MaAfrika Tshipembe Vhahashu,
Mathomoni a ino vhege, vhorasaintsi vhashu vho ṱalusa lushaka luswa lwa khoronovairasi ine ya vhanga vhulwadze ha COVID-19.
Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi ḽo ṋea vairasi iyi dzina ḽa Omicron nahone ḽo dovha hafhu ḽa i khwaṱhisedza sa ‘lushaka lwa vairasi ine ya ofhisa’.
Lushaka lwa Omicron lwo tumbulwa ngei Botswana u thoma he nga murahu lwa thoma u vhonala na fhano Afrika Tshipembe nahone vhorasaintsi vho dovha hafhu vha wana zwiwo zwa lushaka ulwu lwa vairasi na kha mashango a fanaho na Hong Kong, Australia, Belgium, Italy, United Kingdom, Germany, Austria, Denmark na Israel.
Zwa u ṱaluswa ha iyi vairasi nga u ṱavhanya zwo konadzea nga mulandu wa mishumo yavhuḓi ye ya itwa nga vhorasaintsi vhashu fhano Afrika Tshipembe nahone zwo dovha hafhu zwa konadzea nga mulandu wa vhubindudzi he Muhasho wa Saintsi na Vhutumbuli khathihi na Mihasho ya Mutakalo ya ita kha vhukoni hashu ha u londa vhuṱala ha malwadze.
Ri ḽiṅwe ḽa mashango ḽifhasini e a dzudzanya netiweke dza ṱhoḓisiso kha shango ḽoṱhe dza u ri thusa kha u lavhelesa maitele a vairasi ya COVID-19.
Zwa u ṱaluswa ha iyi vairasi nga u ṱavhanya khathihi na mushumo une wo no itwa u swika zwino musi hu tshi khou lingedzwa u pfesesa vhuvha hayo khathihi na masiandaitwa ane a nga vha hone zwi amba uri ro ḓilugisela nga nḓila yavhuḓi kha zwine ra tea u ita nga ha vairasi iyi.
Ri khou fhululedza vhorasaintsi vhashu vhoṱhe vhane vha ḓivhea na u ṱhonifhiwa ḽifhasini ḽoṱhe nga u angaredza vhe vha dovha hafhu vha sumbedza uri vha na nḓivho yo angalalaho ya nga ha ngudo ya u phaḓalala na zwivhangi zwa zwiwo zwa mutakalo.
Hu na zwithu zwinzhi zwine ri vho zwi ḓivha u swika zwino nga ha lushaka ulwu lwa vairasi iyi nga mulandu wa mushumo we vhorasaintsi vhashu vha vha vha tshi khou ita u swika zwino wa u londa vhuṱala ha malwadze.
Tsha u thoma, ri vho zwi ḓivha zwino uri Omicron i a kona u shandula lunzhi u fhirisa dziṅwe tshaka dzo fhiraho.
Tsha vhuvhili, ri a zwi ḓivha uri ulwu lushaka lwa Omicron lu a kona u vhonala nga u ṱavhanya hu tshi shumiswa ndingo dzine dza vha hone zwazwino dza COVID-19.
Hezwi zwi amba uri vhathu vhane vha vha na tsumbadwadze dza COVID-19 kana vhane vho vha na vhukwamani na muthu ane o kavhiwa nga vairasi ya COVID-19, vha tea u ya vha ita ndingo.
Tsha vhuraru, ri a zwi ḓivha uri ulwu lushaka lwo fhambana na dziṅwe tshaka dzine dza khou leleḓa tshikhalani khathihi na uri a lu tou vha na vhushaka na tshaka idzi dziṅwe dza Delta na Beta.
Tsha vhuṋa, ri a zwi ḓivha uri ulwu lushaka ndi lwone lune lwa khou vhanga vhunzhi ha u kavhiwa he ha wanala hu tshi khou bvelela kha vunḓu ḽa Gauteng kha tshifhinga tsha vhege mbili dzo fhelaho na uri zwazwino lu khou ḓivhonadza na kha maṅwe mavunḓu.
Hu kha ḓi vha na zwithu zwinzhi nga ha lushaka ulwu lwa vairasi zwine ra si zwi ḓivhe, nahone vhorasaintsi vha fhano Afrika Tshipembe khathihi na vha huṅwe fhethu ḽifhasini, vha kha ḓi vha kati na u lingedza u wanulusa zwinzhi nga halwo.
Kha maḓuvha na dzivhege dzi si gathi dzi ḓaho, zwenezwo musi zwidodombedzwa zwinzhi zwi tshi thoma u wanala, ri ḓo kona u vha na nḓivho ya khwine:
- arali Omicron i tshi pfukela vhukati ha vhathu nga nḓila yo leluwaho,
- arali i tshi engedza khovhakhombo ya u nga kavhiwa hafhu,
- arali ulwu lushaka lu tshi vhanga malwadze manzhi o kalulaho, na uri
- khaelo dzine dza vha hone zwazwino dzi nga vha dzi tshi shuma zwavhuḓi kha lushaka lwa Omicron.
Zwa u ṱaluswa ha ulwu lushaka lwa Omicron zwo bvelela nga tshifhinga tshithihi khathihi na u engedzea nga luvhilo ha zwiwo zwa u kavhiwa nga COVID-19.
U engedzea uhu ho andesa nga maanḓa ngei Gauteng, naho hu na uri zwiwo zwa u kavhiwa zwi tshi khou ḓi engedzea na kha maṅwe mavunḓu.
Ro vhona hu tshi vha na mbalotshikati I linganaho 1,600 ya zwiwo zwiswa kha tshifhinga tsha maḓuvha a 7 o fhelaho musi zwi tshi vhambedzwa na zwiwo zwa 500 fhedzi zwa huṅwe u kavhiwa huswa nga ḓuvha kha vhege yo fhelaho khathihi na zwiṅwe zwiwo zwiswa zwi linganaho 275 nga ḓuvha kha vhege ya phanḓa ha iyo yo fhelaho.
Tshivhalo tsha vhathu vhe vha ita ndingo dza COVID-19 vha wanala vho kavhiwa tsho engedzea u bva kha 2% u ya kha 9% kha tshifhinga tshi sa fhirisi vhege.
Hezwi ndi u engedzea zwihulwane ha zwiwo zwa u kavhiwa kha kufhinga kuṱukuṱuku.
Arali zwiwo zwa u kavhiwa zwi tshi nga bvela phanḓa na u engedzea, ri nga lavhelela u dzhena kha luṱa lwa vhuṋa lwa u kavhiwa kha vhege dzi si gathi dzi ḓaho, arali zwa sa itea zwino nga u ṱavhanya.
Hezwi a zwi tei u ri mangadza.
Vhaḓivhi vha zwa mishonga ya nga ha u ṱaha, u phaḓalala khathihi na u langa malwadze khathihi na vhaṱoḓisisi vha malwadze vho ri ṱalutshedza uri ri tea u lavhelea luṱa lwa vhuṋa henefha mathomoni a ṅwedzi wa Nyendavhusiku.
Vhorasaintsi vho dovha vha ri ṱalutshedza uri ri tea u lavhelela u tutuwa ha dziṅwe vairasi ntswa.
Huna mbilahelo dzo fhambanaho nga ha lushaka ulwu lwa vairasi ya Omicron na uri a ri athu tou vha na vhuṱanzi ha uri i ḓo vha nga nḓilaḓe u ya phanḓa.
Fhedziha, ro no ḓi vha na zwishumiswa zwine ra zwi ṱoḓa zwa u ḓitsireledza kha vairasi iyi.
Ri ḓivha zwinzhi nga ha lushaka ulwu lune ra kona u ḓivha zwine ra tea u ita u itela u fhungudza zwa u pfukiselwa ha vairasi khathihi na u ḓitsireledza kha malwadze o kalulaho khathihi na lufu.
Tshishumiswa tsha u thoma, tshine tsha vha na maanḓa vhukuma tshine ra vha natsho ndi muhaelo.
U tou bva tshe khaelo dza u thomsa dza COVID-19 dza vha thoma u wanala mafheloni a ṅwaha wo fhelaho, ro kona u vhona nḓila ye khaelo dza fhungudza ngayo malwadze o kalulaho nga nḓila i mangadzaho, u valelwa vhuongeloni khathihi na mpfu fhano Afrika Tshipembe na u mona na ḽifhasi.
Khaelo dzi a shuma. Khaelo dzi khou vhulunga matshilo.
U tou bva tshe ra rwela ṱari mbekanyamushumo yashu ya muhaelo wa tshitshavha nga ṅwedzi wa Shundunthule 2021, ho no ṋetshedzwa phimamushonga dzi fhiraho 25 miḽioni fhano Afrika Tshipembe.
Hezwi ndi tswikelo i mangadzaho.
U swika zwino, haya ndi maga o angalalaho vhukuma a zwa mutakalo e a vhuya a dzhiiwa kha ḽino shango kha tshifhinga tshenetshi tshiṱuku ngaurali.
Phesenthe dza fuiṋathihi dza vhadzulapo vha vhaaluwa vho no ṱanganedza zwaho phimamushonga nthihi ya khaelo, ngeno phesenthe dza 35.6 dza vhadzulapo vha vhaaluwa vha Afrika Tshipembe vho no haelwa lwo fhelelaho kha dwadze ḽa COVID-19.
Zwa ndemesa, phesenthe dzi linganaho 57 dza vhathu vha miṅwaha ya 60 na u fhira, vho no haelwa lwo fhelelaho ngeno phesenthe dza 53 dza vhathu vha miṅwaha ya vhukati ha 50 na 60 na vhone vho no haelwa lwo fhelelaho.
Naho hu na uri hezwi zwi mvelaphanḓa ine ya ṱanganedzea, a zwi ngo lingana kha uri zwi nga ri thusa kha u fhungudza zwiwo zwa u kavhiwa, u thivhela malwadze na dzimpfu khathihi na u vhuedzedza ikonomi yashu.
Muhaelo wa COVID-19 ndi mahala.
Madekwana ano, ndi khou tama u ita khuwelelo kha muthu muṅwe na muṅwe ane ha athu u haelwa uri a ye kha tshiṱitshi tsha muhaelo tsha tsinisa hu si na tshilengo.
Arali hu na muṅwe muthu henefho muṱani wavho kana muṅwe wa dzikhonani dzavho ane ha athu haelwa, ndi khou vha itela khuwelelo ya uri vha vha ṱuṱuwedze uri vha ye vha haelwe.
Muhaelo ndi yone nḓila ya ndeme ya u ḓitsireledza khathihi na u tsireledza avho vhane vha vha tsini navho kha lushaka ulwu lwa vairaisi ya Omicron, u fhungudza masiandaitwa a luṱa lwa vhuṋa khathihi na u thusa u vhuedzedza mbofholowo ya zwa matshilsano ine roṱhe ro i ṱuvha.
Muhaelo u dovha wa vha wa ndeme na kha u vhuedzedza ikonomi yashu uri i dovhe i shume hafhu nga nḓila yo fhelelaho, kha u dovha ra vusulusa zwa u enda na kha u vhuedzedzwa ha sekhithara dza ndeme dzi fanaho na zwa vhuendelamashango khathihi na zwa fhethu ha u ṱanganedzela vhaeni.
Zwa u bveledzwa ha khaelo dza COVID-19 dzine ra vha nadzo zwo itwa uri zwi konadzee nga mulandu wa dzimiḽioni dza vhathuzwavho vhe vha ḓikumedzela uri vha shela mulenzhe kha ndingo idzi dza u bveledza nḓivho ya saintsi hu tshi itelwa zwa vhuthu.
Havha ndi vhathu vhe vha zwi bvisela khagala uri hedzi khaelo dzo tsireledzea nahone dzi a shuma.
Havha vhathu ndi vhahali vhashu.
Vha fana na vhashumi vha ndondolamutakalo vhe vha ḓiwana vhe phanḓa kha nndwa ya u lwa na dwadze iḽi lwa tshifhinga tshi linganaho miṅwaha mivhili nahone vhane vha khou bvela phanḓa na u ṱhogomela vhalwadze, vhane vha khou bvela phanḓa na u ṋetshedza khaelo nahone vhane vha khou bvela phanḓa na u vhulunga matshilo.
Ri khou tea u humbula nga ha vhathu vhe vha sumbedza u vha na tshivhindi zwenezwo musi ri tshi kha ḓi humbula nga ha u haelwa.
Nga u haelwa, a ri khou tou ḓitsireledza ri roṱhe fhedzi, fhedzi ri khou dovha hafhu ra fhungudza mutsiko une wa vha hone kha sisṱeme yashu ya ndondolamutakalo khathihi na vhashumi vhashu vha zwa ndondolamutakalo hu tshi katelwa na u fhungudza khohakhombo dzine vhashumi vhashu vha zwa ndondolamutakalo vha ṱangana nadzo.
Afrika Tshipembe, u fana na maṅwe mashango manzhi, ḽi khou lavhelesa kha zwa khaelo ya u engedza maanḓa hu tshi itelwa vhathu vhane vha vha kha khovhakhombo khulwane vhane khavho khaelo ya u engedza maanḓa ya nga vha na mbuelo.
Vhashumi vha zwa ndondolamutakalo kha ndingo dza Sisonke, vhane vhunzhi havho vho swika he vha haelwa miṅwedzi ya rathi yo fhelaho, vha khou ṋetshedzwa phimamushonga dza u engedza maanḓa dza ha Johnson & Johnson.
Pfizer yo ita khumbelo kha vha Maanḓalanga a Ndangulo ya Zwibveledzwa zwa Mishonga a Afrika Tshipembe ya uri hu vhe ne phimamushonga ya vhuraru nga murahu ha dziḽa phimamushonga mbili dza u thoma.
Komiti ya Vhueletshedzi ya Dziminisṱa kha zwa Khaelo yo no ḓi sumbedza uri i ḓo themendela uri hu vhe na u thoma u shumiswa ha khaelo dza u engedza maanḓa nga zwiṱuku nga zwiṱuku hu tshi thomiwa nga vhadzulapo vha vhaaluwa.
Vhaṅwe vhathu vhane maswole a mivhili yavho a sa shume zwavhuḓi, u fana na avho vhane vha khou shumisa dzilafho ḽa khentsa, dayaḽisisi kana vhane vha vha kha dzilafho ḽa steroids hu tshi itelwa malwadze ane a itisa uri sisṱeme ya maswole a muvhili i ṱhasele muvhili, vha a tendelwa uri vha shumise phimamushonga ya u engedza maanḓa nga murahu ha musi vho wana themendelo u bva kha madokotela avho.
Sa vhathu zwavho, dzikhamphani kana muvhuso, roṱhe ri na vhuḓifhinduleli ha u ita uri vhathu vhoṱhe kha ḽino shango vha khou kona u shuma, u enda na u ita zwa matshilisano na vhaṅwe vhathu vho tsireledzea.
Ngauralo, ro vha na nyambedzano na vhashumisani vhashu vha zwa matshilisano nga ha u thoma u shumisa maga ane a ḓo ita uri muhaelo u vhe yone nḓila ya u tendelwa u dzhena ngomu fhethu ha mishumo, vhuṱambo ha nnyi na nnyi, vhuendi ha nnyi na nnyi khathihi na zwifhaṱo zwa nnyi na nnyi.
Hezwi zwi katela nyambedzano dze dza vha dzi tshi khou ḓi bvela phanḓa fhaḽa NEDLAC vhukati ha muvhuso, vhashumi, mabindu na vhupo ha vhukhethelo ha tshitshavha he ha fhedza nga u vha na thendelano dzi katelaho nga ha ṱhoḓea ya maga eneo.
Muvhuso wo vhumba tshigwada tsha u shuma tshine tsha ḓo vhona uri hu khou vha na vhukwamani ho angalalaho nga ha u ita uri muhaelo u vhe khombekhombe kha vhuṅwe vhuṱambo khathihi na huṅwe fhethu.
Tshigwada itshi tsha u shuma tshi ḓo shuma nga fhasi ha Komiti ya Vhukati ha Dziminisṱa kha zwa Muhaelo ine mudzulatshidulo wayo a vha Muthusaphresidennde nahone i ḓo ita themendelo kha Khabinethe nga ha maitele a pfalaho nahone ane a nga vha a tshifhinga tshilapfu a nga ha ndaela dza muhaelo.
Ri khou zwi vhona uri zwa u shumiswa ha maga ayo ndi fhungo ḽi konḓaho nahone ḽo ṱangananaho, fhedzi arali ra sa amba nga hazwo nga nḓila ine ya sumbedza ndeme yazwo khathihi na u vha fhungo ḽi teaho u sedzwa nga tshihaḓu, ri ḓo bvela phanḓa na u vha vhathu vha songo tsireledzeaho kha tshaka ntswa dza vairasi nahone ri ḓo dovha hafhu ra vha na dziṅwe nṱha ntswa dza u kavhiwa.
Tshishumiswa tsha vhuvhili tshine ra vha natsho tsha u lwa na tshaka ntswa dza vairasi ndi u bvela phanḓa na u ambara maski yashu musi ri fhethu ha nnyi na nnyi na musi ri vhukati ha vhathu nga nnḓa ha miṱa yashu.
Zwazwino ho no vha na vhuṱanzi vhunzhi vhu sumbedzaho uri zwa u ambara maski wa labi kana tshiṅwe tshithu tsho teaho tsha u thivhedza tshifhaṱuwo tshine tsha nga thivhedza ningo na mulomo nga nḓila yo teaho nahone misi yoṱhe, ndi yone nḓila ya khwine ya u thivhela u pfukiselwa ha vairasi u bva kha muṅwe muthu u ya kha muṅwe.
Tshishumiswa tsha vhuraru tshine ra vha natsho tsha u lwa na lushaka ulwu luswa a tshi ḓuri na luthihi nahone ndi tshone tsho andesaho, itsho ndi muyamufhe.
Hezwi zwi amba uri ri tea u lingedza nga nungo dzoṱhe uri musi ri tshi ṱangana na vhaṅwe vhathu vhane vha si vhe miraḓo ya miṱa yashu, ri ṱangane navho nga nnḓa ha zwifhaṱo.
Musi ri nga ngomu ha zwifhaṱo na vhaṅwe vhathu, kana nga ngomu ha zwiendedzi, dzibasi na dzithekhisi, ri tea u dzula ro vula mafasiṱere u itela uri hu kone u dzhena muya nga nḓila yavhuḓi.
Tshishumiswa tsha vhuṋa tshine ra vha natsho tsha u lwa na ulwu lushaka luswa ndi u sa dzhenela maguvhangano, nga maanḓa maguvhangano a nga ngomu ha zwifhaṱo.
Maguvhangano a vhathu vhanzhi u fana na miṱangano mihulwane, nga maanḓa iyo ine ya ita uri hu vhe na tshivhalo tshihulwane tsha vhathu vhane vha tsini na tsini lwa tshifhinga tshilapfu, a tea u shandukiswa a vho farwa nga vidio. Vhuṱambo ha mafheloni a ṅwaha na vhuṱambo ha muzika ha mafhelo a ṅwaha ha vhagudi vha murole wa vhufumi na vhuvhili khathihi na miṅwe minyanya zwi tea u fhiriselwa phanḓa nahone muthu muṅwe na muṅwe u tea u humbula luvhili phanḓa ha musi a tshi nga dzhenela kana u dzudzanya guvhangano.
Hune maguvhangano ayo a fhedza o vha hone, hu tea u tevhedzwa milayo yoṱhe yo teaho ya COVID-19 nga nḓila ya vhuronwane.
Vhukwamani vhuṅwe na vhuṅwe na vhune ra vha naho na vhaṅwe vhathu vhu engedza khombo kha riṋe ya u nga kavhiwa kana u pfukisela vairasi iyi kha muṅwe muthu.
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
Khoro ya Ndangulo ya Khoronavairasi ya Lushaka yo ṱangana mulovha u itela u lavhelesa kha u engedzea ha zwenezwino ha zwiwo zwa u kavhiwa khathihi na masiandaitwa ane a nga vha hone a lushaka ulwu lwa vairasi ya Omicron.
Hezwi zwo tevhelwa nga miṱangano ye ya farwa matsheloni a ṋamusi ya vhukati ha Khoronyanḓanyi ya Phresidennde na Khabinethe he ha dzhiiwa tsheo ya uri shango zwazwino ḽi tea u dzula ḽi kha Tshiimongafhadzi tsha Khoronavairasi tsha 1 na uri Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka tshi tea u bvela phanḓa.
Musi hu tshi khou dzhiiwa tsheo ya u sa inga dziṅwe nyiledzo nga tshino tshifhinga, ro dzhiela nṱha zwauri musi ri tshi ṱangana na nṱha dza u kavhiwa dza tshifhinga tsho fhelaho, khaelo dzo vha dzi sa athu tou wanala nga vhunzhi nahone ho vha hu tshi tou vha na vhathu vhaṱukuṱuku vho haelwaho.
Fhedzi izwo a zwo ngo tsha ralo. Khaelo zwazwino dzi khou wanala kha muthu muṅwe na muṅwe ane a vha na miṅwaha ya 12 u ya nṱha nga mahala kha vhupo ha muhaelo ha zwigidi na zwigidi u mona na shango.
Ri a zwi ḓivha uri dzi a thivhela malwadze o kalulaho khathihi na u valelwa vhuongeloni.
Ri dovha hafhu ra zwi ḓivha uri khoronavairasi i kha ḓi ḓo vha na riṋe lwa tshifhinga tshilapfu. Ngauralo, ri tea u wana nḓila dza u langa dwadze iḽi nga thungo ri tshi khou fhungudza u khakhisea ha ikonomi khathihi na u vhona uri hu khou vha na u bvela phanḓa ha mishumo ya zwa ikonomi.
Fhedziha, haya maitele ha nga ḓo vha a tshifhinga tshilapfu arali ra sa engedza luvhilo lwa muhaelo, arali ra sa ambara maski, kana arali ri tshi nga kundelwa u tevhedza milayo ya fhasisa ya zwa mutakalo.
Ri tea uri roṱhe ri zwi elelwe uri u ya nga milayo ya Tshiimongafhadzi tsha 1:
- Hu kha ḓi vha na tshiimo tsha shishi u bva nga awara ya 12 vhukati ha vhusiku u swika nga awara ya 4 nga matsheloni.
- A hu tendelwi vhathu vha tshivhalo tshi linganaho 750 vha tshi kuvhangana ngomu ha zwifhaṱo ngeno nga nnḓa ha zwifhaṱo, hu sa tei u vha na vhathu vha fhiraho 2,000. Hune fhethu ha u kuvhanganela hone ha vha huṱuku lune ha sa kone u kuvhanganya tshivhalo itshi tsha vhathu nga nḓila ine zwa konadzea uri hu vhe na u sia tshikhala vhukati havho, fhethu henefho a hu tei u shumiswa 50% yaho.
- A hu tendelwi vhathu vha fhiraho 100 vha tshi dzhenela mushumo wa mbulungo nahone milindelo ya vhusiku, maguvhangano a nga murahu ha mbulungo na maguvhangano a vhuṱambo ha u ḓiphina nga u nwa mahalwa nga murahu ha mbulungo ha ngo tendelwa.
- Zwa u ambara maski musi muthu a fhethu ha nnyi na nnyi zwi kha ḓi vha khombekhombe nahone u kundelwa u ambara maski musi zwi tshi tea u ita ngauralo zwi kha ḓi vha mulandu wa vhugevhenga.
- Zwa u rengisa mahalwa zwo tendelwa u ya nga mbetshelwa dza ḽaisentsi yeneyo dzo ḓoweleaho, fhedzi mahalwa ayo ha tei u rengiswa nga tshifhinga tsha awara dza tshiimo tsha shishi.
Ri ḓo lavhelesa nga vhuronwane tshivhalo tsha u kavhiwa na u tsha u valelwa vhuongeloni kha maḓuvha a si gathi a ḓaho nahone ri ḓo sengulusa nyimele kha iṅwe vhege i tevhelaho.
Ri ḓo ri nga murahu ra kona u dzhia tsheo arali maga ane a vha hone zwazwino o lingana kana hu tshi tea u itwa tshanduko kha milayo ine ya vha hone zwazwino.
Ro no thoma na maitele a u khwinifhadza milayo yashu ya zwa mutakalo u itela uri ri kone u sengulusa kushumiselwe kwa Mulayo wa Ndangulo ya Zwiwo u itela langa maga ashu an era a dzhia musi hu na dwadze muhumbulo muhulwane u wa u fhedza ro fhelisa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka.
Ri ḓo dovha hafhu ra shumisa pulane dzashu dza lushaka dza u vuwa hafhu ha zwiwo u itela uri maongelo khathihi na zwiṅwe zwiimiswa zwa dzilafho zwi dzule zwo lugela luṱa lwa vhuṋa.
Ro sedzesa kha vhulanguli ho khwaṱhaho ha zwa maishonga, u londa vhathu vhe muthu a vha na vhukwamani navho khathihi na u ṱhaṱhuvha, ndondolo ya zwa mishonga i shumaho, u vha hone ha vhashumi vha zwa mutakalo.
U itela u vhona uri zwiimiswa zwashu zwo dzula zwo luga, mimbete yoṱhe ya maongeloni ye ya vha i tshi khou wanala kana i tshi khou ṱoḓea nga tshifhinga tsha luṱa lwa vhuraru lwa COVID-19 zwi khou pulanelwa na u lugiselwa luṱa lwa vhuṋa.
Ri khou dovha hafhu ra shuma ro lavhelesa kha u vhona uri nḓisedzo ya gesedungi i khou vha hone kha mimbete yoṱhe yo vhetshelwaho zwa ndondolo ya COVID-19.
Ri ḓo bvela phanḓa na u tsivhudzwa nga vha Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi nga ha u enda ha vhukati ha mashango a ḽifhasi vhe vha ri tsivhudza uri ri songo vala mikaṋo yashu.
U tou fana na kha maṅwe mashango manzhi, na riṋe ro no ḓi vha na nḓila dza u langa zwa u pfukiselwa ha dziṅwe tshaka dza vairasi kha maṅwe mashango.
Hezwi zwi katela ṱhoḓea dza uri vhaendi vhoṱhe vha tea u sumbedza ṱhanziela dza muhaelo na ndingo ya PCR ine ya sumbedza uri a vha ngo kavhiwa ye ya dzhiiwa vhukati ha tshifhinga tsha awara dza 72 dza u enda khathihi na uri vha khou ambara maski wavho zwenezwo musi vha tshi khou enda.
Ro vhaiswa zwihulu nga tsheo ya mashango o vhalaho e a iledza zwa u enda u bva kha vhunzhi ha mashango a Tshipembe ha Afrika nga murahu ha u ṱaluswa ha vairasi ya lushaka lwa Omicron.
Hezwi zwi tou maitele ane a tou vha khagala nahone a sa pfali a u ḓibvisa kha pfulufhedziso dze vhunzhi ha aya mashango a dzi ita kha muṱangano wa mashango a G20 ngei Rome ṅwedzi wo fhelaho.
Mashango ayo o fulufhedzisa kha muṱangano uyo uri a ḓo vusulusa hafhu zwa vhuendi ha dzitshaka nga nḓila yo tsireledzeaho nahone yo dzikaho, zwi tshi elana na mushumo wa madzangano o teaho a ḽifhasi a fanaho na Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi, Dzangano ḽa zwa Vhufhufhi ha Vhadzulapo ḽa Dzitshaka, Dzangano ḽa zwa Lwanzheni ḽa Dzitshaka khathihi na OECD.
Thendelano dza muṱangano wa mashango a G20 ngei Rome dzo dzhiela nṱha thaidzo ine sekhithara ya zwa vhuendelamashango ya khou ṱangana nadzo kha mashango ane a kha ḓi bvela phanḓa he ha fhedza ho vha na pfulufhedziso ya u tikedza “mvusuludzo ya tshihaḓu, yo khwaṱhaho, i katelaho vhoṱhe nahone ine ya nga vha ya tshifhinga tshilapfu ya sekhithara ya zwa vhuendelamashango”.
Mashango e a ita nyiledzo dza u enda kha shango ḽashu khathihi na kha maṅwe a mashango a Tshipembe ha Afrika ndi ane maṅwe a hone a vha; United Kingdom, United States, miraḓo ya European Union, Canada, Turkey, Sri Lanka, Oman,United Arab Emirates, Australia, Japan, Thailand, Seychelles, Brazil na Guatemala.
Hedzi nyiledzo a dzi pfali nahone dzi khethulula nga nḓila i songo teaho shango ḽashu khathihi na mashango a re tsini na riṋe henefha Tshipembe ha Afrika. Nyiledzo idzi dza u enda a si dze dza ṱuṱuwedzwa nga saintsi nahone a dzi nga ḓo kona u thivhela u phaḓalala ha lushaka ulwu lwa vairasi.
Tshithu tshithihi fhedzi tshine nyiledzo idzi dza u enda dza ḓo ita ndi u bvela phanḓa na u tshinyadza ikonomi dza mashango o kwameaho khathihi na u khakhisa vhukoni hao kha u lwa na u vusuluswa hao nga murahu ha dwadze iḽi.
Ri khou ita khuwelelo kha mashango ayo e a itela shango ḽashu khathihi na ayo maṅwe a re tsini na riṋe henefha Tshipembe ha Afrika nyiledzo dza u enda ya uri a humisele murahu tsheo iyi nga u ṱavhanya phanḓa ha musi hu tshi nga vha na iṅwe tshinyalelo hafhu kha ikonomi na matshilo a vhathu vhashu. A hu na zwiitisi zwi pfalaho zwa saintsi zwa u bvela phanḓa na nyiledzo idzi.
Ri a zwi ḓivha uri vairasi iyi, u fana na dziṅwe vairasi dzoṱhe i a shanduka ya fhedza yo vhumba luṅwe lushaka luswa lwa vairasi.
Ri dovha hafhu ra zwi ḓivha uri khonadzeo ya u bvelela hafhu ha dziṅwe tshaka dza vairasi dzi ofhisaho i khou engedzea zwihulwane afho hune vhathu vha wanala vha songo haelwa.
Ndi ngazwo ro vha luthihi na mashango manzhi, madzangano khathihi na vhathu u mona na ḽifhasi vhe vha vha vha tshi khou ḓi lwela tswikelelo i eḓanaho ya khaelo kha muthu muṅwe na muṅwe.
Ro zwi amba uri zwa u sa eḓana kha zwa khaelo a zwi tou lozwa matshilo na mishumo fhedzi kha ayo mashango ane a khou hanelwa tswikelo, zwi dovha hafhu zwa shushedza ndingedzo dza ḽifhasi dza u fhenya dwadze iḽi.
U bvelela ha lushaka ulwu lwa Omicron zwi tea u vha tsivhudzo kha ḽifhasi ya uri zwa u sa lingana kha tswikelo ya khaelo a si zwithu zwine zwa tea u tendelwa uri zwi bvele phanḓa.
U vhuya u swika vhathu vhoṱhe vha tshi haelwa, muthu muṅwe na muṅwe u ḓo ḓi dzula e khomboni.
U vhuya u swika vhathu vhoṱhe vha tshi haelwa, ri tea u lavhelela uri hu kha ḓi ḓo vha na dziṅwe tshaka dza vairasi dzine dza ḓo bvelela.
Hedzi tshaka dzi nga wanala dzi tshi pfukela nga u ṱavhanya, dzi nga vhanga maṅwe malwadze manzhi o kalulaho nahone dzi nga wanala dzi tshi kunda khaelo dzine dza vha hone zwazwino.
Madzuloni a u iledza zwa u enda, mashango a ḽifhasi o pfumesaho a tea u tikedza ndingedzo dza mashango ane a kha ḓi bvelela dza u swikela khathihi na u bveledza phimamushonga dza khaelo dzo eḓanaho a tshi itela vhadzulapo vhao hu si na tshilengo.
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
U bvelela ha lushaka lwa vairasi ya Omicron khathihi na u engedzea ha zwenezwino ha zwiwo zwa u kavhiwa zwo tou zwi vhea khagala uri ri khou tou tea u tshila na heyi vairasi lwa tshifhinga tshilapfu tshi ḓaho.
Ri na nḓivho, ri na tshenzhemo nahone ri na zwishumiswa zwa u langa dwadze iḽi, u vhuela murahu kha zwinzhi zwine ra dzulela u ita nga misi kahthihi na u vusulusa ikonomi yashu.
Ri na vhukoni ha u ta nḓila ine shango ḽashu ḽa tea u i fara.
Muṅwe na muṅwe washu u tea u haelwa.
Muthu muṅwe na muṅwe washu u tea u tevhedza maitele a fhasisa a zwa mutakalo u fana na u ambara maski, u ṱamba kana u sanithaiza zwanḓa zwashu misi yoṱhe khathihi na u sa ya fhethu ho ḓalesaho vhathu kana ho valeaho.
Muṅwe na muṅwe washu u tea u dzhia vhuḓifhinduleli ha mutakalo wawe na wa vhathu vha re tsini nae.
Muṅwe na muṅwe washu u na zwine a tea u ita.
A ri nga ḓo kundwa nga dwadze iḽi.
Ro no ḓi thoma u ḓigudisa u tshila nazwo.
Ri ḓo konḓelela, ri ḓo kunda nahone ri ḓo vha na mvelaphanḓa.
Mudzimu kha shudufhadze shango ḽa Afrika Tshipembe na u tsireledza vhadzulapo vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
