Sepikara sa Seboka sa Maloko a Palamente (NA),
Modulasetulo wa Lekgotla la Bosetšhaba la Diprofense (NCOP),Motlatšasepikara wa NA le Motlatšamodulasetulo wa NCOP,
Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa,
Mopresidente wa Maloba Thabo Mbeki,Mopresidente wa Maloba FW de Klerk,
Moahlodimogolo Mogoeng Mogoeng le maloko ka moka a a hlomphegago a Tirelo ya Molao,
Motlatšamopresidente wa Palamente ya Afrika ka Bophara, Mohlomphegi Morena Roger Nkondo Dang,
Sepikara sa NA ya Repabliki ye e Kopanego ya Tanzania le Modulasetulo wa Foramo ya Palamente ya SADC, Mohlomphegi Anne Makinda,
Ditona le Batlatšatona
Ditonakgolo le Dipikara tša Makgotlatheramelao a Diprofense,
Modulasetulo wa Mokgatlo wa Pušoselegae wa Afrika Borwa (Salga),
Dihloga tša Diinstitšhušene tša Mmušo tšeo di Thekgago Temokrasi ya Molaotheo,
Modulasetulo wa Ntlo ya Bosetšhaba ya Magoši,
Sepikara sa Maloba sa NA, Ngaka Frene Ginwala,
Magoši a a Hlomphegago Kgoši Keru Molotlegi, Kgoši Toni Peter Mphephu (Ramabulana),
Kgoši Mpendulo Zwelonke Sigcawu,
Baeng ba ba laleditšwego,
Maloko a dihlopha tša botseta,
Maloko a a Hlomphegago,
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Thobela, sanibonani, molweni, riperile, dumelang, lotjhani, goeie naand, ndi madekwana, !gai//goes.
Ke rata go leboga Basepedišamodiro ka sebaka se sa go bolela le setšhaba mantšiboa a.
Ngwaga wa 2015 ke wa go keteka mengwaga ye 60 ya motsotso wa histori ka historing ya rena, ge maAfrika Borwa go tšwa mahlakoreng ka moka a bophelo a amogela Tšhatha ya Tokologo ka 1955, go la Kliptown, Soweto.
A laeditše gore, magareng a tše dingwe, Afrika Borwa ke ya bao ba dulago ka go yona, bathobaso le bathobašweu, le gore ga go na mmušo woo o kago thopago tokelo ya gore o na le taolo ntle le ge e theilwe godimo ga thato ya batho ka moka.
Seo e be e le pego ye maatla, ya ponelopele le ya poelano yeo e bilego makgoraditsela go temokrasi ye re e hlomilego ye e sa kgethollego merafe.
Beke ye gape re keteka mengwaga ye 25 go tloga go tokollo ya Mopresidente Nelson Mandela kgolegong, le go tloga mola go fedišwago dikiletšo kgahlanong le mekgatlo ya tokologo.
Tokollo ya Madiba e laeditše kgato ye kgolo leetong le le telele go ya tokologong la batho ba Afrika Borwa ka bophara le go fediša bokoloniale bja kgethollo.
Re tšwela pele go hlohleletšwa ke Madiba le go ithuta go tšwa go bohwa bja gagwe ge re aga naga ya rena.
Magagešo,
Ngwaga wa 2015 ke Ngwaga wa Tšhatha ya Tokologo le Kopano Modirong go Tšwetšapele Tokologo ya Ekonomi.
Ke ngwaga wa go šoma ka maatla go aga Afrika Borwa ye e kopanego, ya temokrasi, ya go se kgetholle ka merafe, ya go se kgetholle ka bong le ye e atlegago.
Gape ke ngwaga wa gore re ikgafe leswa go fediša semorafe le tšohle tše di amanago le go se kgotlelelane ka nageng ya rena.
Gape ke ngwaga wa go beeletša kudu ka bokamosong bja rena, ka go ruta bana ba rena le baswa ka bohwa bja go huma bja naga ye.
Re šetše re ruta boitšhupo bjo boswa bja bosetšhaba ka go tšwetšapele dika tša bosetšhaba go swana le folaga ya bosetšhaba, koša ya setšhaba le matseno a molaotheo ka sekolong se sengwe le se sengwe.
Go tloga ngwaga wo, dikolo di swanetše gape go ithuta koša ya setšhaba ya Kopano ya Afrika (AU), go lokišetša moketeko wa AU ka kgwedi ya Mopitlo, ge re phethagatša sephetho sa AU malebana le se.
Maloko a a Hlomphegago,
Baeng ba ba Hlomphegago,
Baswa ba rena ke bokamoso bja rena gomme katlego ya bona e dira gore re be le boikgantšho bjo bogolo.
Ke rata gore nna le lena re lebogiše moeng wa ka wa go ikgetha, mothopasefoka wa rena wa Diphadišano tša Boruthi Moruthi wa Diolimpiki Chad le Clos.
Chad o amogetše tlhompho ya godimodimo ya boruthi ka Manthole morago ga gore a fiwe sefoka sa go ba moruthi wo mokaone wa lefase ka 2014, ke Mokgatlo wa Boditšhabatšhaba wa Boruthi, magareng a diphihlelelo tše dingwe tše di botse.
Gape ke etetšwe ke basetsana ba go ikgetha ba bararo go tšwa Sekolong se se Phagamego sa Moletsane go la Soweto.
Bona ke Ofentse Mahasha, Hlengiwe Moletsane le Tiisetso Mashiloane. Ofentse le Hlengiwe ba tsenetše kopano ya mafelelo ya G20 go la Australia gomme ba šomile botse kudu, ba dirile gore re tloge re ikgantšha.
Gape ntumelele Sepikara le wena Modulasetulo ba ba Hlomphegago go lebogiša, yo a sego gona mo, naletšana ya go šoma ka thata yeo e tlišitšego lethabo ka nageng ya rena, Mohumagadi wa Lefase, Mohumagadi Rolene Strauss.
Ke rata gape go tsebiša moeng yo mongwe wa go ikgetha, Naletšana ya Ngwaga ya Dipapadi ya Naga ebile e le mohlasedi wa Banyana Banyana, Mohumagadi Portia Modise. Re a go lebogiša Portia.
Maloko a a Hlomphegago,
Baeng ba ba Hlomphegago,
Ke rata go leboga ka moka bao ba tšeerego nako ya bona go ba le ditšhišinyo go SoNA ya 2015. Mabapi le dikakanyo, magagaborena a hlobaetšwa ke, magareng a tše dingwe, bosenyi, ditsela, phihlelelo ya thuto, dikema tša baswa tša diintheneipi, meetse, mohlagase le thekgo ya dikgwebopotlana.
Dikarolo tše di nyakago phetošo di romelwa dikgorong tša mmušo gore go tšewe magato.
Maloko a a Hlomphegago,
Baeng ba ba Hlomphegago,
Re kopana gape nakong ya ge maemo a ekonomi e leboima.
Beke ye Sekhwama sa Boditšhabatšhaba sa Ditšhelete se fokoditše diponelopele tša kgolo go ya go 3,5%, ya Palomoka ya Boleng bja Ditšweletšwa tša Naga mo Ngwageng (GDP) bakeng sa kgolo ya lefase ya ekonomi ka 2015.
Maikemišetšo a rena a go fihlelela thakete ya kgolo ya 5% ka 2019 a kotsing, gobane kgolo ya go nanya ya lefase le mapheko a ka gare ga naga go tša enetši, mabokgoni, dinamelwa le dilotšistiki magareng a tše dingwe.
Efela, maemo a tshepiša kudu ka lehlakoreng la mešomo. Matšatši a mabedi a go feta, Kgoro ya Dipalopalo tša Afrika Borwa e lokolotše dipalopalo tša mešomo tša kotara ya mafelelo ya 2014.
Pego e laetša gore bjale go na le batho ba 15,3 milione bao ba šomago ka Afrika Borwa. Mešomo e oketšegile ka 203 000.
Peeletšo ya rena go mešomo ya baswa le yona e a atlega. Putseletšo ya Motšhelo wa Mešomo yeo e tšentšwego tirišong ngwaga wa go feta ye e lebišitšego kudu go baswa e tšwelapele gabotse.
Go kleimilwe R2 bilione go fihla ka se sebaka ke bengmešomo ba go balelwa go 29 000 bao ba kleimetšego baswa ba go ka ba 270 000.
Ke tsebišitše thakete ya dikgoba tša mošomo tše dimilione tše tshela mo mengwageng ye mehlano ya lenaneo ngwaga wa go feta.
Re hlomile, go fihla mo, dikgoba tša mošomo tša go feta tše 850 000. Se se ra gore re ikemišeditše go fihlelela thakete ya ngwaga ka ngwaga ya dikgoba tše milione o tee tša mošomo.
Go tlaleletša, mananeo a rena a tikologo a bjalo ka Go šoma ka ditlakala, Go šoma mafelong ao a nago le menoga, Go šoma ka meetse, Go šoma ka mollo a hlotše dikgoba tša mošomo tša go feta 30 000 gomme maikemišetšo a wona ke go hlola dikgoba tše 60 000 tša mešomo nakong ya ngwaga wa ditšhelete wo o latelago.
Magagešo,
Ekonomi ya rena e nyaka thekgo ye kgolo gore e matlafale. Re rata go botša ka lenaneo la rena la dintlha tše senyane tša go hlohleletša kgolo le go hlola mešomo.
Tšona ke:
1. Go rarolla tlhohlo ya enetši.
2. Go tsošološa temo le tšhaene ya dikgato tša phetošo ya ditšweletšwa tša temo.
3. Go tšwetšapele tšweletšo goba go tlaleletša boleng go lehumo la rena la diminerale.
4. Phethagatšo ye e šomago botse le go feta ya khuetšo ya godimo ya Leanotiro la Pholisi ya Diintasteri.
5. Go hlohleletša peeletšo ya lekala la poraebete.
6. Go fokotša dithulano tša mešomong.
7. Go oketša bokgoni bja Dikgwebopotlana, Dikgwebo tša Magareng, le Dikgwebo tše Kgolo (di-SMME), dikoporase, dikgwebo tša makheišeneng le tša dinagamagaeng.
8. Phetošo ya mmušo le go oketša karolo ya dikhamphani tša go laolwa ke mmušo, mananeokgoparara a Theknolotši ya Kgokagano ya Tshedimošo (ICT) goba thakgolo ya porotepente, meetse, tlhwekišo le mananeokgoparara ya dinamelwa
9. Operation Phakisa e lebantše go tšwetšopele ya ekonomi ya lewatle le makala a mangwe.
Magagešo,
Naga ka se sebaka e itemogela mathata a magolo a mohlagase ao a lego lepheko go kgolo ya ekonomi ebile ke bothata go bohle ka nageng.
Go fenya tlhohlo ke sa mathomothomo ka lenaneong la rena. Re dira tšohle tše re ka di kgonago go rarolla tlhohlo ya mohlagase.
Magagešo,
Mmušo o dira tšohle maatleng a wona go šogana le bothata bja tlhaelelo ya mohlagase ka nageng.
Re tseba gabotse taba ya gore ye ka nnete ke nako ye boima, eupša e tla feta gobane re na le maano a re a beilego go šogana le taba ye.
Re tšweleditše lenaneo le le akaretšago ka moka diphetolo tša lebaka le le kopana, la magareng le le letelele.
Leano la lebaka le lekopana le la magareng le akaretša tlhokomelo ye e kaonafetšego ya ditiši tša mohlagase tša Eskom, go oketša bokgoni bja tšweletšo ya mohlagase le go laola nyakego ya mohlagase.
Leano la lebaka le le telele le akaretša go feleletša leanokgolo la rena la tšhireletšo ya lebaka le le telele.
Bjalo ka ntlha ya mathomo re ya go matlafatša matlotlo a Eskom go dira gore setheo se kgone go laola seemo sa bjale. Ka tsela yeo, Mmušo o tla phethagatša maikarabelo a wona a go fa Eskom R23 bilione mo ngwageng wo o latelago wa ditšhelete.
"Phapoši ya Maano" ye e hlomilwego ke Kabinete ka Manthole e šomišana le Eskom ka mafolofolo bošego le mosegare, go matlafatša mokgwa wa kabo ya mohlagase le go laola kgaotšokgaotšo ya mohlagase.
Mo lebakeng le, re swanela go šomišana go hwetša ditharollo.
Re hlohleletša batho ka moka, malapa, diintasteri le dikgoro tša mmušo go boloka mohlagase gore go fokotšwe nyakego ya kgaotšokgaotšo ya mohlagase.
Kgoro ya Mešomo e laetšwe go kgonthišiša gore meago ka moka ya go laolwa ke mmušo e obamela taelo ya go boloka mohlagase.
Ka lebaka la ditshenyegalelo tša godimo tša tesele, Eskom e laetšwe go tlogela go šomiša tesele mme e šomiše gase bjalo ka mothopo wa enetši ya dijanereitha wa setheo.
Malapa gape a hlohleletšwa go tlogela go šomiša mohlagase mme a šomiše gase go apea, go ruthufatša le ditšhomišo tše dingwe.
Kago ya ditiši tša mohlagase tše tharo tše diswa Kusile, Medupi le Ingula, e tla oketša ka mohlagase wa dimekawate tše 10 000 bokgoning bja keriti ya bosetšhaba.
Maiteko a go nyaka methopo ye mengwe ya enetši le ona a tšwelapele.
Go fihla gabjale mmušo o rekile dimekawate tše 4 000 go tšwa go Batšweletši ba go Ikema ba Mohlagase, o šomiša methopo ye e tsošološegago.
Dibaka tše tharo tša go tsenela tshepetšo ya theko ya mohlagase wo o tsošološegago kgobokeditše ka godimo ga R140 bilione go tšwa go babeeletši ba poraebete.
Palomoka ya dimekawate tše 3 900 ya mohlagase wo o tsošološegago le yona e rekilwe, le diprotšeke tše 32 tša go ba le bogolo bja ka godingwana ga dimekawate tše 1 500 di phethilwe le go kgokaganywa dikeriting.
Eskom ka noši e feditše kago ya Polasa ya Sere ya Mohlagase wa go Fehlwa ka Phefo, yeo e šetšego e abela keriti dimekawate tše 100, pele ga thakgolo ya yona ye e letetšwego ka Hlakola ngwaga wo.
Gape mmušo o thomile ka theko ka Manthole 2014, ya dimekawate tše 2 400 tša bogolo bja tšweletšo ye mpsha ya mohlagase wa go fehlwa ke malahla, go tšwa go Batšweletši ba go Ikema ba Mohlagase
Tshepetšo ya theko ya dimekawate tše 2 400 ya tšweletšo ye mpsha ye e fehlwago ke gase e tla thoma mo kotareng ya mathomo ya ngwaga wo moswa wa ditšhelete.
Palomoka ya dimekawate tše 2 600 ya bogolo bja mohlagase wa go fehlwa ka meetse e tla rekwa go tla thoma mo Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC).
Mabapi le leanokgolo la enetši la lebaka le le telele, re tla tšwelapele ka gase, peteroleamo, nyutleliara, mohlase wa meetse le methopo ye mengwe bjalo ka karolo ya go tswakantšha enetši.
Afrika Borwa e dikologilwe ke dinaga tše di humilego ka gase, mola re utulotše mabutuledi a gase a letsopatlapa ka seleteng sa rena sa Karoo.
Protšeke ya Ekonomi ya Lewatle ya Operation Phakisa, ye e thakgotšwego ngwaga wa go feta, le yona e tshephiša go bipolla methopo ye mengwe ya oli le ya gase, yeo e tlago fetola maemo a naga ya rena le a selete.
Mmušo gape o sekaseka theko ya dimekawate tše 9 600 ya lenaneo la kago ya nyutleliara bjalo ka ge e amogetšwe ka Leanong la Mothopo wo o Kopantšwego 2010-2030.
Go fihla gabjale mmušo o saenne Dikwano tša Mebušo ebile o dirile diwekšopo tša Pontšho tšeo go tšona dinaga tše hlano di ilego tša tla go hlagiša dikakanyo tša tšona ka ga nyutleliara.
Tšona di akaretša Amerika, Korea Borwa, Rašia, France le China.
Dinaga tše ka moka di tla boledišana ka tshepetšo ya theko ye e lokilego, ya phatlalatša le ye e amogelegago go kgetha modirišane goba badirišane go thoma ka lenaneo la kago ya nyutleliara.
Thakete ya rena ke go kopanya yuniti ya mathomo go keriti ka 2015, ka nako ya gore Eskom e khutšiše karolo ya yona ya dipolante tše di tšofalago tša mohlagase.
Mabapi le mohlagase wa meetse, tšhomišano le Repabliki ya Temokrasi ya Congo mabapi le Protšeke ya Mohlase wa Meetse ya Grand Inga e tla tšweletša dimekawate tše ka godimo ga 48 000 tša mohlagase wa meetse wa go hlweka. Afrika Borwa e tla kgona go fihlelela dimekawate tša ka godimo ga 15 000.
Bakeng sa tshwarelelo, Mmušo o tla hloma dikamano tša maano tša tlhabollo ya bokgoni le dinaga tšeo di tlogo dira kamano le rena ka Lenaneong la Kago ya Enetši, mola gape e tšweletša mabokgoni ka nageng.
Magagešo,
Go sa na le malapa a dimilione tše 3,4 ka nageng a a hlokago mohlagase.
Mo SoNA ya Phupu ya 2014, ke tsebišitše gore thekgo ya mananeokgoparara e tla fiwa mebasepala ye itšego ka nageng.
Thekgo ya ditšhelete e abetšwe tlamelo ya mohlagase go mebasepala ye e latelago ka ngwageng wa ditšhelete wa 2015/16:
Masepala wa Selete wa Amathole, Masepala wa Selete wa Umzinyathi, Masepala wa Selete wa Alfred Nzo, Masepala wa Selegae wa Lukhanji le Masepala wa Selete wa OR Tambo.
MaAfrika Borwa a gešo,
Ge re ntše re šogana le ditlhohlo tša mohlagase ka gare ga naga ya rena gape re nyaka go lwantšha bohodu bja metato ya koporo le bja mathale.
Mmušo o tla tsebiša magato a mašorwana go šogana le bosenyi bjo bjo bogolo.
Magagešo,
Nakong ye ya ngwaga wo wa segopotšo sa bo60 sa Tšhatha ya Tokologo, naga e bile ye nngwe ya dintlha tše bohlokwa kudu phihlelelong ya tokišo ya diphošo tša kgale.
Ngwaga wa go feta, re buletše gape sebaka sa bobedi sa monyetla wa go dira kgopelo ya naga. Dikgopelo tša naga tša go feta 36 000 di dirilwe maemong a bosetšhaba gomme letšatši la go tswalela ke 2019.
Gape re sekaseka tlhako ya pholisi ya 50/50, yeo e šišinyago ditokelo tša maleba tša batho bao ba dulago le go šoma dipolaseng. Dikgwebo tša temo tše 50 di tla hlaolwa bjalo ka protšeke ya teko.
Go ya ka melao ye e šišintšwego ye meswa, magomo a go ba mongnaga a tla bewa go fihla ka bontši bja dihekthara tše 12 000.
Badudi ba dinagašele ba ka se dumelelwe go ba bengnaga ka Afrika Borwa eupša ba tla dumelelwa go e adima lebaka le le telele.
Mabapi le se, Molaokakanywa wa Taolo ya Dithoto tša Naga o tla romelwa Palamenteng ngwageng wo.
Ka Lenaneo la Kaboleswa ya Naga, dihekthara tša ka godimo ga 90 000 tša naga di abetšwe balemipotlana, badudi ba dipolaseng le bahiri ba ba šomago dipolaseng.
Tshepetšo ya go hloma Kantoro ya Mosekasekipharephare e tšwela pele, yeo e hlongwago go ya ka Molao wa Tshekatsheko ya Thoto.
Ge o tsentšwe tirišong molao o tla emiša kholofelo go mokgwa wa Go reka ka go rata le Go rekiša ka go rata mabapi le go reka naga ga mmušo.
Magagešo,
Temo ke sehlohleletši sa kgolo le tšweletšo e sa hlaelego ya dijo.
Re šomišana le lekala la poraebete go tšweletša Leanotiro la Pholisi ya Temo leo le tlogo dira gore dihekthara tše milione o tee tše di sa šomišwego ka botlalo tša naga di tšweletše ka botlalo mo mengwageng ye meraro ye e latelago.
Magareng a magato a bohlokwa ngwaga wo, re tla tšwetšapele tlhomo ya diphaka tša temo goba dikoporase le dihlopha ka go wo mongwe le wo mongwe wa mebasepala ya dilete ye e diilago kudu ye 27 go fetola diekonomi tša dinagamagae.
Thekgo ya mathomo ya ditšhelete ya R2 bilione e abetšwe protšeke ya Phaka ya Temo.
Re tla tšwela pele go oketša dithomelontle tša rena tša phetošo ya ditšweletšwa tša temo tšeo di bego di gola ka lebelo kudu mebarakeng ye meswa ka Afrika le China. Mohlala, re tsenetše dikwano tša kgwebišano ya temo ya thomelontle ya Mafela le Diapole tša Afrika Borwa go ya go China.
Thomelontle ya diapolo fela e akanyetšwa go kgoboketša R500 milione ya neeletšano ya ditšhelete mo mengwageng ye meraro.
Kanegelo ye botse go e anega ka temo ke katlego ya ba bangwe ba balemi ba rena ba ba thomago bolemi le balemipotlana.
Ka Masepaleng wa selete wa Vhembe go la Musina, Mmušo wa Limpopo o thekgile Sehlopha sa Nwanedi ye e bopšago ke balemi ba 300 ba ba bjalago merogo go dihekthara tša ka godimo ga 1 300 ka nepo ya kgwebo.
Sehlopha se šetše se hlotše mešomo ya ka godimo ga 2 500 gobane temo ya merogo e nyaka bašomi ba bantši.
Re thabela go ba gona lehono, ga mofenyi wa Sefoka sa Rakgwebo wa Mosadi yo Mokaone wa Temo sa 2014, Mohumagadi Nokwanele Mzamo, go tšwa Kirkwood go la Kapa Bohlabela.
Sepikara le Modulasetulo ba Hlomphegago,
Magato a rena a go thekga lekala la tšweletšo a a atlega.
Sekema sa rena sa Peeletšo ya Difatanaga se buletše peeletšo ya lekala la poraebete ya R24,5 bilione, gape se tšweleditše dithomelontle tša difatanaga le tša dikarolo tša tšona tša R103 bilione ka 2013.
Re agile lekala la dikoloi la maemo a godimo lefaseng mo kontinenteng ya Afrika le go romela ntle dinageng tša go feta tše 152.
Lekala la letlalo le dieta le lona le oketšegile go ya go diphere tše 60 million tša dieta, gomme dithomelontle di oketšegile ka 18% ye enago le mohola wo mogolo go tekanetšo ya kgwebišano.
Khonferentshe ya Ditšhabakopano ka ga Kgwebišano le Tlhabollo e bontšha gore Afrika Borwa a menagantše gabedi ditseno tša yona tša Peeletšo ye Otlologilego ya Dinagašele go R88 bilione ka 2013 mola dikakanyo tša 2014 le tšona di le seemong se se botse.
Lekala la botšweletši le amilwe gampe ke Mathata a Lefase a Ditšhelete.
Mmušo o gafetše go feta R2,8 bilione go dikhamphani ka lekaleng, ka Lenaneo la Koketšo ya Bophenkgišane bja Botšweletši.
Re kgotsofatšwa kudu ke phetolo ya batšweletši ba rena bao, ba gafetšego ka godimo ga R12,4 bilione ka peeletšong ya lekala la poraebete. Ka kgonthe, ke kanegelo ye botse kudu go e anega.
Go tlaleletša, go tšwetšapele phetogo, re tsebišitše lenaneo la go hwetša le go hlabolla boraintaseteri ba Bathobaso mo mengwageng ye e fetago ye meraro.
Magagešo,
Go ya ka dikatlego tše bjalo ka botšweletšing, re kgotsofaditšwe ke kgatelopele nyakišišong ya rena ya go hlohleletša kgolo.
Sepikara le Modulasetulo ba Hlomphegago,
Go goketša bokgoni bja nagašele bakeng sa ekonomi ya rena ye e golago, re tla laletša poledišano le bakgathatema ba go fapana ka ga Pholisi ya Khudugo.
Gape re tla šetša pele tshekaseko ya melawana ya bisa go fihlelela tekanetšo gare ga tšhireletšo ya bosetšhaba le kgolo ka go tša boeti.
Magagešo le bagwera,
Mo SoNA ya Phupu 2014, ke boletše ka nyakego ya go matlafatša lekala la meepo le go tšwetšapele tikologo ya mošomo ye e nago le khutšo.
Re be re hlobaela nako yeo, ka bontši bja maipelaetšo a matelele ao ka nako ye nngwe a bego a e ba le dikgaruru.
Phethagatšo ya palo ya mananeo a se makae a ka fase ga Kwano ya Tlhako ya Intasteri ya Meepo ye e Swarelelago, e hlotše khutšo le kholofelo ka lekaleng la meepo, yeo e lego seikokotlelo sa ekonomi ya rena.
Diforamo tša Thibelo ya Bosenyi bja Meepong di hlomilwe ka diprofenseng tša Leboa Bodikela, Limpopo, Foreisetata, Mpumalanga le Gauteng.
Mmušo o tla tsenya tirišong dikwano tše di fihleletšwego le Borakgwebo le Bašomi, go akaretšwa tlhokomedišo ya mogolo wa bosetšhaba wa minimamo.
Gape re ikgafetše mo SoNA ya ngwaga wa go feta go tsošološa ditoropo tše di nago le mathata tša meepo gomme kgatelopele ye ntši e dirilwe.
Palomoka ya R2,1 bilione e beetšwe thoko bakeng sa morero wo ka R290 milione ye e amogetšwego ya Mpshafatšo ya Mešašana go la Mpumalanga, Leboa Bodikela, Gauteng, Kapa Leboa, Limpopo le Foreisetata.
Mešašana ye 133 e a lekolwa goba e beakanyetšwa go mpshafatšwa ka Lenaneo la Bosetšhaba la Thekgo ya Mpshafatšo.
Mafelo a le 32 a mpshafatšwa gomme diprotšeke tše 87 tša dintlo di a phethagatšwa go kgabaganya ditoropo tša meepo tše di filwego šedi ya mathomo.
Sa bohlokwa, Mmušo, lekala la meepo le Mokgatlo wa Dipanka wa Afrika Borwa di saenne Konteraka ya Leago ya hlabollo ya madulo a batho a a swarelelago.
Mmušo gape o tšwelapele go aba thekgo ya hlabollo ya leago ka gare ga ditšhaba tša meepo. Thekgo ye nngwe e akaretša bokgoni bja sethekniki mabapi le Maano a a Kopantšwego a Tlhabollo le hlabollo ya Mafelo a go Ikgetha a Ekonomi.
Ditoropo tša meepo gape di thušwa ka tsenyo tirišong ya leano la kabo ya ditirelo tša masepala la ‘Poelomorago go tša Motheo’.
Ka kgonthe tše ntši di dirilwe go aga ditoropo tša rena tša meepo.
Mmušo gape o sekaseka tatelo ya dikhamphani tša meepo ya dithakete tša Tšhatha ya Meepo ya 2014.
Ke bušeditše Molao wa Tlhabollo ya Methopo ya Peteroleamo le Diminerale Palamenteng go kgontšha phošollo ya tše dingwe tša ditlhaelelo tša molaotheo le ditabana tše dingwe.
Magagešo,
Go fetola dikgopelo tša kgwebo, Mmušo o kopantše dikelo tša khuetšo ya tikologo, dikgopelo tša meetse le ditokelo tša meepo gomme go beilwe bontši bja matšatši a 300 a ditumelelo tše ka moka gore di fiwe.
Go tlaleletša, gape re tla hloma Kantoro ya Tefišo ya Dikgoro ka moka go šogana le dingongorego le mathata a babeeletši.
MaAfrika Borwa a gešo,
Ngwaga wa 2015 o tla bona dikaonafatšo melaong ya bašomi go tšwetšapele ditokelo tša bašomi.
Kgoro ya Mešomo e tla sekaseka diphetho tša lekala la temo, dikgwa, tšhireletšo ya poraebete, makala a marekišetšo a magolo le a marekelo.
Re letetše pheleletšo ya Molao wa Ditirelo tša Mešomo wa 2014 woo o hlomago semmušo tirelo ya setšhaba ya mešomo.
Gape molao o laola semmušo mafelo a mešomo a dietšentshi tša poraebete tše di nyakelago mešomo le ditirelo tša mešomo ya nakwana, go thibela tlaišo ya batho ba ba nyakago mešomo bao ba se nago kgonono.
Go tlaleletša, Molao wa Inšorense ya Bohlokatiro wa 2001 o tla fetolwa go kaonafatša dikholego go baholegi le go akaretša bašomedi ba setšhaba tirišong ya Molao.
Maloko a a hlomphegago le baeng ba ba hlomphegago,
Kgwebopotlana ke kgwebo ye kgolo.
Mmušo o tla beela thoko 30% ya magoro a maleba a theko ya mmušo a go reka go tšwa go di-SMME, dikoporase le go tšona dikgwebong tša makheišeneng le tša dinagamagaeng.
Gape re tla tšwela pele go tšwetšapele menyetla ya baswa.
Etšentshi ya Bosetšhaba ya Tlhabollo ya Baswa e abetše dikgwebo tše nnyane tša go laolwa ke baswa ba 765 R25 milione mo ngwageng wa go feta wa ditšhelete naga ka bophara.
Gape Etšentshi e dirile kamano le Koporase ya Tlhabollo ya Intasteri le Etšentshi ya Matlotlo a Dikgwebopotlana ka kamanong ya makalatharo yeo e tšweleditšego sekhwama sa R2,7 bilione bakeng sa baswa.
Magagešo,
Ngwaga wa 2015 o tla laetša mathomo a kgato ya mathomo ya thakgolo ya porotepente. Mmušo o tla kgokaganya dikatontoro ka mebasepaleng ye seswai ya selete.
Yona ke Ngaka Kenneth Kaunda go la Leboa Bodikela, Gert Sibande go la Mpumalanga, O.R. Tambo go la Kapa Bohlabela, Pixley ka Seme go la Kapa Leboa, Thabo Mofutsanyane go la Freistata, Umgungundlovu le Umzinyathi go la KwaZulu-Natal, le Vhembe go la Limpopo.
Mmušo gape o tšeere sephetho sa go hlaola Telkom bjalo ka entšentshi ya ketapele go thuša ka thakgolo ya porotepente.
Bjalo ka karolo ya go tšwelapele ka go hlohleletša kgolo, ka go thekga dikhamphani tše di laolwago ke mmušo, ditshepetšo di tšwela pele go phethagatša leano la tokišo la matšatši a 90 le maikemišetšo a lona e lego go matlafatša matlotlo a Tirelo ya Afrika Borwa ya Difofane (SAA).
Ka go realo, tše dingwe tša ditobo tše di bopago karolo ya ditsela tša boditšhabatšhaba di tla fedišwa.
Eupša, re tla dira se ka mokgwa woo o senago khuetšo ye mpe maetong, kgwebišanong le boeting gare ga Afrika Borwa le lefase.
Magagešo,
Lenaneo la Bosetšhaba la Tlhabolo ya Mananeokgoparara le tšwela pele go ba sehlodi se segolo sa mešomo le sehlohleletši sa kgolo ya ekonomi.
Meetse ke mothopo wo bohlokwa wa kgolo ya ekonomi le bophelo bjo bo kaone. Diprotšeke tše mmalwa tše maikemišetšo a tšona e lego go aba meetse a tšhomišo ya ka intastering le malapeng di kgatong ya phethagatšo goba peakanyo go dikologa naga.
Diprotšeke tše kgolo di akaretša Protšeke ya Meetse ya go la Kapa Bohlabela, Letamo la Jozini go la Umkhanyakude go la KwaZulu-Natal le diprotšeke tša Bushbuckridge go la Mpumalanga le Kgato ya Mathomo ya Koketšo ya Meetse a Dikwena tša Mokolo go la Limpopo.
Kgatelopele e dirilwe go kaonafatša kabelo ya meetse go mafelo ao a amilwego ke tlhaelelo, a bjalo ka Masepala wa Selete sa Makana go la Kapa Bohlabela, Masepala wa Selete wa Ngaka Modiri Molema go la Leboa Bodikela le Giyani go la Limpopo fao re ketekilego kabelo ya meetse go metse ye 55 ka Diphalane ngwaga wa go feta.
Mohlomphegi Sepikara le Modulasetulo wa NCOP e re ke hlohleletše bohle ka nageng go boloka meetse. Lerothi le lengwe le le lengwe le bohlokwa. Naga e loba R7 bilione ka ngwaga ka lebaka la ditobo tša meetse.
Go fediša tlhohlo ye, Mmušo ka Kgoro ya Meetse le Tlhwekišo ya Digweregwere o tla hlahla bašomi goba dipolambara tše 15 000 tšeo di tlago lokiša dipompi ka ditšhabeng tša tikologo tša bona.
Re a thaba, gobane moeng wa rena wa go ikgetha, ke mofenyi wa Mosadi wa Difoka tša Pabalelo ya Meetse, Mohumagadi Mapule Phokompe go tšwa Mahikeng go la Leboa Bodikela.
Magagešo,
Mananeo a mananeokgoparara a tšwela pele go oketša mararankodi a dinamelwa le go kaonafatša ditsela e lego seo se laetšago kgolo ya ekonomi gabotse.
Kgoro ya Dinamelwa e tla šomiša R9 bilione go Thušo ya Tlhokomelo ya Ditsela tša Diprofense goba Lenaneo la Sihamba Sonke le R11 bilione go mpshafatšo le tlhokomelo ya ditsela tšeo di sego tša lokelwa dikgorwana tša go lefiša.
Ka godimo ga R6 bilione e tla šomišwa ka ditoropokgolong tše 13 go peakanyo, kago le tšhomišo ya mararankodi a dinamelwa tša bohle tše di kopantšwego nakong ya ngwaga wo wa ditšhelete.
Gape re tla tšwelapele go kaonafatša mananeokgoparara ka dikolong le diinstitšhušeneng tša thuto ya godimo go hlola tikologo ye e swanelago go ithuta le go ruta.
Ka Protšeke ya Kabo ya Mananeokgoparara a Dikolo a a Akgofišitšwego, ao e lego karolo ya Leano la Bosetšhaba la Mananeokgoparara, dikolo tše diswa tše 92 difeditšwe go fihla gabjale gomme tše 108 di sa agwa.
Dikolo tša go balelwa go 342 di amogetše meetse la mathomo.
Dikolo tše 351 di amogetše tlhwekišo ya seriti mola tše 288 di tsenyeditšwe mohlagase.
Re gatela pele. Re setšhaba se se šomago.
Mmušo o hlaotše mafelo a 16 a kago ya dikhamphase tše diswa tše 12 tša Dikholetše tša Thuto le Tlhahlo tgo ya dikhamphase e 108 di sa agw le mpshafatšo ya dikhamphase tše pedi tše di lego gona.
Gape mošomo o tšwela pele go hloma diyunibesithi tše diswa tše tharo, Sol Plaatjie go la Kapa Leboa, Yunibesithi ya Mpumalanga leYunibesithi ya Disaense tša Maphelo le tša go Amana Nao ya Sefako Makgatho.
Maloko a a Hlomphegago,
Re tšwela pele go abela batho ba rena dintlo. Ka 30 Lewedi 2014, palomoka ya palo ya ka godimo ga dintlo tše 50 000 di abilwe ka dikarolong tša sapsiti le ya dintlo tše di sa turego.
Mmušo gape o tla abela bagale ba Sešole dintlo tše 5 000. Mmušo gape o tla šoma go fediša tšhalelonthago ya mangwalo a bongnaga a dintlo tša pele le tša morago ga 1994.
Sepikara le Modulasetulo ba Hlomphegago,
Mo ngwageng wa go feta re tsebišitše mananeo a mangwe a boithomelo go phethagatša Leanotlhabollo la Bosetšhaba.
Ngwaga wa go feta re thakgotše Operation Phakisa, mokgwa wa laporatori wo o tšweletšago dipoelo go peakanyo le phethagatšo ya mananeo.
Maikemišetšo a Operation Phakisa ka ekonomi ya lewatle ke go dira gore e bulele kgwebo ya dikepe, mareahlapi, temo ya meetseng, meepo, oli le gase, makala a payotheknolotši le a boeti.
Re beetše thoko peeletšo ya R9,2 billion nyakišišong ya gase le oli ka boemakepeng bja Saldanha bjalo ka karolo ya protšeke ya Operation Phakisa.
Operation Phakisa go Protšeke ya Koketšo ya Kliniki ya Maleba e ikemišeditše go tšwetšapele bokgoni, bokgontšhi le boprofešenale ka dikliniking.
Bjale re tla šomiša Operation Phakisa ka lekaleng la meepo. Ke laetše mmušo go šomišana le lekala la meepo go tšweletša ditharollo tša go hola bohle tša methopo ya rena ya diminerale.
Magagešo le bagwera,
Mo mengwageng ye mehlano ya go feta, mmušo o fihleletše dikatlego tše kgolo tlhokomelong ya maphelo.
Ngwaga wo, re ya go thakgola lenaneo le legolo la go fetola dilo kgahlanong le Bolwetši bja Mafahla (TB), ka nepišo ya go ikgetha go ditšhaba tše tharo, basenyi mafelong a Ditirelo tša Tshokollo, bašomi ba meepong le badudi ba ditoropong tša meepo.
Twantšhong ya leuba la HIV le AIDS, khamphani ye e laolwago ke mmušo, Ketlaphela, e hlomilwe gomme e tla tšea karolo kabong ya diantiretrobirale go Kgoro ya Maphelo.
Sepikara le Modulasetulo ba Hlomphegago,
Re swanela go tšwela pele go šomišana ka thata go lwantšha bosenyi le go bopa ditšhaba tše di bolokegilego.
Re gatela pele twantšhong ya bosenyi kgahlanong le basadi le bana.
Yuniti ya Dinyakišišo tša Melato ya Thobalano le Tšhireletšo ya Bana ya Tirelo ya Afrika Borwa ya Sephodisa (SAPS) e kgonne go iponela dikotlo tša bophelo ka moka tše 659 kgahlanong le basenyi ba bosenyi bjo bo lego kgahlanong le basadi le bana.
Re naga ya temokrasi ebile re amogela tokelo ya setšhaba ya go dira boipelaetšo. Efela, re dira boipiletšo bja gore maipelaetšo a swanela go ba ka fase ga molao ebile a swanetše go ba a khutšo bjalo ka ge go laeditšwe ka gare ga Molaotheo.
Maphodisa a bušeditše taolong ditiragalo tša maitshwaro a setšhaba tše 13 575, tše di bopšago ke ditiragalo tše 1 907 tša go se be le khutšo le tše 11 668 tša khutšo.
Ntwa kgahlanong le bomenetša e tšwela pele go išwa pele ke Komiti ya Bomenetša ya Ditona.
Mmušo lokišitše diinstitšhušene tše šupa tša go lwantšha bomenetša le dikarolwana tše 17 tša molao tšeo maikemišetšo a tšona e lego go thibela bomenetša. Se se laetša tšhomišano ka mmušo go fediša leuba le ka mo nageng.
Mo ngwageng wa ditšhelete wa 2013/14, batho ba 52 ba bonwe molato ka melatong ya go akaretša ditšhelete tše ka godimo ga R5 milione.
Bašomi ba mmušo ba 31 ba bonwe molato mo kotareng ya mathomo ya 2014/15 le ditaelo tša thibelo tša boleng bja R430 milione di fihletšwe.
Go thibela bomenetša le go tšwetšapele pušo ya maitshwaro, ka Manthole re saenne Molao wa Taolo le Tshepedišo ya Mmušo woo magereng a tše dingwe o thibelago bašomi ba mmušo go dira kgwebo le Mmušo.
Magagešo,
Kabinete e amogetše magato a bogale ebile e le a kopantšwego go thibela bohodu bja ditšhukudu ka nageng.
Magato a akaretša ditshepedišo tša mohlakanelwa tše di tšwelago pele le dinagamabapi tše bohlokwa, kgoboketšo ya bohlodi ye e kaonafetšego le go oketša tšhireletšo mašokeng a diphoofolo a bosetšhaba le a diprofense fao go nago le ditshukudu.
Gape mmušo o dirile kgatelopele ye kgolo ka go hloma Etšentshi ya Taolo ya Mellwane, go laola mafelo a botseno ka mokale go kaonafatša tšhireletšo.
Go tšwelapele go kaonafatša phihlelelo ya dipukwana tša boitsebišo, badudi go thoma ngwaga wo ba tla kgona go kgopelo Karata ya Boitsebišo dipankeng tša tikologo ya bona ka lebaka la kwano gare ga Kgoro ya Merero ya Selegae le dipanka tše dingwe ka nageng.
Sepikara le Modulasetulo ba Hlomphegago,
Go aga mmušo wo o hlokomelago, wo o šomago botse le go fa phetolo go tla tšwela pele go fiwa šedi ya pele.
Mo SoNA ya 2014 ke rile re tla tšwetšapele le go kaonafatša maphelo a bagolofadi. Ka Manthole ngwaga wa go feta, Kabinete e lokolotše sengwalwa sa Pholisi ya Bosetšhaba ya Ditokelo tša Bagolofadi gore setšhaba se dire ditshwayotshwayo.
Magagešo,
Pušoselegae ke šedi ya bohle. Re swanela go e dira gore e šome.
Re thakgotše lenaneo la “Poelomorago go tša Motheo” go tšwetšapele pušo ye botse le tshepedišo ye botse ka go fokotša tshenyo, go šomiša ditšhelete tša setšhaba botse, go thwala bašomi ba ba nago le bokgoni le go kgonthišiša gore go ba le tlhalošo le maikarabelo ka mebasepaleng.
Tlhako ya Tlhabollo ya Dinagatoropo ye e Kopantšwego ye e tsebišitšwego mo SoNA ngwaga wa go feta ka Phupu, e amogetšwe ke Kabinete.
MaAfrika Borwa a gešo,
Go tšea karolo kagong ya Afrika ye kaone, Afrika Borwa e tšwetšepele go thekga khutšo le tšhireletšo le kopanyo ya ekonomi ya selete ka kontinenteng.
Palo ya dipoelo tše bohlokwa e tšweletše.
Bokgoni bja Afrika bja Thušo ya ka Pela go Mathata, fao Afrika Borwa e tšeago karolo ebile e le molelokomothomi e tsentšwe tirišong.
Sešole sa Bosetšhaba sa Tšhireletšo ya Afrika Borwa (SANDF) le SAPS di tšwetšapele go tšea karolo ka mafolofolo ka thibelong ya dithulano le hlolo ya khutšo ka kontinenteng.
Afrika Borwa gape e tšwelapele go thekga masolo a tharollo ya dithulano ka Lesotho, Sri Lanka le South Sudan, tše di etilwego pele ke Motlatšamopresidente.
Tšhomišano ya ekonomi le bašomišane ba rena ba BRICS e matlafaditšwe ge dikwano tše pedi tša mathomo tša go akaretša mebušo di phethilwe nakong ya Samiti ya botshelela ya BRICS.
Ye e be e le Kwano ka ga Panka ye Mpsha ya Tlhabollo le Kwano ya go Hloma Peakanyo ya Resefe ya tša Tšhoganetšo.
Sepikara le Modulasetulo ba Hlomphegago,
Dinaga tša Leboa tše di hlabologilego di dula e le bašomišani ba bohlokwa go Afrika Borwa ka fao naga e kgonago go tšwetšapele pholisi ya yona ya bosetšhaba le ya nagadišele.
Re na le kamano ye bohlokwa le Kopano ya Yuropa, magareng a tše dingwe, ka Lenaneo la Peeletšo ya Mananeokgoparara la Afrika Borwa la boleng bja go balelwa go R1,5 bilione.
Mpshafatšo ya Molao wa Sebaka le Kgolo ya Afrika ka morago ga Lewedi 2015 le kholofetšo ya go thekga diprotšeke tša khutso tša go etwa pele ke Afrika ka kontinenteng di magareng a dipoelo tše bohlokwa tša Samiti ya boetapele ya Dinagakopano tša Afrika ye e swerwego ka Amerika ngwaga wa go feta.
Magagešo,
Maemong a mohlakanelwa, 2015 ke segopotšo sa bo70 sa Ditšhabakopano seo se tlišago nepišo ye bogale ya nyakego ya phetogo ya Lekgotla la Ditšhabakopano la Tšhireletšo le diinstitšhušene tše dingwe tša boditšhabatšhaba.
Magagešo,
Bagale ba bosetšhaba ba tokologo, Moses Kotane le JB Marks ba tla bolokwaleswa ka Afrika Borwa ka Hlakola.
Re leboga mmušo le batho ba Kopano ya Rašia ge ba hlokometše mašaledi a bagale ba rena ka seriti mengwaga ye mentši bjalo.
Dipapading, Sehlopha sa Afrika Borwa se tla tšea karolo go Dipapadi tša Afrika ka Moka go la Congo Brazzaville ka 2015.
Di-springbok di tla tšea karolo ka Sebjaneng sa Lefase sa Boto ya Papadi ya Rakbii (IRB) seo se bapalelwago England ka Lewedi 2015.
Diprotheya di kua Australia le New Zealand go tšea karolo go Sebjana sa Lefase sa Kherikhethe sa Mokgatlo wa Boditšhabatšhaba wa Kherikhethe. MaAfrika Borwa ka moka a swanetše bjalo ka tlwaelo, go thekga dihlopha tša bosetšhaba.
Gape re swanetše go lebogiša Bafana Bafana ba rena. Ke nagana gore le tla dumelelana le nna gore lekgeng le ba kgotsofaditše dinyakwa ka dihlora.
Ba be ba le ka sehlopheng sa go bitšwa “sehlopha sa lehu le bophelo” gomme ba šomile ka gohle ka mo ba kgonago.
Re swanetše go ba fa thekgo, ba re thabišitše.
Maloko a a Hlomphegago,
Re tla tšwela pele go godiša maphelo a bophelo bjo bo botse le go hlohleletša badudi go tlogela go goga motsoko le tirišompe ya bjala le diokobatši.
Ka go realo, ka la 10 Mopitlo re tla keteka Letšatši la Maphelo la Sepela ka Maoto, tiragalo ya boditšhabatšhaba ye e tšwetšwago pele ke Mokgatlo wa Lefase wa Maphelo. Gape letšatši le thulana le segopotšo sa tlhomamišo ya Mopresidente Mandela.
Magagešo,
MaAfrika Borwa a gešo,
Tše ntši di fihleletšwe mo ngwageng wa go feta. Re dumela gore dintlha tša rena tša ekonomi tše senyane tša leano la magato a ekonomi di tla kopanya diphihlelelo, le go hlohletša kgolo ye e nyakegago kudu.
Mo ngwageng wo wa Tšhatha ya Tokologo le Kopano Kgatong ya go Tšwetšapele Tokologo ya Ekonomi, re ineela gape go kopano le go šoma ka maatla go kgonthišiša katlego ye e tšwelago pele ka nageng ya rena ye botse.
Mmogo re tšwetša pele Afrika Borwa!
Ke a leboga.
