1. Xiyimo xa Khabinete eka timhaka ta sweswi
1.1. Khabinete yi khensile Mbulavulo hi Xiyimo xa Rixaka (SoNA) wa vukombo lowu nyikiweke hi Phuresidente Jacob Zuma hi Ravumbirhi wa ti 17 Khotavuxika, 2014. Tiphurogireme leti kombisiweke hi Phuresidente na kuva tileteriwile hi Kungu ra Tiko ra Hluvuko (NDP) ti ta ndlandlamuxiwa eka mavhiki lawa ya landzelaka hi Mintlawa yo hambana ya tindzawulo. Hi ku ya Hinkwerhu hi Yisa Afrika-Dzonga Emahlweni, Khabinete yi rhamba vaaki ku tirhisana swin'we na Mfumo eku simekeni Swikongomelo swa Tiphurogireme tintshwa, laha hi akaka eka leswi fikeleriweke eka Malembe ya 20 ya Ntshuxeko.
1.2. Khabinete yi amukela ku hela ka xitereko xa ntlhanu wa tin'hweti Emigodini ya Platinamu. Xitereko lexa nkarhi wo leha xikhumbha hi ndlela yo vava vatirhi, vathori na ikhonomi hinkwayo. Loko timfanelo to tereka tiserheriwile hi Vumbiwa na milawu ya vatirhi, Khabinete yi kombela vathori na mihlangano ya vatirhi ha vumbirhi ku ololoxa minkanerisano hi ku hatlisa ku sivela switereko swa nkarhi wo leha. Ku humelela ka tiphurogireme ta hina ta hluvuko titshembele ka ikhonomi leyi nga ninginikiki na ku ikhonomi leyi nga eku humeleleni. Tanihi MaAfrika-Dzonga, hinkwerhu hina vutihlamuleri bya ku kurisi ikhonomi ya tiko ra hina.
1.3. Khabinete yi lemuke ku yisiwa ehansi ka Afrika-Dzonga hi tiejensi ta mimpimanyiso, Standard and Poor's, na Fitch eka mavhiki lawa ya hundzeke. Khabinete yi tlhela yi vula nakambe leswaku mfumu wu le ku voneni ka mitlhotlho leyi andzaka leyi Afrika-Dzonga yi nga langutana na yona. Mfumo wu rhangisile ku simekiwa ka NDP, na ku cinca loku nga ta humesela erivaleni matimba lawa ya nga kona ya ku kula ka Afrika-Dzonga.
Mfumo wu ti nyiketerile ku antswisa eka timhaka ta milawu, ku hunguta nkayivelo wa swikili na ku hatlisisa phurogireme ya vuvekisi ya miako tanihi ku susa mitlimbo leyi sivelaka ku kula.
1.4. Khabinete yi amukela vulavisisi bya 2013 bya Nkambisiso bya Mindyangu hi ku Angarhela lebyi humesiweke sweswi hi Tinkota ta Afrika-Dzonga. Vulavisisi lebyi byi tiyisisa hungu lerinene leswaku tipholisi na tiphurogireme to tiya ta mfumo tile ku cinceni ka vutomi bya maAfrika-Dzonga byi va byo antswa.
Vulavisisi lebyi byi tiyisisa mfikelelo wa vukorhokerhi byo fana ni mati, ku rhwala malakatsa, tindlu na dyondzo ya mahala swikombise ku kula loku nga cinceki hi ku famba ka nkarhi. MaAfrika-Dzonga lava nga ni mati ya tiphayiphi yi kule hi 89,9% loko mindyangu leyi nga mphakelo wa gezi yi yime eka 85% hi 2013.
Phurogireme ya mfumo ya mudende yi ya emahlweni na ku phakela hlayiseko eka mindyangu na vaaki lava loko a va nga kumi midende leyi a va ta xaniseka swinene hi khombo ra vusweti na ku pfumaleka ka mitirho.
Nhlayo ya vanhu lava kumaka mudende yi tlakukile ku suka eka 13,7% hi 2003 ku fika eka 45,5% hi 2013. Tiphesente ta mindyangu leyi nga ni ndlala yi yile ehansi ku suka eka 29,3 % hi 2002 ku fika eka 13,4% hi 2013.
1.5. Khabinete yi lemuke vurhumiwa bya xiyimo xa le henhla xa maAfrika-Dzonga lexi rhangeriweke hi Phuresidente Jacob Zuma lexi nga ta nghenelela eka Samiti ya Nhlangano wa Matiko ya Afrika ya vu 23 ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: "Vurimi na Nhlayiseko wa Swakudya eAfrika". Samiti yi ta khomiwa ku sukela hi ti 20 ku fika hi ti 27 Khotavuxika 2014 eMalabo eRhiphabuliki ya Equatorial Guinea.
Tanihi hi xirho xa Afrika, Afrika-Dzonga yi ta hoxa xandla eka minkanelo ya ajenda ya ku nhluvuko ka Afrika naswona yi ta tiyisisa xandla eka Samiti ku humelerisa tiphurogireme ta nhluvuko ta tiko.
1.6. Khabinete yi bela mandla eka Ndzawulo ya Vutshila ni Ndzhavuko na Ejensi ya Nhluvuko wa Vantshwa ya Tiko ku va varhangerile N'hweti ya Vantshwa hi migingiriko ehansi ka nhlokomhaka leyi nge "Vantshwa va Yisa Afrika-Dzonga Emahlweni".
Loko hi ya emahlweni na ku tlangela N'hweti ya Vantshwa, Khabinete yi vula nakambe leswaku tiphurogireme ta mfumo ta ku tirhana ni vanhu lavantshwa ku cinca vutomi bya vona na ku cinca tiko. Eka malembe ya ntlhanu lama hundzeke, R2,7 wa mabiliyoni ya vekiwile etlhelo ku seketela vantshwa hi timali eka mabindzu, tibasari ta machudeni tindlandlamuxiwile hi ka mbirhi na tiphurogireme ta ticence ti antswise masungulelo ya vana eka tidyondzo. Ku nghenelela loku ku ta tshama ku ri xikongomelo xa mfumo, loko hi rhamba vantshwa eka xinakulobye xa ku yisa Afrika-Dzonga emahlweni.
2. Swiboho swa nkoka swa Khabinete
2.1 Khabinete yi chumbuteriwile hi ku humelela loku nga va kona eka ku tumbuluxa Pholisi ya Angulo ya ku Cinca ka Maxelo ya Tiko (NCCRP): Moya wa Green House (GHG) Nkambisiso wo Hunguta makhumbelo. Xiviko lexi xi kambisisa matirhelo ya Afrika-Dzonga eka mafambiselo lamanene ya ku khumbhiwa hi ku cinca ka maxelo, na ku endla swibumabumelo eka Afrika-Dzonga hi laha hi nga nghenelelaka ha kona ku hungutaka ntalo wa Moya wa Greenhouse (GHG) exibakabakeni.
2.2 Khabinete yi tlhele yi kuma mpfampfarhuto wa xiviko xa Nhlayo ya Moya wa Tiko wa Greenhouse wa Afrika-Dzonga, ku suka ka nkarhi wa 2000 - 2010. Leswi swi fambisana ni ntwanano wa Rimba ra nhlangano wa Matiko ya Misava eka ku Cinca ka Maxelo lowu Afrika-Dzonga yi nga wu sayina hi 1997. Hi ku ya hi Ntwanano lowu matiko ya fanele ya rhumela swiviko swa ku humelela ka vona endzhaku ka malembe ya mbirhi. Xiviko lexa mpfampfarhuto xa sweswi xi humesiwile ku ri vanhu va ta hoxa mavonelo. Xi ta hetisisiwa ku ri xi lulamela ku rhumeriwa eku heleni ka lembe.
2.3 Khabinete yi amukela ku pasisiwa ka zoni ya ku sirhelela ya Ndzhawu ya Mfuwo ya Matiko ya Misava ya Mapungubwe hi Komiti ya Misava ya Mfuwo ya Unesco ya tshamo wa vu 38 leyi a yi khomeriwile eDoha, eQatar, ku sukela hi ti 15 ku fika hi ti 25 ta Khotavuxika 2014. Zoni leyintshwa ya vusirheleri yi humelele endzhaku ka minkanerisano na vinyi va misava, vayimeri va vaaki, mihlangano yo ka yi nga ri ya mfumo, tikhamphani ta migodi na mihlangano yin'wana ya mfumo leyi khumbhekaka. Ku pasisiwa ka zoni leyintshwa ya vusirheleri i hluvuko lowu amukelekaka eka vuswikoti bya Afrika-Dzonga ku antswisa vufambisi na sirhelelo wa tindzhawu ta mfuwo ta misava loko hi ri karhi hi pfumelela vutihlamuleri na hluvuko lowu tiyeke.
3. Migingiriko leyi ya ha taka
3.1 Afrika-Dzonga yi ta rhurhela swin'we Nhlengeleto ya Foramu ya Xinakulobye na Xinakulobye xa Vutswedyani, N'wana loyi a nga ha ku tswariwa na Rihanyo ra N'wana eSandton Convention Centre, eGauteng, ku sukela hi 30 Khotavuxika ku fika hi ti 1 ta Mawuwani 2014. Xinakulobye lexi i xa xahlangano wa matiko ya misava lexi rhurheriweke hi Nhlangano wa Matiko ya misava eka Rihanyo.
Ku rhurhela Foramu leyi swi fikelerisa xivandla xa ku langutisana ni nkoka wa ku tiyisisa rihanyo ra vatswedyani, ticence na vana eAfrika-Dzonga na ku rhamba tisekhitara ta vaaki ku hoxa xandla eka mhaka leyi.
Ku humesiwa ka ku Hlayela ehansi ka Misava hi laha matiko ya misava ya tirhaka ha kona ku fikelela Minkongomelo ya Nhluvukiso wa Mileniyamu ya mune na nthlanu yi ta tlhela yi pfuna lava nghenelelaka ku suka ka sekithara ya rihanyo na leti ti nga riki ta rihanyo ku vona laha va humeleleke ha kona na leswi va swi dyondzeke.
Swi ta tlhela swi susumeta vutihlamuleri na ku teka xiboho eka vamanana, ticence, vana na vantshwa, ku va pfuna ku lemuka mfanelo ya vona ya ku fikelela mpimo wa le hehla wa rihanyo hi malembe ya 2015 na ku tlula.
3.2 Afrika-Dzonga yi ta rhurhela Mphikisano wa Matiko ya misava wa Matematiki (IMO). IMO mphikizano wa lembe na lembe wa ku ololoxa swiphiqo wa machudeni ya swikolo swa le henhla, lowu khomeriwaka eka matiko yo hambana hambana lembe rin'wana ni rin'wana. Lowu i nkarhi wa ku kombisa vuswikoti bya tiko ra hina ku rhurhela migingiriko ya matiko ya misava na ku veka Afrika-Dzonga ehenhla hi matematiki. Ku fika kwalomu ka 109 wa matiko ya titsariserile eka IMO leyi.
4. Ku thoriwa
Khabinete yi pasise ku thoriwa ka lava landzelaka:
4.1 Tatana GO Hollamby tanihi Xandla xa Mufambisinkulu: Timali na Mafambiselo ya ku Xava Tinhundzu eka Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya.
4.2 Bodo ya Mabindzu ya Vuvekisi ya Vaaki
a) Tatana Mcebisi Hubert Jonas, tanihi mufambisi loyi a nga riki xirho eka vufambisi na ku va Mutshamaxitulu (hi nkarhi theme ya yena tanihi Xandla xa Holobye wa Timali); na
b) Tatana Roshan Morar tanihi hi Xandla xa Mutshamaxitulu (ku ringana nkarhi wa malembe manharhu).
4.3 Komiti yo Hlawuleka eka Milawu ya Tikhamphani (nkarhi lowu nga hundzeki malembe ya ntlhanu)
a) Xirho lexi pfalaka xivandla, Dok Johannes Erasmus; na
b) Un'we wo yimela, Manana Juanita Steenkamp.
Swivutiso:
Phumla Williams
Muyimeri wa Muvulavuleri wa Khabinete
Ku ti hlanganisa: 083 501 0139
