Xikombelo xa timfanelo ta vabyali va swimila

Hi mayelana na timfanelo to andzisa swimilana

Mfanelo yo andzisa ximilana i xivumbeko xa mfanelo ya vutlhari bya munhu lebyi nyikiwaka timfanelo ta vaandzisi va swimilana swa swimilana swo hambanahambana leswintshwa. Vaandzisi va swimilana leswintshwa swo hambanahambana va nyikiwa timfanelo to andzisa swimilana ka ku sirhelela eka ku hambana ka vona ehenhla ka ku tirhisa hi ndlela yo biha handle ka mpfumelelo wa vona.

Loko u andzisa swimilana swo hambana naswona u tsakela ku kuma sagwati ra swa timali eka matshalatshala ya wena, u fanele ku rhijisitara ku hambana loku na Mutsari wa Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana.  Loko u rhijisitarile swimilana swo hambanahambana, ku hundzuka nhundzu ya wena. Muandzisi un’wana na un’wana hi un’we-un’we kumbe xiyenge xa ku andzisa xi nga ha endla xikombelo xa mfanelo yo andzisa swimilana. Vaandzisi va matiko mambe va nga endla xikombelo ntsena loko va endla xikombelo hi ku tirhisa ndhawu ya vuyimeri eAfrika-Dzonga.

Vaandzisi va swimilana va kuma timfanelo ntsena ka tinxaka ta swimilana leswi swi hlambanyiwaka hi ku ya Nawu wa Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana, 1976 (Nawu wa Nomboro ya 15 wa 1976).  Leswi swi xaxametiweke eka Tafula ra 1 ra Swinawana.

Swilaveko swa ku nyikiwa Timfanelo ra Vaandzisi va Swimilana

Ku nyikiwa timfanelo ta muandzisi wa swimilana, swimilana swo hambanahambana swi fanele ku va leswintshwa, xo Vonaka swinene, Swo fana, Xo hatlisa na ku va swi amukeriwaka hi rixaka (vito ro hambana). Ku hambana swi tekeriwa enhlokweni:

• Lexintshwa loko:
  • U andzisa xitirhisiwa (mbewu kumbe ku tsema eka ximilana) xo hambanahambana a xi xavisiwangi eAfrika-Dzonga nkarhi wo leha ku tlula lembe.  
  • U andzisa xitirhisiwa xo hambana xa murhi kumbe midiriva a yi endleriwangi bindzu eka malembe man’wana yo tlula mune wa malembe.

• Xo vonaka swinene  loko swi vonaka hi ku hetiseka ku suka eka ku hambana kun’wana ka rixaka ro fana.
• Swi fana loko swimilana swo hambana swi languteka swi fana naswona swi fana ku ringana eka swivumbeko swo yelana. 
• Xi heta nkarhi wo leha loko swimilana swa muxaka wo hambana, endzhaku ka ku byala ko vuyelela ku tama ka ha languteka swi fana na swimilana xidzi.

Nkarhi wa mfanelo ya muandzisi wa swimilana
Loko ku hambana ka wena ku kala ku pasisiwa, u ta nyikiwa na setifikheti ya mfanelo yo andzisa swimilana. Timfanelo ta Muandzisi wa Swimilana ti heta 25 wa malembe ka midiriva na mirhi, na 20 wa malembe ka hinkwaswo swo hambana hi lembe, ku hlayeriwa ku suka loko setifikheti yo rhijisitariwa yi nyikiwile.

U komberiwa ku lemuka: Tanihi loyi a nga na mfanelo yo andzisa swimilana, u fanele ku sirhelela ku tsakela ka wena na ku vona leswaku ku hambana a ku tirhisiwi hi ndlela leyi nga riki enawini hi munhu loyi a nga riki na mpfumelelo.

Nsirhelelo wa xifundzankulu

U nga ha endla xikombelo eka Mutsarisi wa Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana ka ku sirhelela xifundzankulu ka ku hambana ku kondza swikambelo hinkwaswo swi hela naswona u nyikiwa timfanelo ta vaandzisi va swimilana. Nsirhelelo wa xifundzankulu wu bumabumeriwa ka swimilana laha swikambelo swi endliwaka ku tlula lembe rin’we ku hetisa.

Xana hi tihi timfanelo ta wena?

Hi nkarhi wa mali ya tiko ya timfanelo ta wena u fanele ku:

• Hlayisa na ku tiyisisa leswaku ku ringeta xitirhisiwa mikarhi hinkwayo swi kona.
• Hakela timali ta lembe leti hlamuseriweke.

Loko u tsandzeka ku endla leswi, Mutsarisi a nga ha khansela timfanelo ta wena ta ku andzisa swimilana.

Leswi u faneleke ku swi endla

1. Langutisa eka Tafula ra 1 ra Nawu wa Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana ku vona loko muxaka wa ximilana wu tiyisisiwile.
2. Loko muxaka wa ximilana wu nga ri kona eka tafula, yisa xikombelo xa ku tiyisisa kun’we na swibumabumelo hi ku tsala eka Mutsari wa Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana.
3. Loko muxaka wa ximilana wu ri eka tafula, tata fomo ya xikombelo hi vuxokoxoko lebyi helela lebyi landzelaka:
   • Vuxokoxoko bya wena, ku katsa mavito, tiadirese na rixaka
   • Mpfumelelo wo tsariwa ku suka eka n’wini, loko u nga ri na rihlovo, ku hlawuriwa kumbe ku antswisiwa ko hambana 
   • Rixaka ra kereke leri kunguhatiweke, leri ri faneleke ku landzelela na Xiyenge xa 10 xa Nawu 
   • Tiko laha ku hambana ku nga endliwa kumbe ku kumeka 
   • Vuxokoxoko bya mafambiselo ya swikombelo eka matiko man’wana ka Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana kumbe ku katsiwa eka minongonoko yo hambanahambana ya ximfumo hi ku ya hi swimilana swo fana, ku katsa masiku yo tata, tinhlayo ta swikombelo, magoza yo khotsa, na masiku ya ku pfuniwa na nhlayo ya leswi nga tirhisiwa 
   • Loko ku andzisa xitirhisiwa na/kumbe xitirhisiwa lexi nga tshoveriwa xa ku hambana lexi se xi nyikiweke ku va xi chipisiwa kumbe lexi nga xavisiweke, vuxokoxoko bya matiko, masiku na tinhlayo ehansi ka leswi swi humelelaka 
   • Nongonoko wa swivutiso swa xithekinikali lowu nga helela. Lowu kombisaka hi ku hetiseka nongonoko wa swivutiso swa xithekinikali laha eka swona ku hambana kun’wana ku tivaka leswaku ku hambana lokuntshwa ko hambana ku fanele ku pimanyisiwa ku endlela leswaku ku kumeka ku hambana 
   • Matimba ya gqweta 
   • Timali ta xikambelo
   • Ku andzisa xitirhisiwa:  Masiku na tinhlayo ta ku andzisiwa ka xitirhisiwa lexi u faneleke ku xi yisa lexi kumekaka hi ku komberiwa ku suka eka Mutsarisi

Leswi u faneleke ku swi endla

• Maendlelo yo kambisisa ka timfanelo ta vaandzisi va swimilana swi teka nguva yin’we kumbe timbirhi ku kula.

Xana swi durha mali muni

Plant Breeders Rights Tariffs 2024/2025

Tifomo leti tatiwaka

Tifomo ta xikombelo na minongonoko ya xithekiniki leyi yelanaka ti nga ha kumeka eka hofisi ya Mutsarisi nakambe ta kumeka eka webusayiti ya ndzawulo: http://agriculture%2C%20land%20reform%20and%20rurual%20development/ : swiyenge/ switirhisiwa swo fana/ timfanelo ta muandzisi wa swimilana.

Vuxokoxoko bya vutihlanganisi

1.Hofisi ya Mutsarisi

Mutsarisi: Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana
Xiyenge xa Switirhisiwa swo Fana 
Private Bag X973
PRETORIA
0001
253 Harvest House
Exitarateni xa 30 xa Hamilton
Arcadia
Pretoria

Mutsarisi wa Timfanelo ta Vaandzisi va Swimilana: 
Noluthando Netnou Nkoana
Thelefoni: +27 12 319 6183
Fekisi:+27 12 319 6385
Imeyili: NoluthandoN@daff.gov.za

Mutirhi wa ku Rhijisitara Swimilana swo Hambana: Swikhavisiwa na Swimilana swa Mihandzu
Marcini Govender
Thelefoni: +27 12 319 6226
Fekisi: +27 12 319 6385
Imeyili: MarciniG@daff.gov.za

Mutirhi wa ku Rhijisitara Swimilana swo Hambana: Swimilana swa Vurimi na swa Matsavu
Elna de Bruyn (CJ)
Thelefoni: +27 12 319 6096
Fekisi: +27 12 319 6385 /0866923788
Imeyili:  ElnaDB@daff.gov.za

2. Senthara ya ku Kambisisa ya DUS

Roodeplaat – Swimilana swa Vurimi, matsavu na swimilana swo khavisa
Heléne Nel
Xiyenge xo Lawula swo Hambana 
Private Bag X11
GEZINA
0031
Thelefoni: 083 230 4806 / 083 230 4791 / 082 656 3689/90/91/92
Fekisi: 083 235 9378
Imeyili: HeleneN@daff.gov.za

Stellenbosch – Mihandzu ya Xidzudzeka-matluka, switiroberi, madiriva, mugero wa matsavu na Phurothisiya
Robyn Hierse kumbe Carensa Petzer
Xiyenge xa Malawulelo ya swo Hambana
Private Bag X5044
STELLENBOSCH
7599
Thelefoni: (021) 809 1648 / 1650 / 1653 / 1655
Fekisi: (021) 887 2264
Imeyili: RobynH@daff.gov.za/CarensaP@daff.gov.za

Nelspruit – Mihandzu ya Xilamula na Mihandzu Ya Subi-tropiki
Mark Schaffner
Xiyenge xa Malawulelo ya swo Hambana
Private bag X11208
NELSPRUIT
1200
Thelefoni: (013) 753 7099 / 7100
Fekisi: (013) 752 3854
Imeyili: MarkS@arc.agric.za