadzi Kapa na kha vhu?we vhupo nga vhuhali. Ri ?o dovha hafhu ra sa tendele vha?e vha zwipoto vhane vha rengisela vhana halwa.
Nndwa ya u lwa na vhua?a i khou ya phan?a.
Tshiimiswa tsho Khetheaho tsha u Lwa na Vhua?a tsho thomiwa kha Muhasho wa zwa Tshumelo ya Tshitshavha na Ndaulo u shuma na zwa vhua?a na milandu ya u kaidza hu kwamaho vhashumeli vha tshitshavha.
Hu khou vha na mvelaphan?a kha ?ho?isiso nnzhi dzine dza khou ya phan?a.
Masheleni a swikaho henefha kha R44 mi?ioni o wanala murahu u bva kha vhashumeli vha tshitshavha vhane vha khou vhuelwa zwi siho mulayoni kha magavhelo a dzinn?u, hu uri u kulumagiwa ha sisi?eme ya magavhelo a matshilisano kha vhufhura zwi khou ya phan?a.
Ro laedza Tshiimiswa tsho Khetheaho tsha ?hi?isiso u ?o?isisa nga ha vhulanguli vhu si ha vhu?i kan vhua?a kha mihasho yo fhambanaho, mimasipala na zwiimiswa.
Musi ri sa khou dzula ro humbulela ?ho?isiso, vho vhona themendelo yashu kha u lwa na vhua?a kha maimo o?he a muvhuso na kha Tshumelo ya Tshitshavha.
Tshigwada tsha u Shuma tsho livhanaho na u ?o?a tshumelo tsha Zhendedzi ?a zwithu Zwinzhi kha ?o rangwaho phan?a ngaVhufaratshikwama ha Lushaka, SARS na Senthara ya Vhusevhi ha zwa Masheleni i khou sedzulusa sisi?eme yo?he ya zwa u ?o?a tshumelo u itela u khwa?hisedza ndeme ya khwi?e ya tshelede u bva kha kushumisele kwa masheleni a muvhuso.
Kha sekithara ya mutakalo, uno ?waha, ri ?o ombedzela u tholwa ha vhathu vha re na ndalukano dzo teaho kha zwiimo zwo teaho.
Ri khou ?o?a ?hoho dza mihasho dzo zwi gudelaho, vhaofisiri vhahulwane vha zwa masheleni, vhalangi vhahulwane vha zwibadela, vhaofisiri vha mutakalo vha zwi?iriki na vhalangi vha dziki?iniki.
Ro dzudzanya u vusuludza magudedzi a vhaongi a 105 kha shango lo?he u pfumbudza vhaongi.
Ri khou dzudzanya u vula tshikolo tsha zwa mutakalo kha Sibadela tsha zwa Pfunzo ya Mutakalo Limpopo u pfumbudza madokotela manzhi.
U vusuludzwa ha zwibadela na dziki?iniki hu ?o ya phan?a.
Ro ombedzela mutakalo wa vhafumakadzi, ri ?o engedza vhuhulwane ha pfanelo dza mutakalo wa u vha na vhana na u ?etshedza tshumelo i tshimbilelanaho, nga maan?a zwa u thivhela mbebo, malwadze a pfukelaho nga vhudzekani, u ?ihwala ha vhana vha?uku na zwa zwishumiswa zwa vhasidzana musi vhe ma?uvhani kha vha re vhashai.
Kha nndwa ya u lwa na HIV na AIDS, ro no dzudzanya mbekanyamushumo dzashu na u ?u?uwedza maga o fhambanaho a tsireledzo, hu tshi katelwa na dzilafho ?a u fumbiswa ha vhanna, u thivhelwa u pfukiselana ha mme na ?wana na u ?u?uwedza u ita ndingo dza HIV.
Ndingo dzo itwa u mona na shango. Ho tou itwa fhedzi ndingo dzi fhiraho mi?ioni ?hanu dza HIV u bva tshe ha thomiwa fulo ?a u ita ndingo nga Lambamai ?waha wo fhiraho.
Kha ?waha wo fhiraho, mushumo wo ?i bvela phan?a wa pulane ya u thoma mbekanyamaitele ya Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka. Hu si kale muvhuso u ?o bvisa li?walo ?a mbekanyamaitele uri tshitshavha tshi ?i vhone.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Ri ?o isa phan?a na Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Mahayani yo ?an?avhuwaho yo livhiswaho kha u vusuludza thandela dza khumiselo dza mavu na zwikimu zwa tsheledzo kha mashangohaya a kale na kha bulasi dzo litshedzelwaho dzi re na vha?e vhadzo.
Muvhuso wo bveledza mbekanyamushumo ya Tshigwada tsha Tshumelo ya Vhaswa vha Mahayani tsha Lushaka u thusa vhaswa kha vhupo ha mahayani. U swika ?amusi, vhathu vhaswa vha fhiraho 7 000 vho tholiwa kha mbekanyamushumo.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo,
Muvhuso wo phasisa mulayo une wa vusuludza Bannga ya Poswo, ine ya ?o thusa zwitshavha zwa mahayani u vhulunga masheleni avho na u wana khadzimiso dza u thoma mabindu ma?uku .
Nga zwenezwo ri vha ?u?uwedza u shumisa Bannga ya Poswo u itela mveledziso.
U FHA?A SISI?EME YA MUVHUSO WAPO I SHUMISEAHO, HU NA VHU?IFHINDULELI, NA U SHUMISEA.
Mira?o i ?honifheaho,
Shango ?i ?o vha na khetho dza vhu?a dza muvhuso wapo hu saathu u fhela ?wedzi wa Shundunthule.
Ho vha na mbilaelo nnzhi kha minwedzi yo fhiraho dza nga ha muvhuso wapo.
U hanganea kha ma?we masia ho bveledza migwalabo, zwe zwa sumbedza thaidzo dzi re hone kha i?i sia.
Ri fanela u ita uri tshenzhemo dza vhathu dza muvhuso wapo dzi vhe dzi takadzaho, sa izwi zwi tshi kwama mi?a yavho na matshilo avho a ?uvha ?i?we na ?i?we.
Mi?we mimasipala i khou shuma zwavhu?i , na dzi?we dzikhansela dzi khou ita mushumo wadzo nga n?ila ine vha tea u shuma ngayo.
Ro thoma maano a u shandukisa muvhuso wapo, ro sedzesa nga maan?a kha u khwa?hiseda sisi?eme ya vhulangi ya mutheo, vhulangi ha zwa masheleni na u ?hogomela vhathusiwa.
Ndugiselo dza khetho dza muvhuso wapo dzi khou tshimbila.
U ?i?walisa he ha vha hone mafhelo a vhege yo fhelaho ho tshimbila zwavhu?i,na uri ri fhululedza avho vho ?i?walisaho. Ri humbela avho vha si na bugundaula u ita khumbelo hu si na u lenga lenga, hu u itela uri vha songo fhirwa nga u ?i?walisa hune ha khou tevhela ?wedzi u ?aho.
U thomiwa hu tevhelaho ha Fulo ?a u ?walisa Vhathu ?a Lushaka ngei Libode, Eastern Cape ?waha wo fhiraho, vhathu vha fhiraho 700 000 vhane vha vha vhaiti vha khumbelo dza u thoma dza ma?walo a vhu?e o ?etshedzwa, zwi sumbedza ?ora ?ihulwane nga vhathu vhashu kha he?i ?i?walo ?a ndeme.
Musi ri tshi khou lugisela khetho, ri fanela u zwi humbula uri shango ?ashu ?o ?angana na tshinyalelo ya mi?alo kha vhege dzo fhiraho, na uri mi?a minzhi yo kwamea.
Ri swikisa maipfi a ndiliso kha mi?a ya avho vhe vha xelelwa nga matshilo. Mbilu dzashu ri dzi isa kha avho vhe vha huvhala na vhe vha xelelwa nga thundu dzavho dzo?he.
MaAfurika Tshipembe sa n?e,
Kha vha ri ndi dzhie tshifhinga itshi ndi ?ivhadze uri muvhuso wo vhetshela thungo masheleni a linganaho henefha kha R800 mi?ioni ya u ?avhanya u thusa zwitshavha.
Ri ?o dovha hafhu ra sedzesa kha ndambedzo ya u shuma u vusuludza tshinyalelo ya nga murahu ha mu?alo na u fha?ulula kha mi?waha ine ya kha ?i ?a.
Ri livhuwa mazhendedzi a thikhedzo, madzangano a sa shumeli malamba, sekithara dza phuraivethe, madzangano a zwa vhurereli na zwitshavha kha u thusa avho vha ?o?aho thuso.
U FHA?A AFURIKA ?A KHWI?E NA ?IFHASI ?A KHWI?E
Mafhungo a Afurika a kha ?i vha one e mbekanyamaitele ya zwa ndeme ya sedzesa khazwo.
Afurika Tshipembe i khou shuma tshifhinga tsha mi?waha mivhili kha Khoro ya African Union Peace and Security.
Shango ?i ?o vha mudzulatshidulo wa SADC Tshiimiswa kha Po?itiki, Vhupileli na Vhutsireledzi u bva nga ?hangule.
Kha mushumo uyu, ri ?o isa phan?a na u vha na vhukwamani na mahoro kha u thoma u shumisiwa ha Thendelano ya Po?itiki ya ?ifhasi ngei Zimbabwe na mveledziso ya n?ila ya dzikhetho.
Ri ?o ?u?uwedza thandululo ya phambano dza Malagasy. Ri ?o lavhelesa na u thusa hune zwa konadzea u itela nyimele ya vhutsireledzi na po?itiki Democratic Republic of Congo (DRC) yo lugela uri hu vhe na khetho.
Ri dovha hafhu ra pfa ro hulisea nga u shela mulenzhe kha u ?o?a thandululo kha nyimele i re Cote d?Ivoire, sa mura?o wa African Union High-Level Panel, ro nangwaho u thusa u tandulula khaedu kha ?ene?o shango.
Ri rwela zwan?a mushumo wa Mmbi ya Vhupileli ya Afurika Tshipembe, ine yo no rumela mbalo tshikati ya tshiswole i fhiraho 2 000 kha mishumo ya u thusa kha vhudziki ngei DRC, Sudan na Central African Republic.
Ri ?o isa phan?a na u vha tshipi?a tsha u vusuludzwa ha Vhushaka Vhuswa ha Mveledziso ya Afurika ro sedzesa kha u thomiwa ha mbekanya mushumo ya themamveledziso yayo, ine ndi ri?e ro rangaho phan?a u bveledzwa ha themamveledziso ya n?ila ya Devhula-Tshipembe.
Afurika Tshipembe ?o dzhiela n?ha zwine zwa khou itea ngei Egypt na u thomani ngei Tunisia.
Ri isa phan?a na u lavhelesa nyimele nga vhusedzi, hu tshi katelwa na zwine zwa nga itea Mabva?uvha Katina devhula ha Afurika.
Ri na lutendo uri n?ila ine ya takadza ya tshanduko na vhumatshelo vhune aya mashango are na vhushaka a nga nanga,i itiwe nga one a?e.
Nga zwenezwo, Afurika Tshipembe ?i ?ea thikhedzo ya?o kha mushumo une wa nga itwa ho livhiwa kha u thoma tshanduko ya po?itiki ine ya ?o ita uri hu vhe na tshanduko ya vhu?i ya mulalo ngei Tunisia na Egypt.
Ri fulufhela uri a huna tshine tsha ?o khakhisa u bvelela ha lutamo lwa vhathu vha Palestina u tsireledza shango ?i ?ivhusaho, zwi tshi khou itea tsini na tsini nga mulalo na Shango ?a Isirele.
Afurika Tshipembe ?i dovholola khuwelelo ya?o kha tshitshavha tsha dzitshakatshaka u ?u?uwedza zwigwada u isa phan?a na u ?o?a thandululo ya tsho?he ngei Mabva?uvha Kati.
Ri isa maipfi ashu a u fhululedza vhathu vha Sudan kha u ita mbudzisavhathu ya vhu?i, na u ?anganedza Shango ?iswa ?a Southern Sudan.
Izwi ndi tshi?we tsha mafhungo a zwa Afurika Tshipembe zwa ndeme zwe zwa sumbedza u bvelela. Ri a fhululedza ?hanganelo ya Afurika /African Union na United Nations kha vhukoni he vha vhu shumisa kha u shumana na hei thandela.
Kha zwa dzitshakatshaka, ro lavhelela u swielela Samithi ya vhu?anu ya India-Brazil-Afurika Tshipembe uno ?waha.
Kha Foramu ya G20, ri ?o isa phan?a na u hanedza u itela maitele a ikonomi a linganelaho.
U FHA?A DEMOKIRASI YA LUSHAKA NA TSHITSHAVHA TSHO FARANAHO
Vhahashu,
Tshenzhemo ya Tshiphuga tsha Bola ya Milenzhe ya ?ifhasi tsha FIFA tsha 2010 yo ri funza ?ho?ea ya u ?ihudza nga zwo?he zwine zwa vha zwivhuya nga ha shango ?ashu.
Fulaga ya Afurika Tshipembe yo vha tshithu tsha ndeme mu?ini mu?we na mu?we.
Muvhuso u ?o alusa izwi nga u vhea dzifulaga zwikoloni na kha zwiimiswa zwa tshitshavha u tikedza zwiga zwashu zwa lushaka na vhu?e.
Ri humbela vhathu vhashu vho?he uri vha gude luimbo lwa lushaka na u lu imba nga n?ila yone nga u ?i?ongisa.
Ri ?o rwela ?ari u thomiwa ha mbekanyamushumo ya u takalela vhahali vha lushaka na u ?u?uwedza N?ila ya Vhufa ha Lushaka, u hulisa vhe vha shela mulenzhe nga hu hulu kha mbofholowo ya shango ?ashu.
Mira?o i ?honifheaho,
Ro vhona maan?a a zwa mitambo sa tshishumiswa tsha u konanya na u fha?a lushaka kha shango ?ashu.
Ro?he ri fanela u tikedza Proteas vhane hu si kale vha ?o vha vha tshi khou tamba kha Tshiphuga tsha ?ifhasi tsha ICC 2011, na vhane vha khou enda u ya New Zealand u tsireledza vhugwena hashu ha 2007 kha Tshiphuga tsha ?ifhasi tsha Rugby.
Ri tamelavho mashudu tshigwada tsha bola ya zwan?a musi vha tshi kha ?i ya u dzhenela mitambo ya Tshiphuga tsha ?ifhasi tsha Bola ya Zwan?a nga ?wedzi wa Fulwana. Ri ?o vha ri tshi khou vha tikedza lwo fhelelaho.
Kha vha ri ndi dzhie tshikhala itshi ndi loshe mu?we wa vhorakhirikhethe vha khwi?esa, Vho Makhaya Ntini, ane a vha vhukati ha vhaeni vho khetheaho madekwana a ?amusi. O shela mulenzhe zwi vhonalaho kha khirikhethe ya fhano hayani na mashangoni a dzitshakatshaka.
Afurika Tshipembe ?i ?o vha na mbalavhathu ya?o ya vhuraru u bva tshe ha fhela zwa tshi?alula nga Tshimedzi ?waha uno. Ri livhuwa Vho Makhaya Ntini kha u tenda u vha muambasada wa fulo i?i ?a ndeme.
Mu?honofhei Mulangadzulo na Mu?honofhei Mudzulatshidulo,
Ro dzula ro ?iimisela u fha?a shango ?o ?isendekaho kha u shuma.
Muhasho washu wa zwa Vhulavhelesi ha zwa Mashumele u ?o konanya na u ?ola mushumo wa mihasho ya muvhuso nga vhuronwane, musi vho ?isendeka nga u sika mishumo.
Ri ?anganedza zwine zwa khou itwa nga Phalamennde kha u lavelesa u tevhedza khuwelelo ya uri tshi vhewaho phan?a hu vhe zwa u sika mishumo nga muvhuso.
Vhahashu,
Tshipikwa tshashu tshi khagala. Ri ?o?a u vha na shango ?ine dzimi?ioni dza maAfurika Tshipembe vha vha vha na zwikhala zwa mishumo ya vhu?i, ine ya vha na themamveledziso ya musalauno na ikonomi ya vhu?i hune ndinganyelo ya vhutshilo ya vha ya nn?ha.
Ro?he ri na vhu?ifhinduleli ha u shuma nga maan?a uri hezwi zwi bvelele.
Mu?we na mu?we u fanela u humbula nga ha uri a nga shela hani mulenzhe kha fulo ?a mishumo nga kha u ?isikela zwikhala vhone vha?e na vha?we
Nga u ita zwenezwo, ri wana ?u?uwedzo kha Muphuresidennde Vho Mandela vhane ra vha funa kha zwe vha amba musi vha tshi khou anisiwa nga 1994, vha tshi ri humbudza ?ho?ea ya u shumisana.
Vha ri:
Ri kha ?i zwi pfesesa, uri a hu na n?ila yo leluwaho ya uya kha mbofholowo.
Ri tou zwi ?ivha zwa vhu?ivhu?i, uri a hu na na muthihi ane a nga bvelela a tshi khou shuma a e?he.
Ngauralo ri fanela u shumisana sa vhathu vho faranaho, u itela u pfumedzana ha lushaka, u itela u fha?a lushaka, u itela uri hu bebiwe ?ifhasi ?iswa.
Kha hu vhe na vhulamukanyi ha vho?he.
Kha hu vhe na mulalo wa vho?he.
Kha hu vhe na mishumo, ma?i na mu?o wa vho?he.
Kha hu itwe uri kha muinwe na mu?we a ?ivhe uri kha tshi?we na tshi?we muvhili, muhumbulo na vhungomu zwo vhofhololwa u ?ibveledza zwone zwi?e.
Ndi a livhuwa.
Issued by: The Presidency
