10 Oct 2013
1. Xiyimo xa Khabinete mayelana na timhaka ta nkoka eka nkarhi wa sweswi
1.1. Khabinete yi amukela ku sayiniwa ka Milawu ya Swifambo na Nawumbisi Ndzhundzhuluko wa Timhaka leti Yelanaka na swona ku katsa na ku vekeriwa etlhelo ka aphili hi Khoto ya le Henhla ya Aphili leyi nga endliwa hi Nhlangano wo Kanetana na Titholigeti Emadorobeni (Outa) eka ku lwa na e-toll (gondzo ro hakeleriwa) na Ejensi ya Magondzo ya Rixaka ya Afrika-Dzonga (Sanral).
Khabinete yi pfumela leswaku minhluvukiso leyi yi ta pfumelela vanhu va Gauteng na maAfrika-Dzonga hinkwavo ku languta eka mimbuyelo leyi sweswi hi nga yi fikelela – na leyi hi nga ta yi fikelela – eku antswisiweni ka magondzo ya pfulela-u-tshika eka xiyimo xa ikhonomi xa Afrika-Dzonga na le Dzongeni wa Afrika.
Maendlele ya e-toll i xiave xin’we xa Phurojeke yo Antswisa Magondzo ya Pfulela- u-Tshika eGauteng leyi nga kurisa mfambo wa vanhu na nhundzu naswona yi ta endla ikhonomi ya xifundzankulu na ya rixaka yi kula ku ya emahlweni.
Tihakelo ta e-toll ti hungutiwile hi ku ya hi ku tihlamulela ka vanhu; vakhandziyi lava nga swela va hlayisekile hi laha ku nga endliwa leswaku vafambisi va swifambo swa mani na mani va nga hakeli mali ya titholigeti; mpimo wa mahakelele ya nhweti na nhweti ya simekiwile, naswona maendlele yo hunguta tihakelo ya kumeka eka tikhamphani ta swifambo.
Khabinete yi kombela vatirhisi va magondzo ya pfulela-u-tshika ya Gauteng ku xixima nawu, ku kombisa vuakatiko bya kahle no hoxa xandla eku endleni ka Afrika-Dzonga ro antswa hi ku titsarisela tithege ta xitironiki no hakela ku tirhisa magondzo lawa ya xiyimo xa le henhla eka misava.
Khabinete yi hlohlotela maAfrika-Dzonga ku kokisana kun’we no tirhisana ku endla leswaku Phurojeke yo Antswisa Magondzo ya Pfulela-u-Tshika ya Gauteng yi humelela no amukela ku kula ka switirhisiwa swa manguva lawa etikweni.
Holobyenkulu wa Vutleketli u ta tivisa siku leri e-toll yi nga ta sungula ku tirha hi rona. Khabinete yi kombela vachayeri hinkwavo lava tirhisaka ngopfu magondzo ya pfulela-u-tshika ya Gauteng ku titsarisela no xava tithege ta xitironiki leswaku va ta kuma ku hunguteriwa tihakelo.
1.2. Khabinete yi ba mavoko eka ku yisiwa emahlweni, ehansi ka vurhangeri bya Phuresidente Jacob Zuma, ka phurogireme ya switirhisiwa ya mamiliyoni, leyi katsaka ku simekiwa sweswinyana ka R71 na R81 ku hlanganisa Polokwane na dorobantsongo ra Giyani na ku pfuriwa ka phurojeke ya Bridge City na Rail Link eKwaZulu-Natal hi ti 19 Nhlangula 2013. Gondzo ra nhlanganelo i xikhiya xo koka vuvekisi etikweni na tikonkulu.
Tanihi leswi hi hluvukisaka magondzo etikweni, Khabinete yi kombela vatirhisi hinkwavo ku tivonela loko va tirhisa magondzo. Khabinete yi karhatekile hi ku engeteleka ka tinghozi leti katsaka vafambi hi milenge eka magondzo ya pfulela-u-tshika. Vafambi hi milenge va endla 46% wa vanhu lava lahlekeriwaka hi vutomi emagondzweni. Vachayeri na vafambi hi milenge va na vutihlamuleri byo hlayisana emagondzweni. Khabinete yi hlohlotela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku va xiphemu xa Khume ra Malembe ya Magoza ya Nhlayiseko eMagondzweni ya Nhlangano wa Matiko (2011-2020) leswi nga rhangeriwa hi Ndzawulo ya Vutleketli.
1.3. Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku nghenela eka Vhiki ro Kongoma ra Imbizo leri sweswi ri nga eku yeni emahlweni, ku fikela hi ti 13 Nhlangula 2013. Leswi swi nyika vaaki nkarhi wo tihlanganisa na Varhangeri eka timhaka leti va khumbhaka no tlhela mfumo wu burisana na vanhu hi ntirho wa wona.
1.4. Hi ku yimela vanhu va Afrika-Dzonga, Khabinete yi khensa Nkwama wa Misava eka nseketelo wa vona eka Afrika-Dzonga hi nkarhi lowu a ri lava timali to engetelela. Lowu i mpfuneto wun’we lowukulu wa swa timali eka HIV na TB ku suka eka munyikeri eka matimu ya nhamulo ya AIDS.
Ku tlula hafu (52%) wa mabiliyoni manharhu ya tirhandi yi ta nyikiwa Ndzawulo ya Rixaka ya Rihanyo. Exikarhi ka tiphurogireme tin’wana, timali leti ti ta tirhisiwa ku endla leswi landzelaka: ku xava mimirhi ya antirhetirovhayirali ya vavabyi va 350 000, timali to fambisa mimirhi ya antirhetirovhayirali hi ku rhumeriwa hi xihatla ku ya eka vavabyi emakaya kumbe laha va tekaka kona mimirhi leyi etikweni, vukorhokeri byo kambela TB eka vakhotsiwa emakhotsweni hinkwawo eAfrika-Dzonga, na ku kamberiwa ka TB na HIV eka vatirhi va 100 000 va le migodini emigodini leyintsongo leyi pfumalaka vukorhokeri bya vona bya rihanyo.
1.5. Khabinete yi ba mavoko eka ku humelela loku ya ka emahlweni eka Vuxaka byo lwa na HIV and AIDS, lebyi tlangelaka malembe ya 15 hi ti 9 ta Nhlangula 2013.
Afrika-Dzonga ri le ku simekeni ka phurogireme yikulu ya ntshungulo hi antirhetirovhiyirali emisaveni. Vuxaka byi ve na xiave xa nkoka eku hluvukiseni ka Pulani ya Rimba ra Rixaka (NSP) 2012-2016.
1.6. Khabinete yi khensa moya wa minjhekanjhekisano wa miholo leyi nga endliwa no gimetiwa eka swiphemu leswi swiboho swi nga hatlisisiwa ku fikeleriwa.
Mbhurisano wa vanhu eka vuako bya milawu ya mitirho yi tshama ya ha ri xirhangana xo sivela madzolonga yo yelana no kombisa ku vilela.
Loko vatirhi va tlhelela emitirhweni, Khabinete yi hlohlotela vathori na vathoriwa ku tirhisana, tanihi leswi ikhonomi ya misava ya ha ri ki ehansi ka ntshikelelo, ku endla leswaku ikhonomi ya Afrika-Dzonga yi tirha kahle, no humesa mbuyelo wa kahle no hlayisa ntirho wa kahle.
1.7. Khabinete yi amukela Samiti ya Rixaka eka Nsivelo wa ku Tisunga eka Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga (SAPS) leyi nga ta khomiwa hi ti 16 ku fikela ti 18 Nhlangula. Lawa i maendlele yo lava ku simeka Pulani ya Rixaka yo Sivela ku Tisunga eka SAPS.Vukorhokeri bya Maphorisa eAfrika-Dzonga.
1.8. Phuresidente Jacob Zuma u ta rhurhela Phuresidente Francois Hollande wa le Rhiphabuliki ya France loyi a nga ta Endzela Mfumo eUnion Buildings ku sukela hi ti 14 ku fikela ti 15 Nhlangula 2013.
Endzelo ra Mfumo ri ta tiyisa vuxaka bya hina bya swa tipolitiki na ikhonomi na France; ku tiyisa ntirhisano wa N’walungu-Dzonga ku katsa na Ajenda ya hina ya Afrika.
2 Mimbhurisano ya nkoka na swiboho swa Khabinete
2.1 Khabinete yi amukerile leswaku Milawu ya Xithekiniki eka Malavele na Makumele ya Mafurha (Oyili) yi tsariwa eka Gazette ya Mfumo leswaku vanhu va tihlamulela.
2.2 Khabinete yi pfumelerile ku rhurheriwa ka Nhlengetano ya Mpfumelelano wa Mphikizano wa Misava eka Mbhurisano (ICN) hi Khomixini ya Mphikizano ya Afrika-Dzonga ku sukela hi ti 16 ku fikela hi ti 18 Nhlangula 2013, eKapa.
Nhlengeletano ya Mpfumelelano ya ICN yi kotisa leswaku ku cincaniwa miehleketo no burisana hi timhaka leti yelanaka no pfumelelana exikarhi ka swirho na Tiejensi to ka ti nga ri ta Mfumo emisaveni hinkwayo.
2.3 Khabinete yi tivisiwile hi ku humelela loku nga va kona eka kotara yo sungula ya 2013/14 eka Mpfumelelano wa Mitirho ya Vantshwa lowu nga sayiniwa hi ti 18 Dzivamisoko 2013.
Tindhawu ta ntsevu ta mpfumelelano lowu i (1) dyondzo na vuleteri, (2) humeleriso eka swa mitirho, (3) mintlawa ya vantshwa, (4) ku humesela etlhelo swikongomelo swa vantshwa, (5) mabindzu ya vantshwa na ya nhlanganelo (6) makungu yo endla mabindzu lawa ya nga weriki eka mfumo.
Ku humelela lokukulu eka kotara yo sungula ku kombisa masungulo ya migingiriko ya vantshwa na makungu eka mfum na swiendlo swin’wana leswi humelelaka eka mabindzu yo ka ya nga ri ya mfumo.
3 Milawumbisi
3.1 Khabinete yi amukerile ku humesiwa ka Engetelelo wa Mpfampfarhuto wa Nawumbisi Ndzhundzhuluko wa Nhlayiseko wa Mfanelo ya Vun’winyi leswaku vanhu va ta tihlamulela eka wona.
Nawumbisi Ndzhundzhuluko wu hundzuluxa Engetelelo wa Nawu wa Nhlayiseko wa Mfanelo ya Vun’winyi (Nawu wa vu 62 wa 1997) hi ndlela yo tiyisa, ku hlamusela no sirhelela timfanelo ta vun’winyi eka vatshami (vatshami va le mapurasini).
Nawumbisi wu langutele ku kuma xintshuxo xo tiya eka mpfumaleko wa nhlayiseko eka vun’winyi hi ku hlanganisa matirhele yo vuyisela misava na nsirhelelo wa swa nawu na maendlele yo lulamisa timholovo. Nawumbisi wu lava ku antswisa timfanelo ta vatirhi na vatshami va le mapurasini. Vatshami va le mapurasini hi mikarhi yo tala i vana na vavasati.
3.2 Khabinete yi amukerile ku humesiwa ka Mpfampfarhuto wa Nawumbisi Ndzhundzhuluko wa Nawu wa Rihanyo na Nhlayiseko eMigodini, 2013 eka Gazete ya Mfumo leswaku vanhu va ta tihlamulela eka wona.
Nawumbisi wu lava ku hundzuluxa Nawu wa vu 29 wa 1996 wa Rihanyo na Nhlayiseko eMigodini ku langutisisa ka matirhele ya leswi nga nyikiwa, ku olovisa maendlele no tiyisa mindziho.
Eku antswiseni ka rihanyo na nhlayiseko wa vatirhi va le migodini, Mpfampfarhuto wa Nawumbisi Ndzhundzhuluko wu lava ku hlayisa migodi tanihi ndhawu leyi hanyeke kahle no hlayiseka na ku va xiave xa kahle eka nhlayiso wa mbangu na ku fambisana na Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka.
4 Ku thoriwa
4.1 Khabinete yi amukerile ku thoriwa ka loku landzelaka eka Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu:
a) Tatana Thokozani William Magwaza eka ntirho wa Xandla xa Mulawuri-Angarhelo: Nkatsakanyo wa Nhlayiseko wa Vanhu.
b) Manana Nelisiwe Ignatia Vilakazi eka ntirho wa Xandla xa Mulawuri-Angarhelo: Kungu na Ncico wa Nhlangano.
4.2 Khabinete yi amukerile ku thoriwa ka Tatana Caiphus Ramushau eka ntirho wa Mutirhinkulu wa swa Timali/ Nhloko ya Vukorhokeri bya Nhlangano eka Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano.
4.3 Khabinete yi amukerile ku thoriwa loku landzelaka eka Bodo ya Bangi ya Misava:
a) Manana Duma Motau
b) Manana Thembekile Thelma Ngcobo
4.4 Khabinete yi tsundzukile ku thoriwa loku landzelaka eka Khansele/Huvo ya Tinhlayo ya Afrika-Dzonga:
RIXAKA
a) Tatana Ian Assam (ku thoriwa nakambe)
b) Tatana Faldie Esau (ku thoriwa nakambe)
c) Phurofesa Jacky Galpin (ku thoriwa nakambe)
d) Dokodela Maseka Lesaoana (ku thoriwa nakambe)
e) Tatana Morore Mphahlele (ku thoriwa nakambe)
f) Dokodela Khangelani Zuma (ku thoriwa nakambe)
g) Tatana Kenneth Brown
h) Phurofesa Phillippe Burger
i) Dokodela Rashad Cassim
j) Dokodela Jaya Josie
k) Tatana Etienne le Roux
l) Phurofesa John Luiz
m) Phurofesa Julian May
n) Dokodela Ariane Neethling
o) Dokodela Sarah Radloff
p) Tatana Sulaiman Salau.
ESWIFUNDZENINKULU
a) Dokodela Daniel Plaatjies (Free State)
b) Tatana Monde Nkasawe (Kapa-Vuxa)
c) Tatana Glen Robbins (KwaZulu-Natal)
d) Manana Zeenat Ishmail (Kapa-Vupeladyambu)
e) Tatana Mveli Maphanga (Mpumalanga)
f) Manana Lizell Henney (Kapa-N’walungu)
g) Dokodela David Everatt (Gauteng).
4.5 Khabinete yi amukerile ku thoriwa loku landzelaka eka Bodo ya Ndziriso hi swa Timali eka Tinghozi ta le Magondzweni:
a) Tatana Thokwa Patrick Masobe
b) Manana Refiloe Mokoena
c) Dokodela Linda Kinse Lungelwa Nompumelelo
d) Tatana Dawood Coovadia (Xandla xa Mutshamaxitulu)
e) Tatana Ahmed Pandor
f) Dokodela Ntuthuko Bhengu (ku thoriwa nakambe tanihi Mutshamaxitulu)
g) Qgweta Dimakatso Qocha (ku thoriwa nakambe)
h) Tatana Desmond Smith (ku thoriwa nakambe)
i) Manana Annemarie Steyn (ku thoriwa nakambe)
j) Tatana Dumisa Hlatshwayo (ku thoriwa nakambe).
4.6 Khabinete yi amukerile ku thoriwa loku landzelaka eka Bodo ya Vulawuri bya Nhlayiseko eSwiporweni:
a) Manana Natalie Skeepers
b) Tatana Masindi Tshamunwe Herry
c) Tatana Andre Bain Harrison
d) Manana Masaccha Khulekelwe Mbonambi
e) Tatana Norman Tinyiko Baloyi
f) Tatana Matodzo Ratshimbilana (ku thoriwa nakambe tanihi Mutshamaxitulu)
g) Manana Jane Barret (ku thoriwa nakambe)
h) Manana Thembelihle Msibi (ku thoriwa nakambe tanihi Xandla xa Mutshamaxitulu).
Swivutiso: Phumla Williams (Mukhomela Muvulavuleri wa Khabinete)
Vutihlanganisi: 0835010139
Issued by: Government Communications
