U vusulusa muya wa vhuthu (ubuntu)

Iṅwe ya ngudo khulwanesa ye ra i guda u bva kha dwadze ḽa Khoronavairasi ndi ya uri vhutshilo ndi ha ndeme nahone sa vhathu a ro ngo sikwa nga nḓila ine ra kona u tshila ro khethelwa thungo kana u tshila u woṱhe.

Nga tshifhinga tsha musi dwadze ḽo ḓiṋea maanḓa, vhunzhi ha vhathu vho tambudzwa nga mutsiko wa muhumbulo wo vhangwaho nga mulandu wa nyimele ya tshifhinga tshilapfu tsha u khethelwa thungo. Ro kona u vhona ndeme ya u tshilisana khathihi na uri vhukwamani vhu nga thusa hani kha u khwinifhadza matshilo ashu khathihi na u ri thusa uri ri kone u kunda khaedu dzine ra ṱangana nadzo vhutshiloni.

Zwa u vhuelela hashu kha matshilele o ḓoweleaho, zwo dovha hafhu zwa ri ṋea tshikhala tsha u vusulusa hafhu muya wa vhuthu khathihi na vhuthihi zwine zwa vha zwone zwi ṱalusaho mvumbo ya lushaka lwashu. Kha ḓivhazwakale yashu yoṱhe, ro kona u zwi sumbedza uri ro khwaṱha musi ri tshithu tshithihi nahone ri nga kona u kunda khaedu dzine dza konḓa vhukuma.

Shango ḽashu ḽo fhaṱwa nga kha nyito dzo angalalaho khathihi na vhushaka ho dzingindelaho vhukati ha vhadzulapo vhaḽo. Hu dovha hafhu ha vha mvelele dzashu nga u angaredza khathihi na vhuḓi ha u fhambana hadzo hune ha ita uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi vhe shango ḽavhuḓi vhukuma nga nḓila yo khetheaho. Uhu u ṱanganelana ndi hune ha vhidzwa u pfi ndi muya wa Vhuthu (spirit of Ubuntu), zwine zwa katela vhuvha ha u vha muthu khathihi na u sumbedza vhuthu kha vhaṅwe vhathu.

Ipfi iḽi Ubuntu, ḽi bva kha ḽiambele ḽa luambo lwa TshiZulu ḽine ḽa ri “umuntu ngumuntu ngabantu”, zwine zwa amba uri muthu ndi muthu nga vhathu kana ndi zwine nda vha zwone nga vhone, zwine zwa sumbedza u tikana ha vhathu.

Zwi ri sumbedza uri roṱhe ri nga kona u bveledza vhukoni hashu nga nḓila yo fhelelaho nga u ṱuṱuwedza zwa u ṱhogomelana khathihi na u dzulela u ḓihumbudza uri sa vhathu ri a ṱoḓana u itela ri kone u tshila matshilo ashu nga nḓila yo fhelelaho khathihi na u fhaṱa lushaka lwavhuḓi.

Zwiṅwe hafhu, muya wa Vhuthu u sumbedza vhufa hashu ha ḽa Afrika Tshipembe ho pfumaho nahone havhuḓi vhune ho ḓitika kha maitele a fanaho na vhupfelavhuṱungu, u humbulelana, u vhavhalela, vhulenda, ndinganyelo, tshirunzi tsha vhathu na vhuthihi hashu.

Musi ri tshi khou bveledza lushaka lwashu phanḓa, hu khou itwa khuwelelo ya uri ri dovhe hafhu ri vusuluse muya wa Vhuthu u itela uri ri shume ro livha kha zwipikwa zwi fanaho khathihi na madzangalelo o ṱanganelaho u itela u khwinifhadza matshilo a vhathu vhoṱhe. Kha ri tikedzane sa vhathu khathihi na u ṱuṱuwedza vhuthihi musi ri tshi khou bvela phanḓa na u shela mulenzhe roṱhe kha u fhaṱa lushaka lwashu.

U itela uri ri kone u ṱalutshedza hafhu ḓivhazwakale yashu sa vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe, zwi ḓo ṱoda uri ri ṱanganedze maitele ashu a zwa Vhuthu nahone ri nga thoma nga u tou ḓiimisela u thetshelesa khathihi na u ṋea ngeletshedzo, tsivhudzo kana u tika avho vhane vha ṱoḓa thikhedzo ya zwa nyanyuwo.

Vhuthu vhu ṱoḓa uri ri ḓidzhenise kha zwa u thusa zwitshavhani zwashu nahone hezwi zwi nga konadzea fhedzi nga kha u lambedza avho vhane vha shaya, u thusa vhadzulapo vhane vha vha vhaaluwa, u ḓiṋetshela u thusa kha madzangano a thuso ya vhathu, u thoma mafulo a u bveledza zwiḽiwa khathihi na u lima ngade dza zwiḽiwa u itela uri hu kone u vha na nḓisedzo ya zwiḽiwa afho kha zwitshavha zwi shayaho.

Ri nga ḓinetshedzela u thusa kha zwigwada zwa u linda kha vhupo hashu khathihi na u thusa dziforamu dza zwa vhupholisa ha zwitshavha dzapo u itela u thusa u lwa na zwiito zwa vhugevhenga henefho zwitshani zwashu. Zwiito zwi fanaho na u sa renga zwithu zwo tou tswiwaho kana zwine zwa si vhe zwa vhukuma khathihi na u vhiga milandu ya zwiito zwenezwo afho tshiṱitshini tsha mapholisa tshi re tsinisa na vhone zwi a khwaṱhisa nndwa yashu ya u lwa na zwiito zwa vhugevhenga.

Vhuṅwe ha vhugevhenga vhu shushaho vhukuma vhune ha ṱoḓa tshumisano yashu roṱhe, ndi uho ha zwiito zwa Dzikhakhathi dzo Ḓitikaho nga Mbeu na Mabulayo a Vhafumakadzi (GBVF). Ri nga shela mulenzhe nga u vhiga milandu ya zwiito zwa dzikhakhathi na u tambudzwa zwine zwa itelwa vhafumakadzi na vhana kha tshiṱitshi tsha mapholisa tshi re tsinisa u itela u thusa avho vho ponyaho zwiito zwenezwo uri vha kone u tshila zwavhuḓi nga murahu ha u ṱangana na nyimele idzo dzi shushaho ngauralo nga kha u vha ṋea thikhedzo na thuso ya zwa vhueletshedzi.

Kha ri dovhe hafhu ri tikedze na u ṱhogomela vhana vhashu nga u vha tsini na matshilo avho khathihi na u vha alusa nga nḓila yavhuḓi ri tshi vha sumba nḓilani yo teaho afha vhutshiloni. Iṅwe ya nḓila dzine ra nga dzi shumisa kha u vha alusa zwavhuḓi ndi u vha dzivhisa u shumisa zwidzidzivhadzi, zwine zwa vhaisa mitakalo yavho.

Vhathu vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe, nga maanḓa vhaswa vhashu vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha ri “Hai!” kha zwidzidzivhadzi na zwikambi zwi si ho mulayoni. Ri tea u khwaṱhisa nndwa yashu ya u lwa na zwidzidzivhadzi khathihi na u shumiswa ha zwikambi nga nḓila yo kalulaho sa izwi zwi tshi kwama vhutshilo ha muthu muṅwe na muṅwe nga nḓila dzo livhanaho thwii kana zwa kwama muthu muṅwe na muṅwe henefho kha zwitshavhani zwashu nga iṅwe nḓila.

Nga muya wa Vhuthu, kha ri ṋetshedze thuso kha vhaswa vhashu nga u ita zwoṱhe zwine ra nga kona henefho hune ra vha na maanḓa hone uri ri ṋetshedze vhaswa vhashu zwikhala zwa mishumo. Musi ri tshi thola vhaswa vhanzhi mishumoni, ri vha ri tshi khou fhaṱa lushaka khathihi na u fhungudza thaidzo ya zwa vhushayamishumo.

Muvhuso, nga woṱhe, u ḓo ṱanganya vhadzulapo vhoṱhe ho sedzwa tshipikwa tshithihi tsha u lwa na khaedu dzine ra ṱangana nadzo nga kha u tshimbidza mbekanyamushumo dza zwa u dalela zwitshavha, mafulo a tsivhudzo na dziIzimbizo.

Roṱhe ri nga kona u ita uri Afrika Tshipembe ḽi vhe shango ḽavhuḓi nga u tou rangisa phanḓa muya wa Vhuthu khathihi na u ṱanganedza maitele a ṱhanganelano. Nga u tou ita zwenezwo, ri nga kona u fhaṱa shango ḽi re na mvelaphanḓa nahone ḽi vhuedzaho mudzulapo muṅwe na muṅwe.