1. Tsheo ya khabinethe nga ha mafhungo a zwino na mishumo idaho
1.1 Khabinethe i khwathisedza bembela ḽa Muphuresidende Vho-Jacob Zuma kha muvhuso, vhubindudzi na vhutholi uri vha shumisane kha u alusa ikonomi yashu ngakha tshiimo tshine tsha nga konisa u sikwa ha mishumo minzhi.
Mulaedza wa Lushaka na Mulaedza wa Mugaganyagwama zwo vha thikho ya u thomiwa ho khwaṱhaho ha Puḽane ya Mveledziso ya Lushaka kha tshikhala tshidaho tsha ndaulo ntswa
Mugaganyagwama wa Lushaka wa vhu 21 wa demokirasi iyi ngangoho uri anetshela mafhungo maḓifha a uri ri khou shandukisa hani shango na u khwiṋifhadza ri tshi lwisana na khaedu khulwane dza vhushai, ndinganelo na vhushayamishumo – zwihuluhulu zwi tshi khou itwa ngakha tshomedzo dzashu dzi ṱahelaho.
1.2 Khabinethe i bvisa vhupfiwa hayo ha u sa takadzwa nga u vhulawa ha zwenezwino ha vhasidzanyana vhavhili kha tshiwo tshiṱumanywaho na zwa vhutendatenda. Maitele ayo ari a ṱuṱuwedzi kha shango ḽashu. Musi ro sedza zwa uri ndayotewa i tsireledza pfanelo dza u tshila, muṅwe na muṅwe a ne a ita vhutshinyi u ḓo livhana na vhuhulu ha tshanḓa tsha mulayo.
1.3 Khabinethe i livhuwa vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe na pfanavhanzhi kha vhurangeli ha u vhulunga muḓagasi, zwihuluhulu musi nḓisedzo ya lushaka i fhasi ha mutsiko. Naho shango ḽi khou swikelela ṱhoḓea, vhashumisi vha muḓagasi vhoṱhe vha humbelwa u dzhia maitele a u vhulunga muḓagasi sa nḓila ya kutshilele.
1.4 Khabinethe i fhululedza zwikolo zwoṱhe na vhadededzi vho ṋangiwaho kha Pfufho dza Vhagudisi dza Lushaka dza 2013: Via Afrika People’s Choice Awards dzine dza do farwa nga dzi 6 Ṱhafamuhwe 2014 ngei Sentharani ya Khuvhangano ya Birchwood ngei Gauteng. Pfufho idzi ndi iṅwe ya nḓila ine Muhasho wa Pfunzo ya mutheo wa ṱanganedza na u ṱuṱuwedza vhadededzi vho ḓi kumedzelaho na u ṱhogomela kha vhuḓidini havho ha u bveledza vhagudiswa kha u vha vhadzulapo vha na vhuḓifhinduleli vha Afurika Tshipembe ḽa demokirasi ḽi si na u ṱalula nga lukanda na mbeu. Khabinethe i khwaṱhisedza pfanelo dza vhana dza u guda fhethu havhuḓi nahone ho tsireledzeaho.
1.5 Khabinethe i ṱanganedza thikhedzo i bvelaho phanḓa ya Muhasho wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi kha Vhuṱambo ha Saintsi ha Lushaka, vhune ha ḓivhea sa Scifest Africa, vhuṋe ha do farwa ubva nga dzi 12 u swika nga dzi 18 Ṱhafamuhwe 2014 ngei Grahamstown kha ḽa Kapa Vhubvaḓuvha fhasi ha thero ine yari “Into the Space”. Vhuṱambo uvhu ha ṅwaha nga ṅwaha vhu ṱuṱuwedza saintsi, thekhinoḽodzi, vhuizhiniara na ḓivhambalo sa zwikhala zwa nyendavhutshilo kha vhaswa vhashu zwine zwa ṱodea u ḓisa kupfesesele kuswa kwa mabuḓo ayo kha vhadzulapo vha Afurika Tshipembe. Muvhuso u bvela phanḓa na u dzhiela nṱha na u ṱuṱuwedza u dzhiiwa ha Ḓivhambalo na Fisikhaḽa Saintsi sa tshipiḓa tsha u bveledza vhutsila ha ndeme vhune ha ṱodea kha ikonomi yashu ine ya khou bvelela.
1.6 Khabinethe i ṱanganedza nḓivhadzo yo itwaho nga vha Tshigwada tsha CAPRISA nga ha u tumbulwa ha dzilafho ḽiswa ḽa maanḓa ḽa tshithivhelazwitshili zwa HIV. Ṱhoḓisiso ndi ya ngaha uri muvhili wa mufumakadzi wa KwaZulu-Natal wo ṱanganedza hani u kavhiwa hawe nga HIV nga u ita tshithivhelazwitshili tsha maanda. Ngudo, yo anḓadzwaho kha dzhenaḽa ya maimo a nṱha ya zwa saintsi, Mupo, i ṱalutshedza uri thimu ya ṱhoḓisiso yo wana na u topola hani tshithivhelazwitshili hetshi muvhilini wa mufumakadzi ubva afho vha andisa tshithivhelazwitshili ḽaborothari. Zwithivhelazwitshili zwo andiswaho zwo ḓo shumiswa kha maedza o vhalaho ḽaborothari u itela u bvisela khagala nḓila yo tevhelwaho nga sisiṱeme ya u thivhela vhulwadze ha mufumakadzi kha u ita tshithivhelazwitshili itshi. Kuvhonele kuswa kwo wanalaho ubva kha ṱhanganedzo ya u thivhela vhulwadze ha mufumakadzi wa KwaZulu-Natal kha u lwisana na HIV zwo ḓisa fulufhelo ḽa vhumatshelo khau thivhela HIV na maitele a dzilafho. Mawanwa aya a si ḽone dzilafho ḽa HIV/AIDS naho zwo ralo muvhuso u humbela vhadzulapo vha Afurika Tshipembe uri vha bvele phanḓa na u ita ndingo dza HIV kana vha bvele phanḓa na dzilafho ḽine ḽa ṋewa vhathu vhane vho wanala vhana HIV.
1.7 Muphuresidende Vho-Jacob Zuma vha ḓo vha muambi muhulwane kha Vhuṱambo ha u Pembelela Ḓuvha la Pfanelo dza Vhathu ha uno nwaha nga dzi 21 Ṱhafamuhwe 2014 fhasi ha thero ine ya ri “U pembelela miṅwaha ya 20 ya u shandukisa matshilo a vhathu ngakha pfanelo dza vhathu!” ngei Sharpeville Luvhandeni lwa Khirikhethe vunḓuni ḽa Gauteng. Khabinethe i humbela vhadzulapo vha Afurika Tshipembe u pembelela u tshila kha shango ḽine ḽa khwaṱhisedza uri zwingasi itee hafhu uri vhuthu hashu vhu dzhiiwe kha mudzulapo muṅwe na muṅwe wa Afurika Tshipembe, zwi sa khathali muvhala wa lukanda, mbeu, vhurereli kana vhuṱavhela-mbeu. Roṱhe ri na vhuḓifhinduleli ha u khwaṱhisedza uri ḓivhazwakale ya pfanelo dza vhathu vhashu dzo vhulungea na u khwaṱhiswa u itela mirafho iḓaho.
1.8 Vhege ya Maḓi ya Lushaka i ḓo rwelwaṱari ngei Bushbuckridge nga dzi 14 Ṱhafamuhwe ha bvelwa phanḓa na mishumo yo vhalaho u swika nga dzi 23 Ṱhafamuhwe 2014. Mushumo wa u rwelaṱari u ḓo vha ngaha u fhungudzea ha dzi bommbo kha milonga ya migodi ya kale ya ERPM u itela u lavhelesana na mafhungo a Muelelo wa Migodi Dungi kha Govha ḽa Vhukati ngei Witwatersrand . Vhege yoṱhe i ḓo khwaṱhisedza u ṋekedzwa ha mushumo wa u langula maḓi a lozweaho na thandela dza u ṋekedza maḓi nga vhunzhi kha mavunḓu o vhalaho. Thero ya uno ṅwaha iri “Maḓi ndi Vhutshilo – Miṅwaha ya 20 ya u Ṋetshedzwa ha Maḓi u itela Mveledziso ya Ikonomi na Matshilisano”. Khabinethe i humbela vhadzulapo vha Afurika Tshipembe uri vha vhulunge maḓi na u vhuedzedza ṱhodea ya u langula zwiko hezwi zwi sa anzeli u wanala hu bvelaho phanḓa, uri hu vhe na u ṱandavhudzwa ha u swikelela kha vhadzulapo vha Afurika Tshipembe.
1.9 Khabinethe yo fhululedzwa malugana na muṱangano wa Mafhungo a zwa Vhaswa na Muphuresidende wo farelwao ngei Ekurhuleni ubva dzi 28 Luhuhi u swika dzi 03 Ṱhafamuhwe 2014. Mafhungo a zwa Vhaswa o farwa nga Ofisi ya Muphuresidende, Muhasho wa Mveledziso ya Ikonomi (EDD) na Zhendedzi ḽa Lushaka ḽa Mveledziso ya Vhaswa (NYDA). Mafhungo a zwa Vhaswa o ḓisa mvelelo kha Vhuthihi ha u Bveledziswa ha Vhaswa ho sainiwaho nga Lambamai 2013 nga muvhuso, vhubindudzi na zwa mishumo. Muphuresidende Vho-Jacob Zuma vho vha muambi muhulwane kha dzulo iḽo, ḽe ḽa dzhenelelwa nga vhaswa vha 500 ubva kha mavunḓu oṱhe. Dziminisiṱa dzo yaho nga u fhambana dzo shelamulenzhe kha nyambedzano ya u ṱalutshedza vhaswa ngaha mbekanyamushumo dza muvhuso kha u tholwa ha vhaswa. Zwinwe hafhu, maano o khwaṱhaho o ṱanganedzwa zwine zwa ḓo ita uri Muphuresidende na Dziminisiṱa dzo yaho nga u fhambana dzi bvele phanḓa na u ṱanganelana na vhaswa uri u sika mishumo zwi wedze.
1.10 Khabinethe yo vhona-vho na u dzhenelela hu fushaho na u bvelela ha Khuvhangano ya Vhutsivhudzi ya Lushaka kha Mvetamvetothangeli ya Mbekanyamaitele ya Thanganelo ya ICT ya Lushaka, yo fariwaho nga dzi 3 Ṱhafamuhwe 2014. Khabinethe i ṱuṱuwedza tshitshavha u shelamulenzhe kha dzulo ḽa vunḓu ḽa Mvetamvetothangeli ḽine ḽa ḓo thoma nga dzi 7 Ṱhafamuhwe ngei Rusternburg. Mvetamvetothangeli i ḓo livhisa kha u fhedziswa ha Nḓivhadzamulayotibe vhukati ha ṅwaha, zwine zwa ḓo ṋea mutheo wau shandukisa vhusimamilayo nga nḓila ine ya ḓo dzhielanzhele tshanduko i swikaho kule kha ICT kha miṅwaha ya zwenezwino.
1.11 Khabinethe yo takadzwa nga u vhona uri ubva tshe ha ṱanganedzwa “SA Connect”, Mbekanyamaitele ya Tshigwada tso Engedzwaho na Maitele, nga dzi 4 Nyendavhusiku 2013, zwikolo zwa 782 zwo ṋewa dzikhompyutha na ḽaborethati dza inthanethe; Ikamva e-skills Institute yo rwelwaṱari, ha sikwa na Khantsele ya Vhutsivhudzi ya Lushaka ya Tshigwada tsho Engedzwaho.
1.12 Muhasho wa Zwa Mupo u ḓo fara Khuvhangano ya vhu 11 ya Madzangano a (COP11) ubva nga dzi 17 u swika dzi 21 Ṱhafamuhwe 2014, Sentharani ya Thendelano ya Dzitshakatshaka ngei Ḓorononi ya Kapa, fhasi ha thero ine yari: “U ṱuṱuwedza Mveledziso ya zwa Makwevho kha Phendelashango ya Afurika: Zwo livhiswa kha Ndangulo ya Zwishumiswa zwa Lwanzheni zwi Bvelaho Phanḓa hu si na u Tshinyadza”. COP11 i farwaho nga murahu ha miṅwaha mivhili i tanganyisa Dziminisiṱa dza zwa mupo ubva mashangoni a 22 ane o katelwa nga Thendelano ya Ṱhanganelo kha Tsireledzo, Vhulanguli na Mveledziso ya Lwanzhe na Mupo wa Phendelashango ya Vhukovhela ha Phendelashango ya Atḽantiki. Khuvhangano ya 2014 i ḓo ṱola hafhu vhuitwa na maga o dzhiiwaho kha themo ya 2012/13; mugaganyagwama wa 2014/15, na u dzhia tsheo kha u dzhia ḽiga kha Thendelano na Puḽane ya Vhuitwa yayo. Hezwi zwi ḓo shela mulenzhe kha uri zwigwada zwi ṱanganedza hani muhumbulo wa “Mveledziso ya zwa Makwevho kha Phendelashango” sa nḓila ya Ndangulo ya Zwishumiswa zwa Lwanzheni zwi Bvelaho Phanḓa hu sina u Tshinyadza.
1.13 Khabinethe yo fhululedza zwihulu Thimu ya Afurika Tshipembe ya Lushaka ya Khirikhethe ya vha miṅwaha ya fhasi ha 19 kha zwe vha swikelela zwa maimo a nṱha kha u thuba Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha vha miṅwaha ya fhasi ha 19 tsha Khantsele ya Khirikhethe ya Dzitshaka (ICC). Kutambele kwa tshikwadi ku takadzaho ku ṱuṱuwedza vhaswa vhothe vha vhoramitambo uri vha tame u swikelela zwa maṱhakheni.
1.14 khabinethe i dzhiela nzhele Ḓuvha ḽa Lushaka ḽa Vhafumakadzi ḽine ḽa khou ḓa nga dzi 8 Ṱhafamuhwe 2014. Ḓuvha iḽi ḽi ḓo ṋea vhadzulapo vha Afurika Tshipembe tshikhala tsha u hulisa zwo swikelelwaho na u ḓidzima ha vhafumakadzi vha Afurika Tshipembe kha zwitshavha zwashu. Vhadzulapo vha Afurika tshipembe vha tea u lavhelesa murahu kha mvelaphanḓa yo itwaho nga zwitshavha zwashu, vhapo na lushaka ngau angaredza kha u bveledza pfanelo dza vhafumakadzi.
Musi Ndayotewa i tshi ṋea mutheo wa ndeme na milayo, ndi vhuḓifhinduleli hashu roṱhe u tsireledza vhafumakadzi na u khwaṱhisedza uri vho manḓafhadzwa kha u shela mulenzhe sa mudzulapo muṅwe na muṅwe kha u bveledza ikonomi na shango.
2 Khaseledzo na thendelo dza Khabinethe
2.1 Khabinethe yo tendela u thomiwa ha maitele a vhuvhudzisi huna nḓivho ya u bveledza vhatelwadigirii vho gudelaho nga vhuphara. Hezwi zwi ḓo ṋea mutheo u itela u bveledza nyambedzano, u pfananya na ṱhanganelo vhukati ha zwiimiswa zwa phufeshinala, khantsele ya vhundeme, mamaga, zwiimiswa zwa pfunzo ya nṱha na muvhuso.
Hezwi zwi ḓo shelamulenzhe kha mveledziso ya vhashumi vha na zwikili na vhukoni u tikedza nḓila ya nyaluwo nga u angaredza.
2.2 khabinethe i tendela Mulayotibe wa Ndindakhombo ya Vhushayamushumo wo Khwiniswaho wa 2014 uri i ṋekedzwe Phalamenndeni. Uhu ndi u khwiṋiswa ha vhuvhili ha Mulayo wa Ndindakhombo ya Vhushayamushumo, wa vhu. 63 wa 2001.
U Khwiṋiswa hu bvela phanḓa nga u fhungudza zwithu zwi vhaisaho ikonomi na matshilisano a vhushayamushumo, nga u ḓi dzhenisa kha ndinganyelo ya Madzangano a Vhutholi a Dzitshaka, zwa u dzhenisa vhagudiswa kha vhugudisi na mazhendedzi a tshitshavha vhane zwazwino a vho ngo katelwa nga Mulayo.
U bveledzwa ha Mulayotibe wo Khwaṱhiswaho, wa 2014 zwi ḓo engedza tshikhala tsha mbadelo ya mbuelo kha vhaṋekedzi, ubva kha miṅwedzi ya malo u swika ya 12, hezwi zwi i ta uri vha kone u sedzana na hunwe u tholwa na uri vha kone u wana mbuelo lwa tshifhinga tshilapfu.
Vhanekedzi vha ḓo tea u engedza tshifhinga tsha mbilo, ubva kha miṅwedzi ya rathi u swika kha ya 12. Zwi ḓo ita uri hu kone u vha na u nangiwa ha vhaḽaifa arali ha nga vha na lufu.
3. U tholiwa
Khabinethe yo tendele u tholwa hutevhelaho:
3.1 Vho-Daan du Toit sa Mufarisa Mulanguli-Muhulwane: Tshumisano ya Dzitshaka na Tshomedzo kha Muhasho wa Saintsi na Thekhinolodzhi
3.2 Vho-Garth Strachan sa Mufarisa Mulanguli-Muhulwane: Mveledziso ya Mbekanyamaitele ya Mveledziso ya zwa Makwevho kha Muhasho wa zwa Makwevho na Mbambadzo
3.3 Vho- Malebo Mabitje-Thompson Mufarisa Mulanguli-Muhulwane: Muṅwalisi wa Vhusima-mveledziso ya zwa makwevho kha Muhasho wa zwa Makwevho na Mbambadzo
3.4 Bodo ya Afurika Tshipembe ya Tshiimiswa tsha Tsirakhombo dzo Khetheaho tsha Lushaka (SASRIA) - Bindu ḽi na Vhuṋe (SOC)
a) U tholwahafhu ha Vho-Cedrick Mnwabisi Masondo sa Mulanguli Muhulwane vha dovha hafhu vha vha Mulanguli Muhulwane wa Bodo.
b) U tholwahafhu ha Vho- Karen Pepler Mulanguli Muhulwane wa Bodo.
c) U tholwa ha Vho-Tando Mbatsha Mulanguli Muhulwane.asa bvi ngomu
d) U tholwa ha Vho-Tshwarelo Moutlane Mulanguli Muhulwane asa bvi ngomu.
Mbudziso: Phumla Williams (Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho)
Vhukwamani: 083 501 0139
