Maafrika Tshipembe vha hashu,
Ho no fhela miṅwedzi ya 15 u bva tshe ha ḓivhadzwa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka hu tshi itelwa nndwa ya u lwa na dwadze ḽa tshitzhili tsha corona.
A ri athu vhuya ra ṱangana na tshiwo tsha zwa mutakalo tsho vhifhaho ngaurali u bva tshi tsheetsho, kana zwaho, tshe tsha fhedza tshifhinga tshilapfu ngaurali.
Zwi a pfesesea uri vhunzhi ha Maafrika Tshipembe zwazwino vha vho pfa vho neta nahone vho lemelwa.
Ri kha ḓi vha zwililoni, ri tshi lilela vhunzhi ha vhathu vhe vha ri sia, nahone ri kha ḓi kundelwa u lwa na masiandaitwa manzhi e dwadze iḽi ḽa vha nao kha mishumo ya vhathu vha dzimiḽioni.
Ndi a zwi ḓivha uri zwazwino a ri tsha kona u konḓelela nyiledzo hedzi dze ra hweswa kha matshilo ashu.
Ndi khou dovha hafhu nda tou zwi pfesesa tshoṱhe uri a vha khou vhuya vha farea zwavhuḓi na luthihi nga nyiledzo hedzi dzine dza fhungudza mbofholowo yavho ya u enda, u kuvhangana, u ṱangana na vhaṅwe vhathu, u ita zwa vhurereli khathihi na uri kha dziṅwe nyimele, a vha tsha kona na u ya mishumoni.
Fhedzi naho zwo ralo, ri a zwi ḓivha uri hedzi nyiledzo dzo thusa vhukuma kha u langa u phaḓalala ha iyi vairasi.
Ro pfuka nga fhasi ha nṱha mbili dzi vhavhaho dza u kavhiwa nga vairasi iyi fhedzi ra ḓi konḓelela.
Fhedzi nga u vha na tshumisano, ro kona u fhungudza tshivhalo tsha u kavhiwa he ra fhedza ro thivhela u lozwea ha matshilo a vhathu vhanzhi.
Ri a zwi ḓivha uri naho miṅwedzi ya 15 yo fhelaho yo vha miṅwedzi i konḓaho, zwazwino ro no thoma mushumo wa u vusulusa na u fhaṱulula.
Naho mbekanyamushumo yashu ya muhaelo wa vhathu nga vhunzhi yo swika he ya ṱangana na thaidzo dzo fhambanaho, zwazwino i khou thoma u takuwa nahone ro no dzhena kha nḓila ya u kona u langa dwadze iḽi.
Fhedziha, naho ri tshi khou tea u vha na fulufhelo, ri kha ḓi vha ro livhana na thavha khulwane.
Zwazwino ri kha luṱa lwa vhuraru lwa u kavhiwa. Ri khou tea u langa holwu luṱa luswa lwa u kavhiwa.
U bva tshe nda amba navho lwa u fhedzisela vhege mbili dzo fhiraho, tshivhaloguṱe tsha huṅwe u kavhiswa huswa nga ḓuvha tsho no engedzea kavhili.
Nga tshenetsho tshifhinga, ro vha ri tshi khou rekhoda tshivhaloguṱe tsha huṅwe u kavhiwa huswa tshi linganaho 3 700 nga ḓuvha.
Kha maḓuvha a sumbe o fhelaho, ro rekhoda tshivhaloguṱe tsha huṅwe u kavhiwa huswa tshi linganaho 7 500 nga ḓuvha.
Zwa u valelwa vhuongeloni nga mulandu wa COVID-19 kha maḓuvha a 14 o fhelaho zwo gonyela nṱha nga 59% u fhira kha maḓuvha a 14 a phanḓa ha ayo o fhelaho.
Tshivhaloguṱe tsha vhathu vhe vha lovha nga mulandu wa COVID-19 ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe tsho engedzea nga 48%, u bva kha vhathu vha linganaho 535 vhege mbili dzo fhelaho u swika kha vhathu vha linganaho 791 kha maḓuvha a sumbe o fhelaho.
Nga nnḓa ha vunḓu ḽa ngei Kapa Devhula, maṅwe mavunḓu oṱhe a khou ṱangana na u engedzea ha u kavhiwa.
Mavunḓu maṋa – ḽa Gauteng, Freyi Sṱaṱa, Devhula Vhukovhela na ḽa Kapa Devhula – ndi ane zwazwino a vha kha luṱa lwa vhuraru lwa tshiofisi lwa u kavhiwa, ngeno ayo maṅwe o salaho na one a tshi khou tevhela.
Tshivhalo tsha ndingo dzi sumbedzaho vhathu vho kavhiwaho nga COVID-19 – izwo zwine zwa vhidzwa uri ndi tshikalo tsha vho kavhiwaho – tshi khou bvela phanḓa na u gonya ngei Gauteng, Limpopo, Kapa Vhukovhela, Freyi Sṱaṱa na ngei KwaZulu-Natal.
Kha mavunḓu aya oṱhe, Gauteng ndi ḽoṋe ḽo kwameaho vhukuma.
Ndi ḽoṋe ḽine ḽa vha na tshivhalo tsha mbili-tsha-raru tsha huṅwe u kavhiwa huswa ho rekhodiwaho vhegeni yo fhelaho.
Uhu u engedzea ha zwiwo zwa u kavhiwa ngei Gauteng zwazwino hu khou itea nga luvhilo nahone nga tshivhalo tsha nṱhesa u fhirisa zwe zwa vha zwi zwone nga tshenetshi tshifhinga kha nṱha dzo fhiraho.
Nga murahu ha maḓuvha a si gathi, zwi nga konadzea uri tshivhalo tsha huṅwe u kavhiwa huswa fhano Gauteng tshi fhire tshivhalo tsha nṱhesa tshe tsha vha hone kha luṱa lwa vhuvhili.
Maongelo a phuraivethe vunḓuni zwazwino o vhiga uri a tsini na u ḓala.
Ri khou tea u dzhia vhukando ho khwaṱhaho nahone nga u ṱavhanya u itela u vhulunga matshilo.
Nahone uri ri kone u ita ngauralo, ri khou tea u humela kha u ita zwo teaho.
Ri khou tea u humbula nga ha nḓila ine vairasi iyi ya phaḓalala ngayo u itela uri muṅwe na muṅwe washu a vhone uri u khou ḓifara nga nḓila ine ya fhungudza khonadzeo dza phiriselo.
A ri tei u dzhiela fhasi milayo i sa konḓi ine ra i ḓivha uri ndi ya ndeme. Vhorasaintsi vhashu vho ri ṱalutshedza uri vairasi iyi i khou phaḓaladzwa nga mulandu wa vhuḓifari hashu.
Ri tea u humbula uri vhathu vhanzhi vhane vho kavhiwa nga COVID-19 a vha sumbedzi tsumbadwadze na nthihi.
Muthu ane vha nga vha vho dzula tsini nae ngomu thekhisini, a nga vha mushumisani, khonani kana muraḓo wa muṱa wavho musi vhe muṱanganoni wa zwa matshilisano a nga swika hune a vha o kavhiwa.
Vha nga swika hune vha kavhiwa musi vha tshi khou enda nga thekhisi ine a yo ngo vulwa mafasiṱere.
Vha nga wana vairasi u bva kha mushumisani wavho ane a sa ambare masiki wa tshifhaṱuwo nga nḓila ine wa thivhedza ningo yawe na mulomo.
Khonani yavho kana muraḓo wa muṱa wavho arali a tshi nga vha ṋetshedza tshinwiwa kana phuleithi ya zwiḽiwa a songo ṱamba zwanḓa zwawe kana u zwi sanithaiza, a nga vha shela vairasi.
Vha nga ya u dalela vhabebi vhavho vha vhaaluwa kana vhomakhulu wavho vha sa ḓivhi uri vho kavhiwa, vha fhedza nga u vha shela.
Vha nga dalela shaka ḽavho ane a vha na vhulwadze ha swigiri, mutsiko muhulu wa malofha kana vhuṅwe vhulwadze ha nga thungo, vha fhedza nga u mu shela naho hu na uri vhone vhaṋe vha khou ḓipfa vhe na mutakalo wavhuḓi.
Vha nga ya kerekeni kana kerekeni ya Vhamuslim, kana vha dzhena ngomu khefini yo ḓalesaho vhathu kana mavhengeleni, iyo misi yoṱhe, vha ḓi vha vha tshi khou pfukisela vairasi iyi kha vhaṅwe vhathu khathihi na u vhea mutakalo na matshilo a vhathu avho khomboni.
Thaidzo ndi ya uri, zwo leluwa vhukuma u phaḓaladza dwadze iḽi.
Arali ri tshi ḓivha uri ro swika he ra vha tsini na muthu o kavhiwaho nga COVID-19, ri tea u tevhedza milayo ya u ḓikhethela thungo lwa maḓuvha a fumi naho zwi tshi nga vha zwi tshi khou konḓa u ita ngauralo.
Heyi ndi iṅwe ya nḓila dza khwiṋesa dza u thivhela vairasi iyi kha u phaḓalala i tshi ya phanḓa.
Tshanduko dzi sa konḓi kha vhuḓifari hashu dzi nga ḓisa phambano khulwane vhukuma.
Ro no ḓi amba lunzhi nga ha fhungo iḽi, fhedzi zwo tea uri ri zwi dovholole ngauri kanzhi ri ḓi wana hu tshi vha na vhuṱudzeṱudze kha vhuḓifari hashu.
Ri tea u shuma nga nungo dzoṱhe, hu vhe na u ita zwithu nga nḓila i fanaho misi yoṱhe khathihi na u pfesesa zwiito zwashu.
Arali ri tshi nga vha na ṱhogomelo khathihi na u shuma nga nungo dzoṱhe, ri nga kona u fhungudza phaḓaladzo ya vairasi iyi khathihi na u tsitsela fhasi tshivhalo tsha u kavhiwa.
Arali hu tshi nga wanala hu na vhathu vha si gathi vhane vha ḓiwana vho kavhiwa tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe, zwi amba uri hu ḓo vha na vhathu vha si gathi vhane vha ḓo lwala, ha vha na vha si gathi vhane vha ḓo tea u valelwa vhuongeloni na vhathu vha si gathi vhane vha ḓo tea u vhewa kha Yunithi ya u Ṱhogomela vhalwadze vha Shishi nahone zwa amba uri ndi vhathu vha si gathi vhane vha ḓo ṱoḓa mutshini wa tshithusafamufemo.
Zwe ra zwi vhona kha nṱha mbili dza u kavhiwa dzo fhiraho, khathihi na zwe ra vhona zwi tshi khou itea ḽifhasini, ndi zwa uri musi zwiimiswa zwa mutakalo zwi tshi swika hune zwa kundelwa nga mulandu wa u ḓala ha vhalwadze vho valelwaho, hu swika hune vhunzhi ha matshilo a lozwea.
Tshipikwa tshashu zwazwino ndi u vhona uri hu na mimbete yo eḓanaho maongeloni ashu, vhashumi vha zwa mutakalo vho eḓanaho, zwithusamufemo zwo eḓanaho na gesedungi yo eḓanaho u itela u ṋetshedza ndondolo ya khwiṋesa kha muthu muṅwe na muṅwe ane a i ṱoḓa u ya nga hune zwa nga konadzea ngaho.
Uhu u engedzea ha u kavhiwa hu re nṱha ngaurali hu khou sumbedza uri ri tea u dovha hafhu ra khwaṱhisa nyiledzo dza u tshimbila ha vhathu khathihi na maguvhangano.
Ri khou tea u kombetshedza zwa u tevhedza milayo nga nḓila yo fhelelaho nahone ri tea u dzhia vhukando ho khwaṱhaho kha avho vhane vha si tevhedze milayo.
Nga mulandu wa tshenetshi tshivhalo tsha u kavhiwa tshine tsha khou engedzea ngaurali, ro mbo ḓi dzhia tsheo ya u vhea shango nga fhasi ha Ḽeveḽe ya vhuraru ya Tsivhudzo.
Hezwi zwi ḓo mbo ḓi thoma nga vhuya madekwana ano nga murahu ha musi milayo iyi yo no ḓivhadziwa.
Hezwi zwi amba uri:
- Tshifhinga tsha nyiledzo dza u tshimbila tshi ḓo thoma u bva nga awara ya 10 nga madekwana tsha guma nga awara ya 4 nga matsheloni.
- Zwifhaṱo zwa tshumelo dzine dza si vhe dza ndeme u fana na dzikhefi, dzibara na senthara dza zwa nyonyoloso zwi ḓo tea u vala nga awara ya 9 nga madekwana u itela uri vhashumi vhoṱhe na vharengi vha kone u enda vha tshi ya mahayani phanḓa ha musi tshifhinga tsha nyiledzo dza u tshimbila tshi tshi thoma.
- Maguvhangano oṱhe a nga ngomu a ḓo tea u dzhenelwa nga vhathu vha linganaho 50 ngeno ayo a nga nnḓa ha zwifhaṱo a tshi tea u dzhenelwa nga vhathu vha linganaho 100 fhedzi.
Arali fhethu ha muṱangano hu huṱuku lune ha si kone u lingana vhathu vha zwivhalo izwo nga nḓila ine ha kona u sala tshikhala tsho teaho vhukati havho, a hu tei u shumiswa vhuhulu vhu linganaho 50% ya vhuhulu nga u angaredza ha fhethu henefho ha u farela hone muṱangano.
Hezwi zwi katela tshumelo dza zwa vhurereli, vhuṱambo ha zwa poḽotiki na maguvhangano a zwa matshilisano hu tshi katelwa na dzikhefi, dzibara, thaveni khathihi na huṅwe fhethu hu fanaho na henefho.
- Vhathu vha dzhenelaho mishumo ya mbulungo na ya u vhulunga nga u fhisa zwitumbu a vha tei u fhira 50 nahone milayo yoṱhe ya zwa mutakalo na ya u sia tshikhala vhukati ha vhathu i tea u tevhedzwa.
Milindelo, maguvhangano a nga murahu ha mbulungo na maguvhangano a u ḓiphina nga u nwa mahalwa nga murahu ha mbulungo ha ngo tendelwa.
- Zwa u rengiswa ha mahalwa u bva mavhengeleni a halwa hu tshi itelwa u ya u nwa huṅwe fhethu ha thungo, zwi ḓo tou tendelwa fhedzi nga tshifhinga tsha vhukati ha awara ya 10 nga matsheloni u swika nga awara ya 6 madekwana u bva Musumbuluwo u swika Ḽavhuṋa.
Hezwi a zwi kateli maḓuvha a holodeni ya nnyi na nnyi.
Zwa u rengiswa ha mahalwa a u nwela henefho zwi ḓo tendelwa u ya nga zwine ḽaisentsi ya hone ya ṱalutshedzisa ngaho u vhuya u swika nga awara ya 9 nga madekwana.
Zwa u nwela mahalwa fhethu ha nnyi na nnyi u fana na dzibitshini na phakhani, zwo iledzwa.
Kha zwoṱhe zwe ra ita u swika zwino sa ndingedzo dza u langa dwadze iḽi, ro ḓi dzulela u dzhia maga o teaho nahone a elanaho na mishushedzo i ḓiswaho nga vairasi iyi.
Arali ra nga ṱavhanyedzesa u dzhia vhukando, kana ra kombetshedza maga a konḓaho, ikonomi i ḓo huvhala.
Musi zwo ralo, arali ra nga lenga u dzhia vhukando, kana arali vhukando vhune ra dzhia vhu songo khwaṱha, ri nga ḓiwana ri kha khombo ya u nga kundelwa u langa vairasi iyi.
Ngauralo, ro lavhelesa mbalombalo hedzi nga vhuronwane he ra fhedza nga u thetshelesa ngeletshedzo dza vhaḓivhi na vhorasaintsi vhashu.
Maga ane ra khou a vhea zwazwino o tea kha tshino tshiimo tsha khombo tshine ra vha khatsho nahone ndi a ndeme kha u vhulunga matshilo.
Nga nṱha ha zwenezwo, maṅwe maga a ndeme o fhambanaho a kha ḓi shuma na zwino.
Zwi kha ḓi vha khombekhombe na zwino uri muthu muṅwe na muṅwe a ambare masiki wa tshifhaṱuwo une wa thivhedza ningo na mulomo tshifhinga tshoṱhe musi e fhethu ha nnyi na nnyi.
Ndi mulandu wa vhugevhenga u sa ita nga u ralo.
Vhaṋe na vhalangi vha zwifhaṱo zwa nnyi na nnyi, dzisenthara, mavhengele, dzikhefi, thekhisi na mabasi vhoṱhe vha na vhuḓifhinduleli ha u vhona uri vhathu vhoṱhe vha re afho zwifhaṱoni kana ngomu zwiendedzini zwavho vha khou ambara masiki yavho.
Vha tea u vhona uri hu khou vha na maga o teaho a u sia tshikhala vhukati ha vhathu nahone maga ayo a khou tevhedzwa.
Ndi zwa ndeme u humbula uri arali tshivhalo tsha vhathu vha re afho zwifhaṱoni tshi tshi fhira tshivhalo tsha nṱhesa tsho tiwaho tsha vharengi kana vhashumi vho tendelwaho hu tshi itelwa uri hu kone u vha na tshikhala vhukati havho, zwenezwo zwi mbo ḓi dzhiiwa sa mulandu wa vhugevhenga.
Zwa u ya kha Ḽeveḽe ya vhuraru ya Tsivhudzo zwi ḓo kwama masia o fhambanaho a matshilo ashu nahone zwi nga ṱoḓa uri hu vhe na tshanduko kha mishumo na vhuṱambo he ra vha ro no vhu dzudzanya.
Hezwi zwi katela, sa tsumbo, nzudzanyo dza vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhaswa, he ha vha ho dzudzanyelwa uri vhu ḓo farelwa fhaḽa Pietermaritzburg matshelo.
Hovhu vhuṱambo zwazwino vhu vho ḓo itwa nga vidio, hune ha vho ḓo na u fhungudzwa ha tshivhalo tshihulwane tsha vhathu vhe vha vha vha khou tea u tou dzhenela vhuṱambo uvhu nga u tou kuvhangana, nahone Muphuresidennde na vhone vha vho ḓo amba na vhathu nga vidio.
Roṱhe ri na vhuḓifhinduleli ha u dzhia vhukando ho teaho u itela u ḓitsireledza khathihi na u tsireledza vhaṅwe.
Ndi vhuḓifhinduleli hashu roṱhe u fhungudza khombo ya u kavhiwa ine ya nga vha hone kha riṋe na kha vhaṅwe vhathu.
Roṱhe ri a zwi ḓivha uri mbekanyamushumo yashu ya muhaelo yo swika he ya vha na u fareledzea ho vhalaho.
Thaidzo yashu ya u thoma yo vha ya uri nga murahu ha u swika ha ṅanda yashu ya u thoma ya muhaelo, vhorasaintsi vhashu vho tambula uri khaelo ya AstraZeneca ye ra i renga u bva kha vha Serum Institute, tshine tsha vha tshiimiswa tsha zwa mishonga tsha ngei India, a i ṋetshedzi tsireledzo yo fhelelaho kha lushaka lwa vairasi ine ya vha yone yo andesaho fhano Afrika Tshipembe.
Ro dovha hafhu ra kwamea nga nḓila ine ya si vhe yavhuḓi nga ṱhahelelo ya u ṋetshedzwa ha khaelo ine ya vha hone ḽifhasini, zwe hezwi zwo khakhisa mbekanyamushumo dza muhaelo kha dzhango ḽa Afrika nga u angaredza khathihi na kha maṅwe mashango manzhi a re na ikonomi ya fhasi kana ya vhukati.
Nga murahu ha thaidzo dza AstraZeneca, khaelo ya Johnson & Johnson yo wanala i tshi nga ndi yone ya khwiṋe kha shango ḽashu sa izwi i na tsireledzo yo teaho kha lushaka ulwu lwa vairasi ngauri i tou ṱoḓa fhedzi phimamushonga nthihi nahone zwo leluwa u i vhulunga khathihi na u i endedza.
Fhedziha, zwa u ṋetshedzwa ha khaelo dza Johnson & Johnson zwo swika he zwa imiswa nga mulandu wa uri ho vha hu tshi kha ḓi itwa ṱhoḓisiso ya tshikafhadzo ya thimbwana dza khaelo kha ḽimaga ḽa vhaṋetshedzi ḽi re ngei Baltimore kha ḽa Amerika.
U swika zwino, mbekanyamushumo yashu ya u haela vhathu nga vhunzhi yo fhedza i tshi vho tou ḓitika kha khaelo ya Pfizer, ine ya ṱoḓa phimamushonga mbili dza khaelo.
Naho zwo ralo, vhashumi vha zwa mutakalo vha linganaho 480 000 vho vha vho no wana khaelo dzavho dza Johnson & Johnson u swika zwino sa tshipiḓa tsha Luṱa lwa 1 lwa mbekanyamushumo ya muhaelo.
Sa tshipiḓa tsha Luṱa lwa 2, vhaṅwe vhashumi vha zwa mutakalo vha linganaho 1.5 miḽioni khathihi na vhathu vha miṅwaha i re nṱha ha 60 vho no wana phimamushonga ya u thoma ya khaelo ya Pfizer.
Hezwi zwi ita uri tshivhaloguṱe tsha vhathu vho no wanaho khaelo tshi swike henefha kha miḽioni mbili.
Luvhilo lwa muhaelo lwo engedzea nga zwiṱuku, nahone zwazwino ri khou haela vhathu vha swikaho 80 000 nga ḓuvha kha vhupo ha muhaelo vhu linganaho 570 kha sekhithara dza muvhuso na dza phuraivethe.
Hetshi tshivhalo tshi ḓo engedzwa nga tshihaḓu kha vhege dzi ḓaho, sa izwi ri tshi khou lavhelela u tsireledza vhunzhi ha vhathu vha songo tsireledzeaho u ya nga hune zwa nga konadzea ngaho.
Thaidzo dza khaelo ya Johnson & Johnson zwazwino dzo tandululwa.
Nga mulandu wa hedzi thaidzo, phimamushonga dzi linganaho miḽioni mbili dzine dzo no bveledzwa u swika zwino, a si dzine dza nga shumiswa.
Ḽimaga ḽa vha Aspen ḽi re ngei Gqeberha hune ha vha Kapa Vhubvaḓuvha zwazwino ḽi khou kona u bvela phanḓa na u bveledza phimamushonga ntswa.
Khamphani yo ḓiṋetshedzela lwa tshoṱhe u engedza vhubveledzi nga nḓila khulwane khathihi na u thoma u ṋetshedza phimamushonga kha shango ḽoṱhe kha maḓuvha a si gathi a ḓaho.
Ro no ṱanganedza phimamushonga dza khaelo ya Pfizer dzi linganaho 2.4 miḽioni u swika zwino.
U swika mafheloni a ṅwedzi wa Fulwi, ri khou lavhelela uri ri ḓo vha ro no ṱanganedza tshivhaloguṱe tsha phimamushonga dza Pfizer dzi linganaho 3.1 miḽioni.
Ro wana vhuṱanzi u bva kha vha Johnson & Johnson ha uri vha khou lavhelela u ḓo rumela khaelo dzi linganaho miḽioni mbili fhano Afrika Tshipembe mafheloni a ṅwedzi.
Phimamushonga dza u thoma dze ra dzi ṱanganedza u bva kha vha Johnson & Johnson dzi ḓo shumiswa kha u haela vhadededzi zwikoloni zwashu hune nga murahu ha ḓo haelwa vhalindi vha tsireledzo vhane vha shuma vho livhana na khombo yeneyo.
Zwazwino, sa izwi vhunzhi ha thaidzo dza tshilengo tsha u ṋetshedzwa ha khaelo dzo no tandululwa, mushumo washu muhulwane we ra livhana nawo ndi u khunyeledza zwa u haelwa ha avho vhoṱhe vha miṅwaha ya 60 na u fhira hu si na tshilengo.
Hu khou anganyelwa uri zwazwino ri na vhukoni ha u haela vhathu vha linganaho 150,000 nga ḓuvha, nahone ri khou dzudzanya u engedza tshivhalo itshi u swika kha vhathu vha 250 000 nga ḓuvha nga u ṱavhanya.
Ngauralo, ndi khou ita khuwelelo kha vhathu vhoṱhe vha ḽino shango vha re na miṅwaha ya 60 na u fhira uri vha ḓiṅwalise – hu nga vha nga inthanethe, nga SMS, nga luṱingo kana nga u tou ḓivhonadza vhone vhaṋe – uri vha kone u haelwa hu si na tshilengo.
Ndi khou ita khuwelelo kha avho vhaṅwe vhathu vhoṱhe ya uri arali vha tshi ḓivha vhaṅwe vhathu vha re na miṅwaha ya u fhira 60 vhane a vha athu haelwa uri vha vha thuse u ḓiṅwalisa uri vha ḓo kona u haelwa.
Sa izwi ri tshi khou vhona tshikalo tsha u kavhiwa tshi tshi khou engedzea u mona na shango ḽoṱhe, hu na mbalombalo dzine dza sumbedza fulufhelo.
Kha tshivhalo tsha u kavhiwa tshi fanaho na tshenetshi nga tshifhinga tsha u thoma ha luṱa lwa vhuvhili mathomoni a ṅwedzi wa Nyendavhusiku ṅwaha wo fhelaho, ho vha hu na vhashumi vha zwa mutakalo vha linganaho 640 vhe vha kavhiwa nga COVID-19 kha tshifhinga tsha maḓuvha a sumbe.
Kha maḓuvha a sumbe o fhelaho, ho vha na vhashumi vha zwa mutakalo vha 64 fhedzi vhe vha kavhiwa.
Naho ri tshi tea u tou ḓiimisela nga nḓila yo fhelelaho u vhona uri a hu khou vha na mushumi na muthihi wa zwa ndondolamutakalo ane a khou kavhiwa, hezwi zwi sumbedza u fhungudzea zwihulwane kha tshivhalo tsha u kavhiwa, zwine zwo itiswa nga u shuma zwavhuḓi ha luṱa lwa u thoma lwa mbekanyamushumo yashu ya muhaelo.
Hovhu vhu tou vha vhuṱanzi ha uri khaelo dzi a shuma.
Zwi tea u ri ṱuṱuwedza uri ri engedze zwa u ṋetshedzwa ha khaelo khathihi na u vhona uri vhathu vhoṱhe vho teaho vha khou ḓiṅwalisa nahone vha khou fhedza vho wana khaelo dzavho.
Miṅwedzi ya fumiṱhanu yo fhelaho, musi ndi tshi khou amba na lushaka u bva fhaḽa Union Buildings, ndo amba uri:
“Dwadze heḽi ḽi ḓo fhira.
“Fhedzi zwi kha riṋe u ta uri dwadze iḽi ḽi ḓo dzhia tshifhinga tshingafhani, ḽi ḓo ḓisa tshinyalelo nngafhani, na uri zwi ḓo dzhia tshifhinga tshingafhani uri shango ḽashu na ikonomi yaḽo zwi vhuyelele ngonani.
“Ndi ngoho uri ri khou ṱangana na tshiimo tsha shishi tshi shushaho.
“Fhedzi arali ri tshi nga dzhia vhukando roṱhe, ri tshi nga dzhia vhukando zwino, nahone ri tshi nga dzhia vhukando ho khwaṱhaho, ri ḓo vhu fhenya hovhu vhulwadze.”
Nga murahu ha tshifhinga tsho fhelaho, nga murahu ha zwoṱhe zwe ra ṱangana nazwo, nga murahu ha zwoṱhe zwe ra ita na u zwi swikela sa lushaka, maipfi haya a kha ḓi vha ngoho u swika zwino.
Ro konḓelela zwinzhi sa lushaka nahone ra kunda.
A ri nga ḓo nyamiswa nga u hanganea, nyofho kana u shaya fulufhelo.
A ri nga ḓo shushedzwa nga vhuhulu kana vhukonḓi ha mushumo we ra livhana nawo.
Zwazwino ri khou kona u vhona nḓila yo livhaho kha u kunda dwadze iḽi.
Fhedzi hu kha ḓi vha na zwinzhi zwine ra kha ḓi tea u ita.
Ro zwi sumbedzisa uri ri na nḓila na dzangalelo ḽa u lwa na heyi vairasi.
Nahone ndi khou pfa ndo ḓala fulufhelo u fhira na tshifhingani tsho fhiraho ḽa uri ri ḓo bvelela.
Mudzimu kha vha shudufhadze Afrika Tshipembe khathihi na u tsireledza vhadzulapo vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
