MaAfrika-Dzonga varikwerhu,
I 15 wa tin'hweti kwatsa, kusukela loko hi tivisile Xiyimo xa Mhangu xa Rixaka hi ku angula eka ntungukulu wa khoronavhayirasi.
A hi si tshama hi hlangana na nkitsikitsi wa rihanyo wa ntikiso walowu eka nkarhi lowu nga hundza, kumbe wun'wana wo leha hi ndlela leyi.
Swa twisiseka leswaku vanhu va Afrika-Dzonga vo tala sweswi va titwa va karhele na ku hela timbilu.
Hi zila vutomi bya vanhu vo tala lebyi byi hi lahlekeleke, naswona hi le ku kayakayeni ku kondzelela nkhumbo lowukulu lowu ntungukulu lowu wu veke na wona ehenhla ka vutihanyisi bya timiliyoni ta vanhu.
Ndza swi tiva leswaku hi herile timbilu hi swikamanyeto leswi swi hi swi rhwexeke ehenhla ka vutomi bya hina.
Ndzi swi twisisa hi vutalo leswaku ma khumbeka hi mayelana na swikamanyeto leswi swi sivelaka ntshunxeko wa n'wina wa ku teka tendzo, ku hlengeletana na ku ku hlangana na vanhukulobye, eka swiyimo swin'wana, hambi ku ri ku tihanyisa.
Hambiswiritano hi tlhela hi swi tiva leswaku swipimelo leswi swi tirhile kahle eka ku kamanyeta ku hangalaka ka xitsongwatsongwana lexi.
Hi hundzile na ku kondzelela magandlati yo onhetela mambirhi ya ntluletavuvabyi.
Kambe hi ku tirhisana hi ehlisile mitluletavuvabyi leyi naswona hi siverile ku lahleka ka vutomi byo tala.
Ha swi tiva leswaku hambileswi a swi tika eka 15 wa tin'hweti leti nga hundza, hi sungurile ku hlakarhela na ku aka hi vuntshwa.
Hambileswi wu hlanganeke na swirhalanganyi swo talanyana, nongonoko wa hina wa nsawutiso wa xitshungu wu le ku kumeni ka matimba naswona ekuheteleleni hi le ndleleni ya ku lawula vuvabyi lebyi.
Kambe hambileswi hi nga na xivangelo xa ku tshemba, ha ha ri na ntshava ku yi khandziya.
Gandla ra vunharhu ra mitluletavuvabyi ri fikile. Hi fanele ku kamanyeta gandlati lerintshwa ra mitluletavuvabyi.
Kusukela loko ndzi vulavule na n'wina kuhundzayana mavhiki mambirhi lama nga hundza, nhlayo ya nhlayoxikarhi ya mitluletavuvabyi yintshwa ya siku na siku yi mbirhihatile.
Kutani, hi rhekodile kwalomu ka 3 700 wa mitluletavuvabyi ya siku na siku.
Eka nkombo wa masiku lama nga hundza, hi rhekodile nhlayoxikarhi ya 7 500 ya mitluletavuvabyi ya siku na siku.
Ku amukeriwa eswibedhlele hikwalaho ka COVID-19 eka 14 wa masiku lama nga hundza i 59% ehenhla kutlula 14 wa masiku lamo rhanga.
Nhlayo ya nhlayoxikarhi ya vanhu lava va lovaka hikwalaho ka COVID-19 siku rin'wana na rin'wana yi tlakukile hi 48% kusuka eka 535 mavhiki mambirhi kufika eka 791 eka nkombo wa mavhiki lama nga hundza.
Handle ka Kapa-N’walungu, swifundzakulu hinkwaswo swi le ku hlanganeni na mitluletavuvabyi leyi tlakukaka.
Swifundzakulu swa mune – Gauteng, Free State, N'walungu-Vupeladyambu na Kapa-N'walungu – swi le ka gandlati ra vunharhu ximfumo, loko leswin'wana swa ha tshinela eka xiyimo xolexo.
Nhlayo ya swikambelo swa COVID leswi kombaka ku va na yona – leswi swi vitaniwaka leswaku i mpimo wa ku va na yona – yi ya emahlweni yi tlakuka eGauteng, Limpopo, Kapa-Vupeladyambu, Free State na KwaZulu-Natal.
Eka leswi, Gauteng yi khumbekile kutlula mpimo.
Yi endla kwalomu ka mbirhivaxanharhu ya timhangu tintshwa eka vhiki leri nga hundza.
Ntlakuko wa mitluletavuvabyi eGauteng sweswi wa hatlisa na ku tala kutlula leswi a swi ri xiswona hi nkarhi wo fana eka magandlati ya nkarhi lowu nga hundza.
Hi xinkadyana xa masikunyana, swa koteka leswaku nhlayo ya timhangu tintshwa eGauteng yi ta hundza maninginingi ya gandlati ra vumbirhi.
Swibedhlele leswi nga riki swa mfumo swi vikile leswaku swi le kusuhi na ku tala.
Hi fanele ku teka goza hi ndlela leyi kombaka vuswikoti bya ku tirha na ku ponisa vutomi hi ku hatlisa.
Naswona ku endla leswi hi dinga ku vuyela eka swa masungulo.
Hi dinga ku titsundzuxa hilaha xitsongwatsongwana lexi xi hangalakeke hakona ku endlela leswaku un'wana na un'wana wa hina a tiyisisa leswaku hi tikhoma hi ndlela leyi yi hungutaka mikoteko ya ntluletano.
Hi boheka ku nga tshiki ku landzelela magoza yo sirhelela ya masungulo lama hi ma tivaka leswaku i ya nkoka swonghasi. Van'watisayense va ka hina va hi tivisa leswaku swi hikwalaho ka matikhomelo ya hina leswaku xitsongwatsongwana lexi xi hangalaka.
Hi boheka ku tsundzuka leswaku vanhu vo tala lava va tluleriweke hi COVID-19 a va kombi swikombeto swihi kumbe swihi.
Munhu loyi a nga ha vaka a tshamile ekusuhi na wena ethekisini, loyi a nga vaka mutirhikulobye, kumbe munghana kumbe xirho xa ndyangu eka nhlengeletano ya vanhu a nga ha va a tluleriwile hi vuvabyi.
U nga ha tluleriwa hi vuvabyi loko u teka rendzo ethekisini leyi nga hava mafasitere wahi kumbe wahi lama pfuriweke.
U nga khomiwa hi xitsongwatsongwana lexi kusuka eka mutirhikulobye loyi a nga ambaliki xipfalaxikandza xa yena hi ndlela leyi yi pfalaka nhompfu na nomu wa yena.
Munghana wa wena kumbe xirho xa ndyangu wa wena xi nga ha va xi nga hlambangi swandla kumbe ku kutla sanithayizara xi nga si hundzisela swakunwa kumbe puleti ya swakudya, naswona u nga tluleriwa hi vuvabyi.
U nga ha endzela vatswari va wena va vadyuhari kumbe vakokwana va wena, u nga swi tivi leswaku u tluleriwile hi vuvabyi kutani u va tluleta vuvabyi.
U nga ha endzela xaka ra wena leri nga na vuvabyi bya chukela, ntshikelelahenhlangatini kumbe xiyimo xo godzombela kutani u n'wi tluleta vuvabyi, hambiloko u titwa u hanyile kahle.
U nga ya ekerekeni kumbe ekerekeni ya Masurumani, kumbe u nga ha ya ekhefini ya swakudya leyi nga tala ntshungu kumbe emavhengeleni laha ku tala ntshungu kutani nkarhi hinkwawo u va u ri eku hundziseni ka xitsongwatsongwana lexi na ku veka rihanyo na vutomi bya van'wana enxungetweni.
Khombo ra kona, swi olovile hi ndlela yaleyo ku hangalasa vuvabyi lebyi.
Loko hi swi tiva leswaku hi vile laha ku nga na munhu loyi a tluleriweke hi COVID-19, hi boheka ku landzelela nawu wa ku hlambula ku ringana khume ra masiku swi nga ri na mhaka hilaha swi nga vaka swi kanganyisa hakona eka hina.
Leyi hi yin'wana ya tindlela ta kahle swinene ku yimisa xitsongwatsongwana lexi ku hangalaka ku ya emahlweni.
Ku cinca ka masungulo eka matikhomelo ku nga endla ku hambana lokukulu.
Hi vulavurile hi mayelana na leswi mikarhi yo tala, kambe swa fanela ku swi vuyelela hikuva kotala ku na michupuko eka mahanyelo ya hina.
Hi boheka ku va na vurhonwana hi endla hi ndlela yo fanana swinene na ku lemuka swinene swiendlo swa hina.
Loko hi va na vukheta na vurhonwana hi nga kota ku hunguta ntluletano na ku ehlisa mpimo wa ntluletavuvabyi.
Loko vanhu va ri vatsongo lava tluleriwaka hi vuvabyi eka nkarhi wun'wana wihi kumbe wihi, i vanhu vatsongo va khomiwaka hi vuvabyi, i vanhu vatsongo va dingaka ku amukeriwa eswibedhlele, i vanhu vatsongo va dingaka nhlayiso wa ICU, naswona i vanhu vatsongo va dingaka swipfunakuhefemula.
Leswi hi swi tivaka kusuka eka magandlati mambirhi lama nga hundza ya mitluletavuvabyi, na kusuka eka ntokoto wa le misaveni hinkwayo, hileswaku loko miako ya vutshunguri yi taleriwa kutlula mpimo vutomi byo tala bya lahleka.
Xirhangana xa hina sweswi i ku tiyisisa leswaku ku na mibedo ya le xibedhlele yo enela, vatirhi va rihanyo vo enela, swipfunakuhefemula swo enela na okisijeni yo enela ku nyika nhlayiso lowu nga kotekaka wa kahle eka munhu un'wana na un'wana lowu a wu dingaka.
Ntlakuko lowukulu eka mitluletavuvabyi yintshwa wu vula leswaku hi boheka nakambe ku tikisa swipimelo eka mfambafambo wa vanhu na tinhlengeletano.
Hi dinga ku sindzisa ku landzeriwa ka nawu hi matimba swinene naswona hi dinga ku teka goza ro tiya swinene ehenhla ka lava va nga landzeleriki swinawana leswi.
Hi ku tekela enhlokweni mitluletavuvabyi leyi tlakukaka, hikokwalaho hi tekile xiboho xa ku yisa tiko eka Levhele ya Vulemukisi ya 3.
Leswi swi ta sungula endzhakunyana madyambu lawa xikan'wekan'we loko swinawana leswi swi gazetiwile.
Leswi swi vula leswaku:
- Tiawara ta xinawana xa ndhawu xa ku pimela nkarhi wa ku va ekaya ti ta sungula hi 10 nimadyambu kutani ti hela 4 nimixo.
- Mabindzu lama nga riki ya nkoka swonghasi kufana na tikhefi ta swakudya, tibara na tisenthara ta vutiolori ma ta dinga ku pfala hi 9 nimadyambu ku pfumelela vatirhi na vaseketeri va wona ku teka rendzo ku ya emakaya ku nga si sungula xinawana xa ndhawu xo pimela nkarhi wa ku va ekaya.
- Tinhlengeletano hinkwato ti ta pimeriwa mpimohenhla wa 50 wa vanhu endzeni ka miako na 100 ra vanhu ehandle ka miako.
Laha ndhawu yi nga yitsongo kutlula mpimo ku rhurhela tinhlayo leti ku ri na ku siyiwa ka mpfhuka exikarhi ka vanhu loku faneleke, kutani ku nga vi kutlula 50 wa tiphesente ta vundzeni bya ndhawu byi nga ha tirhisiwaka.
Leswi swi katsa vukorhokeri bya swa vukhongeri, swiendleko swa tipolitiki na tinhlengeletano ta vanhu, xikan'we na tikhefi ta swakudya, tibara, tithavhene, na tindhawu to fana.
- Ku ya emikosini na lomu ku hisiwaka kona mitsumbu swi nga ka swi nga hundzi 50 wa vanhu naswona ku siyiwa ka mpfhuka exikarhi ka vanhu hinkwako na milawu ya rihanyo hinkwayo swi fanele ku landzeleriwa.
Mirindzelo, tinhlengeletano ta le ndzhaku ka nkosi na tinhlengeletano ta ‘le ndzhaku ka ku rila’ a ti pfumeleriwi.
- Ku xavisiwa ka xihoko kusuka etindhawini to xavisa ku ya nwela ekule na tona swi ta pfumeleriwa ntsena exikarhi ka 10 nimixo na 6 nimadyambu kusuka hi Musumbhunuku kufika hi Ravumune.
Leswi a swi katsi tiholideyi ta mani na mani
Ku xavisiwa ka xihoko ku nwela endhawini yaleyo swi ta pfumeleriwa hi ku ya hi swipimelo swa layisense kufika hi 9 nimadyambu.
Ku nwiwa ka xihoko etindhawini ta mani na mani, to tanihi tibuwa na tiphaka, swi tshimbisiwile hi ndlela yo tiya.
Eka angulo wa hina hinkwawo eka ntungukulu lowu, hi lavile ku teka magoza lama ma faneleke na ku va lama ringanelaka nxungeto wa ntluletavuvabyi.
Loko hi teka goza hi ku hatlisa kutlula mpimo, kumbe hi rhwexa magoza yo tikisa kutlula mpimo, ikhonomi ya xaniseka.
Hi nkarhi wo fana, loko hi hlwela kutlula mpimo ku teka goza kumbe loko angulo wa hina wu tsanile kutlula mpimo, hi xungeta ku lahlekeriwa hi vulawuri bya xitsongwatsongwana lexi.
Hikokwalaho, hi vekile tihlo swinenenene eka data naswona hi landzelerile switsundzuxo swa vativinkulu na van'watisayense va ka hina.
Magoza lama hi ma vekaka sweswi ya fanerile eka levhele ya nxungeto naswona ya laveka swonghasi ku ponisa vutomi.
Hi ku engetela, magoza ya nkoka yo talanyana ya tshama ya ha ri kona.
Swi tshama swa ha boha eka munhu un'wana na un'wana ku ambala xipfalaxikandza lexi hi mikarhi hinkwayo xi angarhelaka nhompfu na nomu wa yena hi mikarhi hinkwayo eka tindhawu ta mani na mani.
I nandzu wa vugevenga ku nga endli tano.
Vini na vafambisi va miako ya mani na mani, mavhengele, tikhefi ta swakudya, mathekisi na mabazi hinkwavo va na vutihlamuleri bya ku tiyisisa leswaku vanhu lava nga eka miako ya vona kumbe eka swipandzamananga swa vona va ambala swipfalaxikandza.
Va boheka ku tiyisisa leswaku magoza ya ku siyiwa ka mpfhuka exikarhi ka vanhu ya kona naswona ya landzeleriwa.
I swa nkoka ku tsundzuka leswaku i nandzu wa vugevenga loko nhlayo ya vanhu lava nga eka miako leyi yi hundza nhlayo ya mpimohenhla ya tikhasimende kumbe vatirhi lava pfumeleriwaka leswaku kwalaho ku va na ku siyiwa ka mpfhuka exikarhi ka vanhu loku faneleke.
Ku yisiwa eka Levhele ya Vulemukisi ya 3 swi ta khumba swiphemu swo talanyana swa vutomi bya hina naswona swi nga ha lava ku cinca eka migingiriko leyi a hi yi kunguhatile.
Leswi swi katsa, tanihi xikombiso, milulamiselo ya ku tsundzukiwa ka Siku ra Vantshwa, leswi swi xeduriweke ku khomiwa ePietermaritzburg mundzuku.
Leswi sweswi swi ta va xiendleko lexi hambanisiweke, lexi nga na nhlayo leyi hungutiweke hi ndlela yo tivikana ya vanhu lava yaka hi xiviri, na mbulavulo wa le moyeni hi Phuresidente.
Un'wana na un'wana u na vutihlamuleri ku teka goza leri lavekaka swonghasi ku tisirhelela hina na van'wana.
Swi le ka un'wana na un'wana wa hina ku hunguta nxungeto eka hina na van'wana.
Hinkwerhu ha swi tiva leswaku nongonoko wa hina wa nsawutiso wu hlanganile na ku hlwela ko talanyana.
Xirhalanganyi xa hina xo sungula a ku ri leswaku ku fika ka xikatsa xa hina xo sungula xa swisawutisi, van'watisayense va ka hina va thumbe leswaku xisawutisi xa AstraZeneca lexi a hi xi xavile kusuka eka Serum Institute ya India a xi nyiki nsirhelelo wo ringanela ehenhla ka muxaka wa xitsongwatsongwana lowu a wu tele eAfrika-Dzonga.
Hi tlhele hi khumbiwa hi ndlela yo homboloka hi mikayivelo eka mphakelo wa misava wa swisawutisi, leswi swi kanganyiseke minongonoko ya nsawutiso eAfrika hinkwayo na le ka matiko ya malinghena ya le hansi na ya le xikarhi man'wana yo tala.
Endzhaku ka xirhalanganyi xa AstraZeneca, xisawutisi xa Johnson & Johnson xi tikombe ku va xihlawuriwa xa kahle swinene xa tiko ra ka hina tanihiloko xi sirhelela ehenhla ka muxaka lowu wa xitsongwatsongwana, hikuva xi lava mpimamurhi wun'we ntsena naswona swa olova ku xi hlayisa na ku xi tleketla.
Hambiswiritano, mphakelo wa swisawutisi swa Johnson & Johnson wu khomeletiwile hi vulavisisi eka ku onhaka ka swichelachelana efemeni ya mphakelo eBaltimore eUnited States.
Kutafika sweswi, hikokwalaho nongonoko wa hina wa nsawutiso wa xitshungu wu bohekile ku tshembela eka xisawutisi xa Pfizer, lexi xi lavaka mipimamurhi yimbirhi.
Hambiswiritano, 480 000 wa vatirhi va swa rihanyo va kumile xisawutisi xa Johnson & Johnson kutafika sweswi tanihi xiphemu xa Feyisi ya N'we ya nongonoko lowu.
Tanihi xiphemu xa Feyisi ya Mbirhi, vatirhi va swa rihanyo wa 1.5 wa timiliyoni to yisa emahlweni na vanhu lava nga na kutlula 60 wa malembe hi vukhale va kumile mpimamurhi wo sungula wa xisawutisi xa Pfizer.
Leswi swi tisa nhlayo hinkwayo ya vanhu lava va kumeke mpimamurhi wa xisawutisi kufika kwalomu ka timiliyoni timbirhi.
Rivilo ra misawutiso ri tlakukile hi ndlela leyi tiyelelaka, naswona sweswi hi le ku sawutiseni ka kwalomu ka 80 000 wa vanhu hi siku eka 570 wa tindhawu eka sekitara ya mfumo na leyi nga riki ya mfumo.
Nhlayo leyi yi ta kula hi ku hatlisa emavhikini lama taka, tanihiloko hi kongomisa eka ku sirhelela vanhu lava nga sirhelelekangiki vo tala hilaha swi kotekaka hakona.
Swiphiqo hi xisawutisi xa Johnson & Johnson sweswi se xi ololoxiwile.
Hikwalaho ka swiphiqo leswi, mipimamurhi ya timiliyoni timbirhi leyi se a yi humesiwile a yi tirhiseki.
Pulanti ya Aspen eGqeberha eKapa-Vuhumadyambu sweswi yi kota ku ya emahlweni na ku humesa mipimamurhi yintshwa.
Khamphani leyi yi tibohile ku tlakusa hi ndlela yo tivikana vuhumesi na ku sungula ku phakela tiko leri ku nga si hela masiku mangarimangani lama taka.
Kutafika sweswi hi kumile kwalomu ka 2.4 wa timiliyoni ta mipimamurhi ya xisawutisi xa Pfizer.
Hi ku hela ka Khotavuxika hi langutela, ku kuma ntsengo wa 3.1 wa timiliyoni ta mipimamurhi ya Pfizer.
Hi kumile xikombo kusuka eka Johnson & Johnson xa leswaku yi langutela ku phakela kwalomu ka timiliyoni timbirhi ta swisawutisi eAfrika-Dzonga hi kuhela ka n'hweti.
Mipimamurhi ya masungulo leyi hi yi kumaka kusuka eka Johnson & Johnson yi ta tirhisiwa ku sawutisa vadyondzisi eswikolweni swa hina naswona endzhakukaswona ku ta va varindzi lava tirhanaka na vanhu hi ku kongoma.
Sweswi ku hlwela eka mphakelo wa swisawutisi swi nga ololoxiwa hi vutalo, xintirhwana xa hina xa xihatla i ku hetisa nsawutiso wa lavaya hinkwavo va nga na 60 wa malembe hi vukhale ku ri hava ku hlwela.
Ku kumbeteriwa leswaku hi na vuswikoti eka nkarhi wa sweswi ku sawutisa hi mpimohansi wa 150,000 ya vanhu hi siku, naswona hi le ku kunguhateni ku engetela swoleswo kufika eka 250 000 ya vanhu hi siku hi ku hatlisa hilaha swi kotekaka hakona.
Hikokwalaho ndzi kombela munhu un'wana na un'wana loyi a nga etikweni leri loyi a nga ehenhla ka 60 wa malembe hi vukhale ku tsarisa – ku nga va eka inthanete, hi SMS, hi riqingho kumbe hi wexe hi xiviri – kutani u sawutisiwa ku ri hava ku hlwela.
Ndzi kombela munhu un'wana na un'wana, loko u swi tiva leswaku u na kutlula 60 wa malembe hi vukhale loyi a nga sawutisiwangiki, ndzi kombela mi va pfuna ku tsarisa na ku sawutisiwa.
Tanihileswi hi vonaka mpimo wa ntluletavuvabyi wu tlakuka etikweni hinkwaro ku na nhlayonhlayo yin'we leyi yi nyikaka xivangelo lexi nga erivaleni xa ntshembo.
Hi nkarhi wo fana eka ku tlakuka ka gandlati ra vumbirhi ra mitluletavuvabyi emasungulweni ya N'wendzamhala n'wexemu, a ku ri na 640 wa vatirhi va nhlayiso wa swa rihanyo lava tluleriweke hi COVID-19 eka nkarhi wa nkombo wa masiku.
Eka nkombo wa masiku lama nga hundza, ko va ntsena 64 wa vatirhi va nhlayiso wa swa rihanyo va tluleriweke hi vuvabyi lebyi.
Loko swa ha boheka ku va vutiyimiseri bya hina lebyi nga tsekatsekiki ku tiyisisa leswaku ku hava vatirhi lava tluleriweke hi vuvabyi, ku na hunguteko wo tivikana eka mitluletavuvabyi, leswi swi nga fambelanisiwaka na ku humelela ka Feyisi ya N'we ya nongonoko wa hina wa nsawutiso.
Lebyi i vumbhoni bya leswaku swisawutisi swa tirha.
Byi boheka ku hi hlohlotela ku hatlisisa hangalaso wa swisawutisi ku tiyisisa leswaku vanhu hinkwavo lava va fikelelaka va tsarisa na ku kuma xisawutisi.
Khumentlhanu wa tin'hweti leti nga hundza, loko ndzi ri karhi ndzi vulavurisana na rixaka kusuka eUnion Buildings, ndzi te:
“Ntungu lowu wu ta hundza.
“Kambe swi le mavokweni ya hina ku kumisisa hilaha nkarhi lowu wu nga ta wu teka wu nga ta va wu lehile hakona, hilaha wu nga ta onhetela hakona, na hilaha nkarhi lowu wu nga ta wu teka ku va ikhonomi ya hina na tiko ra ka hina swi hlakarhela wu nga ta va wu lehile hakona.
“I ntiyiso leswaku hi langutanile na xiyimo xa xilamulelamhangu xo tivikana swinene.
“Kambe loko hi teka goza swin'we, naswona hi teka goza sweswi, naswona loko hi teka goza hi ndlela leyi kombaka vuswikoti na ku tirha kahle, hi ta wu hlula.”
Endzhakukaloko nkarhi hinkwawo wu hundzile, endzhaku ka swilo hinkwawo leswi hi hlanganeke na swona, endzhaku ka swilo hinkwaswo leswi hi swi endleke na leswi hi swi fikeleleke tanihi rixaka, marito lama ma tikomba ma ha ri ntiyiso.
Hi kondzelerile swo tala swinene tanihi rixaka naswona hi hlurile.
Hi nge hluriwi hi vukanakani, nchavo kumbe ku hela ntshembo.
Hi nge hetiwi matimba hi sayizi kumbe mpfilungano wa xintirhwana lexi nga emahlweni ka hina.
Sweswi hi nga kota ku vona ndlela ya ku hlula ntungukulu lowu.
Kambe ka ha ri na swo tala leswi hi dingaka ku swi endla.
Hi kombile leswaku hi na tindlela na hiseko wa ku lwisana na xitsongwatsongwana lexi.
Naswona ndza tshemba kutlula leswi nga tshama swi va xiswona leswaku hi ta humelela.
Xikwembu katekisa Afrika-Dzonga naswona sirhelela vanhu va yona.
Ndza khensa.
