24 Oct 2013
Khabinethe yo fara muṱangano zwawo wayo kha Ḓorobo ya Kapa nga dzi 23 Tshimedzi 2013.
1. Vhuimo ha Khabinethe nga ha mafhungo a ndeme kha nyimele ya zwino
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u bvela phanḓa hune ha khou vhonala kha fulo ḽa u phaḓaladza themamveledziso dza lushaka dza shango ḽashu dzine dzi khou tshimbidzwa nga Khomishini ya Vhutshimbidzi ha Themamveledziso dza Muphuresidennde. Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho rwela ṱari thandela dzi na tshivhalo dzo khunyeledzwaho sa tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Themamveledziso. Hezwi zwi katela mushumo kha bada dza R81 na R71 ngei Limpopo, tshiṱitshi tsha tshidimela tsha Bridge City tshine tshi ḓo shumela vha Umlazi ngei Durban na vhuṱambo ha u fukula mavu he ha farelwa Mugodini wa De Beers wa Venetia ngei Vhembe, kha ḽa Limpopo.
Muphuresidennde vha ḓo rwela ṱari dziṅwe mbekanyamushumo dzi ngaho Zounu ya Mveledziso ya Nḓowetshumo ya Saldanha Bay (IDZ) ngei Kapa Vhukovhela; vha ḓo dalela Damu ḽa De Hoop, ngei Limpopo, vha rwela ṱari gariki dzi tshimbilaho nga dzoṱhe dzo magwaho Kapa Vhukovhela kha ḽa Afurika Tshipembe, na u vula lwa tshiofisi Tshibadela tsha Ladybrand ngei Free State.
Khabinethe yo ṱanganedza zwo swikelwaho zwa Sisiṱeme i Ṱavhanyaho ya Basi (BRT) ngei Johannesburg, Tshwane, Ḓorobo ya Kapa na Rustenburg. Hei mbekanyamushumo ya themamveledziso ya ṱhiriḽioni nnzhi yo ṱanganyaho shango i khou shandula ikonomi na sisiṱeme ya vhuendi shangoni ḽashu.
Thandela hedzi dzo kona u vhea ikonomi kha tshiimo tshihulwane tsha nyaluwo na uri i ḓo ḓi bvela phanḓa na u tikedza mveledziso ya nyaluwo ya ikonomi na u sika mishumo.
1.2 Khabinethe i ṱanganedza Tshiṱatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha wo ṋetshedzwaho nga Miṋisiṱa vha zwa Gwama. Khabinethe i tikedza maga o khwaṱhaho o dzinginyiwaho a tshi itelwa muvhuso. Haya maga a ḓo vha a tshifhinga tshilapfu kha u fhungudza ndozwo kha mashumisele a tshelede muvhusoni. Maga a ngaho hayo a ḓo vhona uri muvhuso u shumisa tshomedzo dzawo nga nḓila kwae nahone i vhuedzaho. Khabinethe i vhidza mihasho yoṱhe ya muvhuso wa vhukati na wa vunḓu, masipala, mabindu a muvhuso na zwiimiswa zwa ndayotewa uri vha thome u shumisa haya maga.
1.3 Khabinethe na yone yo ṱanganelana na Muphuresidennde Vho Jacob Zuma na tshitshavha tsha Afurika Tshipembe kha u lwa na u tambudzwa, khakhathi na u sa farwa zwavhuḓi ha vhana. Khabinethe i fhululedza mazhendedzi a zwiimiswa zwa mulayo kha mashumele avho nga luvhilo kha milandu yo vhigwaho zwenezwino.
Musi ri tshi khou ya u swaya Ḓuvha ḽa Vhana nga dzi 2 Ḽara, Khabinethe i ṱuṱuwedza maAfrika Tshipembe vhoṱhe u tsireledza vhana ngauri ndi vharangaphanḓa vha matshelo. Khabinethe i vhidzelela zwitshavha zwoṱhe uri zwi bvele phanḓa na u shumisana na mazhendedzi a zwiimiswa zwa mulayo kha u lwa na vhugevhenga vhu itwaho nga ngomu zwitshavhani.
Ri tea u dovha ra zwi elelwa uri u tsireledzwa ha vhana ndi vhuḓifhinduleli ha vhabebi na zwitshavha. Ri tea u ṋetshedza thuso kha vho mme vhane vha ṱoḓa thuso kha u alusa vhana vhavho.
1.4 Khabinethe yo ṱanganedza nḓivhadzo yo itwaho nga Umalusi ya uri shango ḽo lugela milingo ya Ṱhanziela ya Nṱha ya Lushaka u bva nga dzi 28 Tshimedzi u swika nga dzi 29 Ḽara 2013. Khabinethe i tamela mashudu vhalingiwa vha 707 136, ho katelwa vhagudi vha u ṅwala vha nnḓa vha 130 000, uri vha shume zwavhuḓi kha milingo yavho.
Vhabebi na vhaunḓi vha khou ṱuṱuwedziwa u tikedza vhana vhavho musi vha kati na u ḓilugisela milingo. Khabinethe i vhidza vhagudi vha kiḽasi ya 2013 uri vha ite uri shango ḽi ḓihudze ngavho.
1.5 Khabinethe yo ṱanganedza u rwelwa ṱari ha mbekanyamushumo ya u kuvhanganya zwiḽiwa ya Fetsa Tlala (Fhedzani Nḓala) nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma ngei Kuruman hune ha vha Kapa Devhula nga dzi 24 Tshimedzi 2013. Mbekanyamushumo i ḓo thusa zwitshavha kha u bveledza zwiḽiwa kha mavu avho na kha maṅwe mavu a sa shumiseswi. I ḓo tikedza vhalimi vhaṱuku nga themamveledziso, zwa u bveledzisa zwibveledzwa u bva kha zwiliṅwa na u bveledza mimakete miswa, ho katelwa na zwa u rengisa na u rengisela muvhuso.
1.6 Khabinethe i ṱanganedza zwa u rwelwa ṱari ha African Maritime Indaba ine ya ḓo farelwa Sandton, Johannesburg, nga dzi 24 na dzi 25 Tshimedzi 2013. Indaba i ḓo tshimbidzwa nga vha Mannḓalanga a Tsireledzo ya zwi Tshilaho Maḓini Afurika Tshipembe na vha nḓowetshumo ya zwi tshilaho maḓini. Khonfarentse i ḓo ṋetshedza luvhanḓe vhanzhi vha dzhenelelaho kha zwa u wana nḓila ya mveledziso ya nḓowetshumo dza zwi tshilaho maḓini na u thoma Vhufarisani ha Pan-African u itela mveledziso ya ikonomi ya Afurika.
1.7 Khabinethe yo dzhiela nṱha Madalo a Tshiofisi a Muphuresidennde Vho Zuma kha Riphabuḽiki ya Congo nga dzi 29 na dzi 30 Tshimedzi 2013. Madalo a ḓo khwaṱhisedza vhushaka ha thungo dzoṱhe ha zwa polotiki na ikonomi na DRC na u dovha u alusa u ḓivhofha hashu kha u lwisa u vhulunga mulalo na zwa mbekanyamushumo ya Mveledziso ya u Fhaṱulula Phambano dza Murahu (PCRD) kha shango iḽo.
1.8 Khabinethe i vhidza maAfrika Tshipembe vhoṱhe u tikedza Ṅwedzi wa Lushaka wa Tsivhudzo dza Pfanelo dza Vhathu vha re na Vhuholefhali u bva nga dzi 3 Ḽara u swika nga dzi 3 Nyendavhusiku 2013, zwine zwa dovha hafhu zwa vha luswayo lwa Ḓuvha ḽa Dzitshakha ḽa Vhathu vha re na Vhuholefhali. Ṅwedzi u ḓo pembelelwa nga fhasi ha thero: “Kha vha kwashe zwithivheli, vha vule mavothi: u itela lushaka lwo katelaho vhoṱhe”.
1.9 Khabinethe yo dzhiela nṱha u vutsheledza ha khakhathi na phambano kha Riphabuḽiki ya Mozambique. Khabinethe i tou zwi dodombedza uri Mozambique hu na muvhuso wa vhukuma na uri u vutshela muvhuso huṅwe na huṅwe hu khou dzhiela fhasi maanḓa a muvhuso wa Mozambique na vhathu vhawo. Khabinethe i sathula u vutshela muvhuso uhu nga vhuhali vhukuma.
2 Nyambedzano na tsheo dza ndeme dza khabinethe
2.1 Khabinethe yo tendela thendelano ya Khwiṋiso ya Doha kha Phurothokhoḽo ya Kyoto. Khwiṋiso hedzi ndi tshipiḓa tsha 2013-2020 tsha u lwisa u fhungudza u tshikhafhadzwa ha mupo nga gese ḽifhasini ḽoṱhe zwine ndi u lingedza u khelusa tshanduko dza kilima dzire khombo ngeno hu tshi khou tsireledzwa zwihulwane zwa mveledziso ya mashango o bvelelaho.
2.2 Khabinethe yo tendela uri Mivhigo ya u Thoma na ine ya khou ḓi Bva nga Zwifhinga zwo Fhambanaho fhasi ha Mulanga wa Dzitshakha nga ha Pfanelo dza Matshilisano na Polotiki i ṋetshedzwe Mbumbano ya Dzitshaka. Muvhigo ndi ṱholo ya zwo swikelwaho na khaedu dzi tshimbilelanaho na zwa pfanelo dza matshilisano na polotiki zwine zwa wanala kha Mulanga na Ndayotewa yashu. I sedzesa nga maanḓa kha tshirunzi tsha vhathu na pfanelo ya ndinganyiso tshe dimokirasi ya vha hone nga 1994.
3 Milayotibe
3.1 Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa Nyaluso na Tsireledzo ya Vhubindudzi, ya 2013 u itela vhupfiwa ha vhathu. Mulayotibe u ṋetshedza mutheo wa mulayo wa zwa vhubindudzi na u amba nga ha tsireledzo ya mulayo ya vhabindudzi zwi tshi tshimbilelana na thoḓea dza Ndayotewa. Mulayo uyu wa mbonelaphanḓa u ḓo alusa vhukoni hashu ha u kokodza vhabindudzi vha nnḓa na nyaluwo ya thengiselo ya nnḓa u itela u alusa nyaluwo ya tshoṱhe na mveledziso ya Afurika Tshipembe. Mulayotibe une wa kha ḓi tou vha mvetomveto u lwisa u swikela ndinganyiso vhukati ha zwa vhukuma na ṱhoḓea dza vhabindudzi vhoṱhe Afurika Tshipembe, ṱhoḓea ya u ṋetshedza tsireledzo yo teaho nahone i linganaho kha vhabindudzi vhoṱhe vha nnḓa na vha fhano hayani.
3.2 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Khwiṋiso ya Mulayotibe wa zwa u Rennda Nnḓu, wa 2013 kha Phalamennde. Mulayotibe u sedza kha mafhungo maṅwe a ṱhaluso na matshimbidzele e a thoma u bva tshe ha thoma u phaḓaladziwa Mulayo wa u Rennda Nnḓu, wa 1999 (Mulayo wa vhu 50 wa 1999) (sa zwe wa khwiṋisiswa zwone nga 2008). Mulayo u sedza kha u alusa makete wo dzikaho nahone u khou aluwaho une wa khou bvela phanḓa na u swikela ṱhoḓea yo dzumbamaho i swikeleleaho ya u rennda nnḓu kha vhathu vhane kale vho vha vha tshi sielwa nnḓa nga nṱhani ha tshiṱalula zwi songo tea.
3.3 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Vhaimeleli vha zwa Mulayo, wa 2013 kha Phalamennde. Mulayotibe u khwiṋisa Mulayo wa zwa Vhaimeleli vha zwa Mulayo, wa 1979 (Mulayo wa vhu 53 wa 1979), sa maga a tshifhinganyana, ho lindelwa u thoma u shuma ha Mulayotibe wa Maitele a Mulayo. U sedza kha u tandulula u fhambana zwi tshi ya kha vhaimeleli vha zwa mulayo na vhalingiwa vha vhaimeleli vha zwa mulayo na uri u thudzela kule zwa sosaithi dza zwa mulayo dze dza thomiwa ho sedzwa zwa mikaṋo ya zwa vhulamukanyi ya sisiṱeme ya mashangohaya a kale (Transkei, Bophuthatswana, Ciskei na Venḓa). U khwiṋisa hu ḓo vhona uri hu vhe na u fana kha kulangele kwa vhaimeleli vha phurofesheni ya zwa mulayo kha shango ḽoṱhe na uri zwi ḓo khwaṱhisedza vhuvhusi ha phurofesheni ya zwa mulayo kha vhupo ho buliwaho.
3.4 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Khwiṋiso ya Mulayotibe wa Vhaimeleli vha zwa Mulayo vha Muvhuso, wa 2013 Phalamenndeni. Tshipikwa tsha Mulayotibe ndi u khwiṋisa Mulayo wa Vhaimeleli vha zwa Mulayo vha Muvhuso, wa 1957 (Mulayo wa vhu 56 wa 1957). Khwiṋiso i ṋetshedza vhurangaphanḓa ha vhuṱali kha vhulangi ha vhulavhelesi ha Tshumelo dza zwa Mulayo wa Muvhuso. I sedza kha u tshimbidza zwa u tholiwa ha Soḽisitha-Dzheneraḽa ane u ḓo vha ene a langaho Vhaimeleli vha zwa Mulayo vhoṱhe na u ḓo ṋetshedza nyeletshedzo kha mafhungo a tshimbilelanaho na haya, sa ḽiga ḽa u thoma kha u thomiwa u shumisiwa ha Mutheo wa Mbekanyamaitele kha Tshumelo dza u Shandulwa ha zwa Mulayo wa Muvhuso.
3.5 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mvetamveto ya Mulayotibe wa u Vheiwa ha Ndeme ya Tshifhaṱo, 2013 kha Phalamennde. Mulayotibe u ṋetshedza mbetshelwa ya u thomiwa ha Ofisi ya Mudzheneraḽa wa Muvhei wa Ndeme ya Zwifhaṱo. Hei ofisi i ḓo ṋetshedza tshumelo ya u vhea ndeme ya zwifhaṱo ye ya topolwa ho sedzwa zwipikwa zwa u vhuedzedzwa na u khwiṋiswa ha mavu, khathihi na tshumelo ya zwa u vhea ndeme kha tshifhaṱo nga u tou funa kha mihasho ine ya ḓo ita khumbelo kha ofisi uri i ite zwenezwo zwa u vhea ndeme ya zwifhaṱo.
3.6 Khabinethe yo tendela u vusuludzwa ha mvetomveto ya Mulayotibe wa Mveledziso ya Themamveledziso kha Phalamennde. Mulayotibe u khou thoma kha mulayo wa Khomishini ya Vhutshimbidzi ha Themamveledziso ya zwa Muphuresidennde (PICC) na Puḽane ya Themamveledziso ya Lushaka, sa khoṋo ya maitele a u tshimbidza na matshimbidzele a mveledziso ya Afurika Tshipembe. Mulayotibe wa Mveledziso ya Themamveledziso u ṋetshedza mutheo wa zwa mulayo u itela mbekanyamushumo ya zwa u fhaṱa na u thusa u khwiṋisa mvelele dza mvelelo na kushumele kwa nṱha.
3.7 Khabinethe yo tendela Mvetamveto ya Mulayotibe wa u Manḓafhadzwa ha Vhafumakadzi na Ndinganyiso ya Mbeu, wa 2013 u ri i kumedzwe Phalamenndeni. Mulayotibe u khou sedza kha u bveledza mutheo wa zwa mulayo u itela ndeme ya zwa u sa sedza muvhala, u sa sedza mbeu na uri hu vhe na u lingana sa zwe zwa vheiswa zwone kha Ndayotewa. U dovha wa sedza kha u alusa u manḓafhadzwa ha vhafumakadzi, u imelelwa havho hu linganaho kha zwiimiswa zwi dzhiaho tsheo na tsireledzo yavho khathihi na u bvelela sa zwe zwa vheiswa zwone kha Tshiteṅwa 9 (2) tsha Ndayotewa.
3.8 Khabinethe yo tendela u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Vhulangi ha Ndaulo ya Tshitshavha, wa 2013 kha Phalamennde. Mulayotibe ndi mutheo une wa sedza kha u ṋetshedza hu u itela u alusa zwithu zwa ndeme na maitele sa zwe zwa vheiswa zwone kha tshiteṅwa 195(1) tsha Ndayotewa kha ndaulo ya tshitshavha; u ṋetshedza zwa u pfuluswa na u humbelwa u ya u shuma huṅwe ha vhashumi kha ndaulo ya tshitshavha; u langa u hanelwa ha vhashumi vha muvhuso u ita vhubindudzi na muvhuso; u ṋetshedza maga a maitele kwae na vhungoho zwine zwi katela u thomiwa ha Yunithi ya Ndaulo ya Maitele Kwae, Vhungoho na Thuso ya Vhuonyolosi ya Thekiniki. Mulayotibe u kwama vhoṱhe vhashumeli vha muvhuso kha matavhi oṱhe a muvhuso.
4 U tholiwa
4.1 Khabinethe yo tendela u tholwa ha vha tevhelaho kha bodo ya Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku (Seda) lwa tshifhinga tsha miṅwaha miraru:
a) Vho Dokotela Ivor Mzwandile Zwane (Mudzulatshidulo)
b) Vho Dokotela Tebogo Job Mokgoro (muraḓo a sa shumiho hone)
c) Vho Thakhani Makhuvha (Mulangi a sa shumiho hone)
4.2 Khabinethe yo tendela u engedzedzwa ha khonṱhiraka ya mushumo ya Vho TE Radebe sa Muofisiri Muhulwane wa Senthara ya Inovesheni ya Tshumelo ya Tshitshavha (CPSI).
4.3 Khabinethe yo dzhiela nṱha u engedzedzwa ha themo ya ofisi ya miraḓo ya 21 ya Khoro ya Afurika Tshipembe ya Vhoraphurofesheni vha zwa Saintsi ya Mvelo lwa miṅwedzi ya rathi:
a) Vho Dokotela CJ Augustyn
b) Vho N Baloyi
c) Vho Phurofesa ELJ Breet
d) Vho Phurofesa NH Casey
e) Vho Dokotela F Dilika
f) Vho Dokotela MM Dyasi
g) Vho Dokotela JF Eloff
h) Vho Dokotela I Gledhill
i) Vho OSD Garegae
j) Vho P Govender
k) Vho TP Govender
l) Vho Dokotela G Henry
m) Vho Dokotela BH Koch
n) Vho BS Maloka
o) Vho Dokotela P Matutu
p) Vho Dokotela S Naidoo
q) Vho Phurofesa BK Reilly
r) Vho Phurofesa HJ Siweya
s) Vho Dokotela ME Stalmans
t) Vho Phurofesa C Van der Westhuizen
u) Vho Dokotela G Botha.
Mbudziso:
Phumla Williams (Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho)
Vhukwamani: 083 501 0139
Issued by: Government Communications
