Tshitatamennde tsha Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa nga ha Phindulo ya Afrika Tshipembe kha Dwadze ḽa tshitzhili tsha Corona, Union Buildings, Tshwane
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
Vhege ino, shango ḽashu ḽo swika kha tshifhinga tshi ṱungufhadzaho musi dwadze ḽa tshitzhili tsha corona ḽi tshi khou hulela, he ra rekhoda mpfu dza 219 dzo vhangwaho nga vhulwadze.
Ndozwo ya vhutshilo vhuṅwe na vhuṅwe ndi makhaulambilu.
Vhathu avha vha 219 vho lovhaho vho vha vha na miṱa, vho vha vha na vhaunḓwa, dzikhonani na vhashumisani.
Matshilo o kaṱudzwa nga tshitzhili tshe tsha vhanga mutshinyalo wa zwa ikonomi na wa vhathu u mona na ḽifhasi.
Kha u rekhoda na u vhiga ha ḓuvha na ḓuvha ha tshivhalo tsha u kavhiwa huswa, dzimpfu na vho fholaho –– ri nga xelelwa nga luvhonela zwo leluwa lwa fhungo ḽa uri ro sedzana na matshilo a vhathu.
Itshi tshitzhili tsha corona tshi khou vhea mutsiko muhulu hu si kha mutakalo wa vhathu vhashu fhedzi, fhedzi na kha uri vhathu vhashu vha kone u ḓishumela, u ḓifusha na u fusha miṱa yavho, u guda na u bvelela, na u ḓiphiṋa nga vhunzhi ha mbofholowo dza mutheo dza ḓuvha na ḓuvha dzine ra sa dzi dzhiele nṱha.
Madekwana a ṋamusi, kha ri vhee mihumbuloni na thabeloni dzashu avho vhoṱhe vhe vha kavhiwa nga tshitzhli tsha corona, avho vhoṱhe vho ṱutshelwaho nga vhafunwa vhavho, na avho vhoṱhe vhe vha konḓelela – na u bvela phanḓa na u konḓelela – vhuleme vhuhulwane nga vhanga ḽa dwadze.
Ndi vhege dzi ṱoḓaho u swika kha dza sumbe u bva tshe ra thoma nyiledza u bva mahayani ya lushaka.
Kha tshifhinga itsho, Maafrika Tshipembe vho sumbedzisa u vha na tshivhindi tshihulwane, vhukonḓeleli na vhuḓifhinduleli.
Ndi dovha hafhu nda vha livhuwa kha vhuḓikumedzeli he vha vhu ita u swika zwino.
Ndi khou tama uri, sa zwe nda amba mathomoni, ri songo sedza tshifhinga tshine ya khou dzhia u fhela, na vhuleme hayo, nyiledza u bva mahayani ngoho yo vha yo tea.
Arali ho vha hu songo vha na nyiledza u bva mahayani, tshivhalo tsha u kavhiwa nga tshitzhili tsha corona tsho vha tshi tshi ḓo vha tsho gonya nga nḓila i sa langeiho, zwiimiswa zwashu zwa mutakalo zwo vha zwi tshi ḓo ḓalelwa nahone zwigidi zwinzhi zwa Maafrika Tshipembe zwo vha zwi tshi ḓo vha zwo lovha.
U bva mathomoni, phindulo yashu yo dededzwa nga ngeletshedzo u bva kha vhaḓivhi vha maimo a nṱha ḽifhasini u bva kha shango ḽashu na u mona na ḽifhasi.
Ro dovha ra vhuelwa nga nyendedzi dzi bvaho kha Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi.
Tshenzhemo dze maṅwe mashango a ṱangana nadzo dzo ri ṋea hafhu luvhonela lu ri thusaho vhukuma.
Ho vha na mavumbele o vhalaho nga ha khonadzeo ya gondo ḽe vhulwadze ho vha hu tshi nga vha ho ḽi dzhia arali ri songo dzhia vhukando ho teaho nga u ṱavhanya.
Musi data nnzhi i tshi khou ḓi wanala, mavumbele aya o dzudzanywa na u khwiniswa nga huswa.
Mugaganyo wa zwino wa khwinesa ndi wa uri, nga nnḓa ha nyiledza u bva mahayani na maṅwe maga e ra a dzhia, u swika zwino Maafrika Tshipembe vha swikaho 80,000 vho vha vha tshi ḓo vha vho kavhiwa nga tshitzhili.
Na uri tshivhalo tsha mpfu tsho vha tshi tshi nga vha tsho gonya u swika hanefha kha u andiswa lwa malo kha tshivhalo tshine tsha vha hone zwino.
Zwa zwino, hu na vhathu vha 219 Afrika Tshipembe vho lovhaho nga vhulwadze uvhu.
Phambano ya hone, kha tshiimo tshi fanaho musi vhulwadze vhu tshi khou hulela, United States ḽo vha ḽo no rekhoda mpfu dza 22,000 ngeno United Kingdom dzo no vha mpfu dzi fhiraho 19,000.
Ri songo fanywa ra hangwa na luthihi uri ndivho ya nyiledza u bva mahayani ho vha u lengisa u phaḓalala ha tshitzhili na u thivhela ḓumbu ḽihulwane ḽa u kavhiwa nga dwadze.
U swika zwino, ro kona u bvelela kha nḓila ine riṋe sa Maafrika Tshipembe ro fhindula na u lwa na tshitzhili itshi.
Phesenthe ya zwiwo zwo topolwaho kha ndingo dzoṱhe dzo itwaho – zwine zwa ḓivhiwa sa reithi ya phosethivi – yo dzula i fhasi na u dzika.
Ḽevele ya vho kavhiwaho yo khwaṱhisedzwaho Afrika Tshipembe i henefha kha 181 wa vhathu kha vha miḽioni tshitshavhani.
Phambano ya hone, kha maṅwe mashango a fanaho na United States, United Kingdom, Spain, Italy na Singapore a na zwiwo zwa vho kavhiwaho nga tshitzhili tsha corona zwa vhukati ha 2,400 na 4,600 kha vhathu vha miḽioni.
Ndi zwa vhuṱhogwa uri kha tshivhalo tsho khwaṱhisedzwaho tsha vhathu vho kavhiwaho vha 12,074 Afrika Tshipembe, ro rekhoda tshivhalo tsha 4,745 tsha vho fholaho.
Nga u lengisa u phaḓalala ha vhulwadze, ro kona u khwaṱhisa vhukoni ha u shuma ha sisiṱeme ya mutakalo washu na u dzudzanya mbekanyamushumo dza mutakalo dza tshaka dzo fhambanaho nga vhuphara u itela u langa khwine u gonya hu sa thivhelei kha u kavhiwa nga dwadze.
Zwa zwino ri na mimbete yo engedzwaho ine ya ṱoḓa u swika 25,000 ine ya vha hone u itela u valelwa thungo ha vhathu.
Ro kona u wana na u bveledza tshivhalo tshihulwane tsha tshomedzo dza vhuḓitsireledzi ha muthu ene muṋe dza vhashumeli vha mutakalo, tshomedzo dza dzilafho dza mutheo na dziṅwe nḓisedzo.
U shumisa tshifhinga tsha vhuṱhogwa tshe nyiledza u bva mahayani ya ri ṋea, ro kona u ṱanḓavhudza zwihulwane mbekanyamushumo yashu ya u ṱola na u ita ndingo.
Nga u angaredza, vhashumi vha tshimbilaho tshitshavhani zwa zwino vho kona u ṱola vhathu vha fhiraho miḽioni dza ṱahe, na u ita ndingo dza tshitzhili tsha corona dzi ṱoḓaho u swika 370,000 .
Hezwi ndi nzudzanyo khulwanesa ya fulo ḽihulu ḽa mutakalo wa tshitshavha kha ḓivhazwakale ya shango ḽashu.
Zwo konadzea nga u shuma nga maanḓa na vhuḓikumedzeli nga zwigidi zwa vhashumeli vha tshitshavha, vhaongi, madokotela na vhaṅwe vhashumeli vha mutakalo.
Vho ḓikumedzela zwihulwane u khwaṱhisedza uri nyiledza u bva mahayani i a bvelela.
Nga u fhindula khuwelelo ya u dzula hayani na u dzula vho tsireledzea, vhone, vhathu vha Afrika Tshipembe, vho ri thusa u vhulunga matshilo manzhi.
Musi ri tshi khou khwaṱhisa thusedzo kha mutakalo wa tshitshavha, ro thoma maga a vhuṱhogwa o vhalaho u tikedza dzikhamphani, vhashumi na miṱa ye ya kwamea zwihulwanesa nga nyiledza u bva mahayani.
Ro thoma phakhedzhi dza thuso ya matshilisano na zwa ikonomi i fhiraho R500 bilḽioni u itela u thusa khamphani dzi khou ṱanganaho na vhuleme, u phulusa mishumo na u ṋetshedza dziṅwe mbuelo kha vhashumi vha mishumo zwayo na miṱa i shayaho.
U bva tshe tsha thomiwa, tshikimu tsha tshipentshela tsha thuso tsha COVID-19 tsha Tshikwama tsha Ndindakhombo ya Vhushayamushumo tsho badela masheleni a fhiraho R11 biḽioni kha vhashumi vha miḽioni mbili vho tholiwaho nga khamphani dzi khou ṱanganaho na vhuleme dzi fhiraho 160,000.
Hezwi zwi ḓo phulusa dzikhamphani na u vhulunga mishumo ya dzimiḽioni.
Zwikwama zwo vhalaho zwe ra zwi thoma u ṋetshedza thikhedzo kha mabindu maṱuku, hu tshi katela na vhurangeli ha Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku, Muhasho wa Vhuendelamashango, Koporasi ya Mveledziso ya zwa Nḓowetshumo na South African Future Trust, dzo ṋetshedza thusedzo thwii kha mabindu a fhiraho 27,000.
Ri tshi khou amba ṋamusi,Tshikimu tsha Garanthii ya Ḽounu tsha COVID-19, tshe tsha themendelwa nga muvhuso, tsho thoma u tshimbidza khumbelo u bva kha mabindu maṱuku na a vhukati.
Mathomoni a ṅwedzi uno, muvhuso wo badela dziṅwe R5 biḽioni kha vhabadelwi vha mundende u thusa miṱa i shayaho nga tshifhinga tsha musi dziṅwe nḓila dza u wana tshelede dzo khakhisea.
Ro vulela u ṱanganedza khumbelo dza magavhelo a COVID-19 a tshipentshela a R350 nga ṅwedzi, a Maafrika Tshipembe vha sa shumiho vhane vha sa khou wana iṅwe nḓila ya thusedzo u bva kha muvhuso.
Musi dziofisi dzi tshi vala ṋamusi, Maafrika Tshipembe vhaṅwe vha miḽioni tharu vho vha vho no ita khumbelo dza thusedzo iyi.
Maga aya a tshifhinga nyana a ḓo shuma lwa miṅwedzi ya rathi.
A ri nga ḓo sia ndingedzo na nthihi u vhona uri vhunzhi ha vhashayatsireledzo vha vhadzulapo vhashu vha khou tikedzwa na u tsireledzwa nga tshifhinga itshi tshi konḓaho.
Tshikalo tsha maga e ra a dzhia, hu tshi katela ṱhaḓulo ya muthelo na vhudzheneleli nga Bannga ya Mbulungelo ya Afrika Tshipembe, i tou vha ḓivhazwakale.
Tshikwama tsha Vhuthihi, tshe tsha dzudzanywa u tikedza thuso ya vhufhinduli ha tshitzhili tsha corona, tsho kuvhanganya masheleni ane a ṱoḓa u swika R2.7 biḽioni ya vhuḓikumedzeli u bva kha vhathu vha fhiraho 175,000 na khamphani dzi fhiraho 1,500 khathihi na dzifaundesheni.
Ri livhuwa mivhuso minzhi na madzangano vhane vha khou bvela phanḓa na u tikedza zwihulwane vhufhinduli hashu kha tshitzhili tsha corona.
U ḓadzisa kha avho vhe nda vha livhuwa mathomoni, ndi tama u swikisa ndivhuwo dzashu kha muvhuso na vhathu vha United States kha ṋetshedzo ya dziventhiḽeitha dza 1,000.
Ndi ṱoḓa hafhu u livhuwa vhuḓikumedzeli ha ELMA Group of Foundations nga R2 biḽioni u fhungudza masiandaitwa a tshitzhili tsha corona kha zwitshavha zwi re khomboni Afrika.
Hezwi zwi katela ṋetshedzo yo itwaho zwenezwo nga u ṱavhanya ya R250 miḽioni kha Tshikwama tsha Vhuthihi tsha Afrika Tshipembe.
Ri a fulufhela uri phindulo yashu i lingana na zwipiḓa zwa tshiwo na u thusa u vhona uri thikho dza ikonomi yashu dzo tsireledzea.
Ho vha na mivhigo i si yavhuḓi na luthihi ya u gonya ha khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu u bva tshe nyiledza u bva mahayani ya thoma.
Maḽisambilu a khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu a khou isa phanḓa na u sala murahu shango ḽashu musi vhanna vha shango ḽashu vha tshi khou thoma nndwa kha vhafumakadzi.
Ro bveledzisa nḓila ya shishi ya vhaponyi u vha na vhuṱanzi ha uri vhapondwa vha khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu vha khou thusiwa.
Nthihi ya thusedzo dze ra dzi ita ndi u khwaṱhisedza uri milayo ya nyiledza u bva mahayani i dzudzanywe nga nḓila ine mufumakadzi a nga kona u bva hayani a yo vhiga u tambudzwa a sa shavhi u ṋewa faini, tshutshedzo kana u itelwa dziṅwe khakhathi.
Zwino, miṅwedzi mivhili nga murahu ha u ḓivhadza tshiimo tsha tshiwo tsha lushaka, ro ḓilugisela u ya kha luṱa luswa kha phindulo yashu kha dwadze ḽa tshitzhili tsha corona.
Nga ḽa u thoma ḽa Shundunthule, ro ya kha Ḽevele ya Vhuṋa ya Tsivhudzo na u thoma u leludza nga luṱa nga luṱa nyiledza u bva mahayani ya lushaka.
Hezwi zwo vha zwo livhana na tshiṱirathedzhi tsha u ela khovhakhombo tshine nga khatsho rwo lwisa u lengisa luvhilo lwa u kavhiwa na u navhisa mudzenga.
Zwa zwino ri khou lugisela u dovha ra leludza hafhu milayo ya nyiledza u bva mahayani na u vula ikonomi nga zwiṱuku.
Ndi ḓo dovholola zwe nda zwi amba mathomoni: Arali ra fhelisa nyiledza u bva mahayani nga tshikhapikhapi na nga u ṱavhanyedza, ri ḓo vhanga khombo ya tshiwo tshi sa langeiho tsha u kavhiwa nga u ṱavhanyedza.
Ngauralo ri ḓo isa phanḓa na u bvela phanḓa nga vhuronwane, ro ḓivhadzwa nga vhuṱanzi vhu re hone ha khwinesa na u dededzwa nga ngeletshedzo ya vhaḓivhi vhapo na vha dzitshaka.
Tshipikwa tshashu ndi u engedza mishumo ya zwa ikonomi nga nḓila yo dzikaho musi ri tshi khou dzudzanya maga a u fhungudza phiriso ya tshitzhili na u ṋetshedza ndondolo yo linganaho kha avho vho kavhiwaho na u ṱoḓa dzilafho.
Tshifhinga tsho fhiraho musi ndi tshi amba navho, ndo sumbedzisa sisiṱeme dza ḽevele ṱhanu dza tsivhudzo dze ra dzi ḓivhadza u dededza maitele aya.
Nga tshifhinga tshenetsho, shango ḽashu ḽo vha ḽi kha ḽevele ya vhuṱanu, ye ya vha i na nyiledzo ya milayo i konḓaho vhukuma kha matshimbilele na mishumo ya zwa ikonomi.
Ḽevele ya Tsivhudzo ya Vhuṋa– ine ya vha ḽevele ya zwino u mona na shango – ine i kha ḓi shuma nga milayo minzhi ya nyiledza u bva mahayani, fhedzi ro tendela u vula ha zwiṅwe zwipiḓa zwa ikonomi nga zwiṱuku.
Ḽevele dza Tsivhudzo ya Vhuraru u ya kha ya U thoma dzi tendela u bvela phanḓa na u leludzwa huhulwane ha nyiledzo.
Sa zwe nda sumbedzisa zwenezwiḽa, vhuṅwe vhupo ha shango vhu nga ṋewa ḽevele ya tsivhudzo nkene, ngeno vhuṅwe vhu tshi nga ṋewa dziṅwe ḽevele.
Hezwi zwi ḓo itwa u ya nga tshivhalo tsha u kavhiwa nga vhulwadze kha vhupo na tshiimo tsha ndugiselo na vhukoni ha u shuma ha zwiimiswa zwa mutakalo zwaho u kona u langa na ṱhogomelo ya vhathu vho kavhiwaho.
Zwa zwino, vhulwadze ho ḓalesa kha vhupo ha mimasipala mihulwane na zwiṱiriki zwi si gathi kha shango,
Ndi zwa vhuṱhogwa uri ri tevhedze milayo ya nyiledzo i konḓaho kha vhupo uvhu na u iledza nyendo dza u bva kha vhupo uvhu u ya kha zwipiḓa zwa shango zwine zwa vha na tshikalo tsha fhasi tsha vhulwadze.
Ri ḓo thoma nga u ṱavhanyedza maitele a vhukwamani na vhathu vha kwameaho vho teaho nga ha ḽidzinginywa ḽa uri mafheloni a Shundunthule, zwipiḓa zwinzhi zwa shango zwi vheiwe nga fhasi ha ḽevele ya tsivhudzo ya vhuraru, fhedzi zwipiḓa izwo zwa shango zwine zwa vha na tshivhalo tsha nṱhesa tsha vhulwadze zwi ḓo dzula kha ḽevele ya vhuṋa.
Ri ḓo ita dziṅwe nḓivhadzo nga murahu ha khunyeledzo ya vhukwamani.
Kha maḓuvha a ḓaho, ri ḓo dovha ra ḓivhadza dziṅwe tshanduko kha milayo ya ḽevele ya vhuṋa u ṱanḓavhudza mishumo ya mabindu yo tendelwaho kha sia ḽa mavhengele na mabindu na u fhungudza nyiledzo dza u i ta nyonyoloso.
Vhaṅwe vho vhudzisa arali nḓila ya kuitele kwashu kha u lwa na tshitzhili tsha corona zwo itwa nga kha tshinyalelo ya u ḓishumela ha vhathu vhashu.
Nḓila yashu ya kuitele kwa maano a vhuṱali yo livhiswa kha u vhulunga matshilo na u phulusa maitele a u wana ṱhoḓea dza vhutshilo ha vhathu.
Tshipikwa tshashu tsha vhuṱhogwa tsho dzulela u vha u ongolosa tshikalo tsha u kavhiwa nga kha tshivhalo tsha vhudzheneleli ha maga ashu a thivhelo ya tshitzhili tsha corona .
Ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa maga aya a thivhelo ndi ḽa ndeme nahone a ḓo dzula o ralo. One ndi haya:
- Nyiledza u bva mahayani (u swikela maitele o kalulaho a u vha kule na muṅwe muthu)
- Maitele a u vha kule na muṅwe muthu
- U ḓowela maitele a tsiradwadze ya zwanḓa nga u ṱamba zwanḓa nga maḓi na tshisibe kana sanithaiza
- Mikhwa ya u hoṱola hu tshi katela u hoṱolela nga ngomu ha lukuḓavhavha lwavho kana kha thishu
- U ambara mimasiki ya labi musi vhe fhethu ha nnyi na nnyi
- U shumisa tshomedzo ya vhuḓitsireledzi ha muthu ene muṋe nga vhashumeli vha mutakalo
- U dzulela u kunakisa vhupo ha mushumoni na huṅwe fhethu ha nnyi na nnyi
- U ṱola tsumbadwadze
- U ita ndingo, u ḓikhethela thungo, u ḓivalela thungo na u londa vho kwamanaho na muthu o kavhiwaho nga vhulwadze
Ndi kha u shumisa maga aya oṱhe a thivhelo uri ri kunde vhulwadze uvhu.
U bvelela ha ndingedzo dzashu dza u fhungudza phiriso ya tshitzhili zwo ḓitika nga u wana avho vho kavhiwaho nga u ṱavhanyedza, u londa vhe vha kwamana navho na u vha valela thungo uri vha sa kone u pfukisela tshitzhili kha vhaṅwe.
Fulo ḽa u ṱola muḓi nga muḓi kha zwitshavha zwi re khomboni u mona na shango ḽo ita uri vhathu vha fhiraho 100 000 vha fhiriselwe u ya u ita ndingo.
Hezwi zwo ṋea tsumbedziso yavhuḓi ya vhuhulu ha vhulwadze vhukati ha tshitshavha, fhedzi zwa zwino ri ṱoḓa mbekanyamushumo ya u ṱola na u ita ndingo ine yo pikwa kha vhupo vhune vhathu vha vha na khonadzeo khulwane ya u kavhiwa nga vhulwadze.
Hezwi zwi ḓo katela u topola fhethu hune vhulwadze ha vha hone nga vhunzhi nga u shumisa ṱhanganyelo ya thekhinoḽodzhi, data ya vhuvheaiṱo na u saukanya malwadze a phirela kha vhupo, u ṱavhanyisa u rumelwa ha zwigwada zwo ḓiimiselaho zwa u ṱola na u ita ndingo kha vhupo uvhu.
Avho vho wanwaho uri vho kavhiwa nga tshitzhili vha fanela u ḓivalela thungo kana vha valelwa thungo fhethu ho teaho na kha zwiimiswa zwo ṱolwaho zwo ḓiimisaho.
Tsha vhuṱhogwa vhukuma, luṱa ulwu luswa lu ḓo ṱoḓa uri muṅwe na muṅwe washu a shandukise vhuḓifari hawe nga nḓila i mangadzaho.
Hu tea u vha na tsudzuluwo ya mutheo kha kuhumbulele kwashu na nḓila yashu ya vhutshilo.
Ri fanela u dzhia vhuḓifhinduleli ha vhuṋe kha mutakalo washu na kha mutakalo wa vhaṅwe. Kha ri humbule uri naho nyiledza u bva mahayani yo ongolosa luvhilo lwa phiriso, tshitzhili tsha corona tshi kha ḓi vha hone vhukuma – nahone tshi ḓo vha vhukati hashu lwa tshifhinga tshilapfu tshi ḓaho.
Ro tsivhudzwa uri u kavhiwa nga vhulwadze hu khou ḓo gonya nga nḓila i sa thivhelei musi maga a nyiledza u bva mahayani a tshi leludzwa, sa zwe zwa itea na kha maṅwe mashango.
Ri dovha ra ḓivha uri tshitzhili tsha corona tshi ḓo isa phanḓa na u vha tshutshedzo ya mutakalo wa ḽifhasi lwa tshifhinga tshilapfu tshi khou ḓaho, na uri nndwa na COVID-19 i fanela u vha tshipiḓa tsha vhutshilo hashu ha ḓuvha na ḓuvha.
U bvelela hashu kha u kunda tshitzhili tsha corona u swika mafheloni hu ḓo bva kha tshanduko dzine ra ita kha mikhwa yashu.
Musi nyiledzo dzi tshi leludzwa, ri ḓo fanela u tevhedza maitele a u vha kule na muṅwe muthu nga vhuronwane nahone, u ambara mimasiki ya khofheni musi ri tshi bva hayani, u ṱamba zwanḓa tshifhinga tshoṱhe nga tshisibe na maḓi kana sanithaiza, na u thivhela u kwamana na vhaṅwe vhathu.
Ndo ṱuṱuwedzwa nga u vhona uri vhathu vhanzhi vha khou ambara mimasiki fhethu ha nnyi na nnyi u bva mathomoni a Ḽevele ya Tsivhudzo ya Vhuṋa.
Ri ḓo fanela u dzudzanya mishumoni nga huswa, zwikoloni, dziyunivesithi, magudedzini na huṅwe fhethu ha nnyi na nnyi u fhungudza phiriso ya vhulwadze.
Ri fanela u ḓowela nḓila ntswa dza u dzhena kereke, matshilisano, u ita nyonyoloso na miṱangano u fhungudza zwikhala zwa uri tshitzhili tshi phaḓalale.
Ndi nyito dzashu zwino dzine dza ḓo sumbedza uri zwivhuya zwe ra vhuelwa ngazwo nga kha nyiledza u bva mahayani zwi khou dzula zwi hone naa.
Zwi kha nyito dzashu zwino – nga muthihi nga muthihi na nga roṱhe – zwine zwa ḓo sumbedza uri vhuḓikumedzeli vhuhulwane he vhathu vha vhu ita kha miṅwedzi mivhili iyi yo fhiraho mafheloni vhu ḓo phulusa matshilo a zwigidi zwa Maafrika Tshipembe na u vhulunga shango ḽashu kha mutshinyalo muhulu vhukuma une u nga vhangwa nga dwadze iḽi naa.
Tshanduko u ya kha luṱa lu tevhelaho lwa phindulo kha tshitzhili tsha corona nga nḓila nnzhi i ḓo konḓa nga maanḓa u fhira ya zwino.
Khovhakhombo ya u phaḓalala ha vhulwadze i ḓo gonya musi vhathu vha tshi humela mushumoni.
Hezwi zwi ṱoḓa vhuvheaiṱo, vhuḓifhinduleli na vhulayi u bva kha riṋe roṱhe.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Kha vhege dza sumbe dzo fhiraho, vho humbelwa u konḓelela zwinzhi na vhuḓikumedzeli vhuhulwane.
Kha tshifhinga tshi fhiraho tshithihi, ndo ima phanḓa havho nda vha humbela uri vha ṱanganedze nyiledzo dza milayo i konḓaho kha matshilo avho a ḓuvha na ḓuvha, ndi tshi zwi ḓivha uri hezwi zwi ḓo vhanga vhuleme vhuhulwane.
Vho tevhedza khuwelelo idzi, vha tenda vho khwaṱhisa uri maga aya o tea u itela mutakalo na u tshila zwavhuḓi – zwa vhukuma u tshila – ha lushaka lwashu lune lwa kha ḓi vha luṱuku.
Mbuelo kha zwoṱhe zwine vha khou humbelwa, hu na zwithu zwa mutheo zwi si gathi zwine vha humbela kha riṋe, vharangaphanḓa vhavho.
Ndi ngazwo ri tshi tea u ṱanganedza uri musi ro kona u livhana na khaedu iyi i songo lavhelelwaho, hu nga vha ho vha na zwifhinga zwe ra kundelwa u swikelela ndavhelelo dzavho.
Maṅwe a maga e ra a dzhia ha ngo tou vha khagala, maṅwe o ḓo liana na maṅwe a sa ṱalutshedzwe zwavhuḓi.
Mathomo a mushumo tshiṅwe tshifhinga o vha a ongolowaho na vhukombetshedzi ha mulayo tshiṅwe tshifhinga a ho ngo tevhedza nḓila yo teaho na uri o vha o halifhesa.
Madekwana ano, ndi khou ṱoḓa u khwaṱhisedza hafhu vhuḓikumedzeli hanga na vhuḓikumedzeli ha muvhuso une ndo u ranga phanḓa u dzhia vhukando vhufhio na vhufhio ho teaho u tsireledza vhutshilo, tshirunzi na madzangalelo a vhathu vha Afrika Tshipembe.
Tshifhinga tsho fhiraho ndi tshi amba navho, ndo ri hu si kale ri ḓo dzhena kha luṱa lwa vhuraru lwa phindulo ya zwa ikonomi kha tshiwo tsha tshitzhili tsha corona nga u sumbedzisa tshiṱirathedzhi tshi re khagala tsha mvusuludzo ya zwa ikonomi.
Khabinethe yo ombana na fhungo iḽi nahone ḽi ḓo ḓivhadzwa musi mushumo wo no khunyeledzwa.
Ro ḓiimisela na u ḓikumedzela:
- u vhona uri tsheo dza muvhuso dzoṱhe dzi khou dzhiwa nga u fulufhedzea, na uri dzi a pfadza na u bva kha vhuṱanzi vhu vhonalaho, na uri a dzi khou itela u vhaisa madzuloni a u ita zwivhuya;
- u bvela khagala, u fulufhela lushaka na u ita nga u ralo tshifhinga tshoṱhe;
- u isa phanḓa na u sa dzumba tshithu nga ha tshiimo tsha dwadze. Vha ṱoḓa u ḓivha musi zwithu zwo vhifha, na u vhudzwa musi zwithu zwi tshi khou ṋaṋa u vhifha tshoṱhe;
- u isa phanḓa na u ambedzana na u kwamana navho;
- u khwaṱhisedza uri ri isa phanḓa na u kuvhanganya tshomedzo dzoṱhe dzine ra vha nazwo u tikedza avho vha re khomboni vhukuma, na u ṋea thikhedzo khulwanesa kha avho vhane vha khou i ṱoḓesa; na,
- u khwaṱhisedza uri masheleni o livhiswaho kha nndwa yashu na tshitzhili tsha corona ha khou tambiswa na uri ha khou tswiwa.
Nga nṱha ha zwoṱhe, ndi ḓivhofha hafhu uri ndi ḓo khwaṱhisedza uri pfanelo dzavho dzi khou ṱhomphiwa na u tevhedzwa, nga maanḓa nga avho vhe vha fulufhelwa u ita vhuḓifhinduleli uvhu.
Sa Muphuresidennde wavho, sa muvhuso uyu, ro ḓikumedzela ro khwaṱha u swikelela ndavhelelo dzine vho tea u vha nadzo kha riṋe.
He ra kundelwa u bveledza zwe ra fulufhedzisa, ri ḓo isa phanḓa na ita khwiniso.
He ra ita vhukhakhi, ri ḓo isa phanḓa na u vhu lulamisa.
Vhuleme hashu roṱhe kha miṅwedzi yo fhiraho ho ri gudisa zwinzhi nga ha riṋe vhaṋe na nga muṅwe na muṅwe washu.
Ro guda zwinzhi nga ha tshitzhili itshi .
Naho hu tshi nga vha ho vha na phambano nnzhi na u sa tendelana, ho dovha ha vha na vhulenda, pfesesano na pfelovhuṱungu.
Ho vha na u vha na tshivhindi na vhuthihi.
Afrika Tshipembe na ḽifhasi ḽo shandukaho vhukuma zwo ri lindela.
Ndingo khulwanesa i ḓo vha lutamo lwashu lwa u ṱanganedza tshanduko.
Kha ri takuwe uri ri kunde khaedu iyi.
Kha ri ime sa muṱa muthihi na lushaka luthihi u fhaṱa tshitshavha tshiswa na tsho khwaṱhaho.
Maḓuvha a re phanḓa hashu a ḓo konḓa.
Fhedzi ri dzhia maanḓa kha zwe ra zwi swikela.
Ri fanela u humbula maipfi o ambiwaho nga Muphuresidennde Vho Nelson Mandela miṅwahani ya 20 yo fhiraho musi shango ḽashu ḽo livhana na maḽisambilu a ḽiṅwe dwadze.
Vho ri:
“Kha mbonalo ya tshutshedzo i shavhisaho vhukuma yo ḓiswaho nga HIV/AIDS, ri fanela u vhetshela thungo phambano dzashu ra ṱanganyisa ndingedzo dzashu u tsireledza vhathu vhashu.
“Ḓivhazwakale i ḓo ri haṱula nga nḓila i vhaisaho arali ra kundelwa u ita nga u ralo zwino.”
Musi ndi tshi khunyeledza, kha vha ri ndi ṋee maipfi a Vho Franklin Delano Roosevelt, o ṋetshedzwaho nga tshifhinga tshi konḓaho kha vhutshilo ha shango ḽa havho:
Tshiimo tsha lushaka ulwu ndi tshavhuḓi
Mbilu ya lushaka ulwu i na mutakalo wavhuḓi
Muya wa lushaka ulwu wo khwaṱha
Lutendo lwa lushaka ulwu ndi lu sa gumi.
Ngavhe Mudzimu a tshi fhaṱutshedza Afrika Tshipembe na u tsireledza vhathu vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
