Pego ya Kopano ya Kabinete ya la 24 Phupu 2015

1. Phethagatšo ya Mananeo a Bohlokwa a Mmušo

1.1 Kabinete e amogetše diphetho tše di dumeletšwego ka Samiting ya bo 25 ya Mokgatlo wa Selekane sa Afrika (AU) ye e beago Afrika tseleng ye mpsha ya tlhabollo le kgolo yeo e tlago kgontšha khonthinente go tšea maemo a yona a maleba ka merero ya lefase ka bophara.

Diphetho tše di akareditše go hloma sešole se setee seo se kopanego ge ngwaga o fela. Baetapele ba tshephišitše go akgofiša go tsenya tirišong ga Lebotho la Mašole la Komanamadulaabapile la Afrika (ASF).

Kabinete e retile maithomelo ao a tšerwego ke AU go ba le kopanyo ye kgolo ya ka seleteng le kgwebišano ka go thomiša semmušo ditherišano tša go hloma lefelo la kgwebišano ye e lokologilego la ka khonthinenteng leo le tlago kgontšha dikamano tše di tiilego magareng ga diekonomi tša Afrika.

1.2 Kabinete e amogetše gape kopano ya Ditona tša AU tše di rwelego Maikarabelo go Merero ya Bong le Basadi tšeo di swerego kopano ya tšona ka la 12 Phupu 2015, go latela Ditherišano tša Maemo a Godimo (HLP) tša bo 2 tša AU ka ga Tekatekano ya Bong le Matlafatšo ya Basadi ye e swerwego go thoma ka la 10 – 12 Phupu 2015 ka fase ga Kopano ye e Tlwaelegilego ya bo 25 ya Kopanokgothekgothe ya AU, ka fase ga Morero wa: “Dira gore go kgonagale ka go Akaretša Basadi ka Thušo ya Ditšhelete ka Lefapheng la Kgwebo ya Temo”.

Dipoelo tša dikopano tše tše pedi e bile Kwano le Boipiletšo bja go Dira se Sengwe mabapi le go Akaretša Basadi ka Kgwebong ya Temo. Boipiletšo bjo bja go Dira se Sengwe bo ipiletša go Dinagamaloko go dira tše di latelago, magareng ga tše dingwe go:

• Phethagatša ditokelo tša basadi go fihlelela, go laola, go ba beng le go holega go methopo ya ditšhelete, go akaretšwa phihlelelo go ditshepedišo tša theko ya dithoto tša setšhaba ka Thutong, ka tlhabollong ya tshedimošo le ya mabokgoni, ka ditheknolotšing tša boithomelo le ditiro, go matlafatša le go hlabolla matlafatšo ya ekonomi ya basadi ka go kgwebo ya temo;
• Maatlafatša masolo a go hlama tikologo ye kaone go basadi go dira kgwebo ya temo le mananeokgoparara a temo ka go thibela le go arabela dithulano ka Khonthinenteng, go rarolla, go beakanya le go fokotša diabe tša phetogo ya klaemete, le go rarolla seabe sa mauba le masetlapelo a tlhago.
• Nolofatša tlhabollo ya kgwebo ya temo le mananeokgoparara a temo ka go diriša metšhene, boithomelo bja tša theknolotši le tlhabollo ya mabokgoni go basadi;

1.3. Mo dikgweding tše mmalwa, baithuti ba marematlou ba tla be ba  ngwala ditlhahlobo tša bona tša mafelelong a ngwaga. Kabinete e ipiletša go Baithuti ba Marematlou wa 2015 go dira dikgopelo e sa le nako go dihlongwa tša thuto ya godingwana bjalo ka karolo ya Lesolo la Dira Dikgopelo mo Lebakeng le/ la Kgetha Tlhahli ka ga Mešomo leo le dirwago ngwaga ka ngwaga ke Kgoro ya Thuto ya Godingwana le Tlhahlo.

Re ipiletša go baithuti go hlokomela gore ba ithute Dipalo le Mahlale ka ge e le mafapha a thuto ao a tlago iša kgolo ya ekonomi ya rena maemong a godingwana.

Boithomelo le boitlhamelo ke dilo tše bohlokwa tše di godišago ekonomi ka nageng.  Bafsa le bona ba swanetše go utolla dibaka tše di hwetšagalago ka Dikholetšeng tša Thuto ya Sethekniki le ya Mešomo ya Matsogo tšeo di phatlaletšego le naga go tlaleletša diyunibesithi, tše di akaretšago Yuinibesithi ye e sa tšwago go hlongwa ya Sol T Plaatje ka Kapa Leboa le Yunibesithi ya Mpumalanga.

2. Diphetho tše Bohlokwa tša Kabinete

2.1 Kabinete e dumeletše semmušo sephetho sa go bea Lefelo la Tlhabollo la Diintasteri la Maluti-A-Phofung (MAP IDZ) ka Tshiame (Industriqwa-1A), Harrismith, ka Profenseng ya Foreisetata. E dumeletše gape go fa Koporasetlhabollo ya Foreisetata Phemiti ya Mošomo ya lefelo le.

Go bewa ga MAP IDZ go tla hloma sefala seo se theilwego go dikgokaganyo (Logistics Hub) seo se tla bago dikhilometara tše 10 ka ntle ga Harrismith (lefelo la kgale la Industriqwa), kudu go lokiša difatanaga, go tšweletša dilo tše nnyane, go šoma ditšweletšwa tša temo/ mafapha a dikgokaganyo.

2.2. Kabinete e dumeletše gore Afrika Borwa e šomišane le Panka ya Peeletšo ya Mananeokgoparara a Asia. Panka ye e lebeletše kudu Selete sa Asia le sa Oceania go thekga dipeeletšo go mananeokgoparara.

Go kgatha tema ga Afrika Borwa go tla matlafatša dikamano tša yona go tša kgwebo ka seleteng gomme go tla bontšha gape thekgo go ditlhologelo tša tlhabollo tša ka seleteng.

2.3 Kabinete e dumeletše go romelwa ga Ditona tša Kgoro ya Toka le Ditirelo tša Tshokollo le ya Kgoro ya Sephodisa bjalo ka bao ba rwelego maikarabelo a go phethagatša maikarabelo a Mmušo mabapi le karolo ya 9 (2) ya Molao wa Thibelo le Phedišo ya Tshotlo ya Batho wa 2013.

Ditona tše ka bobedi di tla rwala maikarabelo a go hlabolla mananeo ao a ikemišeditšego go thibela le go fediša go sotlwa ga batho e lego seo se tšwetšago pele tokelo ya motheo go tokologo le tšhireletšego ya batho ka ge go hlagišitšwe ka go karolo ya 12 ya Molaotheo.

2.4 Kabinete e dumeletše go romelwa ga Tshepedišo ya Tlaleletšo, Tlhabollo le Tirišano magareng ga Setšhaba sa Yuropa le Dinagamaloko tša yona ka Palamenteng go yo dumelelwa semmušo.

Tshepedišo ye ya Tlaleletšo e hlokometše go tsena ga Rephabliki ya Croatia go Mokgatlo wa Selekane sa Yuropa (EU) yeo e ilego ya tsenywa ka moragonyana ka Tshepedišong.

Go godišwa ga EU go tla kaonafatša phihlelelo ya mebaraka ya Afrika Borwa ka go EU, gomme se se tla feletša ka go hloma dibaka tša mešomo, go thuša kgolo ya ekonomi, le go kaonafatša dikgetho tša badiriši. Se se sepelelana le nepo ya Leanotlhabollo la Bosetšhaba ya go hloma mešomo, go godiša ekonomi le go tšwetša pele diromelwantle.

2.5 Kabinete e dumeletše gore melawana ya maleba ya boditšhabatšhaba le dikelo tše dingwe tša mahlale di tsenywe tirišong ka nepo ya go netefatša gore taolo ya maleba ya dikotsi e a phethagatšwa ge go tsenywa dikgomo le ditšweletšwa tše di amanago le dikgomo ka nageng.

Go amanya mo ga dinyakwa tša go tsena ka nageng tša Afrika Borwa le ditlhahli tša mahlale tša boditšhabatšhaba go tla matlafatša maemo a naga ka kgwebišanong ya boditšhabatšhaba. Se se tla oketša phihlelelo go dijo tše di lekanego, tše di bolokegilego le tša phepo ka batho le diphoofolo ka go diriša maano a go di hwetša gomme se se tla oketša tlhomo ya mešomo ka go tsenya ditšweletšwa tša nama ya kgomo ka nageng tšeo di tlogo šongwa go tšwela pele ka Afrika Borwa.

3. Melaokakanywa

3.1 Kabinete e dumeletše go tsebagatšwa ga Molaokakanywaphetošwa wa Merero ya Bosenyi, wa 2015 ka Palamenteng.

Diphetošo tše di hlagiša diphetošo go melao ye e amanago le melato ye e amanago le mananeokgoparara ya go swana le go utswa metato le mathale a megala. Ditlhagišo tše di tlogago di tiišetšwe di a fiwa mabapi le go fiwa ga peila, go romelwa kgolegong ga basenyi le go hlama bosenyi bjo boswa go dira gore tshenyo ya mananeokgoparara e be bosenyi ka ge e ditela goba e šitiša go šoma ga ditirelo tša motheo ka lebaka la ditiro tša bosenyi.

Molaokakanywa wo ge o šetše o fetišitšwe o tla netefatša gore mekgwa e a bewa go šireletša mananeokgoparara, fao e lego gore peeletšo ye e hlokegago kudu ya setšhaba e beilwe gona, go netefatša gore naga e fihlelela dinepo tša yona tša kgolo ya ekonomi le go oketša go thwala batho mešomong.

3.2 Kabinete e dumeletše go tsebagatšwa ga Molaokakanywa wo o bušeleditšwego wa Tšwetšopele le Tšhireletšo ya Peeletšo wa 2015 ka Palamenteng.

Molaokakanywa wo o tiišetša gore Afrika Borwa e tšwela pele go bulela peeletšo ya dinaga tša ka ntle, e fa polokego le tšhireletšo tša maleba go babeeletši ka moka, ebile o lota tokelo ya boikemo bja Mmušo wa Afrika Borwa go tšwetša pele maikemišetšo a melawana ya setšhaba ya mabapi le tlhabollo le phetošo.

Se ke go thekga maikemišetšo a Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP) a go tšwetša pele peeletšo le kgolo ya diromelwantle go hlohleletša kgolo ye e swarelelago le tlhabollo ka Afrika Borwa.

3.3 Kabinete e dumeletše go phatlalatšwa ga Molaokakanywaphetošwa wa Khopiraete wa 2015 ka Kuranteng ya Mmušo gore setšhaba ka bophara se o lekodišiše.
Molaokakanywa wo o fetoša Molao wa Khopiraete wa bo 98 wa 1978 le Molao wa Tšhireletšo ya Badiragatši bo 11 wa 1967, yeo e fetilwego ke nako ka ge e sa hlokomele diphetogo ka maemong ao a fapanego goba go fa ditlhagišo tše di šomago ka merero ya titšithale.

Molaokakanywa wo o bolela ka ga go abela mošomo/setšweletša dilaesentshe mabapi le mošomo wo o kgopetšwego gore o dirwe go thibela tšhomišobošaedi mabapi le tša kgwebo. Se se tla thuša mmušo go rarolla bokamoso bja borammino le badiragatši ka go netefatša gore ditšhelete tša bona tše di lefšago ka morago ga ge ba gatišitše mmino di lefša ka nako ke dikhamphani tše di ba gatišitšego le bagaši ba mmino wa bona ka ge bontši bja bona ba hlokofala e le bahloki.

3.4 Kabinete e dumeletše go tsebagatšwa ga Molaokakanywaphetošwa wa Khomišene ya Tirelo ya Setšhaba wa 2015 ka Palamenteng. Wona o fetoša Molao wa Khomišene ya Tirelo ya Setšhaba wa bo 46 wa 1997.

Molaokakanywa wo o šoma ka morero wa go mpshafatša lebaka la mošomo la Mokhomišenare ebile o hlagiša gore modulasetulo o swanetše go kgetha mokhomišenare o tee go šoma bjalo ka modulasetulo ge bobedi modulasetulo le motlatši wa gagwe ba se gona.

4. Maemo a Kabinete ka go Merero ye e lego Ditabeng Seemong sa bjale

4.1. Kabinete e amogela bagolegwa ba Bahlano bao ba lokollotšwego kgolegong ba Cuba bao ba bego ba golegilwe ka US ka 1998 gomme ba bonwa molato wa bosenyi bjo bo tlogago go bohlodi bjo bo sego molaong go fihla go polao. Batho ba ba bahlano ba be ba rometšwe USA bjalo ka karolo ya lesolokgoparara leo le bitšwago La Red Avispa go nyakišiša ditiro tša dihlopha tša Cuba tše di lego botšhabelo tšeo di bego di rulaganya go thenkgola mmušo wa Fidel Castro.

4.2 Kabinete e leboga mmušo wa Malawi wo o bego o emetšwe ke Motsetamogolo wa Afrika Borwa Mohumagadi Cassandra Mbuyane-Mokone go nolofatša go bušetšwa gae ga bana (wa mengwaga ye 14) le (wa mengwaga ye 20) bao ba tlošitšwego tlhokomelong ya bona ke koko wa bona ka Mpumalanga go leba Malawi ka Mosegamanye 2014 ke mosadi yo a bego a itirile morutiši wa bona wa nakong ye e fetilego. Lehono, Tona ya Kgoro ya Tlhabollo ya Leago Bathabile Dlamini, o tla amogela bana ba.

5. Ditiragalo tše di tlago

5.1. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go kgatha tema ka moketekong wo o tlago wa Kgwedi ya Nelson Mandela ka Mosegamanye ka fase ga morero wa: “Dirang gore letšatši le lengwe le le lengwe le be Letšatši la Mandela: Re aba metsotso ye 67 ya nako ya rena go thuša bao ba hlokago thušo.” MoAfrika Borwa yo mongwe le yo mongwe o na le bokgoni bja go oketša bohwa bja Mopresidente wa rena wa peleng yo a hlokofetšego Nelson Mandela ka go dira phapano maphelong a bangwe.

Ka moya wa bohwa bja Madiba a re šomeng gape mmogo ge re gopola Kgwedi ya Tirišano ya Setšhaba ka Mosegamanye go hlabolla setšhaba se se šomago mmogo ka go tšwetša pele ditlhologelo tša tlhokego ya semorafe, tlhokego ya kgethologanyo ya bong, toka le tekatekano go bohle ka ge go laeditšwe le go thekgwa ka gare ga Molaotheo wa rena.

5.2. Bjalo ka karolo ya go keteka le go hlompha diabe tše di kgethegilego go mahlale, boentšeneere, theknolotši le boithomelo, Tona ya Kgoro ya Mahlale le Theknolotši Naledi Pandor o tla ba monggae wa dijo tša mantšiboa go tsebagatša bathopasefoka ba Foramo ya Bosetšhaba ya tša Mahlale le Theknolotši ya 2014/15 – Dikabo tša Difoka tša BHP Billiton ka la 9 Mosegamanye 2015 ka Emperors Palace, Kempton Park ka fase ga morero wa: “Seetša”.

Difoka tše di tsebagaditšwe semmušo ka 1988.  Ka go keteka morero wa ngwaga wo wa Setheo sa tša Thuto, Mahlale le Setšo sa Mokgatlo wa Dinagakopano (UNESCO) wa “Ngwaga wa Boditšhatšhaba wa Seetša le wa Ditheknolotši tše di Theilwego go Seetša”, Sefoka se se Kgethegilego se tla abelwa dinyakišišo tša mabapi le redieišene ya dietša.

5.3 Ka moya wa Beke ya Tirelo ya Setšhaba ya Afrika ye e swerwego mo bekeng ye (go tloga ka la 22 go fihla ka la 26 Phupu 2015), Kabinete e rata go leboga bašomi ba mmušo ka moka ka boikgafo bja bona, maikemišetšo le go šoma ka maatla go aba ditirelo go batho ba rena. Re ipiletša go bašomi ba mmušo ka moka go ipona leswa bjalo ka bao ba fihlelelago dinyakwa tša maAfrika Borwa ka moka.

6. Maemo a Afrika Borwa ka ga taba ya Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba (ICC)

Kabinete, e tšere sephetho sa gore e tla lekodišiša leswa go kgatha tema ga Afrika Borwa ka go Molao wo o ngwadilwego nageng ya Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba, ka mabaka a mmalwa.

Afrika Borwa ka mehla e be e dula e le mothekgi yo mogolo wa go hlongwa ga Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba le bjalo ka ye nngwe ya dinaga tša mathomo tše di saenetšego Molao wo o ngwadilwego nageng ya Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba. E dula e ikgafile go tshepedišo ya toka ya boditšhabatšhaba “go netefatša gore bosenyi bjo bošoro kudu bjoo setšhaba sa boditšhabatšhaba se tshwenyegago ka bjona ka botlalo ga se bja swanelwa go tlogelwa bo se bja otlwa le gore tshekiši ya bona ye e šomago gabotse e swanetše go netefatšwa ka go tšea dikgato maemong a bosetšhaba le ka go matlafatša tirišano ya boditšhabatšhaba.”

Afrika Borwa e tla tšwela pele go tšwetša pele le go hlohleletša masolo a go šoma ka bosenyi bja mohuta woo.

Afrika Borwa ke leloko la Kopanokgothekgothe ya Mekgatlo ya Mebušo ye e hlomilwego ke Temana ya 112(1) ya Molao wo o ngwadilwego Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba.

Afrika Borwa gape ke leloko la Dinagakopano (UN), AU le mekgatlo ye mengwe ya boditšhabatšhaba. E tloga e hlokometše kudu maikarabelo le ditlamego tša yona tša boditšhabatšhaba.

Afrika Borwa e raloka tema ye bohlokwa ka khonthinenteng ya Afrika le ka mekgatlong ya mehutahuta a ka khonthinenteng.  Gape ke monggae wa Palamente ya Afrika ka Bophara. Tona ya peleng ya Kgoro ya Merero ya Selegae ya Afrika Borwa ke modulasetulo wa Khomišene ya AU.

Afrika Borwa e kgatha tema ka masolong a go tliša khutšo ka dinageng tše ntši tša Afrika tša go swana le Democratic Republic of the Congo. Afrika Borwa gape e kgatha tema ka mafolofolo go netefatša gore ditshepedišo tša go tliša khutšo tše di lego kotsing tše di lego gare ka Sudan le ka Borwa bja Sudan di tšwela pele, e lego dikgahlego tša batho ba mebušo yeo e ipušago le dinaga tše dingwe tša go ipuša le khonthinente ya Afrika.

Afrika Borwa e bonwa maemong a boditšhabatšhaba bjalo ka motlišakhutšo yo a botegago le yo a tshephagalago gomme e na le mašole a Afrika Borwa ao a ka bago a 3000 ao a kgathago tema ka fao masolong a go tliša khutšo ka fase ga taolo ya AU le UN.

Afrika Borwa e tšwetša pele tirišano magareng ga Afrika Borwa le dinaga tše dingwe le tlhabollo ye e kopantšwego ka khonthinenteng. Afrika Borwa e šomiša Tsošološo ya Afrika le Sekhwama sa Tirišano sa Boditšhabatšhaba go, magareng ga tše dingwe, go matlafatša tšwetšopele ya temokrasi, pušo ye kaone le thibelo le tharollo ya dithulano.

Afrika Borwa e beeletša kudu ditšhelete tša yona, mašole, methopo ya sethekniki le ya merero ya bašomi go fihlelela khutšo, tšhireletšo le katlego ya khonthinente ya Afrika. Dikholego tša dipeeletšo tše di fihlelelwa ka go nanya ka dinageng tšeo Afrika Borwa e kgathago tema ka go tšona. Dinaga tše di akaretša Sudan le Borwa bja Sudan.

Ka ntle le ge e le leloko la Kopanokgothekgothe ya Mekgatlo ya Mebušo go Molao wa go ngwalwa ka Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba, Afrika Borwa e swanetše go lekanyetša ditlamego tša yona go ICC le ditlamego tša yona go AU le ditlamego tša yona go dinaga ka botšona, go akaretšwa tša ka Afrika, go latela dikwano tša boditšhabatšhaba tšeo e di saenetšego.

Afrika Borwa e lemoga gore le Maloko a sa Ruri a Lekgotlatšhireletšo ao a sego a saenela Molao wa go ngwalwa Roma wa Kgorotsheko ya Boditšhabatšhaba ba ka kgatha tema ka botlalo ka ditherišanong ka ga ICC le ditšhupetšo tše di dirwago ke Lekgotlatšhireletšo e di lebišitše go ICC mabapi le naga ye nngwe.

Dinaga tšeo di tšere dikgato tša go netefatša gore bahlankedi ba tšona le mašole a tšona a ka se angwe ke phethagatšo ya molao ya ICC.

Afrika Borwa e lemoga gape dithulano tše di lego gona ka go ditemana tša mehutahuta ka go Molao wa go ngwalwa Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba ka ga kimollo ya Dihlogo tša Mebušo.

Temana ya 27 e bolela ka tsela ye:
     
Go se be maleba ga maemo a mohlankedi

1. Molao wo o tla dirišwa ka fao go lekanego go batho ka moka ka ntle le pharologanyo efe goba efe ye e theilwego go maemo a mohlankedi. Gabotse, maemo a mohlankedi bjalo ka Hlogo ya Pušo goba ya Mmušo, leloko la Mmušo goba la palamente, moemedi yo a kgethilwego goba mohlankedi wa mmušo ga se a swanela ka lebaka lefe goba lefe gore a lokolle motho go boikarabelo bja bosenyi ka fase ga Molao wo, goba ga se a swanela, ka le ka bobjona, bja dira lebaka bja phokotšo ya nako ya go golegwa.

2. Melawana ya kimollo goba ya tshepedišo ya kimollo yeo e ka sepelelanago le maemo a bohlankedi a motho yoo, e ka ba e le ka fase ga molao wa bosetšhaba goba wa boditšhabatšhaba, e ka se thibele Kgorotsheko go phethagatša maatla a yona a molao go motho yoo.

Ka go no o bala fela, temana ye e fa ICC maatla a molao go mang goba mang, go sa lebelelwe maemo a motho yoo a bohlankedi.

Le ge go le bjale, Temana ya 98 e bolela ka tsela ye:

Tirišano mabapi le go fetišetša pele ga kimollo le tumelo ya go tlišwa pele ga kgorotsheko.

1. Kgorotsheko e ka se tšwele pele ka kgopelo ya gore motho yo a pharwago ka molato a tlišwe pele ga kgorotsheko goba le thušo yeo e tlago kgopela gore Mmušo wo o kgopetšwego go šoma ka fao go sa swanego le ditlamego tša ona ka fase ga molao wa boditšhabatšhaba mabapi le Mmušo woo goba le kimollo ya botseta ya motho yoo goba thoto ya Mmušo wa boraro, ka ntle le ge Kgorotsheko e ka thoma ka go hwetša tirišano ya Mmušo woo wa boraro go fetošetša pele kimollo yeo.

2. Kgorotsheko e ka se tšwele pele ka kgopelo ya gore mogononelwa a itliše go kgorotsheko fao go tlago nyaka gore Mmušo wo o kgopetšwego o dire ka fao go sa sepelelanego le ditlamego tša ona ka fase ga ditumelelano tša boditšhabatšhaba tšeo tumelelo ya Mmušo wo o tlišago motho yo a pharwago ka molato e nyakegago go tliša motho wa Mmušo woo pele ga Kgorotsheko, ka ntle le ge Kgorotsheko e ka thoma ka go hwetša tirišano ya Mmušo wo o tlišago mogononelwa go fa tumelelo ya go tlišwa ga motho yo a pharwago ka molato.    

Temana ya 98(2) e bohlokwa ebile e na le ditlhalošo tše ntši. E bolela gabotse gore ICC ga se ya swanela go kgopela gore motho yo a pharwago ka molato a tlišwe ke mmušo wo o kgopelwago, ge e le gore seo se tla feletša ka gore mmušo wo o kgopelwago go dira seo o ka tshela ditlamego tša ona tša boditšhabatšhaba, ka ntle le ge ICC ka boyona e ka thoma ka go hwetša tirišano ya Mmušo wo o romelago motho yo a pharwago ka molato. Ka mantšu a mangwe, Temana ya 98(2) e bea tlamego go ICC go thuša dinaga go phethagatša ditaelo tša go golega bao ba pharwago ka molato.

Go tloga go le molaleng kudu gore ICC e be e tseba gore Afrika Borwa e ka palelwa ke go phethagatša taelo ya go golega Mopresidente Al-Bashir, ka lebaka la ditlamego tša yona tša boditšhabatšhaba.

Ka la 28 Mopitlo 2015 ICC e be e šetše e laleditše Afrika Borwa go swara ditherišano le yona mabapi le go phethagatša taelo ya go golega go latela Temana ya 97 yeo e bolelago ka fao go kwešišegago le ka fao go kwagalago gabotse gore fao e lego gore Mmušo wo e lego Leloko o hwetša kgopelo ya mabapi le fao o šupago mathata ao a ka paledišago goba go thibela go phethagatša kgopelo yeo, gore Mmušo o tla rerišana le Kgorotsheko ka ntle le tikatiko ka nepo ya go rarolla bothata.

Mathata a mohuta woo a ka akaretša taba ya gore go phethagatša kgopelo ka sebopego sa yona sa bjale go ka nyaka gore Mmušo wo o kgopelwago go tliša yo a pharwago ka molato o tshele ditlamego tša kwano ye e lego gona ye o e dirilego le Mmušo o mongwe.

ICC e swanetše go ba e tsebile gore Afrika Borwa e ka, ge e phethagatša taelo yeo ya go golega, tshela ditlamego tša kwano ye e lego gona le AU.  Leo le swanetše go ba lebaka fela leo le dirilego gore ICC e laletše Afrika Borwa go rerišana le yona.
Ka ge e rometše taletšo Afrika Borwa go rerišana le yona, ICC e na le mošomo wa go rerišana ka moya o mobotse le Afrika Borwa le go e thuša go obamela ditlamego tša yona le ICC le AU.

Afrika Borwa e amogetše taletšo ye e tšwago go ICC go rerišana le yona mabapi le Temana ya 97. Go bolela nnete, Afrika Borwa e bile le dipelaelo tše mmalwa ka ga go nepagala ga le go phethagatša ditaelo tša go golega le ditlamego tša boditšhabatšhaba tša Afrika Borwa tše di bakwago ke boleloko bja yona go AU.

Afrika Borwa e tlamega go phethagatša sephetho se se tšerwego ke AU ka Sirte ka Libya ka la 3 Mosegamanye 2009 sa gore maloko a yona ga se a swanela go dirišana le ICC, go latela ditlhagišo tša Temana ya 98 ya Molao wo o ngwadilwego Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba go fihla ge Lekgotlatšhireletšo le hlokometše kgopelo ye e dirilwego ke AU. AU e kgopetše Lekgotlatšhireletšo gore le fege sephetho sa lona sa go iša seemo sa ka Darfur go ICC go nyakišišwa.

Kgopelo yeo ga se ya hlwa e hlokomelwa go fihla mo lebakeng le.  AU e dirile kgopelo go latela Temana ya 16 ya Molao wa go ngwalwa ka Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba, ka ge AU e dumela gore go kgatha tema ga ICC ka mo tabeng ye go tla tliša tšhošetšo go khutšo le tšhireletšo ka khonthinenteng ya Afrika.

Afrika Borwa e na le kgahlego ye e kgethegilego ka sephethong sa AU ka lebaka la go kgatha tema ga Afrika Borwa ka tshepedišong ya go tliša khutšo ka Sudan le ka Borwa bja Sudan.  Dinaga tše ka bobedi di file Afrika Borwa mešomo ya mehutahuta mabapi le tshepedišo ya go tliša khutšo. Ge tshepedišo ya go tliša khutšo e ka pala, ditlamorago go batho ba dinaga tšeo le ka khonthinenteng ya Afrika di tla ba tše di šiišago kudu ka lebakanyana.

Afrika Borwa e swara dipoledišano kgafetša le bobedi Sudan le Borwa bja Sudan gomme e hweditše dinetefaletšo go tšwa go dinaga tše ka bobedi mabapi le tshepedišo ya go tliša khutšo.

Afrika Borwa e amogetše taletšo go tšwa go ICC go rerišana le yona mabapi le Temana ya 97 gomme ka moya o mobotse wa go holofela gore go tla ba le dipoledišano tše di kwagalago, tše di nago le dipoelo le tše bohlokwa ya hlagiša mathata ao Afrika Borwa e itemogelago ona go phethagatša taelo ya go golega.

Kopano ya mathomo e swerwe le ICC ka la 12 Phupu 2015. Kopano yeo e tsenetšwe ke Motseta wa Afrika Borwa le moeletši wa semolao wa motseta. Ka kopanong yeo Motseta o gateletše gore o palelwa ke go šoma ka merero ya sethekniki le ya semolao ye e amegago gomme a bolela gore o nyaka go rulaganya kopano ye nngwe yeo batho bao ba tlago kgona go šoma ka merero yeo ba tlago ba gona.

Kopano ya bobedi, ya go rerišana ka merero yeo, e ile ya rulaganywa go swarwa ka Mošupologo wa la 15 Phupu 2015. Ka letšatšikgwedi leo, ditherišano tša makgonthe go latela Temana ya 97 di be di swanetše go swarwa. Le ge go le bjale, ICC e ile ya nyaka gore go swarwe kopano ya ka pela gomme kopano yeo e ile ya rulaganywa go swarwa ka Lamorena la 14 Phupu 2015 ka 12h30. Le ge go le bjale, morago bošegong bja Mokibelo wa la 13 Phupu 2015, Mosekiši wa ICC o ile a dira kgopelo ya tšhoganetšo go ICC mabakeng ao a latelago:

“Kgopelo ya Tšhoganetšo ya Mosekiši ya Taelo yeo e hlalošago gabotse gore Temana ya 97 ya Ditherišano le Afrika Borwa e phethilwe gomme a bolela gore Afrika Borwa e ka fase ga Tlamego ya go Golega le go Tliša Omar Al Bashir ka ponyo ya leihlo go ICC.”

Mosekiši o dirile Kgopelo ya Tšhoganetšo go ICC, ka ntle le go fa Afrika Borwa tsebišo efe goba efe. Mosekiši o kgopetše gore dintlha tša Kgopelo ya Tšhoganetšo di be sephiri, gomme a bolela gore sephetho sa ICC se phatlaletšwe.

ICC e ile ya theeletša taba yeo semeetseng gomme ya ntšha Sephetho sa yona.  Gabotse ICC, ka ntle le go theeletša Afrika Borwa, e tšere sephetho sa gore ditherišano tša Temana ya 97 di fedile le gore Afrika Borwa e ka fase ga tlamego ya go golega le go tliša Mopresidente Omar Al-Bashir go yona. Sephetho seo se dirilwe, ka ge re šetše re boletše, ka ntle le go tsebiša Afrika Borwa.

Afrika Borwa bjalo ka Naga yeo e Kgathilego tema ka go Molao wa go ngwalwa nageng ya Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba le bjalo ka leloko la Kopanokgothekgothe ya Dinaga tše di Kgathago tema e be e na le maswanedi a go hwetša tsebišo ya Kgopelo ya Tšhoganetšo ya Mosekiši go ICC le gore e theeletšwe ka ga taba ye, kudu ka ge ditherišano di be di rulagantšwe.

Boikemo bja Afrika Borwa bjalo ka naga bo šišinya gape gore e na le maswanedi a go swarwa bjalo le ka tlhompho, go sa lebelelwe gore maemo a bjang.  

Go tla bonagala e ke ICC ga se ya romela taletšo go Afrika Borwa go rerišana le yona go latela Temana ya 97 ka moya o mobotse le ka maitapišo a magolo le ao a kwagalago go thuša Afrika Borwa. Afrika Borwa, ka fao, e tšere sephetho sa go lekodišiša leswa go kgatha tema ga yona ka go Molao wa go ngwalwa Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba.

Ditemana tše pedi ka go Molao wa go ngwalwa Roma di bohlokwa go lebeletšwe maemo ao Afrika Borwa e swanetšego go a tšea mabapi le tirišano ya yona ya ka moso le ICC.

Tšona ke ditemana tša 119 le 127.

TEMANA YA 119
Go rarolla dithulano
1.  Thulano efe goba efe ye e amanago le mešomo ya molao ya Kgorotsheko e tla rarollwa ke sephetho sa Kgorotsheko.

2.  Thulano efe goba efe ye nngwe magareng ga Dinaga tše di Kgathago tema tše pedi goba go feta ye e amanago le go hlatholla goba go phethagatša Molao wo yeo e sego ya rarollwa ka dipoledišano mo dikgweding tše tharo ka morago ga go thomiša ga tšona e tla romelwa go Kopanokgothekgothe ya Dinaga tše di Kgathago Tema.

Kopanokgothekgothe e ka rarolla thulano yeo ka boyona goba ya dira ditšhišinyo ka ga mekgwa ye mengwe go tšwela pele ya go rarolla thulano yeo, go akaretšwa go e romela go Kgorotsheko ya Toka ya Boditšhabatšhaba go obamela Molao wa Kgorotsheko yeo.

Temana ya 119 e bolela ka maemo a mabedi:

Sa mathomo, dithulano tše di amanago le mešomo ya tirelo ya molao ya ICC; gomme sa bobedi, thulano efe goba efe ye nngwe magareng ga Dinaga tše di Kgathago tema tše pedi goba go feta ye e amanago le go hlatholla goba go phethagatša Molao wa go ngwalwa  Roma.

Mabapi le ya mathomo ka mo godimo, Afrika Borwa e ka tloga e eba le pelaelo le ICC mabapi le Sephetho seo e se tšerego mabapi le Kgopelo ya Tšhoganetšo ya Mosekiši ya Taelo yeo e hlalošago gabotse ge eba Ditherišano tša Temana ya 97 le Afrika Borwa di feditšwe le gore Afrika Borwa e ka fase ga Tlamego ya go Golega le go Tliša Mopresidente Omar Al Bashir go yona ka ponyo ya leihlo.

Afrika Borwa e tla tsenela ditherišano tša semmušo le ICC ka ga taba ye ka nepo ya go kwešiša lebaka la ICC le ka fao e hlathollago Temana ya 97.

Afrika Borwa e nyaka gape go kwešiša go tšwa go ICC gore ditlamego tša yona ke dife mabapi le Temana ya 98(2) go Mmušo wo o kgopelwago go golega yeo e ka se tshelego tlamego ya boditšhabatšhaba go phethagatša taelo ya go golega.

Afrika Borwa e ikemišeditše gape go hlagiša taba ye ka kopanong ya Kopanokgothekgothe ya Dinaga tšeo di Kgathago Tema ka go Molao wa go ngwalwa Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba. Ka lebaka la go hlakahlakana le dipelaelo tša sethekniki le tša semolao tše re nago le tšona, Afrika Borwa e tla nyaka go iša taba ye go Kgorotsheko ya Toka ya Boditšhabatšhaba gore e tšeye sephetho ka ga taba ye.

Temana ya 97 ga se ya ka ya šomišwa  mo nakong ye e fetilego ke ICC.  Se e bile la mathomo ge Naga ye e Kgathago tema e laletšwa ke ICC go rerišana le yona mabapi le mathata ao e ka bago le yona go phethagatša taelo ya go golega yeo e ka feletšago ka gore Naga ye e Kgathago tema e ka tshela ditlamego tša yona tša boditšhatšhaba.  ICC e kgopetšwe gore e hlokomedišiše taba ye kudu gomme bobedi yona le Afrika Borwa di ile tša tlamega go rerišana ka moya o mobotse.

Afrika Borwa, e ka nyaka go tšwa ka go ICC bjalo ka kgato ya mafelelo. Sephetho seo se ka tšewa fela ge Afrika Borwa e šomišitše mekgwa ya tharollo ka moka ye e lego gona go latela Molao wa go ngwalwa ka Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba, Tšhata ya Mokgatlo wa Dinagakopano le didirišwa tše dingwe tša molao wa boditšhatšhaba.

Temana ya 127 e bolela ka go itokolla go ICC ebile e hlagiša magareng ga tše dingwe.

1. Naga ye e Kgathago tema, ka tsebišo ye e ngwadilwego ye e lebišitšwego go Mongwaledipharephare wa Mokgatlo wa Dinagakopano, e ka itokolla go Molao wo o ngwadilwego. Go itokolla go tla thoma go šoma ngwaga o tee ka morago ga go hwetšwa ga tsebišo yeo, ka ntle le ge tsebišo yeo e efa letšatšikgwedi la ka moragonyana.

Afrika Borwa e tla tsenela dipoledišano tša ka pejana le AU le dinagamaloko tša yona ka ga ka fao mekgwa ya go rarolla thulano ya Afrika e ka phethagatšwago ka gona ka ntle le go ditelega “go netefatša gore bosenyi bjo bošoro kudu bjo e lego tlhobaboroko maemong a boditšhatšhaba ka bophara ga bo tlogelwe bo sa  otlwe le gore tshekišo ya mabapi le bjona e swanetše go netefatšwa ka go tšea magato maemong a bosetšhaba le ka go matlafatša tirišano ya boditšhabatšhaba.”

Kudu, Afrika Borwa e tla tsenela ditherišano tša dinaga ka bontši le tša dinaga ka bobedi le dinaga tše dingwe tša Afrika go akgofiša go hlongwa ga Kgorotsheko ya Afrika ya mabapi le Ditokelo tša Botho le tša Batho le dikgorotsheko tše dingwe tša dilete. Se se tla netefatša gore bosenyi bjo bošoro kgahlanong le batho bo ka sekišwa ka potlako le gabotse ke dikgorotsheko tše le gore ditlamo tša tlaleletšo di ba gona fao bosenyi bja mohuta woo bo ka sekišwago gona ke ICC goba ke dikgorotsheko tša dilete.

Afrika Borwa e tla dira dithulaganyo mo nakong ye e sa fetšego pelo go tsenela dipoledišano tša semmušo le ICC ka ga ditaba tšeo e lego tlhobaboroko go yona.

Afrika Borwa e tla ngwala pego ya malebana le go rerišana le ICC mabapi le Temana ya 97 le mathata ao e itemogetšego ona mabapi le Temana ya 98(2) gomme ya e romela ka kopanong ye e tlago ya kopano ya Kopanokgothekgothe ya Dinaga tšeo di Kgathago tema.

Afrika Borwa e tla šišinya gape diphetošo ka go Molao wa go ngwalwa ka Roma wa Kgorotsheko ya Bosenyi ya Boditšhabatšhaba go hlatholla le go hlagiša ka botlalo ditlamego tša go rerišana le tša tirišano ya ICC go Dinaga tšeo.

Go boledišana le AU le dinaga tša Afrika le gona go tla thomišwa.  Mmušo o tla thwala sehlopha sa Ditona tšeo di tlago thomiša ka dipoledišano tše semeetseng le ICC, le AU le dinaga tša Afrika.

7. Bao ba thwetšwego mešomong

Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefatšwa ke makala a maleba

7.1 Balaodi bao e sego ba Khuduthamaga bao ba thwetšwego go Lekgotla la Tirelotaolo ya Polokego ya Diphedi tša Lewatle ya Afrika Borwa (SAMSA):
a) Morena Mavuso Msimang (Modulasetulo);
b) Nomsa Cele (Motlatšamodulasetulo)
c) Mohumagadi Anna Sekabiso Molemane;
d) Morena Mervyn Robert Burton

7.2 Morena Virgin Anzel Seafield o thwetšwe bjalo ka Motlatšamolaodipharephare wa Melawana ya Bašomi le Dikamano tša Intasteri ka Kgorong ya Bašomi

7.3. Moprofesa Richard Michael Levin. Hlogo ya Sekolo sa Bosetšhaba sa Mmušo mo konterakeng ya mengwageng ye 5 ye e felago ka Manthole 2019.

Dipotšišo:
Mohumagadi Phumla Williams (Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere)
Mogala: 083 501 0139