Mu?honifhei Mulangadzulo wa Buthano ?a Lushaka ,
Mudzulatshidulo wa Nn?u ya Lushaka ya Mavun?u (NCOP),
Mufarisa Mulangadzulo wa Buthano ?a Lushaka na Mufarisa Mudzulatshidulo wa NCOP,
Mufarisa Muphuresidennde wa Riphaphabu?iki ya Afurika Tshipembe Mu?honifhei Vho Kgalema Motlanthe,
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho FW de Klerk,
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho Baleka Mbete,
Mu?honifhei Muha?uli Muhulwane wa Riphaphabu?iki ya Afurika Tshipembe na mira?o yo?he ya Vhulamukanyi,
Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa Foramu ya Phalamennde ya SADC na Mulangadzulo wa Phalamennde ya Zimbabwe; Vho Lovemore Moyo,
Vha?honifhei Dziminisi?a na Vhafarisa Dziminisi?a,
Mu?honifhei Minisi?a wa Vhushaka na Mashango a Nn?a wa Riphabu?iki ya Angola,
Vho Rebelo Chikoti,
Mu?honifhei Minisi?a wa zwa Nn?a wa Riphabu?iki ya Mozambique,
Vho Julio Baloi,
Vhalangamavun?u na Vhalangadzulo vha mavun?u.
Mudzula tshidulo wa Salga, na vhurangaphan?a ho?he ha muvhuso wapo,
Mudzulatshidulo wa Nn?u ya Lushaka ya Vharangaphan?a vha Sialala; ?hoho dza Zwiimiswa zwa Chapter 9,
Muluvhisi wa Bannga ya Mbulungelo,
?hoho dza zwiimiswa zwa vhutsireledzi,
Vharangaphan?a ha sekithara dzo?he u bva nga mabindu, mitambo na vharangaphan?a vha zwa vhurereli na sialala,
Mira?o ya zwa vhudipulomati,
Vhaeni vha vha?ivhalea
MaAfurika Tshipembe sa n?e.
Dumelang, good evening, goeienaand, molweni, thobela, xewani!
Ndi ?o tama u swikisa ndumeliso kha vho?he nga he?i ?uvha ?a ?ihulwane.
Ndi khuliso u amba na maAfurika Tshipembe kha ino Nn?u na mahayani avho na kha senthara dza u vhona u mona na shango.
Ndi ?anganedzavho Vhaambasada na Vhakhomishinari Vhahulwane vho imelaho mashango a 146, a re na vhushaka ha vhudipu?omati na Afurika Tshipembe. Ri dzhiela n?ha u vha hone havho kha shango ?ashu.
Vha hashu na dzikhonani,
Mulaedza hohu wa Lushaka u khou itea nga ?waha wa ndeme kha ?ivhazwakale ya shango ?ashu, u vha na mi?waha ya ?ana ha ?ihoro ?ivhusi, African National Congress (ANC).
Ri tshi sedzesa kha hovhu vhu?ambo ri khou vhona mushumo wa maAfurika Tshipembe kha u ?isa shango ?o vhofholowaho na u bvelela zwavhukuma ?i si na khethululo nga muvhala, ?i sa khethululi nga mbeu.
Ri tama u topola vhaphuresidennde vha kale vha ANC vho rangaho phan?a nndwa yashu ya mbofholowo na u sika vhutshilo ha khwi?e kha mirafho yo?he. Ri bvulela mu?adzi Vho John Langalibalele Dube, Vho Sefako Makgatho,Vho Zac Mahabane, Vho Josiah Gumede, Vho Pixley ka Isaka Seme, Vho AB Xuma, Vho JS Moroka, Khosi Vho Albert Luthuli, Vho Oliver Tambo, Vho Nelson Mandela na Vho Thabo Mbeki.
Ri ?anganedza mi?a ya vhaphuresidennde vha kale vha ANC vhane vha vha vhaeni vhashu vho khetheaho madekwana ano.
Ri vhonavho na zwi?we zwipi?a zwa madzangano a mbofholowo ? Black Consciousness Movement ye ya rangwa phan?a nga Vho Steve Biko, vhane ?wana wavho Samora na ene ndi mueni o khetheaho, na Pan-Africanist Congress ye ya rangwa phan?a nga Vho Robert Sobukwe.
Ri dzhielavho n?ha, u shela mulenzhe ha mufumakadzi wa vha?e Mura?o wa Phalamennde wa kale, Vho Helen Suzman, vhe vha vha vha tshi tou vha ipfi ?i re ?o?he kha yenei Nn?u, vha tshi amba zwi khagala vha tshi hanedza milayo ya u tsikeledza.
Mira?o i ?honifheaho,
Vha hashu na dzikhonani,
?waha wa 2012 ndi wo khetheaho ngauri u sumbedza u pembelela mi?waha ya 16 ha Ndayotewa ya Riphabu?iki, ine ya ?ea mbonalo yo fhelelaho kha maitele a demokirasi.
Ndayotewa ndi ndi yone mutheo wa tshitatamennde tsha bono ?a Afurika Tshipembe, tshine tsha langa mbekanyamaitele na mishumo. Ri khwa?hisedza vhu?iimiseli kha u khwi?isa maimo a Ndayotewa ya shango ?ashu misi yo?he
Vha hashu na dzikhonani,
Kha khuvhangano ya Khabinethe (Lekgotla) ya Phando, ro dzhia tsheo ya u dovha u sedzulusa ha vhuati, ri tshi sedza mvelaphan?a ya u bva 2009 u swika zwino vhudzuloni ha tsedzuluso ya ?waha nga ?waha.
Tsedzuluso ya vhukati yo sumbedza u aluwa nga zwi?uku kha masia o fhambanaho ane a nga mutakalo, pfunzo, nndwa ya u lwa na vhugevhenga, zwa u ?ewa ha vhathu madzulo, fulufulu, mbetshelwa ma?i, mveledziso ya mahayani na zwi?we.
Fhedziha, khaedu tharu ya u shaea ha mishumo, vhushai na u sa lingana dzi kha ?i ya phan?a, naho ho no ?i vha na mvelaphan?a yo no itwaho. MaAfurika, vhafumakadzi na vhaswa vha khou ?i ya phan?a na u tambudzwa nga vhunzhi ha idzi khaedu.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo,
Sa Khabinethe ya lushaka, ro dzhia tsheo ya uri ri ?o fanela u alusa ikonomi ya shango, u itela u fhelisa thaidzo dza u shaea ha mishumo, vhushai na u sa lingana kha shango.
Hezwo ndi zwone zwithu zwiraru zwine ra ?o tou livhana nazwo, kha uno ?waha nga?waha u ?aho.
Vha hashu,
Musi mbofholowo i tshi swikelwa nga 1994, Afurika Tshipembe ?o wana thaidzo ya u shaea ha mishumo nga n?hani ha tshanduko dza n?owetshumo zwine zwi bva murahu kha vho 1970. U shaea ha mishumo ho ya phan?a na u fhungudzea nga vho 1990 na mathomoni a vho 2000 nga n?hani ha u ongolowa ha nyaluwo na u tsela fhasi ha u tholiwa kha zwa migodi ya musuku na vhulimi.
Naho hu uri mishumo yo ?o engedzea nga u tavhanya nga 2003 u ya kha 2008, u shaea ha mishumo a hu ngo tsela fhasi ha 20%.
Mishumo yo ?o khakhisea nga u tsela fhasi ha ikonomi nga 2009.
Mashudu mavhuya, Muvhuso wo dzhena kha u tsela fhasi ha ikonomi ha 2008 -2009 u kha nyimele ya vhu?i ya masheleni, na zwikolodo zwi?uku.
Izwi zwo ita uri zwi konadzee u fhindula nyimele ya ikonomi ye ya vha i tshi khou tsela fhasi.
Sa tsumbo, ro engedza u shumisa masheleni kha tsireledzo ya matshilisano na kha mveledziso ya themamveledziso u itela u alusa ikonomi, nga maan?a nga kha mbekanyamushumo ya u fha?a yaTshiphuga tsha ?ifhasi tsha Bola ya milenzhe tsha FIFA 2010.
Ro guda nga vhu?we ha vhukon?i na ?ho?ea ya u litsha zwa u pulana nga zwipi?a zwipi?a, ro dzhia tsheo nga 2009 u thoma Khomishini ya zwa Vhupulani ya Lushaka na u vha humbela u ita pulane ya mveledziso ya lushaka ya shango, ro ?isendeka nga Ndayotewa ya Riphabu?iki.
Khomishini yo bvisa mvetamveto ya u thoma ya Pulane ya Mveledziso ya Lushaka uri i ?ha?huvhiwe, ine ya sedza hune ra tea u ?ivhona ri hone nga tshifhinga tsha mi?waha ya 20.
Pulane i dovha ya tou tandulula u fhelisa vhushai na u sa lingana twi sa zwipikwa zwa ndeme zwine zaa tea u shumiwa. Thandululo dza shangonga zwenezwo, ndi nyaluwo khulwane na u sika mishumo u fhungudza na u fhelisa vhushai na u sa lingana.
Sa shango ?ine ?a kha ?i bvelela ?ine ?a tou vha vhukati ha ikonomi yo ?angananaho, ri vhona mushumo washu sa u ranga phan?a na u sumba n?ila ikonomi na u dzhenelela kha dzangalelo ?a vhashai, ro ?ewa ?ivhazwakale ya shango ?ashu.
Ro guda nga uvhu vhu?ifhinduleli, nga 2010 ro rwela ?ari mutheo wa N?ila Ntswa ya Nyaluwo na u ?alusa zwi?u?uwedzi zwa mishumo sa mveledziso ya themamveledziso, vhuendelamashango, vhulimi, zwa migodi, vhubveledzi na zwa ikonomi i sa tshinyadzi mupo.
Ro amba 2011 sa ?waha wa u sika mishumo, na u ?ivhadza vhashumisani vhashu vha zwa matshilisano, vhane vha vha mabindu, vhashumi na sekithara ya tshitshavha, u shuma na ri?e kha u thoma N?ila Ntswa ya Nyaluwo.
Mvelelo dzi a ?u?uwedza, naho ri saathu u tou bvela khagala, ro ?ewa nyimele ya ikonomi ya ?ifhasi.
Mbalombalo dza kotara ya vhu?a dzo bviswaho nga ?avhuvhili, dzi sumbedza uri tshiimo tsha u shaea ha mishumo tsho tsela fhasi u bva kha 25% u ya kha 23,9% nga n?hani ha mishumo miswa.
Nga 2011, tshivhalo tsha vhathu vha 365 000 vho tholwa. Hohu ndi u shuma zwavhu?i ha khwi?esa u bva tsha mutsiko wa ikonomi wa 2008.
Zwine zwa vha zwa ndeme ndi zwauri mishumo yo?he miswa i kha sekithara dza ikonomi ya foma?a, kha sekithara dzine dza nga dza migodi, vhuendi, tshumelo dza tshitshavha na zwa mbambadzo u tou amba zwi si zwinzhi.
Hu na zwithu zwivhili zwihulwane zwe zwa shuma zwavhu?i nga 2011, zwine zwa vha u shela mulenzhe kha hohu u bvelela ho ?anganelaho.
Tsha u thoma, ro kuvhanganya u sika mishumo kha tshiimiswa tshi?we na tshi?we tsha muvhuso, hu tshi katelwa na mabindu a muvhuso.
Tsha vhuvhili, ro khwa?hisedza vhudavhidzani ha matshilisano na vhufarisani vhukati ha muvhuso, mabindu na sekithara ya tshitshavha.
Thendelano, dze dza sainiwa nga muvhuso, mabindu na vhashumi nga ha thengo ya zwishumiswa, mveledziso ya zwikili, pfunzo ya mutheo na ikonomi i sa tshikafhadzi mupo, zwi khwa?hisedza tshipikwa tshi fanaho na vhu?iimiseli ha u fha?a he?i shango.
Muvhuso u wo?he u nga si kone u tandulula khaedu dze shango ?a livhana nadzo, fhedzi ri tshi shuma ro?he, thandululo dzi a konadzea.
Vha hashu,
Kha vha ri ndi dzhie hetshi tshifhinga ndi vhige murahu nga ha mishumo yo no itwaho kha Mulaedza wa Lushaka wa ?waha wo fhiraho.
Tshikwama tsha Mishumo, tshe ra tshi ?ivhadza ?waha wo fhiraho tsho thoma u shuma nga Fulwi. Ho ?anganedzwa khumbelo dzi fhiraho 2 500 nga lu?a lwa u thoma. Mikovhe ya thandela i fhiraho R1 bi?ioni yo ?etshedzwa.
Ro ?ivhadzavho khungedzelo i e?anaho R20 bi?ioni fhasi ha Khethekanyo 12(i) ya Mulayo wa Muthelo wa Mbuelo, wo itelwaho u tikedza thandela ntswa dza n?owetshumo na vhubveledzi, na thandela ?hanu na mmbili dzi re na ndeme ya vhubindudzi ha R8,4 bilioni dzo tendeliwa.
Milayo ya thengo ya zwishumiswa i tshi man?afhadza Muhasho wa Mbambadzo na N?owetshumo u vhea n?owetshumo dzo tiwaho hune u fushea hapo ho laelwaho ha ?o thoma u shuma kha khungedzelo ya Nyendavhusiku.
Sekithara dzi katela dza u runga zwiambaro, u dzhenisa miroho zwiko?ini, mikumba na zwienda.
Ho no ?i vha na u bvelaphan?a kha u ?anganyiswa ha zwiimiswa zwa mabindu ma?uku, na tshiimiswa tshithihi tshihulwane tshine tsha ?o rwelwa ?ari ?a?waha.
Ro ?ivhadza R10 bi?ioni uri i vhetshelwe thungo nga IDC ya u sika mishumo.
U swika zwino, ho ?anganedzwa henefha kha R1,5 bi?ioni ya khamphani dza 60 u ?u?uwedza u sika mishumo.
Vha hashu na dzikhonani,
N?owetshumo ya zwa migodi, i?we ya zwi?u?uwedzi kha N?ila Ntswa ya Nyaluwo, i na mushumo muhulwane kha mveledziso ya matshilisano na ikonomi.
Sa tshipi?a tsha u tandulula khaedu tharu ya vhushai, u sa lingana na u shaea ha mishumo, muvhuso wo bveledza maano a mbuelo, zwine zwa ?o?a u ?etshedza zwikhala kha u fhungudza tshipi?a tsha sekithara ya zwa migodi.
Ri dzula ro ?ilugisela u ita sekithara ya migodi ine ya tamisa na vhu?a?isani kha ?ifhasi, na u alusa n?owetshumo kha u kunga vhabindudzi na u swikelela zwo?he nyaluwo ya n?owetshumo na tshanduko ine ya khou ?o?eesa.
Mu?honifhei Mulangadzulo,
Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Mira?o i ?honifheaho,
Mushumo we wa itwa ?waha wo fhiraho u sumbedza uri arali ra isa phan?a na u aluwa zwavhu?i, ri ?o thoma u ?wala tshi?ori tshiswa nga ha Afurika Tshipembe-tshi?ori tsha uri, u shuma ro?he ho ri thusa hani, u humisela murahu u shaea ha mishumo na u fhungudza u sa lingana kha zwa ikonomi na vhushai.
Zwi khou thoma u vhonala uri zwi a konadzea.
A ri faneli u xelelwa nga hetshi tshifhinga.
Kha ?waha wa 2012 na u fhira, ri ramba lushaka u ?angana na muvhuso kha mveledziso khulwane ya themamveledziso.
Mulangadzulo na Mudzulatshidulo,
Ri khou u ya u rwela ?ari fulo ?ihulwane ?a u fha?a themamveledziso kha shango ?o?he. Izwi zwi ?o engedza vhuimo ha ikonomi na u sika zwikhala zwa mishumo.
Vha hashu,
Ri ?o shumisa vhukoni ha vhulangi ha thandela he ra vhu wana kha Tshiphuga tsha ?ifhasi tsha Bola ya Milenzhe tsha FIFA tsha 2010 u ita uri hei thandela i bvele phan?a.
Pulane ya themamveledziso i ?o ?u?uwedzwa na u lavheleswa nga Khomoshini ya Vhukonanyi ya Themamveledziso ya Vhuphuresidennde (PICC), yo thomiwaho nga Khubvumedzi, i tshi ?isa Dziminisi?a, Vhalangamavun?u na Vhalangi vha Masipala fhasi ha vhurangaphan?a ha Muphuresidennde na Mufarisa Muphuresidennde.
PICC yo kona u vhona na uri thandela dzo no itwaho na u thomiwa ha thandela u bva kha mabindu a muvhuso na mihasho ya muvhuso wa lushaka, wa vun?u na wapo.
Hezwi zwo kuvhanganyiwa, u dubekanyiwa u ya nga ndeme yazwo kha mutevhe wa maano a thandela dzo ?anganyiswaho.
Ro nanga mbekanyamushumo khulwane ?hanu dzo sedzesaho kha vhupo, na thandela dzo sedzesaho kha mutakalo na themamveledziso ya pfunzo ya mutheo, mafhungo na thekhino?odzhi ya zwa vhudavhidzani na ?hanganelo ya dzingu.
Thandela dzi nga hei n?ila:
Tsha u thoma, ro pulana u bveledza na u ?anganyisa themabveledziso ya tshiporo, bada na ma?i, hu re vhukati u mona na fhethu hu vhili hu hulwane ngei Limpopo:Waterberg nga kha thungo ya vhubva?uvha ha vun?u na Steelpoort kha thungo ya vhukovhela.
Hei mishumo yo livhiswa kha u vula fhethu ho ?alaho minerala wa malasha, pu?atinamu, khuroumu na dzi?we minerala, u itela u tshimbidza zwa nyaluwo ya migodi na u engedza zwa u vhuelwa nga minerala.
Hu tshi shumiswa mveledziso ngei Limpopo sa mutheo, ri ?o engedza vhuendi ha tshiporo ngei Mpumalanga, hu tshi ?umekanyiwa fhethu hu na malasha na zwi?itshi zwa fulufulu.
Izwi zwi ?o ri konisa u sa tsha shumisa bada ra shumisa tshiporo kha zwa endedza malasha, zwine zwo no tshinyadza dzibada ngei Mpumalanga.
Thungo ya vhubva?uvha ngei kha vun?u ?a Devhula Vhukovhela hu ?o vhelwavho ho sedzeswa kha themamveledziso yo ?anganyiswa na zwa migodi u vhuelwa nga minerala.
Tsha vhuvhili, ri ?o khwi?isa u tshimbidzwa ha thundu na u ?anganyisa ikonomi nga kha n?ila ya n?owetshumo ya u endedza na u vhea ya Durban-Free State-Gauteng.
Iyi thandela yo itelwa u ?anganyisa senthara khulwane dza ikonomi dza Gauteng na Durban na Pinetown, na nga tshenetsho tshifhinga tshithihi u ?anganyisa idzi senthara nga vhukoni ha u rengisela nn?a ho khwi?iseaho nga kha vhuimangala vha hashu.
Nga kha hezwi, ndi a takala u ?ivhadza Maano a ?ho?ea ya Makete a Transnet, ine ya katela u bindudza kha mi?waha mi?anu na mivhili i ?aho, ya R300 bi?ioni kha thandela dza masheleni.
Kha haya masheleni, R200 bi?ioni yo vhetshelwa thandela dza tshiporo na uri vhunzhi ha yo salaho, i ?o ya kha thandela dza zwa mitambo.
Kha mutevhe wa thandela dzo pulaniwaho, hu na u engedzwea ha tshanele ya u rengiselwa nn?a ha tsimbi u bva kha thani dza mi?ioni dza 60 u ya kha mi?ioni dza 82 nga ?waha.
Zwi katela khwi?iso dzo fhambanaho kha Durban-Gauteng Rail Corridor na u dzhenisa mveledziso ya thani dza 16 mi?ioni ntswa nga ?waha dza manganese nga tshanele ya u rengisela nn?a nga kha Vhuimazwikepe ha Ngqura ngei Nelson Mandela Bay.
Maano a ?ho?ea ya Makete zwi ?o swikisa kha u sikwa ha mishumo minzhi kha ikonomi ya Afurika Tshipembe, na u engedza zwapo na Ikonomi ya u Man?afhadza Vharema. Zwi ?o vhea Afurika Tshipembe sa hone tshivhindini tsha u pfuka ngaho kha dzingu ?a sub-Saharan Africa na u endedza kha agenda ya ?hanganelo ya Nepad ya dzingu.
Ro vha ri tshi khou sedzavho na kha ?ho?ea ya mbadelo dza vhuimazwikepe, sa tshipi?a tsha u fhungudza mbadelo dza u ita vhubindudzi.Mafhungo a mbadelo dza vhuimazwikepe ndi i?we ya idzo dze dza gonyiseswa nga sekithara ya ita dzigoloi ngei Port Elizabeth na Uitenhage nga tshifhinga tsha madalo a vhu?oli ha kushumele kha sekithara ?waha wo fhiraho.
Kha hezwi, ndi a takala u ?ivhadza uri Vhulangi ha Vhuimangalavha na Transnet vho tendelana kha nzudzanyo ine ya ?o swikisa kha vharengisela nn?a vha thundu dzo itwaho, vha tshi wana u fhungudzea ha mbadelo dza vhuimazwikepe lu vhonalaho kha ?waha u ?aho, hune ha e?ana henefha kha R1 bi?ioni yo ?angana.
Tsha vhuraru, ri ?o bveledza dungo ?ihulwane ?iswa ?a tshipembe vhubva?uvha ?ine ?a ?o khwi?isa mveledziso ya zwa n?owetshumo na zwa vhulimi na vhukoni ha u rengirela nn?a ha dzingu ?a Kapa Vhubva?uvha, na u alusa vhu?umani ha ikonomi na u endedza na u vhea zwa vun?u ngei Kapa Devhula na KwaZulu-Natal.
Kha Transkei ?a kale tshipi?a tsha Kapa Vhubva?uvha, ro ?iimisela u fha?a damu ri tshi shumisa Mulambo wa Umzimvubu sa tshone tshiko, u itela u alusa mveledziso ya zwa vhulumi.
U ?adzisa kha zwenezwo, u thomiwa ha Thandela ya Mthatha ya u Vusuludza, ine ya vha thandela yo khetheaho ya Muphuresidennde, ine ya khou ya phan?a zwavhu?i.
Mushumo wo no vha phan?a kha u khwi?isa ma?i, tshampungane, mu?agasi, bada, u ?ewa vhudzulo ha vhathu, mveledziso ya vhukavhamabufho na mafhungo a zwiimiswa mavhusele.
Tsha vhu?a, ngei Devhula Vhukovhela, ri ?o engedza na u thoma n?isedzo ya ma?i, dzibada, tshiporo na themamveledziso ya mu?agasi. Bada dza fumi dzine dza tea u thomiwa ngadzo dzi ?o vusuludzwa.
Tsha vhu?anu, ri vhona khonadzeo khulwane kha phendela shango ya vhukovhela ha shango na ?ho?ea ya u khwi?isa themamveledziso u vula hei khonadzeo.
Nzudzayo dzashu dzi katela u alusa tshiporo tsha tsimbi vhukati ha Sishen ngei Kapa Devhula na Saldanha Bay ngei Kapa Vhukovhela, zwine zwa ?o sika mishumo minzhi kha mavun?u o?he.
Vhukoni ha tsimbi kha sia ?a vhuendi zwi ?o engedza vhukoni u swika kha thani dza mi?ioni dza 100 nga ?waha.
Izwi zwi ?o tendela u aluwa ha u bwa tsimbi u fhira mi?waha ya fumi u fusha nyaluwo ya ?ifhasi kha zwa u vhulunga nga kha themamveledziso na mishumo ya n?owetshumo.
Vha hashu,
Ro vhonavho thandela dza themamveladziso ya matshilisano dza ndeme. Izwi zwi katela thandela dzo livhiswaho kha u ita mutheo wa sisi?eme ya Ndindakhombo ya zwa Mutakalo ya Lushaka ine ya nga u vusuludzwa ha zwibadela na madzulo a vhaongi.
R300 mi?ioni yo vhetshelwa mushumo wa ndugiselo ya u fha?a dziyunivesithi ntswa ngei Mpumalanga na Kapa Devhula.
I?we thandela ya themamveledziso ine ya vha na khonadzeo khulwane ndi u bida ha Afurika Tshipemmbe kha u swielela mashango a malo a Afurika kha zwa the?esikoupu ya radio ya Square Kilometre Array. Bidi ine ya ?o kunda i ?o ?ivhadzwa ?wedzi u ?aho. Ri vha humbela uri vha tikedze bidi ya shango.
Tsha u fhedzisela, mushumo washu wa themamveledziso u ya kule nn?a ha mikano yashu. Afurika Tshipembe i ranga phan?a N?ila ya u pfuka ya Bada na Tshiporo ya Devhula-Tshipembe, zwine zwa vha tshipi?a tsha thandela ya u Rangaphan?a kha Themamveledziso ya Vhuphuresidennde ha Nepad kha ?hanganelano ya Afurika.
Mushumo kha hezwi hu na thandela dzo fhambananaho dzo ?anganelanaho dzine dza katela bada na zwiporo, vhupfuka mikano, fulufulu na mafhungo na thekhino?odzhi dza vhudavhidzani.
Vha hashu,
U vhulunga hu hulu nga themamveledziso hu fanela u sia zwinzhi u fhira zwi?itshi zwa mu?agasi, zwiporo, madamu na dzibada. Zwi fanela u ita n?owetshumo ya shango, u bveledza zwikili na u engedzedza u sika mishumo ine ya khou ?o?eesa.
Ndi ?o ramba mu?angano wa themamveledziso ya Muphuresidennde u amba nga ha u thomiwa ha pulane hu na khonadzeo ya vhabindudzi na tshumisano ya zwa matshilisano.
Mu?honifhei Mulangadzulo,
Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Zwa zwino ndi ?o tama u amba nga ha mafhungo a re na vhushaka na u engedzwa ha tshumelo dza ndeme, u shandukisa u sa lingana, vhudziki na tsireledzo na u ?anganela kha matshilisano.
Ndo ?anganedza ma?walwa a ndeme nga ma?uvha a musi Mulaedza wa Lushaka o no vha tsini. Vhukwamani ho raloho vhu ita uri ri dzule ri na vhukwamani na vhathu vhashu na ?ho?ea dzavho.
Ndo wana e-mail ya nga ha thaidzo ya zwa nn?u u bva kha Vho Mzukisi Mali, mushumeli wa tshitshavha u bva kha vhupo ha Fingo ngei Grahamstown. Vho ?wala vhari:
?Nga 1994 muholo wanga wo vha u n?hesa kha u nga wana nn?u ya RDP na u vha mu?ukusa kha u nga wana bondo, izwi zwo ?i ya phan?a u swika ?amusi. Ndi na vhana vhararu na mufumakadzi wanga ha shumi.
?Musi ndi tshi ita khumbelo ya nn?u ya RDP ndi vhudzwa u pfi a thi tei u wana na uri a thi koni u wana bondo ngauri ndi khombo kha dzibannga ...??
Iyi ndi thaidzo ine vhathu vha re kha tshigwada tshenetsho vha livhana nayo kha ?ino shango. Ndi zwa vhukuma.
Mashudu mavhuya, ro no ?i ita zwi?we u tandulula thaidzo ye Vho Mali vha livhana nayo na vha?we vhanzhi.
Nga 2010, ro ?ivhadza khwa?hisedzo ya ndambedzo ya R1 bi?ioni ya u thusa u swikela khadzimiso.
Ro takala u vhiga uri hei ndambedzo i ?o thoma mishumo yayo nga Lambamai, zwi tshi langiwa nga Khammphani ya Lushaka ya u Lambedza Dzinn?u. Tshikimu tshi ?o ita uri dzibannga dzi kone u hadzimisa masheleni kha vhathu vhane vha vha kha nyimele ine ya nga ya Vho Mali.
U ?adzisa, u bva nga Lambamai, vhane vha hola vhukati ha R3 500 na R15 000, vha ?o kona u wana thikhedzo ya masheleni ine ya swika R83 000 u bva kha mavun?u, u itela uri vha kone u wana ndambedzo ya masheleni u bva kha bannga dzo tendelwaho.
Vha songo la?a fulufhelo Vho Mali na vha?we vhanzhi, zwi ?o luganga n?hani ha ndambedzo ine ya ?o vha i hone u bva kha mivhuso ya mavun?u na kha tshikwama tshiswa tsha ndindakhombo tshine tsha ?o ita uri zwi lelutshele dzibannga u ?ea khadzimiso.
Vha hashu,
Hun a u vhilaela hune ha khou ya phan?a u bva kha mabindu na zwitshavha nga mbadelo dzi re n?hesa dza mu?agasi.
Ndu humbela Eskom uri i ?o?e dzi?we n?ila dza uri ?ho?ea ya u gonya ha mitengo i nga fhungudzwa hani kha mi?waha i si minzhi i ?aho, hu u itela u tikedza nyaluwo ya ikonomi na u sikwa ha mishumo na u mpha madzinginywa uri a ?an?avhudzwe.
Ri ?o?a n?ila ya u vhea mitengo ya mu?agasi, ine ya ?o khwa?hisedza uri Eskom i vhe n?owetshumo ine ya dzula i kha tshiimo tshavhu?i tsha masheleni na u nga vha ya tsho?he, fhedzi ine ya dzula i tshi swikelelea, nga maan?a nga vhashai.
Fhedziha, u swikelela u vha hone misi yo?he, thendelano ine ya ?o ?o?ea nga maAfurika Tshipembe vho?he ? hu tshi katelwa mabindu, vhashumi, mimasipala, zwitshavha na vhashumisi vho?he na vha?etshedzi.
Ri fanela u vhulunga mu?agasi.
Kha mi?waha mivhili i ?aho, u swika zwi?itshi zwa u bveledza fulufulu tsha Medupi na Kusile zwi tshi thoma u shuma, sisi?eme ya mu?agasi i ?o vha yo khwa?ha.
Ro?he ri fanela u ita mushumo washu u itele u thivhela u fhungudziwa ha n?isedzo ya mu?agasi.
U engedza maan?a a fulufulu, ri ?o isa phan?a na u sedza zwiko zwa fulufulu ?i vusuludzeaho, nga maan?a mu?agasi wa ?uvha na fulufulu ?a zwimela musi ri tshi thoma Thendelano ya Ikonomi i sa Tshinyadzi Mupo na vha kwameaho nga ikonomi.
U swika zwino, ro dzhenisa gizara dza so?a dzi fhiraho 220 000 kha shango ?o?he.
Muvhuso u khou tea u dzhenisa gizara dza so?a dza mi?ioni nthihi nga 2014 u ya kha 2015.
Mira?o i ?honifheaho,
Vha hashu,
Muvhuso u ya phan?a na u engedza u swikela n?isedzo ya ma?i ya mutheo. Fhedziha, zwi khagala, u swikelela ma?i i kha ?i vha khaedu kha vhu?we vhupo
E-mail u bvam kha Vho Mmatsheko Pine u bva Hammanskraal ndi mafhungo ane a tou vha one.
Mu?wali uri: ?Hu na fhethu hune ha pfi Ngobi tsini na Hammanskraal, fhasi ha Masipala Wapo wa Moretele, vhathu vhane vha dzula kha vhupo uvho zwa zwino vho no vha vhaaluwa, vho no vha vha kale na u vha vhaho?a.
?Vhupo uvho ho vha vhu si na ma?i lwa mi?waha mivhli yo fhiraho. Vhathu vha ?itika nga mvula uri vha kuvhanganye ma?i a mvula.
?Hu na phaiphi dza ma?i na mitshini yo dzhenisiwaho fhedzi thaidzo hu pfi ndi maan?a a u bommba ma?i. Naa ofisi yavho inga thusa nga hune yan nga kona kha izwi??.
Ndo humbela Vho Minisi?a vha zwa Ma?i na Mupo u ita ?o?isiso kha i?i fhungo ho sedziwa kha u ?avhanya u wana thandululo nga u ?avhanya.
Nyengedzedzo ya zwa ma?i yo imisiwa nyana kha zwi?we zwipi?a zwa shango nga n?hani ha u shaea ha themamveledziso. Izwi zwi khou shumiwa. Sa tsumbo, zwikimu zwi?anu zwiswa zwa ma?i zwi kha mutevhe.
Tshiko tsha Ma?i tsha Mulambo wa Olifants ngei Steelpoort kha vun?u ?a Limpopo ,Mulambo wa VaalSisi?eme-?hukhu ya Vhubva?uvha ngei Secunda Mpumalanga, Komati Water Augmentation Scheme ngei NkangalaMpumalanga, u aluswa ha Damu ?a Hazelmere ngei KwaZulu-Natal na Damu ?a Clan William ngei Clan WilliamKapa Vhukovhela. U engedza kha zwenezwo, madamu a ?ahe kha a 25 o vusuludzwa.
Zwi tshi tshimbilelana na n?ivhadzo dze ra ita nga tshifhinga tsha Mu?angano wa tshanduko ya kilima ya Tshaka dzo ?anganelaho COP17, masheleni a R248 mi?ioni a ?o shumisiwa kha mi?waha mivhili i ?aho u shuma na zwa u kunakisa ma?i a esidi a bvaho migodini ngei Witwatersrand.
Kha vha ri ndi dzhie tshifhinga itshi ndi fhululedze Komiti ya Dziminisi?a dzo ?anganelaho nga ha COP17 kha u ita uri mu?angano u tshimbile zwavhu?i.
Mvelele dza u fhedzisela dza COP17 dzo vha ?ivhazwakale na u vhea tshikalo, dzi tshi vhambedzwa na dza mu?angano wa 1997 he ha ?anganedzwa Kyoto Protocol.
U fha?a kha mvelaphan?a ya COP17, Afurika Tshipembe ?i ?o dzhenela Samithi ya Rio plus 20 ngei Brazil, ya u sumba u pembelela ?waha wa vhu 10 wa Samithi ya ?ifhasi nga ha Mveledziso ya Tshifhinga tshilapfu ya ?ifhasi.
Mu?honifhei Mulangadzulo na Mu?honifhei Mudzulatshidulo wa NCOP,
Zwe ra tou sedzesa khazwo kha pfunzo zwi khou vhonala.
Ro takala uri phesennthe ya kuphasele kwa Ma?iriki i khou gonya. Ri fhululedza vhadededzi, vhagudi, vhabebi na zwitshavha kha mushumo we vha ita.
Ri ?o isa phan?a na u vhulunga nga u bveledza vhadededzi vhanzhi vhane vha nga funza Mbalo, Saintsi na Nyambo dza Afurika.
Vha hashu,
Khuwelelo yashu kha vhadededzi u vha vha tshikoloni, vhe ki?asini, nga tshifhinga, vha tshi khou funza lwa awara dzine dza nga swika kha sumbe nga ?uvha zwi kha ?i vha gundo ya ndeme. Ri livhuwa madzangano a vhadededzi kha u tikedza i?i fulo.
Tsha ndeme tsho swikelelwaho ndi u wana tshivhalo kavhili tsha u ?walisa Grade R, u bva kha 300 000 nga 2003 u ya kha 705 000 nga 2011. Ri vhonala ro lugela u swikela tshipikwa tshashu tsha u swikela 100% ya Grade R nga 2014.
U lwa na vhushai na u sa lingana na u dzudza vhagudi vha tshikoloni, vhagudi vha fhiraho mi?ioni dza malo vha khou dzhena tshikolo tshi sa badelwi mutendelo hu uri vha fhiraho mi?lioni vha tshi khou vhuelwa nga tshikimu tsha muvhuso tsha u ?etshedza zwi?iwa.
?waha wo fhiraho, muvhuso wa lushaka wo shumisa Khethekanyo 100 (1)(b) ya u dzhenelela ngei Kapa Vhubva?uvha, u thusa Muhasho wa Pfunzo u khwi?isa u ?etshedzwa ha pfunzo.
Thaidzo dzi katela u sa ?etshedzwa ha bugupfarwa, u sa badelwa ha vhuendi ha tshikolo, vhadededzi vha si na mushumo na maitele a u sa vha na ndavha na tshikolo nga u angaredza.
U shumiswa ha u dzhenelela hu ?o ya phan?a na uri ri khou shuma zwavhu?i na vun?u kha he?i fhungo. Ro ?iimisela u khwi?isa nyimele ya pfunzo ngei Kapa Vhubva?uvha. Ri ita khuwelelo kha vha kwameaho u shuma na ri?e u shandukisa izwi uri zwi ite.
Vha hashu,
Nga tshifhinga tsha Tshiphuga tsha ?ifhasi tsha Bola ya Milenzhe tsha FIFA tsha 2010, ro tenda uri Phungombuya ya Afurika Tshipembe i ?o ?u?uwedza u swikelela pfunzo nga vho?he.
U ya tshikoloni kha shango zwino ho no vha tsini na 100% kha lu?a lwa khombekhombe, murole wa mi?waha ya sumbe u swika 15. Fhedzi ri dzula ri tshi kwamea nga muvhigo wa ?ho?isiso ya Mu?a nga u Angaredza nga 2010 ya uri vhana vha fhiraho 120 000 kha itshi tshigwada a vha ho tshikoloni.
Vha litshaho tshikolo kha Grade 10 vha vhonala vha thaidzo, nga maan?a mahayani na kha vhupo ha mabulasini a Kapa Vhukovhela.
Muvhuso wa lushaka u ?o shumisana na Muvhuso wa Kapa Vhukovhela, u tevhelela avha vhagudi na u ?ea thikhedzo uri vha sa xelelwe nga vhumatshelo havho.
Zwi tshi ?a kha Pfunzo ya N?ha, ri khou fhira zwikalo. U swika henefha kha vhagudi vha 14 000 vho vhewa kha zwikhala zwa fhethu ha mishumo vha khou guda u bva kha ?waha wo fhiraho, na vha mishumo ya zwan?a vha fhiraho 11 000 vho fhedza ndingo dza vhukoni.
Ro takadzwa nga u vhona uri hu na nyaluwo kha tshivhalo tsha vhathu vhaswa vhane vha khou guda zwikili nga kha Magudedzi a Pfunzo na Vhugudisi vhu yahoo phan?a.
Ri khou ita khumbelo kha vhabebi uri vha ?u?uwedze vhana u guda kha aya magudedzi.Vha songo humula uri vhupfumbudzi vhu wanala fhedziu bva dziyunivesithi.
Ri ?o?avho zwikili zwine zwa wanala u bva kha aya magudedzi.
U engedza u swikelela kha pfunzo ya n?ha u ya nga he ra ?ivhadza ngaho ?waha wo fhiraho R200 mi?ioni yo shumisiwa kha u thusa matshudeni vha 25 000 u vha badelela milandu kha zwiimiswa zwa pfunzo dza n?ha.
Vha hashu na dzikhonani,
Ri fhululedza sekithara ya zwa mutakalo na Khoro ya Lushaka ya AIDS ya Afurika Tshipembe yo rangwaho phan?a nga Mufarisa Muphuresidennde wa Riphabu?iki kha u shuma zwavhu?i ha mbekanyamushumo ya HIV na AIDS.
Musi ri tshi khou shuma zwavhu?i zwi tshi ?a kha u lafha na u thivhela u pfukela u bva kha mme u ya kha ?wana, n?ila dza u thivhela nga u angaredza dzi fanela u ?avhanyiswa.
Ri tama hafhu u ?u?uwedza maAfurika Tshipembe u tshila vhutshilo ha u londa mutakalo u itela u fhungudza vhukwamani ha malwadze a si a phirela ane a nga sa swigiri, malwadze a mbilu na mutsiko wa malofha.
Vha hashu na dzikhonani,
?waha wa 2013 u ?o vha ?waha wa u sumbedza mi?waha ya ?ana ya Mulayo wa Ndango ya u shumiswa ha Mavu nga Vharema wa 1913, we wa dzhia 87% ya mavu u bva kha vhathu vha Vharema.
Ndayotewa i ?o?a uri Shango ?i fanela u vhona uri hu vhuyedzedzwe pfanelo dza mavu dza avho vhe vha dzhielwa nga mulayo wa 1913.
Ro kona fhedzi u humisela 8% ya 30% ine ra tea u i swikela ya u kovha hafhu mavu nga 2014 ye ra ?ivhetshela. Maitele a khou ongolowa na u netisa na uri hu na u tendelena nga u angaredza uri maitele a murengi o tou ?iimiselaho na murengisi o tou ?iimiselaho a yo ngo vha yone n?ila ya vhu?i ya u fhindula hei mbudziso.
Ndi ngazwo ro thoma mutheo wa mbekenyamaitele ntswa, Bammbiri ?a Mahumbulwa nga ha Mbuyedzedzo ya Mavu.
Ri humbela muthu mu?we na mu?we u dzhenela kha matshimbidzele a u khwi?isa u kovhiwa hafhu ha mavu u khakhulula zwe zwa itwa nga Mulayo wa 1913.
Mu?honifhei Mulangadzulo,
Mu?honifhei Mudzulatshidulo,
Vha hashu,
Kha u tshanduko ya zwa ikonomi, ri khou khwi?isa Mulayo wo ?an?avhuwaho wa u Man?afhadza Ikonomi ya Vharema. U khwi?isiwa vhukati ha zwi?we zwinzhi, u vhumbiwa ha khomishini i re mulayoni ine ya ?o shumana na zwa u sa tevhedza maitele a re mulayoni.
Mulayo wo dzinginywaho u ?o ita uri zwi vhe vhugevhenga u shumisa vharema sa vhone vha?e vha mabindu zwi si zwone na zwi?we zwivhumbeo zwa u man?afhadza zwine zwa khou shumiswa nga n?ila yo khakheaho.
Zwi tshi ?a kha mafhungo a vhuholefhali, ro sumbedzisa mihasho yo?he ya muvhuso u khwa?hisedza uri ri swikele zwipikwa zwe ra ?ivhetshela mi?wahani yo fhiraho yo fhambanaho ya u vha na vhathu vha 2% vho tholwaho kha Tshumelo ya Muvhuso vha vhe vha vha holefhali.
Ri khou shuma ri tshi ya kha Mulayotibe wa u Man?afhadza Vhafumakadzi na Ndinganyiselo ya mbeu, u bvela phan?a kha u tevhedza ho?he kha muvhuso na kha sekithara dza phuraivethena u ita mutsiko afho hune ha vha zwi sa khou tevhedzwa.
Hu uri, Maitele a Nedlac kha Zwivhumbeo zwa Mishumo na Vhu?o?ela Mushumo zwi sa Tevhedzi Milayo zwa zwino o fhela.
Muvhuso u ?o?a u fhelisa zwivhumbeo zwo?he zwa maitele a u tambudza e a wanala e hone kha zwa vhu?o?ela mishumo, u itela u khwa?hisedza na u tsireledza vhashumi vha re khomboni Ri fanela u tenda uri ri ?o wana zwi fanaho uno ?waha kha he?i fhungo.
Vha hashu,
Nga 2009, ro ?ivhofha u ?avhanyisa u lwa na vhugevhenga na vhua?a.
Mbalombalo dza vhugevhenga kha tshifhinga tsha 2010/11 dzi sumbedza uri shango ?ashu ?o vhona u tsela fhasi nga 5% ya tshivhalo tsho vhigiwaho tsha vhugevhenga vhuhulwane hu tshi vhambedzwa na zwa ?waha wo fhiraho.
Fhedziha a ri nga ?o pfa ro fushea. Ri khou thoma mbekenyamushumo dzashu dza u ita uri maAfurika Tshipembe vha pfe vho vhofholowa na u tsireledzea.
Ri khou isa phan?a u khwi?isa kushumele kwa Shango nga n?ila dzo fhambanaho, hu tshi katelwa na u lwa na vhua?a.
Tshigwada tsha zwa Mishumo tsha Mazhendedzi Manzhi kha zwa thengo ya tshumelo, tsho rangwaho phan?a nga Vhufaragwama ha Lushaka, Sars na Senthara ya Tshumelo ya tshiphiri ya zwa Masheleni, i khou sedzulusa sisi?eme ya thengo ya tshumelo ya shango yo?he u khwa?hisedza ndeme ya vhu?i ya masheleni u bva kha u shumisa ha shango.
Maga a katela u sedzulusiwa ha vhathu vhane vha shuma kha mihasho ya muvhuso kha mutevhe wa n?isedzo.
U isa phan?a na u khwi?isa tsireledzo, Muhasho wa zwa Muno wo saina Memorandamu wa u Pfesesana na n?owetshumo ya dzibannga, u thoma Sisi?eme ya Khwa?hisedzo ya Magunwe kha Khomphiyutha kha bannga dzo dzhenelaho, u thusa kha u thivhela vhufhura na u wanulusa.
Vha hashu na dzikhonani,
Ri khou shuma na mavun?u o fhambanaho u khwi?isa mavhusele, matshimbidzele na vhulangi.
Izwi zwi katela u khwi?isa n?isedzo ya tshumelo dza mutakalo Gauteng, Free State kha dzibada na vhuendi na Limpopo u khwi?isa mavhusele na vhulangi ha zwa masheleni kha mihasho mi?anu, hu tshi katelwa na Vhufaragwama ha Vun?u.
Ri ?anganedza u thomiwa ha Ndinda Vhua?a (Corruption Watch) nga Cosatu, na thendeleno ya zwenezwino vhukati ha muvhuso na vha mabindu u thoma mbekanyamushumo ya u lwa na vhua?a.
Hohu u dzhenelela hu ?o tshimbilelana na mushumo wa muvhuso kha u lwa na vhua?a.
Vha hashu na dzikhonani,
Sa tshipi?a tsha u ?u?uwedza zwa u ?anganela kha zwa matshilisano, ?a?waha ri ?o thoma na u isa phan?a na thandela nnzhi dza vhufa.
Muziamu na senthara dzine dza dza tea u vuliwa hu katelwa Muziamu wa 1980 Matola Raid ngei Maputo, Muziamu wa Ncome ngei KwaZulu-Natal, lu?a lwa vhuvhili lwa Muziamu wa Freedom Park na Senthara ya Vhufa ya Steve Biko ngei Ginsberg King Williamstown.
Ro dovha ra vhea phan?a mahaya na mavhi?a a dziphuresidennde dza ANC dza kale na vha?we vhahali vha lushaka, hu tshi katelwa na VhoThomas Maphikela, Vho Lillian Ngoyi, Vho Walter na Vho Albertina Sisulu, Vho Griffiths na Vho Victoria Mxenge,Vho Robert Sobukwe na vha?we.
Fhethu ha zwihumbudzi hu fanela u vhewa phan?a hu tshi katelwa na Mvutshelano ya Pondo, fhethu ha nndwa dza mikanoni, Mvutshelano ya 1913 nga vhafumakadzi vha Afurika Tshipembe ngei Free State, Mvutshelano ya 1957 ya U lwa na zwa dzibasa nga vhafumakadzi ngei Zeerust, Senthara ya Vhadzulapo ya Rocklandsngei Mitchells Plain he United Democratic Front ya vhumbiwa hone na Gugulethu Seven Monument ngei Kapa.
Ri kha mushumo wa u renga na u vusuludza Nn?u ya Vho Winnie Mandela ngei Brandfort, Nn?u ya Vho Dokotela Moroka ngei Thaba Nchu na Nn?u ya Vho Bram Fischer ngei Westdene.
Thandela dza u engedzedza dzi katela u thomiwa ha Dube Tradeport na u tibulwa ha tshiga tsha tshihumbudzi tsha Vho John Dube ngei Vhukavhamabufho ha Dzitshaka ha King Shaka ?wedzi u ?aho na u ira dzina nga vhuswa Nn?u ya Mahosi ya vhudzulo ha muphuresidennde ngei Durban nga murahu ha Vho Dokotela Dube.
Nn?u ya Vhaeni vha Muphuresidennde ngei Pretoria i ?o irwa hu tshi tevhelwa Vho Sefako Makgatho na Nn?u ya Vhaeni vha Vhudipu?omati ngei Pretoria nga murahu ha munna wa vha?e mu?ali, Vho Johnny Makatini.
Muvhuso u ?o ?etshedza Mulayotibe wa zwa Sialala, une wa ita mbetshelwa ya u dzhiela n?ha zwitshavha zwa Makhoi-San, vhurangaphan?a na zwiimiswa zwavho.
Ndi zwa ndeme u humbula uri vhathu vha Makhoi-San ndi vhone vhe vha tambudzwa lwa tshi?uhu nga vhako?oni vhe vha edzisa u vha fhelisa lwa tsho?he, na u nyadza luambo lwavho na vhu?e. Sa Afurika Tshipembe ?o vhofholowaho ?a demokirasi ?amusi ri nga si litshe na luthihi u khakhulula zwa kale.
Ndo amba nga ha he?i fhungo nga vhu?alo na tshitshavha tsha Makhoi-San musi ndi tshi ?angana navho ngei Kapa ?waha wo fhelaho na uri ro tendelana u shumisana u khakhulula vhukhakhi ha kale.
Vha hashu,
?waha u ?aho, 2013, tshidulo tsha muvhuso, zwifha?o zwihulwane zwa Union Buildings, zwi ?o swikisa mi?waha ya 100zwi hone na uri u dzudzanya hu ?o thoma ?a?waha u sumbedza mi?waha ya ?ana.
MaAfurika Tshipembe sa n?e,
Ri fanela u shuma khwi?e kha zwa mitambo uno ?waha! ?aledzi yashu, Oscar Pistorius,o vhea tshikalo tsha uno ?waha nga u wanaTshiphuga tsha Laureus Sportsperson ngau vha Mutambi wa ?waha wa Muholefhali wa 2012. Ri a mu fhululedza kha u swikela izwi.
Ri dovha ra fhululedza tshigwada tsha vhafumakadzi tsha bola ya milenzhe tsha lushaka, Banyana Banyana, kha u swikela kha London Olympics lwa u tou thoma. Nga thikhedzo yashu, vha ?o shuma zwavhu?i.
Ro fhiwa khuliso ya u swielela Tshipuga tsha Dzitshaka dza Afurika ?waha u ?aho, ri tshi khou imela Libya sa izwi vha si nga si kone u zwi ita.
Vha hashu,
Kha vha ntendele ndi dzhie itshi tshifhinga ndi tshi tamela mashudu zwi tshi bva mbiluni u ya kha Mama Rebecca Kotane, mufumakadzi wa mufaragwama muhulwane wa ANC wa kale, Vho Moses Kotane, na mu?waleli muhulwane wa SACP, vhane vha ?o fhedza mi?waha ya 100 nga Swondaha nga ?a 12 Luhuhi.
Mi?we mi?waha ya ?ana ndi ya Tshigwada tsha Vhanna vhaswa vha Kereke ya Methodist ya Afurika Tshipembe, Amadodana aseWesile.
Hu?we u pembelela mi?waha ya ?ana ndi ha Omama Besililo ya Kereke ya United Congregational ya Afurika Tshipembe.
Ri vha tamela mvelaphan?a kha u pembela havho.
Vha hashu,
Ro dzudzanya mbekayamushumo ire na mishumo minzhi ya u shuma themamveledziso ya zwino u swika 2014 na u fhira.
Ndi ?o tama u ita khumbelo kha vhathu vhashu vho?he u ?anganya zwan?a sa zwine vha dzulela u ita, ri tshi shuma zwavhu?i na khaedu tharu dza u shaea ha mishuno, vhushai na u sa lingana. A huna ane a ?o ri itela, ndi zwan?a zwashu. Na uri ro?he ri nga shuma.
Musi ri tshi humela mushumoni matshelo, kha ri dzhenise mbiluni maipfi a muphuresidennde o thomaho Dzangano ?a Vhafumakadzi ?a ANC Vho Charlotte Maxeke vhe vha ri musi vha tshi amba na Khoro ya Lushaka ya Vhafumakadzi vha Afurika sa Muphuresidennde.
?Uyu mushumo a si wavho vhone vha?e ? kha vha vhulae muya wa vhun?e, na u sa tshila vha wa khwi?e kha vhathu vhavho, fhedzi vha dzule navho. Arali vha tshi aluwa kha vha tshimbile na mu?we.??
Ndi a livhuwa.
Issued by: The Presidency
Additional Formats
