Maafrika Tshipembe vha hashu,
Vhege mbili dzo fhelaho ndo ḓivhadza mutevhe wa maṅwe maga a u ḓadzisa u itela u langa u phaḓalala ha khoronavairasi.
Musi hu tshi dzhiiwa heyi tsheo ya u ḓivhadza haya maṅwe maga a u ḓadzisa, Khabinethe yo vha i tshi khou tevhedzela ngeletshedzo ya zwa saintsi ye ya ṋetshedzwa nga vha Komiti ya Vhueletshedzi ya Dziminisṱa nga ha COVID-19 khathihi na nyambedzano dza Khoro ya Ndangulo ya Khoronavairasi ya Lushaka.
Maga haya o vha a tshihaḓu nahone o vha a ndeme u itela u langa luṱa lwa vhuraru, lune lwa khou ṋaṋiswa nga lushaka luswa lwa vairasi ine ya vhidzwa Delta.
Zwi kha ḓi tou vha tshipikwa tshashu u khaula mutevhe hoyu wa phiriselo ya vairasi heyi nga u fhungudza zwiito zwa u kwamana ha vhathu.
Vhegeni mbili dzo fhelaho, shango ḽo vha ḽi kha Ḽeveḽe ya Vhuṋa yo Shandukiswaho.
Hezwi zwo vha zwi tshi khou tou sumba uri nangoho ri kha khombo khulwane ya phiriselo ya vairasi iyi.
Musi we nda amba navho lwa u fhedzisela, ndo sumbedzisa uri ri ḓo sengulusa tshiimo nga murahu ha maḓuvha a 14 hune ra ḓo kona u dzhia tsheo ya uri ndi tshanduko dzifhio dzine dza nga ṱoḓea.
U ya nga hune tshiimo tsha vha ngaho zwazwino, tshivhalo tsha u kavhiwa tshi kha ḓi tou vha nṱha vhukuma.
Nga mulandu wa vairasi iyi ya lushaka lwa Delta ine ya khou phaḓalala nga luvhilo ngaurali, ri khou swika hune ra vho ḓiwana ro no vha kha luṱa lwa vhuraru lune lwa vha lu shushaho u fhirisa luṱa lwa u thoma na lwa vhuvhili.
Kha vhege mbili dzo fhelaho, shango ḽo rekhoda zwiwo zwiswa zwa u kavhiwa nga u tevhekana zwi linganaho 20 000 nga ḓuvha.
Zwazwino, shango ḽi na tshivhalo tshi fhiraho 200 000 tsha vhathu vhane vho kavhiwa nga COVID-19.
Vhegeni mbili dzo fhelaho, Maafrika Tshipembe vha linganaho 4 200 vho swika he vha ri sia nga mulandu wa COVID-19.
Naho hu na uri tshivhalo tshi linganaho hafu tsha zwiwo zwiswa zwa u kavhiwa tshi khou wanala kha vunḓu ḽa Gauteng, zwiwo izwi zwa u kavhiwa zwi khou engedzea nga u ṱavhanya na ngei kha vunḓu ḽa Kapa Vhukovhela, Limpopo, Devhula Vhukovhela, KwaZulu-Natala na Mpumalanga.
Sisṱeme yashu ya zwa mutakalo i kha ḓi vha fhasi ha mutsiko u mona na shango ḽoṱhe.
U thoma vhege i ḓaho, zwa u valelwa vhuongeloni nga ḓuvha nga ḓuvha u mona na shango ḽoṱhe zwi vhonala zwi tshi ḓo engedzea zwa swika kha tshikalo tshe tsha vhonala nga tshifhinga tsha maṱhakheni a nṱha idzi dziṅwe mbili dza u thoma.
Mpfu dzi vhangwaho nga COVID-19 maongeloni na dzone dzi khou engedzea nahone dzi vho fhira idzo dze dza vhonala nga tshifhinga tsha maṱhakheni a luṱa lwa u thoma.
Ngauralo, Khabinethe nga murahu ha vhukwamani na mavunḓu yo dzhia tsheo ya u u dzudza shango kha Ḽeveḽe ya Vhuṋa ya Tsivhudzo yo Shandukiswaho4 lwa maṅwe maḓuvha a 14.
Hezwi zwi amba uri u bva zwino u swikela nga ḽa 25 ḽa ṅwedzi wa Fulwana, maga a tevhelaho a ḓo vha a tshi khou thoma u shuma.
- Maguvhangano oṱhe a zwa matshilisano, a poḽotiki, a zwa vhurereli khathihi na maṅwe oṱhe o fhambanaho, a kha ḓi vha o iledzwa.
- Tshifhinga tsho iledzwaho u tshimbila tshi kha ḓi vha u thoma nga awara ya 9 nga madekwana u swika nga awara ya 4 nga matsheloni, fhedziha ndi avho fhedzi vhane vha vha na luṅwalo lwa thendelo ya u tshimbila vhane vha ḓo tea u bva mahayani avho nga zwifhinga izwi.
- Zwa u rengiswa ha mahalwa zwi kha ḓi vha zwo iledzwa.
- Zwikolo zwi kha ḓi vha zwo valwa u swikela nga ḽa 26 ḽa ṅwedzi wa Fulwana.
- Zwi kha ḓi vha khombekhombe u ambara masiki une wa thivhedza ningo yavho na mulomo musi vhe fhethu ha nnyi na nnyi.
Fhedziha, ri khou ita tshanduko dzi tevhelaho kha milayo ya Ḽeveḽe ya Vhuṋa ya Tsivhudzo:
- Dzikhefi na fhethu hune ha ḽiwa hone zwiḽiwa dzi ḓo vula, fhedzi hu tea u tevhedzwa maga a tsireledzo ya mutakalo nga nḓila yo fhelelaho. Zwifhaṱo zwo raloho a zwi tei u vha na vhathu vha fhiraho 50 nga tshifhinga tshithihi kana, kha fhethu hune ha vha huṱuku, a hu tei u vha na vhathu vhane vha fhira 50% ya vhathu vho teaho u vha ngomu ha tshifhaṱo itsho u ya nga vhuhulwane hatsho.
- Huṅwe fhethu hune ha kuvhanganwa hone, u fana na dzidzhimu na senthara dza zwa nyonyoloso, na hone hu nga ḓi vula ngeno mishumo i fanaho na ya zwifuwo zwa vhulimi khathihi na dzifandisi dza phukha na yone i tshi ḓo tendelwa, tenda ha vha hu tshi khou tevhedzwa ndaela dzo sumbedziswaho kha milayo.
U bva tshe dwadze iḽi ḽa thoma, zwe ra ita sa lushaka zwo ḓi dzulela u vha zwo sumbwaho nḓila nga vhuṱanzi vhuswa vhune ha vha hone khathihi na ngeletshedzo dza vhaḓivhi.
Zwi tevhelaho ndi zwone zwine ra zwi ḓivha.
Ri a zwi ḓivha uri u fhungudza nyimele dzine khadzo vhathu vha wanala vhe tsini na tsini, zwi a thusa kha u langa zwiwo zwa u kavhiwa.
Ri a zwi ḓivha uri khoronavairasi i phaḓalala nga maanḓa dzimbulungoni, kha miṱangano ya ngomu dziofisini, minyanyani, kha vhuṱambo ha miṱa, ngomu dzikhefini na dzithavene.
Ndi ngazwo, kha heyi Ḽeveḽe ya Vhuṋa ya Tsivhudzo yo Shandukiswaho, ro ḓiwana ri tshi tea u thivhela maguvhangano a zwa vhurereli, a matshilisano na a poḽotiki.
Ri dovha hafhu ra zwi ḓivha uri musi vhathu vhanzhi vha tshi tshimbila, vairasi iyi i tshimbila navho.
Nga mulandu wa tshivhalo tshe tsha vha tshi nṱhesa fhano Gauteng vhegeni mbili dzo fhelaho, ro fhungudza zwa u tshimbila hu tshi dzhenwa na u bva ngomu ha vunḓu u itela u fhungudza zwa u phaḓalala ha vairasi u ya kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango.
Ri a zwi ḓivha uri zwifhinga zwo iledzwaho u tshimbila zwi a fhungudza mutshimbili wa vhathu khathihi na maguvhangano a matshilisano a vhukati ha vhusiku ane a engedza khonadzeo ya phiriselo.
Ri a zwi ḓivha uri nyiledzo dza thengiso ya mahalwa dzi fhungudza tshivhalo tsha u valelwa maongeloni na kha phera dza shishi nga mulandu wa mafuvhalo o vhangwaho nga mahalwa, u fana na khombo dza zwiendedzi khathihi na khakhathi dzi bvelelaho vhukati ha vhathu.
Zwa u fhungudza mafuvhalo a vhangwaho nga mahalwa zwi ita uri hu vhe na zwikhala zwinzhi zwine zwa ṱoḓea kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo uri zwi kone u lwa na thaidzo dzi vhangwaho nga COVID-19.
Zwa u shumiswa ha mahalwa nga nḓila yo kalulaho na zwone zwi na vhuṱumani na maguvhangano khathihi na zwiito zwa u sa tevhedza milayo ya tsireledzo ya mutakalo wa tshitshavha.
Nga tshenetsho tshifhinga tshithihi, ri a ḓivha khathihi na u dzhiela nṱha u shela mulenzhe ha ndeme hu itwaho nga nḓowetshumo ya halwa kha ikonomi yashu.
Ngauralo, maga ane a vha a ndemesa kha u fhungudza phiriselo ya vairasi ndi ayo ane roṱhe ra vha na ndango khao.
Nga mulandu wa uri ulwu lushaka lwa Delta lu fhirela nga u ṱavhanya, ri khou tea u tou khwaṱha vhukuma kha zwa u tevhedza maga a tsireledzo a u thoma ane roṱhe ra a ḓivha.
Zwenezwi musi ri tshi khou thoma u shumisa haya maga u itela u fhungudza tshivhalo tsha u kavhiwa, ri khou dovha hafhu ra lingedza u tsireledza vhunzhi ha vhathu nga u vha haela.
Mbekanyamushumo yashu ya muhaelo ya lushaka i khou engedzea nga luvhilo luhulwane.
U swika ṋamusi, vhathu vha fhiraho 4.2 miḽioni fhano Afrika Tshipembe vho no wana phimamushonga ya khaelo, hune khadzo dzi linganaho miḽioni nthihi dzo itwa kha maḓuvha a sumbe o fhiraho a vhukati ha vhege.
Luvhilo lwa muhaelo lwo no engedzea kavhili kha ṅwedzi wo fhelaho nahone lu ḓo bvela phanḓa na u engedzea.
Zwazwino, vhathu vha linganaho u ya henefha kha 190, 000 vha khou haelwa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa vhege nga u angaredza.
Muvhuso na sekhithara ya phuraivethe zwi khou shumisana nga nḓila i songo ḓoweleaho kha u engedza mashumele uri hu kone u haelwa vhathu vhanzhi nga ḓuvha.
Zwazwino ri kati na u haela zwigwada zwa vhathu vha vhukati ha miṅwaha ya 60 na u fhira khathihi na avho vha miṅwaha ya 50 na u fhira.
U bva Ḽavhuṋa ḽi ḓaho, ḽa 15 Fulwana, avho vha miṅwaha ya 35 na u fhira na vhone vha vho ḓo kona u ḓiṅwalisa kha Sisṱeme ya Zwidodombedzwa zwa Muhaelo ya Eḽekhiṱhironiki.
Ri khou fulufhela uri ri ḓo thoma na muhaelo wa tshigwada tsha avho vha miṅwaha ya 35 na u fhira u bva nga ḽa u thoma ḽa Ṱhangule.
Mbekanyamushumo dza u haela vhashumi vha mishumo ya ndeme zwazwino dzi kati, hune ha khou thomiwa nga vha pfunzo ya mutheo, mapholisa na vha mmbi ya vhupileli.
Muhasho wa Mutakalo na wone u khou shumisana na vha sekhithara ya phuraivethe kha u thoma mbekanyamushumo dza muhaelo wa mishumoni dzine dza ḓo kona u engedza mishumo ya muhaelo huṅwe fhethu ha muvhuso.
Ri khou shuma u itela u khwaṱhisedza uri fhethu ha muhaelo hu khou wanala tsini na hune vhathu vha dzula hone u itela uri zwi vha lelutshele.
Ri ḓo bvela phanḓa na u shumisana na zwitshavha, vharangaphanḓa vha zwa vhurereli na vha sialala u itela u kunga zwitshavha uri zwi haelwe.
Hu na puḽane dzine dza vha hone kha mavunḓu oṱhe dza u engedza huṅwe fhethu ha muhaelo uri hu kone u haelwa vhathu kha maḓuvha a rathi kana a sumbe a vhege.
Hezwi zwi ḓo kona u swikelwa nga u ṋetshedzwa ha masheleni a u badela vhane vha ḓo shuma nga murahu ha awara dza mushumo khathihi na u tholwa ha vhaṅwe vhashumi vha zwa dzilafho vha u ḓadzisa hu tshi katelwa na matshudeni a zwa saintsi ya mutakalo.
Vhathu vhoṱhe vhane vho tewa nga u haelwa vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha dzule vho ḓiṅwalisela u itela uri mushumo wa u haela u kone u tshimbidzwa nga u ṱavhanya fhethu ha muhaelo.
Fhedziha, fhethu hoṱhe ha muhaelo hu khou tendelwa vhathu vha songo ḓiṅwalisaho uri vha swike vha kone u ḓiṅwalisa.
Ndi khou tama u ṱuṱuwedza Maafrika Tshipembe vhoṱhe vhane vho tewa nga u ḓiṅwalisa uri vha ite ngauralo u itela uri vha kone u wana khaelo dzavho.
Ri khou tea u phaḓaladza mulaedza wa uri khaelo dzi a shuma nahone ndi dza vhukuma.
Iṅwe ya khaedu khulwane dze ra ṱangana nadzo u swika zwino kha u engedza mbekanyamushumo yashu ya zwa muhaelo ndi ya u wanala ha phimamushonga dza khaelo.
Hezwi zwo vha yone khaedu kha Afrika Tshipembe na kha dzhango ḽoṱhe ḽa Afrika nga u angaredza.
Kha maḓuvha a si gathi o fhelaho, dzangano ḽa Mbumbano ya Afrika, nga kha ofisi yashu sa Mazhakanḓila a AU kha dwadze ḽa COVID-19 khathihi na vha dzangano ḽa Mbumbano ya Yuropa ro swikela thendelano ya ndeme ine ya ḓo khwiṋisa vhukuma nḓisedzo ya khaelo kha shango ḽashu khathihi na maṅwe mashango a re kha dzhango ḽa Afrika.
Nga kha thendelano iyi, vha Aspen vha ḓo ṋetshedza phimamushonga dza khaelo ya Johnson & Johnson dzi fhiraho 17 miḽioni fhano Afrika Tshipembe khathihi na kha maṅwe mashango a Afrika kha tshifhinga tsha miṅwedzi miraru i ḓaho, u thoma mafheloni a uno ṅwedzi wa Fulwana.
Hetshi tshivhalo tshi ḓo engedzea kavhili nga ṅwedzi u bva nga ṅwedzi wa Tshimedzi.
Tshiṱoko tsha u thoma tshine tsha swika dzimiḽioni dza phimamushonga tshi ḓo ṋetshedzwa fhano Afrika Tshipembe na kha maṅwe mashango a Afrika u thoma nga ṅwedzi wa Fulwana.
Sa tshipiḓa tsha ndingedzo dza u khwaṱhisa tsireledzo ya zwa mutakalo kha dzhango, hu na vhuḓikumedzeli u bva kha vha Johnson & Johnson ha u ṱanganedza nzudzanyo dzine dza vha hone zwazwino u itela uri hu kone u bveledzwa khaelo idzi fhano Afrika Tshipembe hu tshi shumiswa ḽaisentsi madzuloni a khonṱhiraka, zwine hezwi zwi ḓo ita uri shango ḽashu khathihi na dzhango ḽa Afrika ḽi kone u vha na ndango ya khaelo dzenedzo.
Ri kati na nyambedzano dza u ita uri nga vhuya zwivhumbi zwa mushonga uyu na zwone zwi bveledzwe fhano Afrika Tshipembe u itela uri ri kone u vha na khaelo ine ya vha ya fhano Afrika nga nḓila yo fhelelaho nahone yo bveledzwaho fhano kha mavu a Afrika kha mashango manzhi a wanalaho fhano kha dzhango ḽashu.
Ri khou ṱanganedza nḓivhadzo nga Muphuresidennde Vho Joe Biden ya uri shango ḽa Amerika ḽi khou ḓo ṋea khaelo dza Pfizer dzi linganaho 15-20 miḽioni kha mashango a Afrika nga kha tshiimiswa tsha COVAX.
Haya mafhungo, khathihi na thendelano dzashu dzine dza vha hone zwazwino na vhamagi, a amba uri Afrika Tshipembe ḽi tea u vha na vhaṋetshedzi vhanzhi vha khaelo u itela uri ri kone u swikela zwipikwa zwashu zwa muhaelo.
Nga tshenetsho tshifhinga tshithihi, ri khou shuma ro livha kha u engedza tshivhalo tsha khaelo dzine dza tea u shumiswa fhano shangoni.
Ri khou ṱanganedza tsheo ya vha SAHPRA ya u tendela u shumiswa ha khaelo ya CoronaVac i bvaho kha ḽa China fhano Afrika Tshipembe.
Komiti ya Vhueletshedzi kha zwa Khaelo i khou shuma kha u vhona uri CoronaVac i nga dzheniswa lini nga u ṱavhanya kha mbekanyamushumo ya muhaelo.
Ro ḓiwana ri tshi tea u dzhia tsheo dzi konḓaho, naho ri tshi zwi ḓivha uri tsheo ifhio na ifhio ine ra i dzhia i vha na tshinyalelo khulwane ya zwa masheleni kha ikonomi na tshitshavha.
Naho hu tshi ḓi vha na masiandaitwa a nyiledzo idzi kha ikonomi, ri tea u dzhiela nṱha uri ndi dwadze ḽone ḽiṋe ḽine ḽa ḓisa mishushedzo mihulwane kha mvusuludzo ya ikonomi.
Tshifhinga tshilapfu tsha u kavhiwa hune ha sa khou langea, tshi ḓo vhanga tshinyalelo khulwane kha ikonomi u fhirisa nyiledzo dze dza vhewa, tsha khakhisa vhubveledzi khathihi na u ita uri vhathu vha koloṅwe u bva mahayani avho vha tshi ya fhethu ha vhuḓimvumvusi na fhethu ha nnyi na nnyi.
Fhedziha, ri khou dzhiela nṱha uri hedzi nyiledzo dzo vha na masiandaitwa ane a si vhe avhuḓi kha vhathu, miṱa na kha mabindu ane o vha o no ḓi vha kha mutsiko phanḓa ha u ṱaha ha dwadze iḽi.
Ri kha ḓi vha ro ḓiimisela u ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u fhungudza masiandaitwa a nyiledzo kha mishumo ya vhathu.
Nga murahu ha u vhewa ha shango nga fhasi ha Ḽeveḽe ya Vhuṋa ya Tsivhudzo yo Shandukiswaho, Tshikwama tsha Ndindakhombo ya vha sa Shumi tsho no thoma na nyambedzano na vhashumisani kha zwa matshilisano u itela u tandulula thaidzo dza vhukonḓi vhune vhashumi vho xelelwaho nga mishumo vha khou ṱangana nadzo nga mulandu wa nyiledzo idzi.
Nga mulandu wa nyambedzano idzi, UIF yo dzhia tsheo ya uri tshikimu tsha COVID-19 TERS (Tshikimu tsha Phalalo ya Mutholi/Mutholiwa tsha Tshifhinganyana tsha COVID-19) tshi tea u ṋetshedzwa na kha sekhithara dzo kwameaho nga nyiledzo dza Ḽeveḽe ya Vhuṋa ya Tsivhudzo yo Shandukiswaho.
Zwidodombedzwa zwa nyengedzedzo ya u ṋetshedzwa uhu zwi ḓo anḓadzwa hu si kale nga murahu ha u khunyeledzwa ha tshikimu nga vhuḓalo, zwine zwa ḓo katela zwidodombedzwa zwa u ḓadzisa nga ha uri ndi vhafhio vho teaho nga u wana thikhedzo iyi.
U bva tshe tsha thomiwa ṅwaha wo fhelaho, tshikimu tsha COVID-19 TERS tsho no ḓi ṋetshedza masheleni a linganaho R60 biḽioni u itela u tsireledza mishumo ya vhashumi vha swikaho 5.5 miḽioni.
Nga nṱha ha zwenezwo, Khabinethe yo dzhia tsheo ya uri ḽaisentsi dzoṱhe dza mabindu na maṅwalo a thendelo e a fhelelwa nga tshifhinga vhukati ha ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2020 na Fulwi 2021 a ḓo ḓi dzula a tshi khou shuma u vhuya u swikela nga ḽa 31 Nyendavhusiku 2022.
Ḽaisentsi ntswa dza mabindu kana maṅwalo a thendelo e a ṋetshedzwa u bva nga ḽa u thoma ḽa Fulwana na one a ḓo dzula a tshi khou shuma u vhuya u swika nga ḽa 31 Nyendavhusiku 2022, nahone a hu nga ḓo vha na mbadelo ya ḽaisentsi ine ya ḓo tea u badelwa.
Hezwi zwi ḓo ḓisa phalalo kha mabindu maṱuku.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Hu na ḽiṅwe fhungo ḽa ndeme kha lushaka ḽine nda khou tama u amba nga haḽo.
Kha maḓuvha a si gathi o fhelaho, ro vhona hu tshi khou vha na u engedzea ha migwalabo ya khakhathi fhaḽa kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango.
Themamveledziso dza ndeme u fana na bada dza lushaka dzo swika he dza kwamea, lwe zwa ita uri hu vhe na u ongolowa ha u endedzwa ha thundu na tshumelo dzine dza ita uri ikonomi yashu i tshimbile.
Ndaka dzo tshinyadzwa. Zwiendedzi zwo porwa nga matombo. Vhathu vho swika he vha tovholwa na u shushedzwa, ngeno vhaṅwe vho swika he vha huvhala.
Hezwi zwiito zwi khou vhea matshilo khomboni khathihi na u tshinyadza ndingedzo dzashu dza u fhaṱulula ikonomi yashu.
Ndayotewa yashu i ṋea thendelo ya u amba zwiṅwe na zwiṅwe wo vhofholowa khathihi na u ḓidzhenisa kha migwalabo nga nḓila ya mulalo.
Naho hu na uri hu nga vha hu na avho vhane vha nga vha vho vhaisala na u khukhulisea muyani nga tshino tshifhinga, zwiito zwi fanaho na zwa dzikhakhathi, u kwashekanya na u khakhisa zwithu, a si zwine zwa vhuya zwa tea u tendelwa.
Zwauri zwiṅwe zwa hezwi zwiito zwa dzikhakhathi zwo ḓitika nga mafhungo a u ṱuṱuwedzana ho sedzwa tshigwada tsha lushaka lune muthu a wela khalwo ndi zwithu zwine zwa ri kwama roṱhe sa Maafrika Tshipembe.
Hezwi zwi tea u sasaladzwa nga Maafrika Tshipembe vhoṱhe nga nḓila yo fhelelaho sa izwi ri lushaka lwo ḓiimiselaho kha zwa u sa sedza muvhala na tshigwada tsha lushaka lune muthu a wela khalwo zwine hezwi zwi sumbedza u fhambana hashu u ya nga mvelele khathihi na vhuthihi ha vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe, hu sa sedzwi luambo lwavho, mvelele, vhurereli vhune vha tenda khaho na murafho.
Vhuḓikumedzeli hashu kha Ndayotewa yashu ya demokirasi ho ḓitika nga mulayo muhulwane une wa ri vhathu vhoṱhe vha a lingana nga fhasi ha mulayo, khathihi na uri vhathu vhoṱhe vha na pfanelo dza u tsireledzwa nga nḓila i fanaho nga fhasi ha mulayo.
Zwa u vhusa ha mulayo zwi tsireledza kha u shumiswa ha maanḓa nga nḓila i si yone.
Mulayo u tsireledza vhashai na avho vha songo tsireledzeaho.
U bva tshe ha vha na muvhuso wa demokirasi, zwiimiswa zwi fanaho na Khothe ya Ndayotewa zwo ḓi dzulela u vha phanḓa kha u khwiṋifhadza matshilo a Maafrika Tshipembe.
Kha ri tou zwi bvisela khagala uri sa lushaka a ri nga ḓo konḓelela zwiito zwa vhugevhenga.
Avho vhane vha khou ḓidzhenisa kha zwiito zwa dzikhakhathi vha ḓo farwa vha dovha vha sengiswa.
Avho vhane vha ḓo wanala vhe na mulandu wa u pfuka milayo ya nyiledzo vha ḓo ṋetshedzwa tshigwevho tsho teaho.
Hezwi zwi ḓo itwa hu si na nyofho kana u dzhia sia.
Ri dovha hafhu ra sasaladza ndingedzo dza u ḓaḓisana nga u kovhana zwifanyiso zwine zwa si vhe zwa vhukuma khathihi na dzividio, kanzhi zwine zwa bva kha zwiwo zwe zwa itea miṅwahani minzhi yo fhelaho.
Ndi khou vha humbela uri vha humbule zwavhuḓi phanḓa ha musi vha tshi rumela zwithu zwifhio na zwifhio kha vhudavhidzani ha kha inthanethe kana huṅwe fhethu, zwine zwithu zwenezwo zwa nga vha zwi si ngoho kana zwi songo khwaṱhisedzwa.
Vhunzhi ha vhadzulapo vha heḽi shango vho sumbedza uri vha khou ṱoḓa u tshila nga mulalo na vhudziki.
Vha khou ṱoḓa u shuma uri vha kone u ḓitshidza. Vha khou ṱoḓa u vhona shango ḽashu ḽi tshi vhuyelela ngonani u bva kha heḽi dwadze.
Ri khou livhana na heḽi dwadze ḽa COVID-19 roṱhe.
Ri khou shuma roṱhe ri tshi itela u vusuludza ikonomi yashu u itela uri hu kone u sikwa mishumo minzhi, u itela uri mabindu manzhi a kone u tikedzwa khathihi na uri ri kone u ḓirengela zwiḽiwa, u isa vhana vhashu zwikoloni khathihi na u tika miṱa yashu.
Ri khou fhaṱa ri tshi ya phanḓa, hu si u thutha.
Ri ḓo dzula ro fhaṱuwa kha zwa u tsireledza mutakalo na u phulusa matshilo.
Ri ḓo shuma lu sa athu vhonwa u itela u vhona uri muthu muṅwe na muṅwe u khou haelwa.
Ri ḓo vusuludza ikonomi yashu ra dovha ra sika mishumo.
Ri tea u dzulela u humbula uri naho hezwi zwi zwifhinga zwi konḓaho, ri ḓo kunda.
Ngavhe Mudzimu a tshi bvela phanḓa na u shudufhadza Afrika Tshipembe khathihi na u tsireledza vhadzulapo vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
