Mulaedza wa lushaka nga Phuresidennde Vho Cyril Ramaphosa

Mulaedza wa Lushaka (SoNA) nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa Phalamenndeni, Kapa Vhukovhela

Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka (NA), Vho Thandi Modise,
Mudzulatshidulo wa Khoro ya Lushaka ya Mavunḓu (NCOP), Vho Amos Masondo,
Mufarisa Muphuresidennde Vho David Mabuza,
Muphuresidennde wa kale Vho Thabo Mbeki na Vho mme Mbeki
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho Phumzile Mlambo-Ngcuka,
Mufarisa Muphuresidennde wa kale Vho Baleka Mbete,
Muhaṱuli Muhulwane Vho Mogoeng Mogoeng na miraḓo i ṱhonifheaho ya zwa Vhulamukanyi,
Dziminisṱa na Vhafarisa Dziminisṱa,
Miraḓo i ṱhonifheaho ya NA,
Miraḓo i ṱhonifheaho ya NCOP,
Muhulwane wa Dzingu ḽa Yuropa, vho imelaho miraḓo ya dipoḽamati ya miṅwe mivhuso, Muhulisei , Vho Beka Dvali, 
Vhaeni vhaḓivhalea,
Maafrika Tshipembe vha hashu,

Nga ḽeneḽi ḓuvha, kha miṅwaha ya 31 yo fhiraho, Muphuresidennde Vho Nelson Mandela vho bva nga gethe ḽa dzhele ya Victor Verster vhe muthu o vhofholowaho, vhe tsumbo ya mutheo i tshilaho ya u konḓelela na u vha muhali kha vhathu vha Afrika Tshipembe. 

Lwa miṅwaha i ṱoḓaho u swika henefha 40, ekhosisiṱeme (tshitshavha tsha zwithu zwi tshilaho na mupo wazwo) i mangadzaho vhukuma yo vha hone hafha ṱhodzini ya  tshipembebvungwi kha dzhango ḽashu. 

Fynbos Biome, ḽine ḽa rambalala u mona na Kapa, ḽi na mbonalo dzo khetheaho kha zwimela zwinzhi zwi no wanala shangoni. 

Ḽi a kona u tshila kha tshilimo tshi fhisaho nahone tsho omaho na kha vhuria vhu naho mvula nahone vhu rotholaho. Ḽi a mangadza kha u fhambana fhambana haḽo.

Ḽiluvha ḽashu ḽa lushaka, Protea, ndi lushaka lwa zwimela lwa fynbos. 

Musi ndi tshi vula Muṱangano wa  Vhubindudzi ha Lushaka wa vhuraru ṅwaha wo fhelaho, ndo amba nga ha zwiṱalusi zwo khetheaho zwa ḽiluvha ḽa Protea zwine nga nḓila dzo fhambananaho zwa fana na vhuvha ha lushaka lwashu. 

Tshi fhambanyisaho na u ita uri fynbos ḽi vhe ḽo khetheaho ndi uri kha u bvelela na u tshila, ḽi ṱoḓa mulilo.

Luthihi kha miṅwaha ya fumbili miṅwe na miṅwe, fynbos ḽi fanela u swa kha thempharetsha ya nṱha vhukuma u itela u tendela mvusuludzo ya ekhosisiṱeme na u aluwa u thoma u bva fhasi.

Kha tshilimo tshoṱhe, miri yo swaho yo oma maṱari i sala i shubi. Fhedzi musi mvula dza tshifhefho dzi tshi vhuya, thanga dzi a mela, zworalo mutevheṱhaḓu wa vhutshilo hayo vhu a thoma hafhu. 

Thavha dzi tondwa nga vhutshilo vhuswa musi zwimela zwe zwa vha zwi tshi sumbedza zwo fa zwi tshi simuwa hafhu nahone u fhirisa na u thomani.

Riṋe, vhathu vha Afrika Tshipembe, ro no tshenzhema vhukonḓi vhu shushaho kha miṅwaha yo fhiraho.

U fana na mulilo wa ḓaka une wa swiela u mona na thavha dzine fynbos ḽa aluwa khadzo, dwadzetshifu ḽo swiela u mona na shango, ḽa sia mutshinyalo kha nḓila yawo.

Naho zwo ralo, u fana na fynbos ḽo khwaṱhaho ḽa mavuni a lushaka lwashu, na riṋe ro sumbedza u konḓelela nga nḓila nnzhi.

Lwa miṅwaha ya maḓana miraru, ro vha vhapondwa vha tsikeledzo, u ṱangulwa na tshiṱalula. 

Lwa miṅwaha ya maḓana miraru, ro lwisana nazwo.

Khavhu dza tshiṱalula dzi nga vha dzo ri sia na mavhadzi, fhedzi a dzi ngo ri lozwa.

Mvula ya  dimokirasi yo ḓisa mvusuludzo na u bebwa ha lushaka luswa.

Ro vutsheledza tshifhinga tshoṱhe u bva kha swiswi ḽihulu u itela u vhona ḓuvha ḽiswa.

Musi ri tshi lavhelesa kha tshinyalelo khulwane vhukuma ye vhulwadze uvhu ha ri ḓisela yone, ri a zwi ḓivha uri u fana na fynbos, u fana na avho vhoṱhe vho tshilaho kha ḽino shango phanḓa hashu, ri ḓo dovha hafhu ra vutsheledza.Tshifhinga tshi ṱoḓaho linganaho ṅwaha tsho fhira u bva tshe Afrika Tshipembe ḽa vhona tshiwo tshaḽo tsha u thoma tsha nganetshelo ya tshitzhili tsha corona, COVID-19.

U bva zwenezwiḽa, vhathu vha ṱoḓaho u swika  miḽioni nthihi na hafu kha shango ḽashu vha ḓivhea savho kavhiwa nga tshitshili.

Vhathu vha fhiraho 45 000 vha ḓivhea sa vho no lovhaho nga vhanga ḽa vhulwadze uvhu. 

Nga nṱha ha mbalombalo idzo hu na mafhungo a muthu a makhaulambilu na vhuṱungu.

A hu na muṱa, tshitshavha na mushumoni hu songo xelelwaho nga ane vha mu ḓivha, vho shumaho nae kana ane vha mu funa. 

A dovha hafhu a vha mafhungo a u vha na tshivhindi na u konḓelela. 

U konḓelela ha vhashumi vha sibadela vhe – ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe – vha ya mushumoni u phulusa matshilo, vha tshi zwi ḓivha uri, vhone vhaṋe, vha kha khovhakhombo ya u kavhiwa.

Ndi vhuḓifhinduleli havhuḓi ha u vha na tshivhindi ha vhaofisiri vha mapholisa, maswole, vhashumi vha ndeme, vhaṱhogomeli na vhashumi vha mutheo avho vhoṱhe, vhe vha ita uri shango ḽi tsireledzee, vhathu vhashu vha fushiwe na uri ikonomi yashu i ye phanḓa.

Ndi mafhungo a vhuthihi na khathutshelo.

Ya lushaka lwe lwa ima lwoṱhe u lwa na COVID-19 nga nḓila dzi sa athu vhonwa u bva tsha maḓuvhani a u thoma a demokirasi.

U fhirisa zwoṱhe, tshiwo itshi tsho dzumbulula vhuvha ha vhukuma ha shango ḽashu ḽi mangadzaho. 

Tsho dzumbulula muya wa vhathu vhe vha hana u kundwa. 

Ndi honoyu muya wa Afrika Tshipembe une wa fanela u tshimbidza thandululo yashu u itela u fhaṱa ikonomi ntswa, i linganaho nahone ya khwiṋe, u fhiraho u sokou vha tshitshavha.

Ṅwaha u re phanḓa u fanela u vha tshifhinga tsha tshanduko, u itela mvelaphanḓa na u bebwa hafhu. 

U fanela u vha ṅwaha une ra vuwa.

Hoyu a u sokou vha ṅwaha zwawo, zworalo, heyi a si SoNA zwayo.

Nga u ralo ndi ḓo lavhelesa kha mishumo ya ndeme mihulwanesa ya 2021 madekwana ano.

Tsha u thoma, ri fanela u kunda dwadze ḽa tshitzhili tsha corona. 

Tsha vhuvhili, ri fanela u ṱavhanyisa mvusuludzo ya ikonomi yashu.

Tsha vhuraru, ri fanela u thoma mvusuluso dza ikonomi u itela u sika mishumo yo khwaṱhaho i bvelelaho na u tshimbidza nyaluwo i katelaho zwoṱhe.

Tsha u fhedzisela, ri fanela u lwa na zwiito zwa vhuaḓa na u khwaṱhisa Muvhuso.

Vhegeni dzi ḓaho, ri ḓo ḓivhadza zwiṅwe zwipiḓa zwa ndeme zwa mbekanyamushumo ya muvhuso ya ṅwaha.

Tsha ndeme kha mbuedzedzo ya shango ḽashu ndi phindulo i katelaho zwoṱhe na i bvelaho phanḓa nahone ya u kunda tshitzhili tsha corona.

Afrika Tshipembe ḽi khou tou bva kha gabelo ḽa vhuvhili ḽa u kavhiwa u bva tshe COVID-19 ya swika kha shango ḽashu nga Lambamai ṅwaha wo fhelaho.

Zwi tshi itiswa nga lushaka luswa lwa  lwa tshitzhili tsha corona, gabelo iḽi ḽa vhuvhili ḽo vha ḽo kalula nahone ḽo dzhia matshilo manzhi u fhirisa gabelo ḽa u thoma.

Naho zwo ralo, tshinyalelo ya vhathu yo vha i tshi ḓo vha i khulwanesa.

Arali ro vha ri songo ṱavhanyedza ra iledza u tshimbila na mishumo, ri songo dzudzanya zwiimiswa zwashu zwa mutakalo, na uri arali Maafrika Tshipembe vha  songo tevhedza maga a tsireledzo o teaho, mutshinyalo u vhangwaho nga hetshi tshitzhili wo vha u tshi ḓo vha u muhulwane.

Ṅwaha uno, ri fanela u ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u langa na u kunda dwadze iḽi.

Hezwi zwi amba u khwaṱhisa vhuḓidini hashu ha u thivhela na u maanḓafhadza sisiṱeme ya mutakalo washu.

Zwi dovha hafhu zwa amba uri ri fanela u thoma mushumo wa mbekanyamushumo ya muhaelo u itela u tsireledza matshilo na u fhungudza u kavhiwa kha vhadzulapo.

Mathomoni a vhege ino, ro ḓivhadzwa uri lushaka luthihi lwa khaelo dze ra renga, khaelo dza AstraZeneca, dzi ṋetshedza tsireledzo ṱhukhusa kha vhane vha sa khou tou lwalesa  na vhane vha nga tea u ṱanganedzwa sibadela nga vhanga ḽa lushaka lwu swa lwa tshitzhili tsha corona lwu  ḓivheaho sa 501Y.v2.

Hezwi ndi nga ha mawanwa a u thoma a ngudo nga vhorasaintsi na vhaṱoḓisisi vhashu.

Ri rwela zwanḓa vhorasaintsi vhenevho kha u ranga phanḓa ṱhoḓisiso idzi na u ṋetshedza vhuṱanzi vhuswa vhune ha vha ha ndeme kha u sumbedza nḓila kha phindulo yashu.

Saizwi lushaka luswa ulwu lwa vhulwadze lwu tshi khou vhusa kha shango ḽashu, mawanwa aya a na mvelelo ya vhuṱhogwa kha luvhilo, tshivhumbeo na nzudzanyo dza mbekanyamushumo yashu ya khaelo.

Musi zwi sa faneli u lengisa mathomo a mbekanyamushumo ya muhaelo nga u tou ralo, zwi ḓo kwama khetho ya khaelo na nḓila ya maṋetshedzele adzo.

Luṱa lwa u thoma lwa mbekanyamushumo yashu ya muhaelo, lwo livhanywaho kha vhashumeli vha mutakalo na vhaṅwe vhashumi vha ndeme, zwazwino lwu ḓo shumisa khaelo ya Johnson & Johnson, ine yo sumbedzwa sa ine ya shuma u lwa na lushaka luswa lwa tshitzhili tsha corona ya 501Y.V2. 

Ro wana ngelo dza miḽioni dza ṱahe dza khaelo dza Johnson & Johnson.

Betshe ya u thoma ya ngelo dza 80 000, i ḓo swika fhano vhege i ḓaho.

Dziṅwe nnzhi dzi ḓo swika vhegeni nṋa dzi ḓaho, dzi linganaho 500 000 dza khaelo ya Johnson & Johnson.

Mavunḓu oṱhe a na pulane dzao dza u ṋetshedza dzi re hone dzine dza ḓo shuma musi khaelo dzi tshi swika. 

Ndi tama u livhuwa mavunḓu oṱhe kha ḽeveḽe yao ya nzudzanyo dza mushumo uyu muhulwane une ra vha tsini na u u thoma.

Zwiṅwe hafhu, ro kona u wana ngelo dza khaelo dza 12 miḽioni u bva kha tshiimiswa tsha COVAX tsha ḽifhasi.

Hedzi dzi ḓo ḓadziswa nga dziṅwe khaelo dzi re hone Afrika Tshipembe nga kha Tshiimiswa tsha Tshigwada tsha Mushumo wa u wana Khaelo tsha Afrika Tshipembe tsha Mbumbano ya Afrika (AU).

Tshiimiswa tsha Pfizer tsho fulufhedzisa ngelo dza khaelo dza 20 miḽioni, dzine dza ḓo thoma u ṋetshedzwa u bva kha kotara ya u thoma.

Ri khou isa phanḓa na nyambedzano dzashu na vhabveledzi vhoṱhe vha khaelo u itela u khwaṱhisedza uri ri wana tshivhalo tsho linganaho tsha khaelo dzo fanelaho zwiimo zwashu.

Mutakalo na tsireledzo ya vhathu vhashu zwi dzula zwi mbilaelo yashu khulwane. 

Mishonga yoṱhe ye ya ṱunḓelwa kha shango ḽashu i khou vhewa iṱo, u ṱolwa, u sedzuluswa, u ṱoḓisiswa, u lingwa na u ṅwaliswa nga vhalangivha Ndaulo ya Zwibveledzwa zwa Mutakalo vha Afrika Tshipembe. 

Ri ḓo isa phanḓa na u shumisa nḓila ya kuitele kwashu i tshimbidzwaho nga saintsi ye ya ri fara zwavhuḓi u bva kha maḓuvha a u thoma a dwadze. 

U bvelela ha mbekanyamushumo ya muhaelo hu ḓo ḓitika nga tshumisano vhukati ha sekhithara dzoṱhe dza tshitshavha. 

Ri khou ṱuṱuwedzwa zwihulwane nga u dzhenela hu shumaho ha mabindu, mishumo, nḓowetshumo ya zwa mutakalo na zwikimu zwa mishonga, nga maanḓa, kha nzudzanyo dza mushumo uyu wa muhaelo wa vhathu vhanzhi.

Sa musi ro kunda u thomani, ri ḓo dovha hafhu ra kunda ra takuwa.

Fhedzi a si uvhu vhulwadze fhedzi vhune ra fanela u kunda.

Ri fanela u kunda na vhushai, nḓala, vhushayamishumo na vhushayandingano.

Ri fanela u kunda ifa ḽa ndambo na ṱhangulo zwine zwa isa phanḓa na u shaisa vhathu vhashu, zwo engedzwaho nga dwadze iḽi. 

Musi ndi tshi ṋetshedza SoNA kha ino nnḓu ṅwaha wo fhelaho, a hu na na muthihi washu we a vha a tshi nga zwi humbula uri – kha tshifhinga tsha dzivhege nyana – shango ḽashu na ḽifhasi ḽashu ḽi nga vha ḽo no shanduka zwihulwane nga u rali.

Pulane dzashu dzo ḓo fanela u shandukiselwa kha u fhindula kha tshiimo tsha shishi tsha ḽifhasi.

Migaganyangwama yo mboḓi fanela u shumiswa  kha zwa ndeme na  mbekanyamushumo nnzhi dza tea u  mboḓi fanela u imiswa.

Kha ṅwaha wo fhelaho, Afrika Tshipembe ḽo tshenzhema u tsa huhulwane kha nyaluwo na u gonyela nṱha huhulwane ha vhushayamishumo.

Vhushai vhu khou hulela. Vhushayandingano vhu khou engedzea.

Kha kotara ya vhuraru ya 2020, ikonomi yashu yo vha i fhasi nga 6% u fhirisa zwe ya vha i zwone kha kotara ya u fhedzisela ya 2019. 

Ho vha hu na vhathu vha si gathi vha 1,7 miḽioni vho tholwaho kha kotara ya vhuraru ya 2020 u fhirisa kha kotara ya u thoma, phanḓa ha musi dwadze ḽi tshi ri dzhenela. 

Tshivhalo tshashu tsha vhushayamushumo zwazwino tsho ima kha 30,8%. 

Sa mvelelo ya maga a phalalo e ra a thoma u a shumisa na u vulwa ha ikonomi ho dzudzanywaho nga luṱa nga luṱa, ri khou lavhelela u vhona mbuelelo yo khwaṱhaho kha u tholiwa mafheloni a ṅwaha. 

Musi ro shuma u itela u langa u phaḓalala ha tshitzhili, ro vha ro fanela na u dzhia maga o kalulaho u itela u tikedza vhadzulapo zwavho vha Afrika Tshipembe, u thusa mabindu kha vhuleme na u tsireledza vhuḓitshidzi ha vhathu. 

Pulane dzo dzudzanywaho (phakhedzhi) dza phalalo kha zwa Ikonomi na Matshilisano dze ra dzi ḓivhadza nga Lambamai ṅwaha wo fhelahodzo vha dzone thikhedzo khulwanesa kha ḓivhazwakale yashu.

Yo topola maga ane a lingana R500 biḽioni – kana 10% ya zwibveledzwaguṱe zwa fhano hayani – u itela u ṋetshedza tshelede thwii kha vha miṱa i shayaho, u ṋetshedza thikhedzo ya muholo kha vhashumi na u ṋetshedza nḓila dzo fhambanaho dza phalalo kha mabindu a khou kundelwaho.

Ṱhanganyelo ya vhathu vha swikaho 18 miḽioni, kana tsini na kha tshararu tsha vhadzulapo, vho ṱanganedza mbadelo dza mundende dza u ḓadzisa nga kha maitele hanea a phalalo.

Hu khou anganyelwa  uri gavhelo iḽi ḽo takula vhathu vha fhiraho miḽioni ṱhanu siani ḽa vhushai, u thusa u fhungudza nḓala nga tshifhinga tsha tshiwo tshihulwane.

U swika zwino, masheleni a thikhedzo ya muholo a fhiraho R57 biḽioni o no badelwa kha vhashumi vha fhiraho 4,5 miḽioni nga kha Tshikimu tsha Ṱhaḓulo ya Mutholi/Mutholiwa tsha Tshifhinganyana (TERS)  tsha Tshikwama tsha Ndindakhombo ya Vhushayamushumo.

Masheleni a fhiraho R1,3 biḽioni o ṋetshedzwa hu u tikedza mabindu maṱuku na a vhukati.

Zwiṅwe hafhu, masheleni a fhiraho R70 biḽioni a phalalo ya muthelo o engedzelwa kha mabindu a khou ṱanganaho na vhuleme.. 

Khadzimiso dza henefha kha R18,9 biḽioni  dzo tendelwa u itela mabindu a 13 000 nga kha Tshikimu tsha Khwaṱhisedzo ya Khadzimiso ya masheleni.

Maafrika Tshipembe vha hashu,

Zwi na miṅwedzi i ṱoḓaho u swika miṋa zwazwino u bva tshe nda ima hafha phanḓa ha dzulo ḽo ṱanganelaho ḽa Phalamennde nda ḓivhadza lushaka nga ha Pulane ya Mvusuludzo na mbuedzedzo ya Ikonomi.

Madekwana ano, a ro ngo ima hafha u ita phulufhedziso, fhedzi u vhiga nga ha mvelaphanḓa kha u shumiswa ha pulane ya mbuedzedzo na nyito dza ndeme dzine ra fanela u dzi ita u itela u vhuisa nyaluwo na u sika mishumo.

U bva tshe pulane ya rwelwa ṱari, ro lavhelesa kha thikhedzo nṋa dza ndeme:

  • ṋetshedzo khulwane ya themamveledziso u mona na shango ḽoṱhe,
  • u gonyela nṱha huhulwane kha mveledzo yapo,
  • tshiṱuṱuwedzi tsha mushumo u itela u sika mishumo na u tikedza vhuḓitshidzi, na
  • nyengedzeo nga u ṱavhanya ya nḓadzo ya mveledzo ya fulufulu ḽashu.

Ro ḓivhadza uri ri ḓo vha ri tshi khou thoma na ṋetshedzo khulwane ya themamveledziso u mona na shango.

Ro vha ri tshi zwi ḓivha uri u swikela tshipikwa itshi ri ḓo fanela u fhaṱulula zwikili zwa thekhiniki nga zwiṱuku nga zwiṱuku kha muvhuso u itela u dzudzanya na u langa thandela khulwane dza themamveledziso. 

Zwazwino ro bveledzisa zwirathisi zwa thandela ya vhubindudzi ha themamveledziso zwi ḓuraho R340 biḽioni kha nḓowetshumo dza nethiweke dzi fanaho na dza fulufulu, maḓi, vhuendedzi na vhudavhidzani ha kule.

U fhaṱa ho no thoma nahone mvelaphanḓa i khou itwa kha vhunzhi ha idzi thandela.

U bva tsha nḓivhadzo ya Pulane ya Mvusuludzo na mbuedzedzo  Ikonomi, ro rwela ṱari thandela mbili khulwane dza madzulo a vhathu dzine dza ṋetshedza madzulo kha miṱa i ṱoḓaho u swika 68 000 vunḓuni ḽa Gauteng.  

Thandela dzi fanaho dza madzulo a vhathu dzo pulanwa kha maṅwe mavunḓu.

Kha miṅwaha mivhili yo fhiraho, ndo amba nga ha muḽoro wa u fhaṱa dziḓorobo ntswa dzine dza ḓo ita uri ri bve kha mveledziso ya vhupo ha muvhuso wa tshiṱalula. 

Ḓorobo ntswa dza nga murahu ha muvhuso wa tshiṱalula dzi ṱhalukanyoni dza vhathu fhethu hunzhi shangoni ḽashu. 

Ḓorobo Yavhuḓi (Smart city) ya Lanseria, ḓorobo ntswa ya u thoma u fhaṱwa kha Afrika Tshipembe ḽa mbofholowo, zwazwino ndi ngoho i khou bveledzaho 

Mvetamveto ya pulane khulwane ya iyi ḓorobo yavhuḓi – ine ya ḓo vha mahaya kha vhathu vha vhukati ha 350 000 na 500 000 kha miṅwaha ya fumi i ḓaho – yo fhedziwa nga Ḽara 2020 nahone zwazwino i nnḓa u itela vhupfiwa ha tshitshavha.  

Mvelaphanḓa i khou itwa kha thandela khulwane dza themamveledziso ya maḓi dzo fhambanaho.

Hezwi zwi katela Luṱa lwa 2A lwa Thandela ya Mokolo na Crocodile River, na Thandela ya Maḓi ya uMkhomazi. 

Pulane ya Vhubindudzi ha Themamveledziso i topola thandela dza bada dzi ḓuraho R19 biḽioni i tshi katela na muṱoḓo wa nethiweke ya bada ya Afrika Tshipembe.

Mushumo u nḓilani wa u fhedzisa nzudzanyo dza masheleni u itela thandela idzi.

Zwiko zwo ṋetshedzwa u bva kha gwama ḽa mithelo ya mavunḓu u itela u tikedza u fhaṱwa na u vhuedzedzwa ha bada khulwane ya N1, N2 na N3. 

Thandela idzi dza themamveledziso dzi ḓo livhisa kha mvusuludzo ya nḓowetshumo ya u fhaṱa na u sikwa ha mishumo i khou ṱoḓeaho zwihulwane.

Tshikwama tsha themamveledziso tsha R100 biḽioni zwazwino tshi khou shuma lwo fhelelaho.

Tshikwama itshi tshi ḓo vanganya zwishumiswa u bva kha gwama ḽa mithelo ya mavunḓu na ndambedzo u bva kha sekhithara ya phuraivethe na zwiimiswa zwa mveledziso.

Zwirathisi zwa thandela yo ṱanganedzwaho zwatsho zwa 2021 zwo fhambana nahone zwi katela Mbekanyamushumo ya Themamveledziso ya Madzulo a Matshudeni, yo pikaho kha u ṋetshedza mimbete ya matshudeni ya 300 000. 

Iṅwe thandela yo ṱanganedzwaho ndi ya SA Connect, mbekanyamushumo ya u ṋetshedza zwirathisi zwa inthanethe zwa luvhilo luhulu zwikoloni, zwibadela, zwiṱitshini zwa mapholisa na kha zwiṅwe zwiimiswa zwa muvhuso. 

Thikhedzo ya ndeme ya vhuvhili ya pulane ya mbuedzedzo ndi u tikedza u engedzea huhulwane vhukuma kha mveledzo yapo na u ita uri zwivhambadzwaseli zwa Afrika Tshipembe zwi kone u ṱaṱisana na zwa ḽifhasi.

Hezwi zwi ḓo ṱuṱuwedza vhubindudzi vhuhulwane nga sekhithara ya phuraivethe kha mushumo wa zwa mveledzo.

Tshihulwane kha pulane iyi ndi vhuḓikumedzeli ho vusuludzwaho u bva kha muvhuso, mabindu na mishumo yo dzudzanywaho ha u renga zwibveledzwa zwapo.

Vhuḓikumedzeli uvhu vhu fanela u livhisa kha u gonyela nṱha ha mveledzo yapo, ine ya ḓo livhisa kha mvusuludzo ya nḓowetshumo dzashu dza u bveledza kana u maga.

Vhashumisani na muvhuso vhoṱhe vhe vha shela mulenzhe kha mveledziso ya Pulane ya Mvusuludzo na Mbuedzedzo ya  Ikonomi, sa tshipiḓa tsha thendelano ya tshitshavha, vho tendelana u shuma vhoṱhe u itela u fhungudza vhufulufheli hashu kha zwiṱunḓwa nga 20% kha miṅwaha miṱanu i ḓaho.

Vho topola zwibveledzwa zwa 42 – u bva kha ole zwayo u ya kha fenitshara, nyingapfusho ya mitshelo, tshishumiswa tsha u ḓitsireledza, zwibveledzwa zwa tsimbi na mahumbulwa nga ha ikonomi ya zwi sa tshikifhadzi mupo – zwine zwa nga bveledzwa fhano hayani.

Arali ra swikela tshipikwa tshashu, ri ḓo ṱanḓavhudza zwihulwane ikonomi yashu i bveledzaho, ra kona u vhuisela masheleni a fhiraho R200 biḽioni kha zwibveledzwa zwa shango zwa ṅwaha.

Ṅwaha wo fhelaho, ro shuma u sika maraga muhulwane wa mabindu maṱuku ra khetha zwibveledzwa zwapo zwa 1 000 zwine zwa fanela u rengiwa kha Mabindu Maṱuku, a Vhukati na Mahulwane (SMMEs). 

Musi dwadze ḽa COVID-19 ḽo kombetshedza u valwa ha mishumo ya mabindu ya ndeme u mona na ḽifhasi, ro kona u ṱavhanyisa vhurangeli uvhu sa musi maitele  a fhano hayani oṱhe a u bveledza na u rengisa o vulela zwibveledzwa zwapo. 

U swika mafhedziseloni aya, Khabinethe yo tendela Muhanga wa Mbekanyamaitele wo Livhiswaho kha Mveledzo Yapo ya -SMME yo topolaho zwibveledzwa zwa 1000. 

Zwiṅwe hafhu, mihasho ya Mveledziso ya Mabindu Maṱuku na Mbambadzo, Nḓowetshumo na Vhuṱaṱisani  i khou tikedza dziSMME u itela u swikelela mimaraga mihulwane yapo na ya dzitshaka. 

Vhuḓidini uvhu vhu khou tikedzwa nga mbekanyamushumo dzo khwaṱhaho dza thikhedzo ya mveledziso.  

Kha SoNA ya ṅwaha wo fhelaho, ndo amba uri bono ḽashu ḽa u bveledzisa nḓowetshumo ḽo tikedzwa nga pulane khulwane dza sekhithara u itela u vusuludza na u alusa nḓowetshumo khulwane.  

Pulane khulwane nṋa dze dza khunyeledzwa na u sainiwa u swika zwino – dzine dza vha tshipiḓa tsha thendelano ya tshitshavha vhukati ha zwa mishumo, mabindu, muvhuso na zwitshavha – dzo no vha na ṱhuṱhuwedzo kha nḓowetshumo dzadzo dzo fhambanaho. 

Nga kha u thomiwa ha Pulane Khulwane ya Vhufuwakhuhu, nḓowetshumo yo bindudza R800 miḽioni u itela u khwiṋisa  mveledziso.

Afrika Tshipembe zwazwino ḽi bveledza dziṅwe khuhu dza miḽioni vhege iṅwe na iṅwe.

Pulane Khulwane ya Swigiri yo sainiwa nga tshifhinga tsha nyiledzo dza u tshimbila, hu na vhuḓikumedzeli u bva kha vhashumisi vha swigiri u itela urenga henefha kha 80% ya ṱhoḓea dza swigiri yavho u bva kha vhalimi vhapo. 

Nga kha u thoma u shuma ha pulane, ṅwaha wo fhelaho wo vhona u gonyela nṱha ha ha mveledzo yapo na u tsela fhasi ha swigiri yo tou ṱunḓiwaho, zwa sika vhudziki kha nḓowetshumo ine ya thola vhashumi vha 85 000.  

Thikhedzo kha vhorabulasi vha vharema vha mabindu maṱuku i khou takulelwa nṱha, hu na mubveledzi wa tshinwiwa tshihulwane a khou ḓiimiselaho u ṱanḓavhudza thengiso yawe zwihulwane vhukuma. U bva tshe ha sainiwa Pulane Khulwane ya Mveledziso ya Zwiambaro, Malabi, Zwienda na Mikumba nga Ḽara 2019, nḓowetshumo yo no bindudza masheleni a fhiraho hafu ya biḽioni u itela u engedza zwiimiswa zwa mveledzo yapo, hu tshi katelwa na dziSMME.

Ro shuma tsini na tsini na sekhithara ya zwa dzigoloi u i thusa uri i shandukise tshiimo tsho vhangwaho nga dwadze. 

Mafheloni a ṅwaha, sekhithara yo wana murahu mveledzo yayo ya henefha kha 70%  yo ḓoweleaho ya ṅwaha, kha nyimele dzi konḓaho. 

Vhege yo fhelaho, Khamphani ya Dzigoloi ya Ford yo ḓivhadza vhubindudzi ha R16 biḽioni u itela u ṱanḓavhudza tshiimiswa tshayo tsha mveledziso ngei Tshwane kha lushaka luswa lu khou ḓaho lwa goloi ya baki ya Ford Ranger. 

Vhubindudzi uvhu vhu ḓo tikedza nyaluwo ya mabindu maṱuku na a vhukati a henefha kha 12 kha mveledziso ya zwa dzigoloi.

U ya henefha kha hafu ya thengo yo shumiswa kha u fhaṱa vhunzhi ha mishumo ya vhuinzhiniara na tshifhaṱo tsha maimo a nṱhesa  ngei kha Davhi ḽa Ikonomi ḽa Tshipentshela ḽa Tshwane nga tshifhinga tsha luno luṱa dzi khou lavhelelwa u kovhelwa dziSMME, tshelede i linganaho R1,7 biḽioni kha zwikhala zwa u renga.

Toyota yo ita vhubindudzi kha tshiimiswa tshayo tsha KwaZulu-Natal u itela u thoma mveledzo ya mathomo ya tsiko ya lushaka wa goloi dzi shumisaho zwoṱhe muḓagasi na zwivhaswa dzine dza ḓo bviswa modele wo itwaho fhano kha  ḽa Afrika Tshipembe.

Hezwi zwi tevhela nḓivhadzo dza vhubindudzi nga vha Nissan, Mercedes Benz na Isuzu kha zwiimiswa zwa mveledzo yo ṱanḓavhuwaho, zwoṱhe zwine zwa khwaṱhisedza vhuimo ha Afrika Tshipembe sa mubveledzi muhulwane wa mveledzo ya dzigoloi ḽifhasini.

Uno ṅwaha, ndavheleso yashu i ḓo vha kha u vhuedzedza nḓowetshumo kha mveledzo yo fhelelaho, hu tshi thomiwa Tshikwama tsha Vhalanguli vha nḓowetshumo vha Vharema na u shuma kha pulatifomo ntswa ya mbambadzo ya dzigoloi yo engedzwaho na dzhango ḽoṱhe. .

Hezwi zwi ḓo vha tshipiḓa tsha vhuḓidini ha u khwaṱhisa sekhithara ya mveledzo.

Uno ṅwaha, ri ḓo thoma u langa zwikhala zwo bulwaho nga Vhupo ha Mbambadzo ya Mahala ya Dzhango ḽa Afrika (AfCFTA), zwe zwa thoma u shumiwa nga ḽa 1 Phando, zwi tshi tevhela ṱhanganedzo ya  Johannesburg Declaration nga AU.

AfCFTA i ṋetshedza tshikhala kha mabindu a Afrika Tshipembe uri a ṱanḓavhutshele kha mimaraga u mona na dzhango, na khaAfrika Tshipembe uriḽi ḓivhee kha vhuimo ha u vha khoro ya u dzhena kha dzhango. 

U tandulula tshanyandingano khulwane kha tshitshavha tshashu, ri fanela u ṱavhanyisa u thoma u shuma ha mbekanyamaitele ya u manḓafhadza ya zwa ikonomi ya vharema kha vhuṋe, ndaulo na ndangulo ya ikonomi.

Ṅwaha wo fhelaho, muvhuso wo tenda u thoma thendelano na khamphani dzine dza ḓo khwiṋifhadza u manḓafhadzwa ha zwa ikonomi ya vharema nga u pfukisela vhuṋe kha vhashumi vhavho. 

Nga Ḽara ṅwaha wo fhelaho, ro fara Khuvhangano ya Vhubindudzi ha Afrika Tshipembe ya vhuraru u itela u sedzulusa u shumiswa ha vhuḓiimiseli ho fhiraho na u bveledza vhubindudzi vhuswa kha ikonomi yashu. 

Na nga fhasi ha nyimele dza ikonomi dzi konḓaho, khuvhangano ya vhubindudzi yo kona u kuvhanganya R108 biḽioni ya u ḓadzisa kha vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi.. 

Zwoṱhe khathihi na vhubindudzi ho khwaṱhisedzaho u bva kha khuvhangano mbili dzo fhiraho, zwazwino ro ṱanganedza R773 biḽioni kha vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi ya u bveledza tshipikwa tshashu tsha miṅwaha miṱanu tsha R1,2 thiriḽioni.

Dzifeme dzo vhiga uri R183 biḽioni ya vhubindudzi uvhu yo no ralo u ṋetshedzwa kha thandela dzine dza vhuedza ikonomi ya Afrika Tshipembe.

Hezwi zwi sumbedza uri shango ḽashu ḽi kha ḓi vha fhethu hu kungaho vhubindudzi kha dzoṱhe khamphani dzapo na dza mashango a dzitshaka.

Ro shuma u tshimbidza vhubindudzi nga u engedza nḓila dzo leluwaho dza u bindula, zwi tshi katela u ita uri zwi leluwe u thoma bindu. 

Kha ṅwaha wo fhelaho, khamphani ntswa dzi fhiraho 125 000 dzo redzhisiṱariwa nga kha puḽatifomo ya BizPortal, vho fhedza redzhisiṱiresheni dzavho nga tshifhinga tsha dziawara nyana vha mahayani avho kana dziofisini. 

Ri khou ita uri zwi lelutshele mabindu u bindula.

Thusedzo yashu yandeme ya vhuraru ndi tshiṱuṱuwedzi tsha mushumo u itela u sika mishumo na u tikedza vhuḓitshidzi.

Mishumo minzhi vhukuma i ḓo sikwa kha sekhithara ya phuraivethe kha nḓowetshumo nnzhi musi ikonomi i tshi vhuelela.  

Ri khou isa phanḓa na u shumisa kha thendelano ya tshitshavha na sekhithara ya phuraivethe u itela u sika vhupo vhu bveledzaho u itela uri vha kone u sika mishumo.

Tshumisano yashu na sekhithara ya phuraivethe yo tikwa nga vhuḓikumedzeli vhu re khagala u itela u alusa ikonomi yashu na u sika mishumo.

Naho zwo ralo, sekhithara ya muvhuso i na vhuḓifhinduleli ha u ṱuṱuwedza u sikwa ha mishumo; hoṱhe nga kha mbekanyamaitele na zwikhala zwa u sika mishumo thwii.

Tshiṱuṱuwedzi tsha Vhusikamishumo tsha Muphuresidennde ndi tshiṅwe tsha zwiengedzi zwa ndeme zwa matholele a tshitshavha na matshilisano kha ḓivhazwakale ya Afrika Tshipembe. 

Mafheloni a Phando 2021, zwikhala zwi fhiraho 430 000 zwo vha zwo no tikedzwa nga kha tshiṱuṱuwedzi.

Zwikhala zwa 180 000 zwa zwino zwi kha maitele a u thola.

Zwikhala izwi zwi kha masia a fanaho na kha zwa pfunzo, vhutsila na mvelele, tshumelo dza mabindu dza ḽifhasi, mveledziso ya nyaluwo ya vhuhana (ECD), na vhulimi vhuṱuku na vhulimi ha u ḓitshidza

Zwi katela mbekanyamushumo dza zwa mupo dzi fanaho na u bviswa ha miri i si ya fhano i tshinyadziho mupo, mbuedzedzo ya vhupo ha ṱhangasini, thivhelo ya mililo, na u kunakisa khathihi na u limuwa nga ha zwithu zwa mupo u mona na mimasipala yoṱhe.

Mbekanyamushumo idzi dzi nga ha matshilo a vhukuma na vhuḓitshidzi ha vhukuma.

Vhathu vha henefha kha hafu ya miḽioni zwazwino vha khou ṱanganedza miholo, vha khou bveledzisa zwikili na u shela mulenzhe kha ikonomi ya tshitshavha tshavho na ya shango.

Ri ḓo isa phanḓa na u tikedza vhusikamishumo musi zwi tshi kha ḓi vha zwo fanela zwenezwi musi maraga ya mishumo i tshi vhuelela, naho musi ri tshi khou shuma u ṱuṱuwedza nyaluwo i sa shanduki nahone yo khwaṱhaho kha sekhithara ya phuraivethe. 

Kha SoNA ya ṅwaha wo fhelaho, phindulo malugana na khaedu khulwane ine shango ḽashu ḽa khou ṱangana nayo ya vhushayamishumo ha vhaswa, ndo ḓivhadza zwa uri Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Vhaswa ḽa Lushaka na Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku zwi ḓo ṋetshedza ndambedzo ya masheleni na thikhedzo ya mabindu ka vhoramabindu vha vhaswa vha 1 000 kha maḓuvha a 100.

Musi mbekanyamushumo yo ḓo tea u imiswa nga mulandu wa nyiledzo dza tshitzhili tsha corona, naho zwo ralo yo kona u swikelela tshipikwa tshayo tsha mabindu a 1 000 nga Ḓuvha ḽa Vhaswa ḽa Dzitshaka nga ḽa 12 Ṱhangule 2020.

Hezwi zwi ṋetshedza mutheo wo khwaṱhaho kha vhuḓikumedzeli hashu ha u tikedza mathomo a 15 000 nga 2024.

Ṅwaha wo fhelaho, ro amba uri ri ḓo thoma Nethiweke ya Ndangulo ya Gondo  ḽa Lushaka (National Pathway Management Network )u itela u ṋetshedza thikhedzo na zwikhala kha vhaswa u mona na shango.

Ndi khou ṱoḓa u ṱuṱuwedza muswa muṅwe na muṅwe wa Afrika Tshipembe uri a ṱanganele na vhaṅwe vhathu vha fhiraho 1,2 miḽioni vhane vho no dzula vhe nga ngomu ha nethiweke, a dzhie maga a u sendela tsini na vhumatshelo ha khwiṋe.

Kha vhuṅwe ha vhukonḓi vhunzhi he vhathu vhashu vha vha vho tea  uvhu tshenzhema ṅwaha wo fhelaho, u khakhisea ha ngudo ho ḓisa muhwalo muhulu kha vhagudi, vhagudisi na miṱa.

Naho hu na zwenezwo, vho konḓelela.

Ndi tshipikwa tshashu tsha mathomo u vhuedza tshifhinga tsho tambiseaho kha uno ṅwaha u itela u khwiṋisa mvelelo dza zwa pfunzo, u bva kha miṅwaha ya mathomo u ya kha zwikolo zwihulwane na zwikolo zwa pfunzo ya nṱha na vhupfumbudzi.

Thikhedzo ya vhuṋa ya ndeme ya Pulane ya Mvusuludzo na u Fhaṱa nga huswa Ikonomi ndi u ṱanḓavhudza nḓadzo ya mveledzo ya fulufulu.

U vhuedzedza Eskom kha tshiimo tshavhuḓi tsha zwa masheleni na tsha u ṱavhanyisa maitele a nzudzanyululo zwi vhukati kha tshipikwa itshi.

Eskom yo dzudzanyululwa nga huswa ya bva zwipiḓa zwiraru, mveledzo, pfukiselo na khovhelo.

Hezwi zwi ḓo vhea mitheo ya sisiṱeme ya fulufulu i shumaho, ya tshizwino na i konaho u ṱaṱisana na dziṅwe.

Eskom i khou ita mvelaphanḓa ya ndeme na ndondolo yayo khulwane na mbekanyamushumo dza mashumele avhuḓi u itela u khwiṋisa vhuḓifulufheli kha mushinzhi wayo wa malasha.

Ri khou shuma tsini na tsini na Eskom kha madzinginywa a u khwiṋisa vhuimo hayo ha masheleni, u langa tshikolodo tshayo na u fhungudza vhuḓitiki hayo nga mithelo ya mavunḓu. 

Hezwi zwi ṱoḓa tsedzuluso dza nḓila dza mbadelotiwa u itela u khwaṱhisedza uri a sumbedza mbadelo dzi pfalaho na maga a u tandulula thaidzo ya tshikolodo tsha masipala.

Nga Nyendavhusiku 2020, muvhuso na vhashumisani vhawo  vho saina Thendelano ya Tshitshavha na Eskom ya vhuṱhogwa, ine ya sumbedza nyito dzo fanelaho dzine ra fanela u dzi ita, roṱhe kana sa vhukhethelo ha muthu, u itela u swikela ṱhoḓea dza fulufulu ḽa shango zwazwino na kha ḽa matshelo. 

Kha ṅwaha wo fhelaho, ro dzhia ḽiga u itela u engedza lwa vhukuma nahone nga u ṱavhanya nḓadzo ya mveledzo ya muḓagasi u ḓadzisa kha une Eskom ya ita. 

  • Muhasho wa Zwiko zwa Minerala na Fulufulu hu si kale u ḓo vha u tshi khou ḓivhadza bidi dzo bvelelaho dza 2 000 megawatts (MG) dza muḓagasi wa shishi. 
  • Ndaulo dzo fanelaho dzo khwiṋifhadzwa na ṱhoḓea dzo ṱalutshedzwaho dza mimasipala dza u renga muḓagasi kha vhabveledzi vha muḓagasi vho ḓiimisaho. Maitele a khou itwa u itela u tikedza mimasipala i swikelelaho ṱhoḓea.
  • Muvhuso hu si kale u ḓo vha u tshi khou thoma thengo ya 11 800 MW dza nyengedzedzo ya muḓagasi u bva kha fulufulu ḽi vusuludzeaho, gese ya mupo, u vhulungwa ha beṱiri na malasha zwi tshi ya nga Pulane ya Zwiko zwo Ṱanganywaho ya 2019.

Nga nnḓa ha mushumo uyu, Eskom i khou anganyela uri, nga nnḓa ha nḓadzo yo engedzwaho, hu ḓo vha na ṱhahelelo ya nḓisedzo ya muḓagasi wa vhukati ha 4 000 na 6 000 MW kha miṅwaha miṱanu i ḓaho, sa musi zwiṱitshi zwa malasha o fhiswaho zwo swika kha vhufhelo ha vhutshilo hazwo.

Sa tshipiḓa tsha maga a u tandulula ṱhahelelo iyi, vhegeni dzi ḓaho ri ḓo ṋetshedza khumbelo ya madzinginywa u itela 2 600 MW u bva kha fulufulu ḽa muya na ḓuvha (soḽa) sa tshipiḓa tsha Bid Window 5. 

Hezwi zwi ḓo tevhelwa nga u vulea ha tshikhala vhukati ha musi khumbelo ya u bida yo bviswa na ḓuvha ḽa u fhedzisela ḽa makumedzwa nga Ṱhangule 2021.

Musaukanyo muswa u eletshedza zwa uri u fhungudza ṱhoḓea dza ṋetshedzo ya ḽaisentsi ya u wana thandela ntswa dza mveledzo ya muḓagasi yo baḓekanaho na nethiweke ya khovhelo ya muḓagasi zwi nga vulela nḓadzo ya nyengedzo ya muḓagasi u swika henefha kha 5 000 MW  na u thusa u fhungudza masiandoitwa a u khauwa ha muḓagasi.

Ri ḓo ralo u khwiṋisa Sheduḽu ya 2 ya Mulayo wa Ndaulo ya Muḓagasi wa 2006 (Act 4 of 2006) kha miṅwedzi miraru i ḓaho u itela u engedza mpimo ya fhasisa ya ṋetshedzo ya ḽaisentsi ya mveledzo ya muḓagasi yo baḓekanaho na netiweke ya khovhelo ya muḓagasi. .  

Hezwi zwi ḓo katela nyambedzano na vhathu vha kwameaho kha ḽeveḽe ine mpimo wa fhasisa wa ḓo tiwa na khunyeledzo ya mitheo ya u konisa ya ndeme.

Eskom yo no thoma mushumo wa u ṱavhanyisa maitele ayo a mbambadzo na a thekhiniki u itela nḓadzo ya muḓagasi wa u engedzedza uri u dzhene khakha giridi hu si na u khakhisea.

Musi ri tshi khou dzudzanya zwiko zwoṱhe zwine ra vha nazwo u itela u tikedza mvusuludzo ya ikonomi, ri nga si hangwe nga ha tshutshedzo ye tshanduko ya kilima ya ḓisa kha mutakalo wa mupo washu, mveledziso ya ikonomi ya matshilisano na nyaluwo ya ikonomi. 

Zworalo ri khou shuma u itela u khunyeledza vhuḓikumedzeli hashu nga fhasi ha Mulanga wa Mutheo wa Mbumbano ya Zwitshavha kha Tshanduko ya Kilima na Thendelano yayo ya Paris ine ya katela phungudzo ya phaḓaladzo ya gese ya tshikhalani. 

Eskom, tshifhungudzi tshashu tshihulwane tsha gese ya tshikhalani, yo ḓikumedza kha mulayo u itela phungudzo nga 2050 na u engedza nḓadzo yayo i vusuludzeaho. 

Eskom i ḓo vha i tshi khou sedza kha u shumisana na vhabindudzi u itela u pikulula na u maanḓafhadza tshipiḓa tsha mushinzhi wa malasha ayo. 

Hezwi zwi ḓo itwa nga nḓila ine zwa ṱuṱuwedza vhubindudzi, mushumo ya zwa ikonomi yapo na mveledzo yapo, sa tshipiḓa tsha pfukelo kha mveledzo yo khwaṱhaho yo fanelaho.

Mushumo washu kha tshanduko ya kilima u ḓo sumbwa nḓila nga Khomishini ya Vhukonanyi ya Muphuresidennde kha Tshanduko ya Kilima, ine ya khou ḓa u ṱangana lwa u thoma kha uno ṅwedzi. 

Khomishini i ḓo shuma kha pulane ya pfukelo kha mveledzo yo khwaṱhaho yo fanelaho u ya kha ikonomi ya khaboni ya fhasi na tshitshavha tshi konḓelelaho ya kilima. 

A ri nga swikeleli phimo dza nṱhesa dza nyaluwo na mishumo arali ra sa thoma tshanduko dza tshivhumbeo tsha zwa ikonomi.

Tshanduko idzi dzo fanela u itela u fhungudza mbadelo na zwi thivhelaho u dzhena, gonyisa muṱaṱisano, u ṱuṱuwedza vhubindudzi vhuswa na u sika tshikhala tsha vhadzheni vhaswa kha maraga.

Mushumo uyu u khou tshimbidzwa nga kha Operation Vulindlela, ine ya katela tshigwada u bva kha Vhufaragwama ha Lushaka na Ofisini ya Muphuresidennde. 

Operation Vulindlela yo lavhelesa kha mvusuluso dza sekhithara dza muḓagasi, maḓi, vhudavhidzani ha kule na vhuendedzi, na tshanduko kha visa dzashu na sisiṱeme dza mupfuluwo.

Khunyeledzo ya mupfulutshelo kha didzhithaḽa ndi ya ndeme kha vhukoni hashu ha u langa zwavhuḓi zwikhala zwo fhambanaho zwo ṋetshedzwaho nga tshanduko ya thekhinoḽodzhi.

Nga murahu ha u lengiswa hunzhi, ri ḓo thoma na u vala nga luṱa nga luṱa anaḽogo ya zwirathisi zwa theḽevishini u thoma ṅwedzi u ḓaho.

Hu khou lavhelelwa uri maitele aya, ane a ḓo itwa nga vunḓu nga vunḓu, a ḓo khunyeledzwa mafheloni a ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2022.

Maitele a u ṋetshedza ḽaisentsi dza ṱhoḓea khulwane dza sipekiṱhiramu a kha tshipiḓa tsha u fhedzisela.

Ri fulufhela zwa uri tsengo i khou bvelaho phanḓa kha mafhungo a ṋetshedzo ya ḽaisentsi i ḓo ṋetshedza vhuṱanzi ha mulayo nahone a i nga khakhisi maitele a makwevho a sipekiṱhiramu  

Kha sekhithara ya maḓi, ri khou shuma nga kha Operation Vulindlela, u khwaṱhisedza uri khumbelo dza thendelo ya maḓi dzi khou fhela vhukati ha tshifhinga tsho tiwaho tsha maḓuvha a 90; na u vusuludza Mbekanyamushumo dza Ndango ya Tshumelo dza Ṋetshedzo ya Maḓi na dza Ndango ya Maḓi a khou Tambiseaho u itela u maanḓafhadza u ṱolwa kwaho ha maḓi. 

Ri ḓo khunyeledza na u thoma Ḽiano ḽa U ta Mutengo wa Maḓi Mavhisi, na u ṱavhanyisa u thomiwa ha zhendedzi ḽa themamveledziso ya zwiko zwa madi ḽa lushaka.

Vhukoni hashu ha u khunyeledza mimaraga ya ḽifhasi ho ḓitika nga u shuma ha nethiweke ya vhukavhamabufho na vhuimangalavha hashu.

Ri khou dzudzanyulula Durban sa senthara ya vhukavhamabufho u itela 
 Hemisifiya ya Tshipembe na u bveledzisa Ngqura uri ḽi vhe tshifaredzi tsha theminala tshi shumiswaho.  

Nḓila ya tshiporo tsha u bva Gauteng i khou engedzwa u itela u konisa zwivhambadzwaseli zwa dzigoloi dzi tshi khou bva nga Port Elizabeth. 

Haya ndi maga a ndeme a u pfulusa muhwalo u bva badani u ya tshiporoni na u engedza vhuṱaṱisani ha sisiṱeme ya tshiporo.

Mushumo u kati nga mihasho ya zwenezwo u itela u shandukisa visa dzashu na sisiṱeme dza mupfuluwo u itela u kunga zwikili na u alusa sekhithara ya vhuendelamashango.

Musi vhuendi ha dzitshaka vhu tshi thoma u vhuelela u bva kha tshiwo tsha COVID-19, ri ḓo ita ṋetshedzo yo fhelelaho ya dzieVisa (visa dza eḽikiṱhironiki)  kha vhadali vha bvaho China, India, Kenya na maṅwe mashango a 10.
    
Mutevhe wo khwiṋiswaho wa zwikili zwa vhuṱhogwa u ḓo anḓadzwa u itela mahumbulwa nga tshitshavha nga Muhasho wa zwa Muno, kha vhege nthihi, u khwaṱhisedza uri tshivhumbeo tshawo tsha u fhedzisela tshi sumbedza zwikili zwi khou ṱoḓiwaho nga ikonomi.

Mafulufulu ane Operation Vulindlela yo no a fhaṱa, na thikhedzo ine yo no i wana u mona na muvhuso, a sumbedza uri ro ḓivhudza nga mvusuluso.

Ri ḓo isa phanḓa na u shuma ri sa neti nahone hu si na u ima u itela u sika ikonomi ya tshizwino, i shumaho na i ṱaṱisanaho nahone ya khagala kha vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe.

U tikedza maitele a tshanduko, Khoro ya Mabindu a Muvhuso ya ofisi ya Muphuresidennde yo sumbedza mutevhe u re khagala wa mvusuluso une wa ḓo konisa khamphani dza tshitshavha dza ndeme u khunyeledza ndaela ya nyaluwo na mveledziso.

U ita ṱhoḓuluso lwo kalulaho kha theo ya mulayo u itela khamphani dza muvhuso zwi ḓo swikiswa kha Khabinethe kha uno ṅwaha wa muvhalelano na kha Phalamennde kha ṅwaha wa muvhalelano u ḓaho. 

Modele wa SOE wo vhewaho vhukati u khou shumiswa kha ṅwaha uno wa muvhalelano, une wa ḓo khwaṱhisedza vhuvhusi ho linganywaho, ndangulo ya zwa masheleni na muhanga wa kushumele une wa khou shuma kha wa dziSOE dzoṱhe.

Ndaela dza dziSOE dzoṱhe dzi khou ṱolwa hafhu u itela u khwaṱhisedza uri dzi a fhindula kha ṱhoḓea dza shango na kha mathomo a u shumiswa ha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka.

Vhukati ha mutshinyalo wa ikonomi wo vhangwaho nga COVID-19, sekhithara ya zwa vhulimi ya Afrika Tshipembe yo shuma zwavhuḓi vhukuma.

Nga 2020, ro vha na vhambadzelaselivha vhuvhili vhahulwanesa kha ḽifhasi vha siṱirasi, na nyaluwo khulwane kha vhuvhambadzaseli ha waini, mavhele, nḓuhu, mitshelo ya zwipalo na rodwane ya swigiri (nkhwe).

Tshiimo tsha mutsho tshi takalelwaho nga 2020 na mathomoni a 2021 tshi amba uri vhulimisi vhu nga aluwa kha themo i re tsini. 

Hezwi zwi ṋetshedza tshikhala tsha u isa phanḓa vhushumisani ha phuraivethe na ha tshitshavha kha vhulimisi u itela u bveledzisa tshanduko na u khwaṱhisedza nyaluwo i bvelelaho. 

Ndi tshikhala tsha u ṱavhanyisa khovhelo hafhu nga kha zwishumiswa zwo fhambanaho zwi fanaho na ṋetshedzo ya mavu na u dzhiululwa ha mavu u itela u khwiṋisa mvelelo dza vhulimi.

U swika zwino, muvhuso wo kovhela nga huswa hekithara (ha) dza mavu dzi fhiraho miḽioni tharu, dzi linganaho bulasi dzi ṱoḓaho u swika 5 500, kha vhavhuelwa vha fhiraho 300 000.

Hezwi zwi engedza kha u humiselwa nga huswa  ha mavu, zwo vhuedzaho vhavhili vha mavu vha fhiraho miḽioni mbili zwe zwa livhisa kha phiriselo ya hekithara dza 2,7 miḽioni (ha).

Ri khou ita mbekanyamushumo dza u thusa vhorabulasi vha re na puloto ṱhukhu na vhorabulasi vhaswa  nga tswikelelo kha mimaraga, u itela u bveledzisa zwikili u mona na maitele a engedzaho ndeme kha mveledzo dza zwa vhulimi na u engedza tshivhalo tsha vharabulasi vha vharema vha re kha zwa mabindu a vhulimi.

Nga tshifhinga tsha vhukati ha ṅwaha wa muvhalelano u ḓaho, ri ḓo thoma zhendedzi ḽa mvusuluso na mbuedzedzo ya mavu u itela u ṱavhanyisa tshandukiso ya mavu. 

Tshumelo ya Tshitshavha i kha vhurangaphanḓa ha muvhuso, na u sa shuma nga nḓila ya vhukoni a zwi khakhisi fhedzi nḓisedzo ya tshumelo, zwi fhungudza na fulufhelo ḽa tshitshavha. 

U khwiṋifhadza vhufulufhedzei, vhuḓifari na vhungoho kha tshumelo dza muvhuso ndi zwa ndeme arali ri tshi khou ḓa u fhaṱa muvhuso u konaho. 

Nga kha Tshikolo tsha Lushaka tsha Muvhuso, ri isa phanḓa na u ṋetshedza ngudo na mbekanyamushumo dza vhupfumbudzi kha vhashumeli vha muvhuso u bva kha ḽeveḽe ya u dzhena u ya kha vhalanguli vhahulwane na Khorondanguli.

Nga Tshimedzi ṅwaha wo fhiraho, ndo saina thendelano dza kushumele kwa dziminisṱa na Minisṱa dzoṱhe, dzine zwazwino yo ganḓiswa kha inthanethe. 

Hezwi zwi ḓo khwiṋisa vhuḓifhinduleli na kushumele kwo lavheleswaho nga miraḓo ya Khorondanguli.

Ri dzula ri kha mushumo wa u fhaṱa tshumelo yapo ya vhukoni nahone ya u shuma nga nḓila ya u sumbedza vhukoni ine ya bveledza mushumo wayo na u vha na vhuḓifhinduleli kha vhathu vha Afrika Tshipembe.

Ri khou bvela phanḓa na vhuḓikumedzeli hashu u itela u maanḓafhadza themamveledziso ya muvhuso wapo na u engedza nḓisedzo ya tshumelo nga kha Modele wa Mveledziso ya Tshiṱiriki.

Modele u ḓisa masia oṱhe mararu a muvhuso uri a lavhelese kha zwa ndeme na u thomiwa ha thandela dzine dza vha na mvelelo khulwane dza vhuṱhogwa. 

U  shumisa na vhoṱhe vhashumisani vha sekhithara ya phuraivethe na ya tshitshavha, muvhuso u khou thoma mutevhe wa maga a u tikedza mimasipala u amba nga ha nḓisedzo ya tshumelo i songo linganaho nahone i sa pfaliho kha vhupo vhu fanaho na ṋetshedzo  ya maḓi, u fhaṱwa na u ṱhogomelwa ha themamveledziso.

Ri khou lavhelesesa kha u tholwa ha vhaofisiri vha re na ndalukano dzo teaho kha ḽeveḽe yapo u itela u khwaṱhisedza ndangulo i shumaho na ṋetshedzo ya tshumelo.

Musi ri tshi khou lugisela khetho dza muvhuso wapo, dzine dza khou tea u farwa uno ṅwaha, ri ḓo fanela u lugela zwiimo zwe ra kombetshedzwa nga COVID-19 u itela u khwaṱhisedza uri vhathu vha ḽino shango vha nga kona u vhona we a vha imelela kha ḽeveḽe iyi ya ndeme ya muvhuso.

Maafrika Tshipembe vha hashu,

Zwiito zwa vhuaḓa ndi zwiṅwe zwa zwithivheli zwa nyaluwo na mveledziso ya shango.

Nzumbululo u bva kha Khomishini ya Ṱhoḓisiso ya Zondo i bvukulula tshiimo tsha u dzhiiwa nga khani ha muvhuso na vhuṅwe vhutshinyi vhu elanaho. 

Vhuṱanzi kha khomishini ho sumbedza nḓila ye sisiṱeme ya vhulamukanyi ha vhugevhenga ya tshinyadzwa na u kulwa nungo.

Zworalo ndi zwa ndeme, uri ri bveledze tshipiḓa tsha u fhaṱulula vhuḓidini he ra vhu thoma kha miṅwaha miraru yo fhiraho.

Ho vha na mvelaphanḓa yavhuḓi kha u shandukisa bodo dza khombetshedzo ya mulayo.

Zwikhala zwa vhurangaphanḓa zwa ndeme zwo ḓadziwa nga vhashumeli vha re na vhukoni, vha tshenzhemo nahone vha fulufhedzisaho.

Hu na tshumisano yo khwiṋiswaho na u kovhekanywa ha zwiko vhukati ha mazhendedzi a khombetshedzo ya mulayo nga u tevhekana, zwi konisaho nḓila dza kushumele dzo ṱanganywaho kha ṱhoḓisiso na vhutshutshisi. 

Ro thoma u shumisa Ḽialo ḽaU lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa, ḽine ḽa vhea mutheo kha phindulo yo ṱanganywaho ya tshitshavha nga vhuphara kha zwiito zwa vhuaḓa.
Hu si kale ri ḓo vha ri tshi khou thola miraḓo ya Khoro ya Vhutsivhudzi ha U  lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa ya Lushaka, ine ya vha bodo ya sekhithara nnzhi ine ya ḓo lavhelesana na mathomo a mushumo wa ḽiga na u thomiwa ha bodo ya mulayo ya u lwa na zwiito zwa vhuaḓa yo ḓiimisaho nga yoṱhe ine ya vhiga kha Phalamennde.

Musi mivhigo i tshi thoma u vhonala ṅwaha wo fhelaho nga ha khonadzeo ya vhukwila na zwiito zwa vhuaḓa kha thengo ya thundu na tshumelo dzi elanaho na COVID-19, ro shuma nga kha vhukoni ha u dzhia tsheo u imisa zwiito zwenezwo, u ṱoḓisisa mavharivhari oṱhe u itela u dzhiela vhukando avho vha re na vhuḓifhinduleli.

Ro thoma senthara ya ṱhanganelano, ine ya ṱanganyisa mazhendedzi a khombetshedzo ya mulayo a ndeme u itela u kovhela mafhungo na zwiko.

Senthara ya ṱhanganelano yo ḓisa milandu minzhi kha tsengo ya dovha hafhu ya vhulunga kana u wana murahu dzimiḽioni dza dzirannda kha zwikwama zwa tshitshavha.

Yunithi ya Tshipentshela ya Ṱhoḓisiso (SIU) yo ṋewa maanḓa a u ṱoḓisisa mavharivhari a vhuḓifari ha nnḓa ha mulayo malugana na thengo ya mishonga ya COVID-19 nga madzangano oṱhe a muvhuso nga tshifhinga tsha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka.

Sa musi zwo ambiwa vhege yo fhelaho, SIU yo khunyeledza ṱhoḓisiso kha khonṱhiraka dza 164 dzi itaho ṱhanganelo ya masheleni a linganaho R3,5 biḽioni. 

Kha khwiṋifhadzo ya ndeme ya u bvela khagala na u vha na vhuḓifhinduleli, Mulayo wa Ndambedzo ya Ḽihoro ḽa zwa Poḽotoki wa 2018(ACT 6 of 2018) u ḓo thoma u shumiswa nga ḽa 1 Lambamai honoyu ṅwaha.

Hezwo zwi ḓo laula ndambedzo ya masheleni ya sekhithara ya phuraivethe na ya tshitshavha kha mahoro a zwa poḽotiki. Vhukati ha zwinzhi,  u ṱoḓa u bviselwa khagala ha ndambedzo kha mahoro na u thoma zwikwama zwivhili zwine zwa ḓo konisa mahoro a zwa poḽotiki o imelwaho u itela u thoma mushumo wa mbekanyamushumo yao.

Vhugevhenga na dzikhakhathi zwi isa phanḓa na u dzhiela fhasi vhuḓipfi ha tsireledzo kha vhathu  na vhutsireledzi.

U thathedza vhugevhenga ndi zwa ndeme kha u bvelela ha mbuedzedzo yashu.

Vhugevhenga vhu fanaho na u tswiwa ha khebuḽu, u tshinyadzwa ha themamveledziso ya zwiporo, u dzula kha mavu hu si na thendelo ya mulayo, khakhiso kha u fhaṱwa ha fhethu na u ṱhaselwa ha vhareili vha maṱiraka zwo thivhela mushumo wa ikonomi na u kula nungo vhubindudzi.

Ro dzhia maga nahone ri ḓo isa phanḓa na u thivhela vhugevhenga uvhu khathihi na u dzhiela vhukando avho vha re na vhuḓifhinduleli u ya nga mulayo.

Zwigwada zwa mushumo zwo tiwa kha mavunḓu o vhalaho u itela u lwa na vhufhura na dzikhakhathi fhethu ha mishumo ya zwa ikonomi. 

Ri khou dovha hafhu ra ṱavhanyisa u thomiwa na vhukoni ha Zhendedzi ḽa Ndangulo ya Mikano u itela u thivhela mupfuluwo u siho mulayoni na vhugevhenga ha u pfuka mikano.

U fhedza khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu (GBV) ndi zwa ndeme arali ra nga ṋetshedza mbilaelo ya u vha tshitshavha tsho tewaho nga ndingano na tshayandingano kha kufarelwe kwa vhafumakadzi.

Musi ndi tshi rwela ṱari Pulane ya Ḽiano ḽa Lushaka malugana na Khakhathi dzo Ḓitikaho nga Mbeu na Mabulayo a Vhatshifumakadzini nga Lambamai ṅwaha wo fhelaho, ndo fulufhedzisa vhafumakadzi na vhana vha shango ḽino uri ri khou ya u khwaṱhisa Sisiṱeme ya Vhulamukanyi ha Vhugevhenga u itela u vha tsireledza kha u tambudzwa hafhu, na u khwaṱhisedza uri vhatshinyi vha livhana na mulayo.

U itela uri izwi zwi shume, zwipiḓa zwiraru zwa ndeme zwa theo ya milayo zwo ḓivhadzwa Phalamenndeni ṅwaha wo fhelaho u itela uri sisiṱeme ya vhulamukanyi ha vhugevhenga i shume zwa vhukuma kha u lwa na GBV.

U khwaṱhisedza uri vhatshinyi vha wana ndaṱiso ya zwiito zwavho, ri khou ita mvelaphanḓa kha u fhungudza milandu yo salelaho murahu ya GBV.

Ri isa phanḓa na u ṋetshedza ndondolo na u tikedza vhaponyi vha GBV. 

Kha SoNA ṅwaha wo fhelaho, ndo amba uri ri ḓo vhea phanḓa u maanḓafhadzwa ha ikonomi ya vhafumakadzi. 

Ṅwaha wo fhelaho, Khabinethe yo ṱanganedza mbekanyamaitele ya uri 40% ya thengo ya tshitshavha i fanela u ya kha mabindu na zwiimiswa zwi langwaho nga vhafumakadzi.

Mihasho yo fhambananaho yo no thoma u shumisa mulayo uyu nahone i khou ita mvelaphanḓa.

Vhege yo fhelaho, ro rwela ṱari mathomo a Tshikwama tsha Thusedzo tsho rangwaho phanḓa nga sekhithara ya phuraivethe  i lwaho na GBVF.

Khamphani dzo fhambanaho dza Afrika Tshipembe na madzangano a thusaho  vhashai a ḽifhasi zwo ita maano thusedzo u linganaho R128 miḽioni. 

Kha miṅwaha miraru yo fhiraho, muvhuso u ḓo ṋetshedza R12 biḽioni u itela u thoma zwipiḓa zwo fhambananaho zwa Pulane ya Ḽiano ḽa Lushaka.

GBV i ḓo fhela musi muṅwe na muṅwe a tshi dzhia vhuḓifhinduleli ha u ita nga u ralo hayani hawe, tshitshavhani tshawe, mushumoni wawe, fhethu hawe ha vhureleli na zwikoloni zwavho.

Nga u lingana, ri khou ṱoda u sedzesa kha mafhungo a kwamaho vhana, zwi tshi katela khwiṋiso ya ndugiselo dza zwikolo, vhupulani na ndambedzo dza ECD, tsireledzo malugana na vhulwadze vhu thivheleaho, tshanduko  ya mbekanyamaitele u mona na mutakalo wa vhana na u fhungudza khakhathi dzi itelwaho vhana.

Kha ṅwaha u ḓaho, ri khou ya u isa phanḓa na vhuḓidini ha u ṋetshedza zwikhala zwihulwane kha vhathu vha re na vhuholefhali uri vha dzhenele kha zwa ikonomi na kha tshitshavha nga u angaredza.

Musi ri tshi khou fhaṱulula ikonomi yashu ri vhukati ha dwadze, ndi zwa ndeme uri ri ise phanḓa – na zwine ra nga kona – u itela u ṋetshedza thikhedzo kha mabindu na vhathu vhane vha khou isa phanḓa na u kwamea. 

Mabindu kha sekhithara nnzhi ai kha ḓi tambula nahone miṱa minzhi i khou isa phanḓa na u shengela musi mimakete ya mishumo i tshi khou vhuelela nga zwiṱuku.

Kha miṅwedzi i si gathi  yo fhelaho, ro vha na nyambedzano i yaho phanḓa na vhashumisani na muvhuso vhashu kha zwa mabindu, mishumo na madzangano a tshitshavha, vhe vha dzinginya u engedzwa ha dziṅwe thikhedzo dza matshilisano na dza ikonomi.

Zwo ralo ro dzhia tsheo ya u engedza tshifhinga tsha mundende wa Tshipentshela wa COVID-19 nga miṅwedzi miraru.

Hezwi zwo ṱolwa sa ḽiga ḽi shumaho nahone ḽo teaho ḽa tshifhinganyana u itela u fhungudza u kwamea ha tshifhinga tshenetshi kha vhuḓitshidzi ha vhashai vha Afrika Tshipembe.

Ro dovha hafhu ra dzhia tsheo ya u engedza mbuelo ya COVID-19 TERS u swikela nga ḽa 15 Ṱhafamuhwe, kha sekhithara dzine a dzi athu u kona u vula na u shuma fhedzi.  

Nḓila dza nyengedzedzo iyi na sekhithara dzine dza khou katela zwi ḓo ḓivhadzwa nga murahu ha nyambedzano na vhashumisani na muvhuso kha Khoro ya Mveledziso ya Ikonomi na Mishumo ya Lushaka.

Vhufaragwama ha Lushaka vhu ḓo shumisana na vhashumisani vhaho na vhathu vha kwameaho kha khwiṋiso ya Tshikimu tsha Khwaṱhisedzo ya Khadzimiso ya masheleni u itela uri tshi kone u sedzana  khwiṋe na ngoho ya dziSMME na maṅwe mabindu musi a tshi khou lwela u vuwa hafhu.

Ri ḓo shumisana na vhashumisani na muvhuso vhashu  u khwaṱhisedza uri thikhedzo idzi na dziṅwe dzi ṋetshedza phalalo kha avho vha i ṱoḓaho.

Maafrika Tshipembe vha hashu,

Sa musi mulilo u vhavhaho u tshi ṋetshedza vhutshilo vhuswa kha fynbos ya shango ḽashu, tshiwo itshi ndi tshikhala tsha u fhaṱa Afrika Tshipembe ḽiswa nahone ḽa khwiṋe.

U fhaṱulula shango ḽashu zwi ṱoḓa vhuḓidini ho fanaho. 

Zwi ṱoḓa uri Muafrika muṅwe na muṅwe a dzhie vhuḓifhinduleli hawe nahone a tambe tshipiḓa tshawe. 

Kha ri shumisane roṱhe sa muvhuso, mabindu, mishumo na mahoro a zwa poḽotiki na u shumisana sa tshitshavha u bvisela kule maḓinga ri vhea mutheo muswa.

Nṱha ha zwoṱhe, kha ri humiseli heḽi shango kha mikhwa ye ḽa wanwa khayo.

Nga ḓuvha ḽavho ḽa u vhofhololwa, kha miṅwaha ya 31 yo fhiraho, Vho Madiba vho ṋetshedza mulaedza wavho wa u thoma vhe hanefha Kapa Vhukovhela, he vha humbudza Maafrika Tshipembe uri hu na maḓuvha a vhukonḓi a khou ḓaho, na uri nndwa i tshe kule na u fhenyiwa.

Vho Madiba vho ri:

“Zwino ndi tshifhinga tsha u engedza Nndwa nga nḓila dzoṱhe.”

“U fhungudza vhuḓidini hashu zwazwino zwi nga vha vhukhakhi vhune murafho u ḓaho u sa ḓo kona u vhu hangwa.”

Kha u vhala ndozwo khulwane kha tshitshavha tshashu kha ṅwaha wo fhiraho, ri nga lingea ra laṱa fulufhelo. 

Fhedzi ri nga kona u fhira hafha. Ngauri ri lushaka lwa vhahali.

A thi khou amba nga vhatumbukwa vha khoḓwaho vha Vhulwelambofholowo, fhedzi ndi khou amba nga vhahali vha ḓuvha na ḓuvha vha tshimbilaho vhukati hashu, vha shumaho nga maanḓa ḓuvha na ḓuvha u itela u vhea zwiḽiwa ṱafulani, uri khamphani i ise phanḓa na u shuma, na u ṋea thikhedzo, thuso na ndondolo kha vhathu vhashu.

Ndi vhukonḓelelo havho vhune ha ḓo thusa heḽi shango uri ḽi vhuelele. 

U engedzedza kha khaedu nnzhi dzo welaho vhathu vhashu, ro no zwi pfa uri Khosi Khulwane Vho Goodwill Zwelithini a vha khou vuwa zwavhuḓi nahone vho ṱanganedzwa sibadela. 

Ndi tama u swikisa lutamo lwanga kha u fhola nga u ṱavhanya ha Khosi Khulwane Vho Goodwill Zwelithini vha ha Bhekuzulu.

Mihumbulo yashu na dzithabelo dzi na vha Muṱa wa Vhuhosini  na lushaka lwa Mazulu nga tshino tshifhinga. 

Ndi lutamo lwashu roṱhe uri Isilo Samabandla Wonke hu si kale vha  ḓo fhola vha vha na mutakalo wavhuḓi. 

Musi ri tshi khou dzudzanyela nḓila i re phanḓa i konḓaho, ri nga wana maanḓa kha Tshirendo tsha Vho Maya Angelou, Still I rise.

Vho ṅwala uri:

Out of the huts of history’s shame
I rise
Up from a past that’s rooted in pain
I rise
I’m a black ocean, leaping and wide,
Welling and swelling I bear in the tide.
Leaving behind nights of terror and fear
I rise
Into a daybreak that’s wondrously clear
I rise
Bringing the gifts that my ancestors gave,
I am the dream and the hope of the slave.
I rise I rise I rise.

Vhathu vha Afrika Tshipembe, ndi shango ḽavho ḽi vha humbelaho uri vha takuwe.

Kha ri kandele phanḓa ri roṱhe kha ndingano, kha nyaluwo, kha vhufulufhedzei na kha mbuedzedzo.

Mudzimu kha vha fhaṱutshedze shango ḽashu ḽa u naka na u tsireledza vharwa na vhananyana vhaḽo.

Ndi a livhuwa.

Share this page

Similar categories to explore