A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. Muṱangano wa G20
1.1. Khabinethe yo fhululedza Minisṱa Muhulwane Vho Modi khathihi na shango ḽavho ḽa India nge vha fara Muṱangano wa G20 we wa tshimbila zwavhuḓi khathihi na u ṱanganedzwa ha dzangano ḽa Mbumbano ya Afrika (AU) sa muraḓo wa tshoṱhe wa G20.
1.2. Shango ḽa Afrika Tshipembe nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Muhulisei, Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa ndi ḽone ḽe ḽa lwela zwa u ṱanganedzwa ha dzangano ḽa AU sa muraḓo wa tshoṱhe wa G20 hu tshi katelwa na nga tshifhinga tsha Muṱangano wa G20 wa ṅwaha wa 2022 we wa farelwa fhaḽa Bali, kha ḽa Indonesia.
1.3. Izwi zwa u shela mulenzhe ha dzangano ḽa AU sa muraḓo wa tshoṱhe wa G20, zwi ḓo khwaṱhisa vhupfiwa ha mashango a Tshipembe nga u angaredza, nga maanḓa ha dzhango ḽa Afrika kha zwa mafhungo a vhulangi ha ikonomi ya ḽifhasi.
1.4. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo dovha hafhu ḽa shumisa muṱangano uyu sa tshikhala tsha u lwela uri Tshumisano ya Ḽifhasi yo livhiswaho kha Mveledziso ya Tshifhinga Tshilapfu i khwaṱhiswe nahone i dovhe hafhu i engedzwe u itela uri hu kone u swikelwa pfulufhedziso dza zwa tshanduko ya kilima.
1.5. Zwiṅwe zwe vharangaphanḓa vha mashango a G20 vha ḓikumedzela khazwo ndi zwi tevhelaho:
(a) U vhona uri hu khou engedzwa luvhilo lwa nyaluwo yo khwaṱhaho, ya tshifhinga tshilapfu, yo linganelaho nahone i katelaho vhoṱhe.
(b) U engedza luvhilo lwa u thoma u shumiswa nga nḓila yo fhelelaho nahone yo khwaṱhaho ha Adzhenda 2030 ya Mveledziso ya Tshifhinga Tshilapfu.
(c) U tevhedza zwa muhasaladzo wa fhasi wa GHG/khaboni ya fhasi, maitele a mveledziso ane a kona u konḓelela kilima khathihi na vhavhalela mupo lwa tshifhinga tshilapfu nga u ṱuṱuwedza maitele o ṱanganelaho nahone a katelaho vhoṱhe.
(d) U khwinisa tswikelo kha maga a thandululo dza zwa mishonga, u ita uri hu vhe na vhukoni vhunzhi ha nḓisedzo na vhubveledzi kha mashango ane a kha ḓi bvela phanḓa hu tshi itelwa uri hu kone u vha na ndugiselo dza khwine musi hu tshi vha na zwiimo zwa shishi zwa mutakalo.
(e) U engedza ndambedzo ya masheleni u bva kha zwiko zwoṱhe hu tshi itelwa uri hu vhe na mvelaphanḓa yavhuḓi kha dziSDG.
(f) U engedza nungo khathihi na u khwaṱhisa zwiko hu tshi itelwa uri hu kone u swikelwa Thendelano dza, hu tshi katelwa na tshipikwa tsha hone tsha nga ha thempheretsha.
(g) U bveledza tshanduko hu tshi itelwa uri hu vhe na Bannga dza Mveledziso dza Masiamanzhi (MDBs) dzine dza vha khwine, khulwane nahone dzi shumaho zwavhuḓi kha zwa u tandulula thaidzo dza ḽifhasi uri hu kone u vha na mvelelo khulwane dza zwa mveledziso.
(h) U fhungudza u salela murahu kha zwa mbeu khathihi na u ṱuṱuwedza zwa u shela mulenzhe ho fhelelaho, hu linganaho, ho khwaṱhaho nahone hu pfalaho ha vhafumakadzi kha zwa ikonomi sa vhone vhathu vhane vha dzhia tsheo.
(i) U ṱanganya nga nḓila ya khwine kuhumbulele kwa mashango ane a kha ḓi bvelela, hu tshi katelwa na Mashango ane a vha na Mvelaphanḓa Ṱhukhu (LDC), Mashango ane a kha ḓi Bvelela a re kule na Khunzikhunzi dza Lwanzhe (LLDC), khathihi na Mashango a Zwiṱangadzime Zwiṱuku ane a kha ḓi Bvelela (SIDS), kha adzhenda dza miṱangano ya G20 i ḓaho khathihi na u khwaṱhisa vhupfiwa ha mashango ane a kha ḓi bvela phanḓa kha zwa u dzhia tsheo zwa ḽifhasi.
1.6 Musi hu tshi khou swikwa magumoni a Muṱangano wa G20, Afrika Tshipembe ḽo ḓo shela mulenzhe kha muṱangano wa vhukati ha Vharangaphanḓa vha dzhango ḽa Yuropa na ḽa Afrika we khawo ha ambiwa nga ha u bveledza zwiḽiwa, nḓisedzo ya zwiḽiwa zwa thoro khathihi na manyoro hu tshi katelwa na tshandukiso ya tshivhumbeo tsha masheleni a ḽifhasi.
2. Muṱangano wa nga ha Kilima wa dzhango ḽa Afrika
2.1. Khabinethe yo fhululedza Phresidennde Vho Ruto vha shango ḽa Kenya nge vha fara muṱangano wa u tou thoma wa nga ha tshanduko ya kilima fhano kha dzhango ḽa Afrika we wa tshimbila zwavhuḓi vhukuma. Muṱangano uyu wo ṱana zwiko zwa ndeme zwa fulufulu ḽi vusuluseaho zwa dzango ḽa Afrika khathihi na zwikhala zwi re hone kha sia ḽa nyaluwo na mveledziso ya dzhango ya tshifhinga tshilapfu.
2.2. Mulevho wa Muṱangano uyu ndi we wa ita khuwelelo ya uri hu vhe na zwiko zwiswa zwa masheleni zwine zwa nga vha zwa tshifhinga tshilapfu, nahone zwine zwa si vhe tshikolodo uri zwi vhe zwone zwine zwa lambedza mushumo wa Tshandukiso ya Fulufulu ḽi Pfadzaho, na u sika nyimele ya u kona u konḓelela kilima nga nḓila ine zwa sika mishumo khathihi na u fhelisa vhushayi.
2.3 Zwenezwo musi muṱangano uyu u tshi khou bvela phanḓa, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo dovha hafhu ḽa shela mulenzhe na kha muṱangano wa Mbumbano ya Geseluḓi ya Afrika (AGHA) he ḽa fhedza ḽo vha ḽone mudzulatshidulo wa Muṱangano uyu.
3. Muḓagasi
3.1 Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mbekanyamushumo ntswa ya mushumo wa u lugisa zwiko zwa muḓagasi yo dzudzanywaho ine ya khou ḓo thoma u shumiswa nga vha ha Eskom hu tshi itelwa uri zwiṱitshi zwa muḓagasi zwa ha Eskom zwi kone u shuma lwa tshifhinga tshilapfu. Uhu u thoma u shuma ha iyi mbekanyamushumo ya u lugisa ho dzudzanywaho kha zwiṱitshi izwi zwa muḓagasi ho ita uri hu vhe na u engedzea ha nṱha dza u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana kha maḓuvha a si gathi o fhelaho.
3.2 Zwa u thoma ha luṱa lwa 6 lwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana kha vhege yo fhelaho zwo vha u humela murahu u bva kha maitele e a vha e hone kana o no ḓowelea kha dzivhege dzo fhelaho ane a vha a nṱha dza fhasi dza u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana.
3.3 Khabinethe yo ṋewa pfulufhedziso ya uri zwa u thoma u shumiswa ha nṱha dzo engedzeaho dza u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana ndi ḽiga ḽa tshifhinga tshipfufhi sa izwi vha ha Eskom vha tshi khou ita ndugiselo dza uri hu vhe na nṱha dza u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana dzo fhungudzeaho nahone dzine dza nga kona u konḓelelwa lwa tshifhinga tshilapfu hu saathu fhela tshifhinga tshilapfu.
3.4 Minisṱa Ofisini ya Phresidennde vha shumanaho na zwa Muḓagasi, Dokotela Vho Kgosientsho Ramokgopa vha ḓo bvela phanḓa na u ḓivhadza lushaka nga ha mvelaphanḓa ine ya khou itwa u itela u tandulula khaedu dzine dza vha hone zwazwino kha zwa muḓagasi khathihi na maga ane a khou dzhiiwa u itela u fhelisa lwa tshoṱhe izwo zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana.
4. Ikonomi, Vhubindudzi na Mbambadzo
4.1. Zwibveledzwaguṱe zwa Fhano Hayani (GDP)
4.1.1. Khabinethe i khou takalela mvelelo dze dza sumbedza u khwaṱha ha ikonomi ya shango ḽa Afrika Tshipembe sa zwe zwa sumbedziswa nga data dza zwibveledzwaguṱe zwa fhano hayani kha kotara ya vhuvhili dze dza bviswa nga vha StatsSA. Izwi zwi khou vha hone naho hu na nyimele i konḓaho ya zwa ikonomi u mona na ḽifhasi khathihi na u engedzea ha nyimele ya muḓagasi fhano shangoni ḽashu. Vha StatsSA vho vhiga uri ho vha na u engedzea ha GDP nga 0, 6% kha kotara ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2023. Nḓowetshumo ya zwa vhumagi yo engedzea nga 2, 2% kha kotara ya vhuvhili, hune ha vha u shela mulenzhe nga 0, 3% kha nyaluwo ya GDP. U khwinifhadzea hune ha khou bvela phanḓa kha zwa vhumagi hu sumbedza u khwinifhadzea ha vhuhulwane ha vhubveledzisi, hune nga murahu ha shela mulenzhe kha u engedzea ha tshivhaloguṱe tsha mishumo ya kha zwa vhumagi.
4.1.2. Khethekanyo ya zwibveledzwa zwa pheṱhirolo, mishonga, raba na puḽasitiki ndi yone yo shelaho mulenzhe muhulwane kha u engedzea he ha vha hone kha kotara ya vhuvhili. Khethekanyo ya zwibveledzwa zwa fhasi zwa tsimbi na mutale, mutale une wa si vhe na tsimbi khawo, zwibveledzwa zwa mutale na mitshini na zwone zwo shela mulenzhe muhulwane kha nyaluwo ya nḓowetshumo iyi. Nḓowetshumo ya tshumelo dza zwa masheleni, ndaka na mabindu yone yo engedzea nga 0,7% kha kotara ya vhuvhili, zwine zwa vha u shela mulenzhe nga 0,2% kha nyaluwo ya GDP. Nḓowetshumo ya zwa vhulimi, maḓaka na vhufuwakhovhe yone yo engedzea nga 4, 2% kha kotara ya vhuvhili, zwine zwa vha u shela mulenzhe nga 0, 1% kha nyaluwo ya GDP growth. Nḓowetshumo ya tshumelo dza vhuṋe yone yo engedzea nga 0,7% kha kotara ya vhuvhili, zwine zwa vha u shela mulenzhe nga 0,1 kha nyaluwo ya GDP.
4.2 U thoma u shumiswa ha Pulane Khulwane ya Sekhithara ya zwa Vhufuwakhuhu
Khabinethe yo ṱanganedza mishumo i linganaho 750 ye ya sikwa kha tshiimiswa tsha ha Rainbow Chickens tshi wanalaho fhaḽa Hammarsdale, zwine hezwi zwa sumbedza mvelaphanḓa kha zwa u thoma u shumiswa ha Pulane khulwane ya zwa Vhufuwakhuhu. Nga ṅwaha wa 2017, vha ha Rainbow Chickens vho swika he vha fhungudza tshivhalo tsha vhashumi vha fhiraho 1000 vha dovha hafhu vha fhedza nga u vala tshiimiswa itsho. Nga murahu ha u ṱanganedzwa ha iyi pulane khulwane, muvhuso wo thoma u shumisa maga o fhambanaho u itela u tsireledza nḓowetshumo ya zwa vhufuwakhuhu yapo hu tshi katelwa na u thoma u shumisa mithelo ya zwiṱunḓwa kha khuhu dzine dza khou tou ṱunḓwa u bva kha vhabveledzi vha mashango maṱanu. Hezwi zwoṱhe, hu tshi katelwa na vhubindudzi ho engedzeaho khathihi na maga a u shandukisa nḓowetshumo u itela u kungedzela vhunzhi ha dzifeme dza vharema kha maraga uyu, zwo vha na mvelaphanḓa yavhuḓi vhukuma. Vha ha Rainbow Chickens u swika zwino vho no dovha hafhu vha vula nahone vho bindudza masheleni a linganaho R220 miḽioni nahone mishumo nga u angaredza henefha kha nḓowetshumo ya zwa vhufuwakhuhu yo engedzea u swika henefha kha mishumo ya 2780; ngeno ho dovha hafhu ha vha na vhuṅwe vhubindudzi vhuswa ha masheleni a linganaho R2 biḽioni.
4.3 Pfulufhedziso dza vhubindudzi ha masheleni a linganaho R5 biḽioni nga vhamagi vha zwipiḓa zwa mimoḓoro
Khabinethe yo ṱanganedza pfulufhedziso dza vhubindudzi ha masheleni a linganaho R5 biḽioni nga vhamagi vha zwipiḓa zwa mimoḓoro dzine dza kha ḓi tou bva u itwa zwenezwino fhaḽa kha Ṱano ḽa NAACAM. Hedzi pfulufhedziso, nga vha dzikhamphani dzine dza khou shuma fhano kha shango ḽa Afrika Tshipembe, dzi sumbedza uri nangoho nḓowetshumo idzi dzi na fulufhelo kha maraga wa Afrika Tshipembe khathihi na zwikhala zwa u ita uri zwipiḓa izwi zwa mimoḓoro zwi bveledzwe kha ḽino shango, zwine hezwi zwa ḓo avho vhabveledzi vha mimoḓoro vha kone u vha na nḓisedzo ya zwipiḓa zwa mimoḓoro yo khwaṱhaho. Nga murahu ha musi hu tshi kha ḓi tou bva u itwa nḓivhadzo iyi, Minisṱa vha Mbambadzo, Nḓowetshumo na Phikhisano vho mbo ḓi vula lwa tshiofisi tshipiḓa tsha nyengedzedzo tsha Benteler Plant Extension fhaḽa kha vunḓu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha, hune khatsho ha bveledzwa zwipiḓa zwa mimoḓoro hu tshi itelwa vhamagi vha mimoḓoro vha fhano hayani. Uhu u engedzea ha vhubveledzi ndi hune ha khou lavhelelwa uri hu ḓo fhungudza zwiṱunḓwa zwa masheleni a linganaho R1 biḽioni ngeno tshivhalo tsha vhashumi tshi tshi ḓo engedzea tsha swika henefha kha 743.
5. Vhubindudzi ha vha khampani ya mimoḓoro ya Stellantis kha shango ḽa Afrika Tshipembe
5.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u khwaṱhisedzwa nga vha khamphani ya Stellantis ha muhumbulo wavho wa u bveledza tshiimiswa tsha vhumagi kha vhupo vhu songo bveledzwaho ha Coega, fhano kha ḽa Afrika Tshipembe. Thandela iyi ya vhumagi i re afho kha vhupo vhu songo bveledzwaho i khou lavhelelwa uri i ḓo vha yo khunyeledzwa mafheleni a ṅwaha wa 2025. U rwela ṱari ha moḓoro wa u thoma he ha dzudzanyelwa u vha hone mathomoni a ṅwaha wa 2026 ndi ha ṱhirakha ya 1 T pick-up hune tshivhalo tsha hone tsha khou lavhelelwa u swika 50,000 nga ṅwaha hu tshi katelwa na idzo dzine dza ḓo vhambadzelwa kha mashango a nnḓa, zwi tshi elana na pulane khulwane ya zwa nḓowetshumo ine ya ḓivhea sa Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Vhubveledzi ha Mimoḓoro (APDP).
5.2. Mishumo yo tou livhaho ya u tikedza ḽiga ḽa u thoma ḽa vhubveledzisi i khou lavhelelwa u sika mishumo ya 1000. Khamphani ya Stellantis i ḓo shumisa tshifhinga tshi swikaho awara dza 500 000 kha mushumo wa vhupfumbudzi na zwikili u itela u bveledza na u tikedza zwigwada zwa vhashumi zwapo uri zwi vhe kha vhuimo ha zwilinganyi zwa ḽifhasi. Ri khou lavhelela uri ri ḓo swika kha tshikalo tshi fhiraho 30% tsha vhubveledzisi hapo.
6. Senthara khulwanesa ya zwikili zwa didzhithaḽa
6.1. Tshiimiswa tsha Maanḓalanga a zwa Pfunzo na Vhugudisi kha Nḓowetshumo ya zwa Dzikhemikhaḽa tsho rwela ṱari Senthara ya Zwikili zwa Didzhithaḽa fhaḽa Babanango kha vunḓu ḽa KwaZulu-Natal, ine ya ḓo ṋetshedza mbekanyamushumo dza u guda dzine dza shumisa thekhinoḽodzhi henefho kha vunḓu ḽeneḽo. Thandela iyi ndi tshipiḓa tsha pulane dza muvhuso dza u vusulusa mveledziso ya zwikili zwa didzhithaḽa nahone i ḓo swikiswa na kha maṅwe mavunḓu oṱhe.
6.2. U ḓadzisa afho, Khabinethe yo ṱanganedza zwa u rwelwa ṱari ha Pulane ya Lushaka ya nga ha Pfunzo na Vhugudisi ha nga Murahu ha u fhedza Tshikolo ine yo livhiswa kha u ita uri zwa mveledziso ya zwikili zwi elane na ṱhoḓea dza fhethu ha mishumo zwine hezwo zwi ḓo thusa kha u tandulula thaidzo dza u sa elana ha zwikili na mishumo fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
7. Themamveledziso
7.1. Maḓi na Tshampungane: Maga a Khethekanyo ya 63 fhaḽa kha Masipala Wapo wa Emfuleni
7.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza maswa nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha maga a Khethekanyo ya 63 fhaḽa kha Masipala Wapo wa Emfuleni.
7.1.2. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha zwivhangi zwa thaidzo dza maḓi dzine dza khou bvelela fhaḽa Emfuleni khathihi na maga ane a khou dzhiiwa u itela u tandulula thaidzo idzo vhukati ha tshifhinga tshipfufhi, tsha vhukati na tshifhinga tshilapfu.
7.1.3. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho nga vha ha Rand Water kha zwa u tandululwa ha thaidzo dza zwa tshampungane nga u lugisa phaiphi dza tshampungane dzo kwasheaho kana dzo phamuwaho khathihi na u vula idzo phaiphi dza tshampungane dzo valeaho.
7.1.4. U ḓadzisa afho, Khabinethe yo dovha hafhu ya ḓivhadzwa nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha u vusuluswa kana u khwinifhadzwa ha tshiṱitshi tsha bommbo dza tshampungane khathihi na u tshentshiwa ha phaiphi khulwane dze dza kwashea kana dzine dza khou dzulela u phamuwa misi yoṱhe. Hezwi zwi katela u lugiswa ha mitshini na ha muḓagasi kha tshiimiswa tsha hune ha kunakiswa hone maḓi o no shumiswaho henefho kha masipala wonoyo.
7.1.5. Nga murahu ha tshifhinga tshilapfu, mushumo uyu ndi une wa ḓo katela na u khwinifhadzwa ha vhuhulwane ha zwiimiswa zwihulwane zwiraru zwa mishumo ya zwa u kunakiswa ha maḓi o no shumiswaho, zwine zwa vha tshiimiswa tsha Mishumo ya u Kunakisa Maḓi o no Shumaho tsha Leeuwkuil, Sebokeng na tsha Rietspruit.
7.1.6. Nga tshumisano na vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili khathihi na vha ha Rand Water, GCIS i ḓo dzudzanya madalo a u dalela vhupo uho ha Emfuleni.
7.2. Mafhande a bada ya vhukati ha N4, Montrose na Schoemanskloof
7.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u vulwa ha bada yo vusuluswaho ya Mafhandeni a N4, Montrose na Schoemanskloof i re ngei vunḓuni ḽa Mpumalanga, ine ya vhumba tshipiḓa tsha pulane ya Mveledziso ya Maputo Corridor. Uhu u vusuluswa ha bada iyi hu ḓo fhungudza tshifhinga tsha u enda kha zwa vhuendedzi ha thundu nga bada nahone hu ḓo dovha hafhu ha ita uri hu vhe na u tsireledzea ho engedzeaho kha vhashumi vhoṱhe vha bada.
7.2.2. Thandela iyi yo sika mishumo i fhiraho 350 nahone ya dovha hafhu ya ṋetshedza zwikhala zwa u wana khonṱhiraka ṱhukhu kha khamphani dzapo dzo fhambanaho zwi tshi elana na vhuḓikumedzeli hashu ha u bveledzisa na u khwinifhadza zwikili zwa zwitshavha zwa henefho.
7.3. Vhupo ha Zwiporo zwa Zwidimela zwa Vhaṋameli ha fhaḽa KwaMashu u swika Durban
7.3.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u vulwa hafhu ha vhupo ha Tshiṱitshi tsha zwiporo zwa zwidimela zwa vhaṋameli tsha fhaḽa KwaMashu u swika Durban, hune khaho ha khou dovha hafhu ha ḓivhadzwa na zwidimela zwiswa, zwo tsireledzeaho nahone zwo kunaho zwa blue trains henefho kha vhupo honoho ha zwiporo. Koporasi dza 13 ndi dzone dzine dza ḓo shuma u kulumaga khathihi na u ṱhogomela zwidimela zwenezwo na zwiṱitshi zwa hone. Tshivhalo tsha vhaṋameli vha zwidimela tshi khou engedzea vhukuma sa izwi zwidimela zwi tshi khou bvela phanḓa na u ṋetshedza tshumelo dza zwa vhuendi dzine dza swikelea.
8. Nndwa ya u Lwa na Vhugevhenga khathihi na Zwiito zwa Vhuaḓa
8.1. Fulo ḽa Operation Bring Back
8.1.1. Khabinethe yo fhululedza u khunyeledzwa ha fulo ḽa Operation Bring Back hu tshi itelwa u ṱalusa na u dzhiulula murahu zwifhaṱo zwa muvhuso zwine zwa khou dzulwa khazwo zwi siho mulayoni. Sa tshipiḓa tsha maga aya, muvhuso wa vhukati u khou ṋetshedza thikhedzo kha mimasipala u itela u vhona uri hu khou tevhedzwa mbetshelwa dza milayo yapo hu tshi itelwa u fhelisa zwiito zwa u dzhavhulwa ha zwifhaṱo nga khani, ndangulo khathihi na kushumisele kwo khwaṱhaho kwa zwifhaṱo zwenezwo khathihi na u vha na nḓivho ya kushumisele kwa ndaka dza muvhuso dzi sa sudzulusei.
8.2 Nndwa yo ṱanganelaho ya u lwa na vhugevhenga
8.2.1 Khabinethe yo ṱanganedza mvelaphanḓa yavhuḓi ya zwenezwino ye ya itwa nga vha mazhendedzi a zwa mulayo a ḽino shango kha nndwa yavho ya u lwa na zwiito zwa vhugevhenga.
8.2.2 Kha kotara ya u thoma ya ṅwaha wa 2023, vha tshigwada tsha Hawks vho fara vhahumbulelwa vha swikaho 611, vha dovha hafhu vha dzhia ndaka dzo fhambanaho dzine khadzo ha katelwa matombo a penyaho na dzidaimane, phukha dzine dza vha kha khombo ya u ngalangala lwa tshoṱhe, mimoḓoro, masheleni, zwigidi, dzigulu, thundu dzine dza si vhe dza vhukuma, zwithuthubi na zwishumiswa zwa eḽekhiṱhironiki zwa mutengo u linganaho R6 112 768 985.
8.2.3 U ḓadzisa kha zwenezwo, vha mazhendedzi a zwa mulayo vho dovha hafhu vha fara dziphiṋere dza ṱahe (9) dza tshigwada itsho tshi ḓivhiwaho sa Zama-Zama vhe vha fhedza nga u ṋewa ndaela ya uri thundu kana ndaka dzavho dzi ḓo vha dzo farwa nga muvhuso dzine khadzo ha katelwa mimoḓoro ya vhunzhilinzhili sa moḓoro wa Lamborghini na miṅwe, Matombo a penyelelaho na masheleni a swikaho R34 miḽioni.
8.2. Khabinethe i khou fhululedza vha mazhendedzi a zwa mulayo kha nndwa yavho ya u lingedza u kwashekanya zwigwada zwa vhugevhenga. Vhukando ho tshimbilaho zwavhuḓi he vha vhu dzhia musi vha tshi khou lwa na tshigwada tshe tsha vha tsho ḓiṱama vhukuma nga zwiṱhavhane tshine tsha khou ṱumanywa na milandu yo fhambanaho ya u hombokwa ha masheleni musi a tshi khou endedzwa ngei kha vunḓu ḽa Limpopo ndi mafhungo a khoḓeaho. Khabinethe yo dovha hafhu ya ombedzela uri vha mazhendedzi a u tevhedza mulayo a vha tei u sia tombo nṱha ha ḽiṅwe musi vha tshi khou salana murahu na avho vhane vha khou ṱoḓa u nyadza tsireledzo ya lushaka ya shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na milayo ya Riphabuḽiki.
8.3. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u farwa ha vhaofisiri vha ṱahe (9) vha Muhasho wa zwa Mutakalo wa vunḓu ḽa Kapa Devhula kha milandu ya zwiito zwa vhuaḓa zwa u rengwa ha Zwishumiswa zwa Vhuḓitsireledzi (PPE). Vhahumbulelwa avha vha khou hweswa milandu ya vhufhura, zwiito zwa vhuaḓa, u pfukiswa ha masheleni nga nḓila i siho mulayoni khathihi na u pfuka Mulayo wa Ndangulo ya Masheleni a Muvhuso.
9. Vhuimo ha muvhuso kha Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka (NHI)
9.1. Khabinethe yoṱhe yo dovha hafhu ya ombedzela vhuḓikumedzeli hayo ho khwaṱhaho kha zwa u thoma u shumiswa ha Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka sa yone nḓila ya u vhona uri vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe vha khou kona u vha na tswikelo ya ndondolamutakalo. Uhu u ḓiimisela kha NHI ho ḓitika kha fhungo ḽa uri sekhithara dzoṱhe dza mutakalo, dza muvhuso na dza phuraivethe dzi nga si kone u bvela phanḓa lwa tshifhinga tshilapfu. Sisṱeme dzine dza vha hone zwazwino dzine a dzi khou shumisana nahone dzo tsitsikana, dzi tea u ṱanganywa dza vha sisṱeme nthihi ya lushaka u itela uri zwiko zwoṱhe zwi kone u swikelwa nga vhathu vhoṱhe. Zwa u thoma u shuma ha NHI zwo ḓitika kha u thoma u shumiswa ha maitele o fhelelaho a u khwinifhadza themamveledziso nga u ṱavhanya kha sekhithara ya muvhuso. Hezwi a si zwithu zwine zwa tea u humbulwa uri zwi nga itea thungo ha tshandukiso kha Mulayotibe wa NHI.
9.2. U tou lavhelesa zwiṱuku kha tshandukiso dzine dza khou lavhelelwa kha zwa ndambedzo ya masheleni a zwa ndondolamutakalo kha sekhithara ya phuraivethe zwo ita uri hu bviwe kha tshandukiso dzo lavhelelwaho kha Mulayotibe dza nḓisedzo ya tshumelo u bva kha sekhithara ya muvhuso na ya phuraivethe. Zwa u tou sedza zwiṱuku kha tshandukiso dzine dza khou lavhelelwa dza nga ha ndambedzo ya phuraivethe kha zwa ndondolamutakalo zwo khakhisa tshandukiso dza nḓisedzo dza tshumelo dza muvhuso na dza phuraivethe dze dza vha dzi tshi khou lavhelelwa u ya nga Mulayotibe. Ndi kha honohu u shandukiswa ha nḓila dza tshumelo hune ha nga kona u sikwa tshikhala tsha u fhungudza tsitsikano ine ya vha hone kha zwiimiswa zwa muvhuso. Musi Tshikwama tsha NHI tshi tshi vho kona u renga tshumelo u bva kha vhaṋetshedzi vhadzo vha muvhuso na vha phuraivethe, ri ḓo thoma u vhona hu tshi vha na u fhungudzea ha mutsiko kha zwiimiswa zwa muvhuso zwine zwazwino zwa vha na mutsiko muhulu vhukuma. Mafhungo ane a savhe ngoho ane a khou phaḓaladzwa nga khole a uri zwa u phasiswa ha uyu Mulayotibe zwi ḓo shandukisa zwithu zwoṱhe nga luthihi zwi tou vha mafhungo a u xedza vhathu nga khole. Mbetshelwa dza tshandukiso dza tshifhinganyana dzi tou vha khagala kha ḽa uri zwa u thoma u shumiswa ha uyu mulayotibe zwi ḓo dzhia tshifhinga nahone tshandukiso idzo dzi itwa nga u sielisana.
10. Vhuimo ha muvhuso kha Nyiledzo dza zwa Masheleni
10.1. Khabinethe i khou pfesesa nyiledzo dzine dza vha hone zwazwino kha zwa masheleni dzine a dzi tou vha zwithu zwi songo ḓoweleaho fhano kha shango ḽa Afrika Tshipembe, fhedzi dzo ita uri hu vhe na ṱhahelelo kha mugaganyagwama wa ṅwaha. Khabinethe yo dovha hafhu ya ombedzela zwauri maga a u tandulula thaidzo ya ṱhahelelo kha mugaganyagwama ha tei u kwama nḓisedzo ya tshumelo nga nḓila ine ya si vhe yavhuḓi.
10.2. Minisṱa wa Gwama hu si kale vha ḓo bvisa Tsumbamaitele ine ya ḓo vha i tshi khou bvisela khagala u sa pfesesana he ha vha hu songo lavhelelwa he ha vhangwa nga Luṅwalo lwa u Langa Kushumisele kwa Masheleni lwe lwa bviswa nga ḽa 31 Ṱhangule 2023. U ḓadzisa kha zwenezwo, sa tshipiḓa tsha tsenguluso ya mashumele a sumbedzaho mvelaphanḓa kha zwa u thoma u shumiswa ha zwipikwa zwe zwa tendelaniwa khazwo na Minisṱa kha ṅwaha wonoyo, Phresidennde na Muthusaphresidennde vha ḓo ṱangana na Dziminisṱa vha kwameaho u itela u vhona uri izwi zwa ndangulo ya masheleni a zwi khou khakhisa zwipikwa zwe ha tendelanwa khazwo.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Mbekanyamaitele ya Thivhelo na Dzilafho ḽa Dzema ḽa u Shumisesa Zwikambi na Zwidzidzivhadzi.
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa kha Gurannḓa ya Muvhuso ha Mbekanyamaitele ya Thivhelo na Dzilafho ḽa Dzema ḽa u Shumisesa Zwikambi na Zwidzidzivhadzi, ine yo livhiswa kha u lwa na tshikalo tshi re nṱha tsha u shumiswa ha zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho.
1.2. Mbekanyamaitele iyi i ḓo tikedza maṅwe maga a u lwa na zwa u shumiswa ha zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho a fanaho na Pulane Khulwane ya nga ha Zwidzidzivhadzi ya Lushaka ye ya thoma u shumiswa vhukati ha ṅwaha wa 2013 na wa 2017. I ḓo tandulula vhuṱudzeṱudze he ha vhonala vhu hone kha Mulayo wa Thivhelo na Dzilafho ḽa Kushumisele kwo kalulaho kwa Zwikambi na Zwidzidzivhadzi.
1.3. Mbekanyamaitele iyi i khou dzinginya uri hu vhe na mbekanyamushumo dza thivhelo zwitshavhani dzine dza ḓo kona u shuma zwavhuḓi kha u thusa u tandulula khaedu khulwane dzine dza vhangwa nga kushumisele kwo kalulaho kwa zwikambi na zwidzidzivhadzi.
1.4. Mbekanyamaitele iyi i ḓo anḓadzwa kha webusaithi ya Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano ine ya vha www.dsd.gov.za.
2. U thoma u Shumiswa ha Tshikwama tsha Ndinganyelo ya zwa Vhuendelamashango
2.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha thendelano ye ya swikelwa ya nga ha u thoma u shumiswa ha Tshikwama tsha Ndinganyelo ya Vhuendelamashango (TEF) nga murahu ha mulandu we wa iswa khothe nga vha dzangano ḽa Afriforum na ḽa Solidarity.
2.2. Khabinethe yo dovha hafhu ya ḓivhadzwa nga ha maga o dzhiiwaho hu tshi itelwa u thoma u tevhedza thendelano dza nzudzanyo khathihi na nga ha tshanduko dza kha TEF dze dza thoma u vha hone nga mulandu wa thendelano idzi dza nzudzanyo.
2.3. Ngauralo, TEF i ḓo thoma u shuma hu tshi tevhedzwa zwipikwa zwi re hone zwazwino zwa Milayo ya Sekhithara ya Vhuendelamashango zwine zwa fhasisa zwa vha 30% ya vhuṋe ha mabindu a re zwanḓani zwa vharema madzuloni a zwipikwa zwa TEF zwa 51% zwe zwa vha zwo dzinginywa mathomoni.
2.4. Khabinethe yo tikedza zwa u thoma u shuma ha TEF.
C. Milayotibe
1. Mvetamveto ya Mulayotibe wa Khomishini ya Tshumelo dza Muvhuso (PSC)
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ṋetshedzwa ha Mvetamveto ya Mulayotibe wa Khomishini ya Tshumelo dza Muvhuso Phaḽamenndeni, une wa vha mulayo u khwinifhadzaho Mulayo wa PSC, wa vhu46 wa ṅwaha wa 1997.
1.2. U khwinifhadzwa uhu hu ḓo ita uri PSC i kone u shuma sa tshiimiswa tsha ndayotewa tsho ḓiimisaho nga tshoṱhe nahone tshi sa dzhii sia muhumbulo muhulwane u wa u khwinifhadza mashumele atsho avhuḓi henefho ngomu kha tshumelo dza muvhuso.
1.3. Mulayotibe uyu u dovha hafhu wa engedza vhuḓifhinduleli ha PSC u swika kha mimasipala khathihi na zwiimiswa zwa muvhuso nahone u ṋetshedza muhanga wa zwa milayo hu tshi itelwa mushumo wa zwa vhulavhelesi wa PSC wa u vhona uri hu khou thoma u shumiswa Muhanga wa Lushaka wa nga ha u ita uri Sekhithara ya Muvhuso i vhe ya phrofeshenaḽa.
2. Mvetamveto ya Mulayotibe wa Mveledziso ya Vhufuwi ha zwi tshilaho Maḓini
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa Mveledziso ya Vhufuwi ha zwi tshilaho Maḓini hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Tshipikwa tsha Mulayotibe uyu ndi u:
- ṱuṱuwedza mveledziso ya sekhithara ya Vhufuwi ha zwi tshilaho maḓini ine ya vha na vhuḓifhinduleli hu tshi itelwa u shela mulenzhe nga nḓila i pfalaho kha zwa mveledziso ya zwiḽiwa hu tshi katelwa na mveledziso ya ikonomi fhano shangoni,
- u tikedza zwa u shela mulenzhe nga nḓila khulwane ha mabindu maṱuku, nga maanḓa ayo ane a vha a vhafumakadzi na vhaswa; khathihi na
- u ṱuṱuwedza zwa u shandukiswa ha sekhithara ya vhufuwi ha zwi tshilaho maḓini.
3. Mvetamveto ya Mulayotibe wa Mabindu a Muvhuso wa Lushaka
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa Mabindu a Muvhuso wa Lushaka hu tshi itelwa uri hu kone u vha na vhupfiwa ha nnyi na nnyi.
3.2. Iyi Mvetamveto ya Mulayotibe i dzinginya uri:
3.2.1. hu vhe na u ṱanganyiswa ha vhufaramikovhe ha Muvhuso kha mabindu a muvhuso a re a ndeme
3.2.2. U thomiwa ha kha khamphani ya Ndangulo ya Ndaka dza Muvhuso SCO Ltd sa yone khamphani yo faraho mikovhe ya muvhuso kha mabindu a ndeme a muvhuso, hune Muvhuso wa ḓo vha wone mufaramukovhe u woṱhe
4. U Phumulwa ha Mulayotibe wa zwa Vhufhufhi ha Muyani wa Afrika Tshipembe
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa ha U Phumulwa ha Mulayotibe wa zwa Vhufhufhi ha Muyani wa Afrika Tshipembe u itela uri hu kone u vha na vhupfiwa ha nnyi na nnyi.
4.2. Izwi zwa u Phumulwa ha Mulayo wa SAA zwo livhiswa kha u ita uri hu kone u vha na tshanduko dzine dza ḓo ita uri muvhuso u si tsha vha wone mufaramukovhe muhulwane kha khamphani ya SAA.
4.3. Uhu u Phumulwa ha Mulayo wa SAA a hu shandukisi zwa u bvela phanḓa na u vha hone ha khamphani iyi sa bindu nga fhasi ha Mulayo wa Dzikhamphani; nahone
4.4. Pfanelo dzine dza vha hone kha mukovhe une muvhuso wavha nawo kha SAA dzi ḓo tendelwa u bvela phanḓa nga fhasi ha muimeleli wa mufaramukovhe o tiwaho o imela Muvhuso.
D. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u senguluswa ha ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
U tholwa ha Miraḓo ya Bodo ya Bodo ya zwa Maḓi ya fhaḽa Vaal Central
1.1. Vho Makhosini Solomon Msibi (Mudzulatshidulo);
1.2. Vho Lungile Right Bomela (Muthusamudzulatshidulo);
1.3. Vho Luvuyo Xola Ntoyi;
1.4. Mufumakadzi Vho Elizabeth Cornelia Rockman;
1.5. Mufumakadzi Vho Ntikila Sandlana
1.6. Vho Andrew Modisaotsile Rantho;
1.7. Vho Desmond Solomon Ezekiel Fransman;
1.8. Mufumakadzi Vho Matshego Gail Mercy Jele;
1.9. Mufumakadzi Vho Boipelo Felicity Nakedi;
1.10. Mufumakadzi Vho Tshepiso Doreen Segoe-Backward; na
1.11. Vho Thabo Moses Manyoni
2. U tholwa ha Miraḓo ya Bodo ya Bodo ya zwa Maḓi ya fhaḽa Umngeni – Uthukela
2.1. Muambeli Vho Vusi Khuzwayo (Mudzulatshidulo)
2.2. Mufumakadzi Vho Nothando Nonkululeko Mkhize
2.3. Mufumakadzi Vho Senamile Masango
2.4. Mufumakadzi Vho Sylvia Thandazile Mhlongo
2.5. Mufumakadzi Vho Hlengiwe Mvubu
2.6. Vho Khanyisani Stanley Shandu
2.7. Vho Lavandran Nanda Gopaul
2.8. Vho Sibusiso Wycliff Mkhize
2.9. Vho Kwazikwenkosi Innocent Mshengu;
2.10. Mufumakadzi Vho Diana Gloria Hoorzuk;
2.11. Vho Cornish James Timothy; na
2.12. Vho Sipho Maxwell Mtolo
3. U tholwa ha Miraḓo ya Bodo ya Bodo ya zwa Maḓi ya fhaḽa Overberg
3.1 Vho Razeen Benjamin (Mudzulatshidulo ane a khou tou dovha u tholwa hafhu);
3.2 Mufumakadzi Vho Siphiwe Doris Mayinga (Muthusamudzulatshidulo ane a khou tou dovha u tholwa hafhu);
3.3 Vho David Lefutso (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
3.4 Dokotela Vho Nandipha Daphne Siwahla-Madiba (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
3.5 Phrof Vho Gregory Jerome Davids (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
3.6 Mufumakadzi Vho Monica Auphry Malunga
3.7 Mufumakadzi Vho Nalini Singh-Maharaj
3.8 Dokotela Vho Thavamoney Kelly
3.9 Vho Bongani Evidence Mnisi
3.10 Vho Louis Oudsthoorn, na
3.11 Vho Dirk van Papendorp
4. U tholwa ha miraḓo Vhane vha si vhe Miraḓo ya Khorotshitumbe kha bodo ya Tshiimiswa tsha zwa Mvumbamutsho tsha Lushaka tsha Afrika Tshipembe lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu
4.1. Dokotela Vho Precious Gugulethu Motshwene;
4.2. Phrof Vho Andrew Cedric Buffler;
4.3. Phrof Vho Lorna Benita Holtman;
4.4. Mufumakadzi Vho Senamile Masango;
4.5. Mufumakadzi Vho Sarah Natalia Prins;
4.6. Dokotela Vho James Tshilongo;
4.7. Dokotela Vho Wynand Louw;
4.8. Dokotela Vho Alufelwi Maxwell Tshavhungwe; na
4.9. Mufumakadzi Vho Babalwa Songongo;
5. U tholwa ha Miraḓo ya Bodo ya Tsenguluso ya Ṱhanziela dza Muvhuso (PEB)
5.1. Mufumakadzi Vho Thandiwe Khumalo (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
5.2. Vho Paul Sibisi (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
5.3. Mufumakadzi Vho Shanaaz Mohamed (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
5.4. Vho Johnny Fiandeiro (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
5.5. Dokotela Vho Magdalena Kleyn; na
5.6. Mufumakadzi Vho C. Mathoto Masetla-Mafa;
6. U tholwa ha Vhalangi Vhane vha si vhe Miraḓo ya Khorotshitumbe ya Bodo ya Tshikwama tsha Khombo dza Badani lwa tshifhinga tsha miṅwaha miraru.
6.1. Mufumakadzi Vho Lorrain Francois (Mudzulatshidulo vhane vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
6.2. Dokotela Vho Nomonde Buyiswa Mabuya-Moloete (Muthusamudzulatshidulo vhane vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
6.3. Muambeli Vho Nontuthuzelo Njeza;
6.4. Vho Moses Nyama;
6.5. Vho Thulani Samule Tshabalala (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
6.6. Vho Simphiwe Blose (vha khou tou dovha u tholwa hafhu);
6.7. Mufumakadzi Vho Pamela Bongeka Mathebula;
6.8. Vho Duke William Mathebula;
6.9. Mufumakadzi Vho Tinyiko Mhlari;
6.10. Dokotela Vho Pholile Dladla;
6.11. Vho Kwena Cuthbert Komape na
6.12. Mufumakadzi Vho Bongiwe B. Khumalo
E. Vhuṱambo vhu Ḓaho
1 Ḓuvha ḽa Vhufa
1.1 Vhuṱambo vhuhulwane ha uno ṅwaha ha Ḓuvha ḽa Vhufa vhu ḓo farelwa fhaḽa Tshitediamu tsha Princes Magogo fhaḽa Kwa-Mashu, kha vunḓu ḽa KwaZulu-Natal nga ḽa 24 Khubvumedzi 2023 nahone Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe uri vha ḓe vha vhe na riṋe musi ri tshi khou pembelela vhufa hashu ho pfumaho ngaurali.
2 Guvhangano ḽa dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka ḽa vhu 78
2.1 Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo shela mulenzhe kha dzulo ḽa vhu 78 ḽa Guvhangano ḽa Nnyi na Nnyi ḽa dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka fhaḽa zwifhaṱoni zwa dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka u bva nga ḽa 18 u swika 26 Khubvumedzi 2023 nga fhasi ha thero ine ya ri: “U vusulusa fulufhelo na u ṱuṱuwedza vhuthihi ha ḽifhasi: U engedza luvhilo kha Adzhenda 2030 khathihi na Zwipikwa zwa Mveledziso ya Tshifhinga Tshilapfu zwo livhiswa kha u bveledza mulalo, u bvelela, mvelaphanḓa na mbuelo ya tshifhinga tshilapfu kha vhoṱhe.”
3. Vhege ya zwa Vhuinzhiniere ha Afrika ya vhu 9 ya UNESCO na khonfarentsi ya zwa Vhuinzhiniere ha Afrika ya vhu 7
3.1 Shango ḽa Afrika Tshipembe nga kha Khoro ya zwa Vhuinzhiniere ya Afrika Tshipembe khathihi na Muhasho wa Mishumo ya Muvhuso na Themamveledziso ḽi ḓo tshimbidza vhuṱambo ha vhege ya zwa Vhuinzhiniere ha Afrika ya vhu 9 ya UNESCO khathihi na Khonifarentsi ya zwa Vhuinzhiniere ha Afrika ya vhu 7 u bva nga ḽa 25 u swika 28 Khubvumedzi 2023 fhaḽa ḓoroboni ya Pretoria.
4. Indaba ya Mitambo ya Zwikolo ya Afrika Tshipembe
Muhasho wa Vhutsila, Mitambo na Mvelele u ḓo vha na vhuṱambo ha Indaba ya Mitambo ya Zwikolo ya Lushaka fhaḽa hodelani ya Birchwood, ḓoroboni ya Johannesburg u bva nga ḽa 14 u swika 15 Khubvumedzi 2023. Mitambo ya zwikolo ndi yone thikho ya mveledziso ya mitambo nahone ndi maga a muvhuso a u vusulusa mitambo ya zwikolo fhano Afrika Tshipembe.
5. U Rwelwa Ṱari ha Maanḓalanga a Ndangulo ya Mikaṋo
5.1 Tshiimiswa tsha Maanḓalanga a Ndangulo ya Mikaṋo tsho thoma u shuma u bva nga ḽa 1 Lambamai 2023 sa tshiimiswa tsha muvhuso tsho ḓiimisaho nga tshoṱhe tsha sheduḽu ya 3(A) tshine tsha shuma sa maanḓalanga a vhuraru a u kombetshedza zwa u tevhedza mulayo fhano Afrika Tshipembe nahone tshi ḓo rwelwa ṱari nga ḽa 5 Tshimedzi 2023.
6. Mulayo wa Zwikhala zwa Nyaluwo ya Afrika (AGOA)
6.1 Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara muṱangano wa AGOA u bva nga ḽa 2 u swika ḽa 4 Ḽara 2023. Muṱangano uyu u ḓo vha u tshi khou amba nga ha mafhungo a zwa mbambadzo dza vhukati ha shango ḽa Amerika na maṅwe Mashango a Afrika o teaho.
F. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a u fhululedza khathihi na u tamela mashudu kha:
1.1 Vha thimu ya Springboks – nge vha fhefheḓisa nṱha fuḽaga ya Afrika Tshipembe khathihi na u ita uri shango ḽi pfe ḽi tshi ḓihudza nge vha wina mutambo wavho wa u thoma musi vha tshi kunda shango ḽa Scotland kha mitambo ya Khaphu ya Ḽifhasi ya Ragibii ya ṅwaha wa 2023.
1.2 Vho Tariq Moosa na vhashumi vha fhaḽa Chicano Customs vhe vha fhaṱa moḓoro wa BMW E9 2800 CS we vha u ṋea dzina ḽa Nkabi, wa fhedza nga u fhenya miṅwe ya mimoḓoro ya khwinesa ya ḽa Yuropa i swikaho 6000 kha ṱano ḽa Slammed UK ngei ḓoroboni ya Birmingham khaḽa Yuropa.
1.3 Vhorasaintsi vha vhafumakadzi vha Afrika Tshipembe vhe vha pfufhiwa kha mishumo yavho mivhuya nga tshifhinga tsha vhuṱambo ha ṅwaha wa 2023 ha Pfufho dza Vhafumakadzi vha Afrika Tshipembe vha re kha zwa Saintsi (SAWiSA) dze dza vha dzi tshi khou tshimbidzwa nga Minisṱa wa Pfunzo dza Nṱha, Saintsi na Vhukoni, Dokotela Vho Blade Nzimande. Khabinethe yo fhululedza vhawini vha tevhelaho:
- Vhaṱoḓisisi vha Vhafumakadzi vha Ḓivhaleaho: Saintsi dza zwa Matshilisano na Vhuthu
- Phrof. Vho Catherine Ward
- Vhaṱoḓisisi vha Vhafumakadzi vha Vhaswa vha Ḓivhaleaho: Saintsi dza zwa Matshilisano na Vhuthu
- Phrof. Vho Anastacia Mamabolo
- Vhaṱoḓisisi vha Vhafumakadzi vha Vhaswa vha Ḓivhaleaho: Saintsi ya Mupo na zwa Vhuinzhiniere
- Phrof. Vho Janine Barbara Adams
- Vhaṱoḓisisi vha Vhafumakadzi vha Vhaswa vha Ḓivhaleaho: Saintsi ya Mupo na zwa Vhuinzhiniere
- Phrof. Vho Usisipho Feleni
- Mufumakadzi wa Muswa a Ḓivhaleaho- Mufumakadzi wa Muswa: Pfufho yo Khetheaho
- Dokotela Vho Tiisetso Elizabeth Lephoto
- Mufumakadzi o Ḓivhaleaho: Pfufho yo Khetheaho
- Dokotela Vho Patience Thenjiwe Mthunzi-Kufa
- DSI Vho Ndoni Mchunu Fellowships: Pfufho dza digirii ya Masters
- Mufumakadzi Vho Nyeleti Precious Mabaso
- Mufumakadzi Vho Modjadji Rebecca Letsoalo
- Mufumakadzi Vho Gizelle Roque van Niekerk
- DSI-Vho Ndoni Mcunu: Pfufho dza digirii ya Vhudokotela
- Mufumakadzi Vho Munira Hoosain
- Mufumakadzi Vho Aletta Susanna Elizabeth Nortje
- Mufumakadzi Vho Boitumelo Makgabutlane
- Mufumakadzi Vho Thendo Gertie Makhado
- Mufumakadzi Vho Bambesiwe Mbesi May
- Mufumakadzi Vho Carla Dodd
- Mufumakadzi Vho Ramakgahlela Betty Sebati
- Mufumakadzi Vho Lusani Mamushiane
2. Ndiliso
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndiliso kha vha muṱa na dzikhonani dza:
- Muvhuso na vhathu vha shango ḽa Morocco nga murahu ha musi ho vha na mudzinginyo wa shango u ofhisaho we wa vhulaha vhathu vha zwigidi na zwigidi khathihi na vhaṅwe vhanzhi vhe vha tou huvhala.
- Muvhuso na vhathu vha shango ḽa Libya nga murahu ha miḓalo i ofhisaho ye ya vhulaha vhathu vha zwigidi
- Ramabindu we a vha e na bono ḽihulwane vhukuma, mushumelavhathu na mutumbuli wa mavhengele a Pick n Pay, Vho Raymond Ackerman (92), vhe vha vha vha tshi tenda kha bono ḽa Afrika Tshipembe ḽa khwine nahone vhe vha funza na u ṱuṱuwedza vhunzhi ha vhathu nga kha vhutshilo havho. Vho vha vhe Muraḓo a Ṱhonifheaho wa muṅene wa khuliso wa Order of The Baobab.
- Mukololo Vho Mangosuthu Buthelezi (95), Mutumbuli na Phresidennde nga Khuliso wa Inkatha Freedom Party khathihi na u vha Minisṱa wa Muhasho wa Muno wa u tout homa wa shango ḽa Afrika Tshipembe.
- Mulwelapfanelo dza vhathu na mbofholowo we a vha a sa neti kha nndwa yeneyo, Mufumakadzi Vho Amy Rietstein Thornton (91), vhe vha shela mulenzhe zwihulwane vhukuma kha thikhedzo ya tsengo ya zwa Vhufheṱashango ya ṅwaha wa 1956 sa mutikedzi wa dzangano ḽa UDF khathihi na kha mushumo wa u vhuya fhano hayani ha vhafhalali kha ḽa Afrika Tshipembe.
- Mulwelambofholowo a ṱhonifheaho, Muambasada wa kale Vho Zeph Makgetla (78), vhe vha kumedzela vhutshilo havho kha u shumela vhathu vha shango ḽa Afrika Tshipembe.
- Mudzudzanyi wa kale wa gurannḓa ya Business Day Vho Jim Jones, (81), vhe vha shela mulenzhe muhulwane vhukuma kha u dzudzanya mafhungo a lushaka nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou itwa nzudzanyo dza u shandukela kha muvhuso wa demokirasi.
Mbudziso: Mufumakadzi Vho Nomonde Mnukwa – Muambeli wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 653 7485
Tsho bviswa nga vha: Sisṱeme ya Mafhungo na Vhudavhidzani ha Muvhuso (GCIS)
