23 Sep 2013
1. Vhuimo ha Khabinethe nga ha mafhungo a ndeme kha nyimele ya zwino
1.1 Fhasi ha vhurangaphanḓa ha Muphuresidennde Vho Jacob Zuma, muvhuso u kati na u phaḓaladza mbekanyamushumo ya themamveledziso dza lushaka dza ṱhiriḽioni ya dzirannda dzo livhiswaho kha u honolola zwikhala zwa mishumo na u ḓisa tshumelo kha maAfrika Tshipembe vhoṱhe.
Nga kha hedzi mbekanyamushumo, muvhuso u ṋetshedza nḓisedzo nga he wa ḓivhofha ngaho kha u sika mishumo.Tshe ha thoma u shumiswa Nḓila Ntswa ya Nyaluwo, u tholwa ha vhathu ho aluwa nga 750 000, hu tshi tou vha na mbalo ṱhukhu ya fhasi ha hafu ya hei, ye ya bveledzwa nga tshumelo ya muvhuso, nga maanḓa ho sedzwa kha mbalo ya vhashumi vha zwa mutakalo, vhadededzi na mapholisa.
Hedzi mbekanyamushumo dzi dzhiela nṱha zwa u bveledza mabindu maṱuku zwine ndi zwa ndeme kha u honolola zwikhala zwa ikonomi.
Khabinethe i khou livhisa ndivhuwo dzayo kha sekithara idzo dzine dza khou farisana na muvhuso kha u vhona uri mveledziso ya themamveledziso khulwane i khou shuma na u vhidzelela vhaṅwe uri na vhone kha vha bvele phanḓa na u farisana na muvhuso kha u ṱavhanyisa vhuḓidini ha u sika mishumo na u shandukisa ikonomi khathihi na lushaka lwashu.
Sa tshipiḓa tsha u phaḓaladza themamveledziso dza lushaka, Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo vula Tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha Grootvlei nga dzi 20 Khubvumedzi 2013 ngei Grootvlei, vha dovha vha ṱola tshiporo tsha tshidimela tshine tsha khou fhaṱiwa ngei Mpumalanga.
Khabinethe yo ṱanganedza u fhaṱiwa ha Yunivesithi ntswa ya Sol Plaatie ngei Kimberley, Kapa Devhula ine ya khou lavhelelwa u ḓo thomiwa uno ṅwedzi wa Khubvumedzi u saathu fhela.
Hei ndi tswikelo khulwane kha nyaluwo na mveledziso ya sekithara ya pfunzo dza nṱha Afurika Tshipembe. Zwa u fukulwa ha mavu zwo vha tshiga tsha u sumbedza u thomiwa lwa mulayo u fhaṱiwa ha iyo khamphasi.
U bveledziswa ha yunivesithi ntswa zwo vhoniwa na u dzhielwa nṱha kha Thandela dza Siṱirathedzhi dzo Ṱanganelanaho (SIP 14) nga Khomishini ya Vhukonanyi ha Themamveledziso ya Muphuresidennde (PICC).
1.2 Muphuresidennde Vho Jacob Zuma khathihi na Khabinethe yavho vha ḓo vha vha tshi khou hulisa vhaaluwa vha Afurika Tshipembe ngei Nḓuni ya Vhueni ha Muphuresidennde ya Sefako M Makgatho Piṱori nga dzi 29 Khubvumedzi 2013. Hetshi ndi tshipiḓa tsha u pembelela u dzhenelela ho itwaho nga vhaaluwa vhashu kha u bveledza zwitshavha na shango ḽashu. Hezwi zwi ḓo vha zwi tshi khou sumbedza u thoma ha Vhege ya Vhathu Vhahulwane, ine ya ḓo fhela nga dzi 6 Tshimedzi, ḽine ḽa vha Ḓuvha ḽa Vhomakhulu.
1.3 Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo amba kha Khanedzano ya Vhuangaredzi ya Sesheni ya vhu 68 ya Guvhangano ḽa Vhuangaredzi ha Mbumbano ya Dzitshaka (UNGA68), ngei New York nga dzi 24 Khubvumedzi 2013.
Thero ya naṅwaha ndi: “Adzhenda ya Mveledziso nga Murahu ha 2015: Hu tshi khou dzudzanyiwa Luvhanḓe!” na u sedza kha Ndivho dza Mveledziso dza Meḽeniamu (MDGS) hune ho vhewa u swikela nga 2015, khathihi na Adzhenda ya Mveledziso musi hu tshi khou iwa phanḓa.
UNGA68 i ṋea Afurika Tshipembe luvhanḓe lwa u bveledza phanḓa madzhenele a vhuṱali kha u swikela dzi MDG na Adzhenda ya Mveledziso nga Murahu ha 2015. Kudzhenelele kwashu ku ḓo langiwa nga dzangalelo na zwihulwane zwa lushaka lwa Afurika Tshipembe, khathihi na u ḓivhofha nga dzingu na dzhango ḽashu.
1.4 Khabinethe i sathula zwihulwane u tshinyadziwa ha zwirathisi zwa muḓagasi nga vhe vha vha vha tshi khou ṱereka zwi siho mulayoni, zwe zwa ita uri hu vhe na u khauwa ha muḓagasi kha zwiṅwe zwipiḓa zwa Johannesburg. Zwiito izwo zwa musi shango ḽi kati na u lwisa u wana muḓagasi wo linganaho zwi nga si dzhielwe fhasi na uri mulayo u ḓo dzhia vhukando vhuhulwane.
1.5 U bvisiwa ha Mbalombalo ya Vhugevhenga ya Lushaka ya ṅwaha nga ṅwaha ya 2012/13 zwi khwaṱhisedza uri u ḓigana hashu ha uri musi ri tshi khou shumisana, ri ḓo swikela ndivho yashu ya lushaka lwo vhofholowaho kha vhugevhenga, na uri hezwo zwi ḓo kokodza vhubindudzi vhune ha ḓo ita uri hu vhe na mulalo na u dzika kha zwitshavha zwashu.
Khabinethe i vhidzelela vhoṱhe vha kwameaho uri vha ḓidzhenise kha mawanwa nga nḓila i vhuedzaho. Muvhuso u bvisa hedzi mbalombalo luthihi nga ṅwaha, zwihulwane hu u itela u ṋetshedza lushaka mafhungo a uri hu khou itea mini nga ha u lwa na vhugevhenga kha shango ḽashu, khathihi na u vusuludza mashumele ashu a zwino kha u lwa na vhugevhenga. Mbalombalo dza vhugevhenga dzi dovha dza shumiswa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe sa thulusi ya vhulangi ha u sumbedzisa puḽane dza kushumele kha Tshumelo ya Mapholisa ya Afurika Tshipembe (SAPS).
Khabinethe i khoḓa u lwisa vha sa neti hu itwaho nga SAPS na zwiimiswa zwoṱhe zwo ḓidzudzanyaho na zwa zwitshavha zwine zwo farana na muvhuso kha u lwisa vhugevhenga. Khabinethe i vhidzelela maAfurika Tshipembe vhoṱhe uri vha vhe tshipiḓa tsha u lwa na vhugevhenga. Ri tshi khou shumisana, ri ḓo vha na vhuṱanzi ha uri ri na Afurika Tshipembe ḽine maAfrika Tshipembe vhoṱhe vha pfa vho vhulungea nahone vho tsireledzea.
1.6 Khabinethe i sumbedzisa u pfa vhuṱungu nga ha khombo dza badani dzi shushaho dzine dzi kha ḓi bva u bvelela. Khombo dzi ngaho idzo dzo sia miṅwe miṱa yo hanganea na uri dzi na masiandoitwa a si avhuḓi kha ikonomi. Khabinethe i vhidzelela vhoramimoḓoro vhoṱhe uri vha vhone uri zwiendedzi zwavho zwo lugela u tshimbila dzibadani na uri vha dzhie vhuḓifhinduleli musi vha tshi khou reila. U swika henefho, khabinethe i vhidzelela vhalangi vha zwa vhuendi ha badani u bvela phanḓa na u ima kha ḽa u sa konḓelela na zwiṱukuṱuku ha zwiendedzi zwi songo lugelaho u tshimbila dzibadani khathihi na u reila vhathu vho kambiwa. Khabinethe i dovha ya vhidzelela vhaendangaṋayo uri vha ṱhomphe milayo ya dzibadani.
1.7 Khabinethe i dovha ya vhidzelela maAfrika Tshipembe u pembelela Ḓuvha ḽa Vhufa,nga dzi 24 Khubvumedzi 2013, nga u dalela fhethu ho fhambanaho ho pfumaho zwa vhufa zwo fhambanaho u ya kha shango ḽoṱhe musi hu tshi khou pembelelwa Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo. MaAfrika Tshipembe vhoṱhe, zwikolo, mabindu na zwitshavha vha khou vhidziwa uri vha fhefheḓise fuḽaga yashu sa tshiga tsha u pembelela Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo khathihi na u tikedza fulo ḽa ‘Ḽavhuṱanu ḽa Mbofholowo’ ḽine ḽo rwelaṱari nga dzi 20 Khubvumedzi 2013.
1.8 Khabinethe i dovha ya fhululedza Vho Lucas Sithole nge vha vha ngweṋa mufhenyi kha dzisingiḽi dzi tambelwaho nga ngomu dza goloi ya vhaholefhali kha Thonamennde ya US Open Tennis ngei New York. Vho Sithole vho aluwa u bva kha vhuimo ha vhuvhili vha yo vha ngweṋa, zwine ndi vhugweṋa vhuhulwane ho thubiwaho lwa u tou thoma kha Federesheni ya Thenisi ya Ḽifhasi kha Afurika na Afurika Tshipembe.
Khabinethe i vhidzelela maAfrika Tshipembe uri vha tikedze vhoramitambo vhashu vha vhaholefhali vhane vha khou bvela phanḓa na u ita uri shango ḽashu ḽi ḓihudze ngavho nga kutambele kwa nṱha ḽifhasini na u ri ṱuṱuwedza roṱhe uri ri swikele zwa nṱhesa.
1.9 Khabinethe i ṱanganedza Samithi ya Lushaka Khulwane yo Ḓisendekaho kha u Maanḓafhadza Vharema kha zwa Ikonomi (BBBEE) ine i ḓo thoma nga dzi 3 u swika dzi 5 Tshimedzi fhasi ha thero: “Miṅwaha ya Fumi ya u Maanḓafhadzwa ha Ikonomi”.
Tshishumiswa tsha mbekanyamaitele ya u Maanḓafhadzwa ha Ikonomi ya Vharema i tou vha tshiṱirathedzhi tsha nyaluwo tshi sedzaho kha u alusa thikho ya ikonomi ya shango nga u sedza nga maanḓa kha u sa lingana hune hu dzula hu hone vhuṱudzani vhuhulwane ha ikonomi ya Afurika Tshipembe.
Samithi iḓo sedza kha zwo swikelwaho kha mashumisele a BBBEE zwi tshi khou tevhela u pembelela miṅwaha ya fumi he ha itwa u bva tshe Mulayo wa BBBEE wa thoma u shuma nga 2003. Vha kwameaho vha zwa mabindu, vhaimeleli vha madzangano a vhashumi, mahoro a polotiki na madzangano a vhaimeleli vha vhadzulapo vha ḓo shela mulenzhe kha u dzudzanya khanḓiso ya vhuraru ya Afurika Tshipembe nga ha u maanḓafhadzwa ha vharema kha zwa ikonomi hu tshi khou shumiswa Mulayo wo Khwiṋiswaho wa BBBEE na Maitele a Kushumele Kwae o sedzuluswaho a BBBEE.
1.10 Khabinethe i fhululedza Muhasho wa zwa Mveledziso ya Matshilisano kha mashumele maswa avho a khwiṋiso ya nḓisedzo i vhidzwaho Thandela ya Mikondzo ine ya ḓo engedza zwa u swikelelwa ha vhashai na vhane a vho ngo tsireledzea kha khuḓa iṅwe na iṅwe Afurika Tshipembe.
Nga Ṅwedzi wa Mveledziso ya Matshilisano, Muhasho wa zwa Mveledziso ya Matshilisano na zwiimiswa wazwo, Zhendedzi ḽa Vhutsireledzi ha zwa Matshilisano ḽa Afurika Tshipembe na Zhendedzi ḽa Mveledziso ḽa Lushaka zwi ḓo bvela phanḓa na u phaḓaladza Thandela Mikondzo kha wadi dzi shaesaho dza 1 300 kha Masipala ya Zwiṱiriki ya 23 sa zwe zwa topolwa na u dzhielwa nṱha nga Khabinethe.
1.11 Khabinethe i ṱuṱuwedza maAfrika Tshipembe u shela mulenzhe kha Vhege ya Ndavheleso ya Imbizo vhukati ha dzi 7 na dzi 13 Tshimedzi 2013.
Zwi tshi khou tevhela u tshimbila zwavhuḓi he ha vha hone ha Vhege ya Ndavheleso ya Imbizo ya Lushaka yo farwaho nga Fulwi 2013, Vhege ya Ndavheleso ya vhuvhili i ḓo ṋetshedza luvhanḓe Ṱhoho dza zwa Polotiki uri vha bvele phanḓa na u amba na lushaka.
Hetshi tshifhinga tshi khou dovha tsha ṋea tshiṅwe tshikhala tsha u amba na Miraḓo ya Khorondangi, u pembelela zwo swikelwaho na u tandulula khaedu dza u thomiwa u shumisiwa ha mbekanyamushumo dza muvhuso. Fhethu na mbekanyamushumo ya Vhege ya hune zwa ḓo farelwa hone zwi ḓo divhadzwa musi tshifhinga tsho no vha tsini.
2 Nyambedzano na tsheo dza ndeme dza Khabinethe
2.1 Khabinethe yo tendela ṱhaḓulo ya Mbekanyamaitele ya Lushaka ya nga ha Zwiḽiwa na u Kuvhanganyiwa ha Pfushi, u vha hone ha Zwiḽiwa Muṱani na Siṱirathedzhi tsha u Kuvhanganya Pfushi na u Bveledziswa ha Zwiḽiwa nga kha Fetsa Tlala.
Mbekanyamaitele ya Lushaka i khou lingedza u ḓisa thandululo kha khaedu nnzhi dzi tshimbilelanaho na ṱhahelelo dza zwiḽiwa Afurika Tshipembe. I tikedzwa nga zwiṱirathedzhi zwa u ṱhaḓula zwinzhi zwo tou sedzaho kha ṱhahelelo ya zwiḽiwa miṱani khathihi na nyaluwo ya u bveledza zwiḽiwa hu u itela u fhelisa nḓala nga 2030. Siṱirathedzhi na zwa u bveledza Zwiḽiwa nga kha Fetsa Tlala ndi Mbekanyamushumo dzo ṱanganelaho dza Muhasho dzine Mbekanyamaitele yo khwaṱhiswa ngadzo.
Hu ḓo vha na u mushumo wa u ḓivhadza u shuma hune ha ḓo farwa hune Mbekanyamaitele na Mbekanyamushumo zwa ḓo ṱanḓavhudzwa.
2.2 Khabinethe yo tendela Mutheo wa u itela u ḓidzhenisa ha Afurika Tshipembe kha Tshiimiswa tsha Vhufarisani na Mveledziso ya Ikonomi (OECD) lwa tshifhinga tsha 2013/14-2016/17.
Afurika Tshipembe ḽi khou ṱoda u shumisa hovhu vhushaka u itela u swikela zwipikwa zwiraru zwa ndeme; i) nyaluwo ya ikonomi ya nṱha i katelaho, ṱhoḓea ya u rangela thandululo ya u shaea ha mishumo, vhushai na u sa lingana, ii) vhashumi vha re na zwikili na vhukoni, u itela u tikedza nḓisedzo dza zwipikwa zwa mveledziso ya lushaka; na iii) U alusela phanḓa adzhenda ya Afurika, hune Afurika Tshipembe ḽi ḓo lwisa u vha ḽone ḽine ḽa ḓisa ṱhuṱhuwedzo khulwane ya adzhenda ya ikonomi dzine Afurika ḽi nga vhuelwa khadzo.
Mashango a OECD a dzula a one mahulwane kha vhufarisi ha mbambadzo na vhubindudzi kha Afurika Tshipembe. Hu anganyelwa uri mashango a OECD o thusedza kha nyaluwo ya ḽifhasi ya GDP nga 65% nga 2011.
Madzhenele a heḽi fhungo a ṋetshedza mihasho ya muvhuso mutheo wa u langa vhuḓidzhenisi hayo na OECD u ya nga u fhambana. Madzudzanyele o aluswaho kha muvhuso a ḓo ḓisa u vhuelwa ha nṱha hu tshi bva kha vhufarisani.
3 Milayotibe
3.1 Khabinethe yo tendela Mulayotibe wa Muthelo wa Ṱhuṱhuwedzo ya Mishumo uri u bviswe u itela vhupfiwa ha tshitshavha.
Mulayotibe u ḓivhadza ṱhuṱhuwedzo nga maanḓa zwo sedza kha u ṱuṱuwedza vhatholi, u u thola vhaswa na vhaṱodi vha mushumo vha re na tshenzhemo ṱhukhu. Ṱhuṱhuwedzo hei ndi nthihi ya kha nnzhi dza dzine dza ḓo wela fhasi ha murunzi wa Muvhuso wa siṱirathedzhi tsha u thola vhaswa na uri i ḓo ḓadzisa kha mbekanyamushumo dza muvhuso dzine dza vha hone.
Ṱhuṱhuwedzo ya muthelo wa u tholwa ha vhaswa i sedza kha vhathu vhaṱuku vhane vha khou dzhena mushumoni nahone vha tshi khou hola fhasi ha muelo wa muthelo wa mbuelo ya iwe muṋe. Nga u ita hezwo, i sedza kha vhathu vhare na zwikili zwiṱuku na miholo ya fhasi lune u wana mushumo zwi nga vha konḓela vhukuma. Ṱhuṱhuwedzo dzi ḓo ḓisa nyimele dzine ndi dzavhuḓi kha u sika mishumo na u khwiṋisa khonadzeo ya u tholwa kha vhashumi vho sielwaho nnḓa.
Hu ḓo vha na nzudzanyo dzine dza ḓo itwa dza u ṱanḓavhudza Mulayotibe.
3.2 Khabinethe yo tendela Mvetemveto ya Mulayotibe wa Khomishini ya Vhulangi ha Mavu, 2013 une wa ḓo bvisiwa u itela vhupfiwa nga tshitshavha.
Vhukati kha zwinzhi, Mulayotibe wa Khomishini ya Vhulangi ha Mavu, 2013 u sedza kha u thoma Khomishini ya Vhulangi ha Mavu. Khomishini ya Vhulangi ha Mavu i ḓo ṱoḓea kha u ṋetshedza tsheo dza phambano dza vhuṋe ha mavu ho sedzwa kha uri ndi afhio kha mabammbiri mavhili kana manzhi a u sumbedza vhuṋe ane a nga vha o ṋetshedzwa kha phasela i fanaho ya mavu.
Khomishini i ḓo dovha ya ṱoḓea u thoma na u ṱhogomela dathabeisi yo ṱanḓavhuwaho ya muvhuso ya mavu oṱhe a muvhuso o ṅwaliswaho nga dzina ḽa muhasho ho katelwa na mavu a muvhuso o sedziwaho naho a songo ṅwalisiwa.
3.3 Khabinethe yo tendela u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Thuso ya zwa Mulayo, 2013 kha Phalamennde.
Mulayotibe wo livhiswa kha u phumula Mulayo wa Thuso ya zwa Mulayo, 1969 (Mulayo wa 22 wa 1969) zwi tshi tshimbilelana na nyimele dza zwi khou bvelelaho zwino, nga maanḓa kha tshifhinga tsha ndayotewa ntswa, na u leludza mashumisele awo.
Mulayotibe u khou sedza kha u alusa vhukoni na mashumele kwae a Thuso ya zwa Mulayo Afurika Tshipembe, zwine nga murahu zwi ḓo vhuedza lushaka lwoṱhe, Zwi nga ṱumanyiswa na zwihulwane zwe zwa vhetshelwa u swikelwa kha u khwaṱhisedza sisiṱeme ya vhutsireledzi ha zwa matshilisano na tsireledzo ya matshilisano kha vhashai na zwigwada zwine zwa shaya, na u vhona shango ḽi khou bvelelaho, ḽine ḽa kona nahone ḽine ḽa ita zwa vhukuma hu u itela u fara vhadzulapo vhaḽo nga nḓila ya ṱhompho.
3.4 Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Mulayotibe wa Vhulanguli ha Mutakalo kha Dzitshaka 2013 kha Gazethe ya Muvhuso u itela vhupfiwa nga tshitshavha.
Mulayotibe u khou sedza kha u phumula Mulayo wa zwa Vhulanguli ha Mutakalo kha Dzitshaka, 1974 (Mulayo wa. 28 wa 1974) khathihi na u ṱanganyisa Vhulanguli ha zwa Mutakalo kha Dzitshaka , 2005 kha mulayo wa lushaka.
Vhulanguli ha zwa Mutakalo kha Dzitshaka (2005), ndi mulayo wa ḽifhasi une wa thusa mashango u shumisana hu u itela u vhulunga matshilo na zwiko zwa vhutshilo kha zwiwo zwine zwa nga ḓiswa nga phirela ya malwadze u bva kha dzitshaka khathihi na dziṅwe tshutshedzo dza mutakalo.
3.5 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Khwiṋiso ya Mulayotibe wa zwa Mishonga na Zwidzidzivhadzi zwi Tshimbilelanaho nayo, 2012 kha Phalamennnde.
Mulayotibe wo Khwiṋiswaho u khwiṋisa Mulayo wa Mishonga na Zwidzidzivhadzi zwi tshimbilelanaho nayo, 1965 (Mulayo wa 101 wa 1965) sa zwe wa khwiṋisiswa zwone nga Mulayo 72 wa 2008.
Zwa u swikela mishonga ya ndeme, yo tsireledzeaho nahone i fareaho, khathihi na zwishumiswa zwa mishonga ndi yone thikho ya vhuṱhogwa kha mutakalo wa lushaka na uri zwi thusa kha u swikela ndivho ya Muvhuso ya u engedza u lalama kha maAfurika Tshipembe.
3.6 Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Mulayotibe wa Vhulangi ha u Maketa Zwinwiwa zwa Zwikambi, 2013, kha Gazethe ya Muvhuso u itela vhupfiwa ha tshitshavha.
Zwikambi ndi tshithithisi tshihulwane kha u swikela mawanwa a muvhuso a vhutshilo vhulapfu nahone ha mutakalo kha vhoṱhe. Mulayotibe u khou lwisa u fhungudza u vhaisala hu ḓiswaho nga zwi tshimbilelanaho na zwikambi nga u langa u maketiwa ha zwinwiwa zwa zwikambi.
Naho muvhuso u sa koni u iledza zwikambi, a u koni vho na u ṱuṱuwedza u shumiswa ha u nwiwa ha zwikambi nga u tendela lushaka, nga maanḓa vhaswa uri vha tende uri vhutshilo havho vhu ḓo khwiṋisea, ngeno zwa vhukuma hu uri hu ḓo itea zwo fhambanaho na hezwo.
U dzhenelela uhu hu songo sedziwa hu ha thungo, fhedzi hu vhonale tshi tshipiḓa tsha maga o fhelelaho nga muvhuso hu u itela u fhungudza u vhaisala hu ḓiswaho nga zwikambi.
Ho no vha na nzudzanyo dzo itwaho dza u ḓo ṱanḓavhudza Mulayotibe uyu.
3.7 Khabinethe yo tendela u gazetiwa ha Milayotibe mivhili , ine yoṱhe i khou khwiṋisa Mulayo wa Vhana, 2005 (Mulayo wa vhu 38 wa 2005) sa zwe wa khwiṋisiswa zwone nga Mulayo 41 wa 2007 u ya nga zwi re kha Tshiteṅwa 75 tsha Ndayotewa na Tshiteṅwa 76, u itela vhupfiwa ha tshitshavha.
Mulayotibe u khou ṱoḓa u dzhenisa ṱhalutshedzo ya vhutshinyi ha zwa vhudzekani u vhona uri muthu muṅwe na muṅwe ane a wanala a na mulandu wa zwa vhudzekani sa zwe zwa ṱalutshedziswa zwone kha Mulayo wa Vhugevhenga (Vhutshinyi ha zwa Vhudzekani na mafhungo a Tshimbilelanaho naho), Mulayo wo Khwiṋiswaho, wa vhu 32 wa 2007, u vhonala u songo tea u shuma na vhana.
Mulayotibe u dovha wa vhekanya Mulayo uri u tshimbilelane na khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa uri u ṋetshedze u vusuludzwa ha tsheo ya zwa khaṱhulo ya zwa u bvisa na u vhea ṅwana fhethu ha tsireledzo lwa tshifhinga nyana u itela ṱhogomelo ine ya vha hone kana hu si na ndaela ya khothe nga kha tshifhinga tsho tiwaho.
Mulayotibe wa Vhuvhili wa Khwiṋiso wa Vhana, 2013 u sedza kha u vhona uri vhana vhoṱhe vha a ḓifhelwa nga tshumelo na mbuelo dzo sedzaho kha u swikela ṱhogomelo ya matshilisano na tsireledzo khathihi na u sika sisiṱeme i shumaho ya ndondolavhathu. U dovha wa sedza kha u ṋetshedza tsireledzo na vhupo ho tsireledzaho u itela u vheiwa ha vhana vhane vha vha vha tshi khou ṱoḓa ṱhogomelo na tsireledzo.
4 U tholiwa
4.1 Khabinethe yo tendela u tholwa ha vha tevhelaho kha Muhasho wa zwa Maḓi:
a) Vho Johannes David Mahlangu kha poswo ya Mufarisa Mulangi Muhulwane: kha Tshumelo ya zwa Mabindu.
b) Vho Anil Bijman Singh kha poswo ya Mufarisa Mulangi Muhulwane: kha Vhulanguli na zwi Tendelanaho nazwo.
c) Vho Deborah Gabaakelwe Mochotlhi sa Mufarisa Mulangi Muhulwane: Vhupuḽani na Mafhungo.
4.2 Khabinethe yo tendela u tholwa ha vha tevhelaho kha Muhasho wa zwa Vhashumi
a) Vho Agnes Moiloa kha poswo ya Muofisiri Muhulwane kha zwa Mashumele.
b) Vho Thobile Maxin Lamati kha poswo ya Mufarisa Mulangi Muhulwane: Tshumelo ya Vhuingameli na u Vhona uri zwi khou Tevhedzwa.
4.3 Khabinethe yo tendela u tholwa ha vhathu vha tevhelaho sa Vhalangi vha Bodo ya Zhendedzi ḽa Thekhinoḽodzhi ḽa Mafhungo a Shango (SITA).
a) Vho Dokotela Anna Mokgokong
b) Vho Adv Mantshare Beatrice Matlejoane
c) Vho Adv Thabani Masuku
d) Vho Zukile Nomvete
e) Vho Seadimo Chaba
f) Vho Ganelang Zeth Malele
g) Vho Graeme Alvan Victor
h) Vho Nozipho January-Bardill
i) Vho Sindi Mabaso-Koyana
j) Vho Vuyokazi Felicity Mahlati
k) Vho Stadi Mngomezulu
l) Vho Michelle Oddette Williams
m) Vho David Clephane Niddrie (Muimeleli u bva kha zwa Vhudavhidzani)
n) Vho Nkhangweleni Walter Mudau (Muimeleli wa DPSA)
o) Vho Geoffrey Rothschild
4.4 Khabinethe yo tendela u dovha u tholwa hafhu ha miraḓo i tevhelaho kha Bodo ya Tshumelo ya zwa Masheleni.
a) Vho Jabu Mogadime
b) Vho Hilary Wilton (Mufarisa Mudzulatshidulo)
c) Phurofesa Vho Phillip J Sutherland
d) Vho Zarina Bassa
e) Vho Di Turpin
f) Vho Ismail Momoniat
g) Vho Olano Makhubela (Ṱhaḓulanyo)
h) Vha Dudu Msomi
i) Vho Abel Sithole (Mudzulatshidulo).
4.5 Khabinethe yo tendela u dovha u tholwa hafhu ha Vho Hlonela Lupuwana sa Muofisiri Muhulwane wa Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu.
4.6 Khabinethe yo dzhiela nṱha u dovha u tholwa hafhu ha Vho Dokotela Prins Nevhuṱalu sa Mudzulatshidulo wa Bodo ya Tshiimiswa tsha Lushaka tsha Afurika Tshipembe tsha Methioḽodzhi.
4.7 Khabinethe yo tendela u tholwa ha vhathu vha tevhelaho kha Khomishini ya Tshumelo ya Vhupileli lwa u shuma vha tshi khou ḓi shuma huṅwe lwa tshifhinga tsha miṅwaha i sa fhiri miraru:
a) Vho Magirly Rebecca Mokoape
b) Vho Lindiwe Daphney Zulu
c) Vho Dipuo Mvelase.
Mbudziso: Phumla Williams (Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho)
Vhukwamani: 083 501 0139
Issued by: Government Communications
