A. Mafhungo a zwino kha Shango
1. Fulufulu
1.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha vhukoni ha Eskom ha u fhungudza zwa u khauwa ha muḓagasi zwine zwa khou dzulela u itea tshifhinga tshoṱhe nga Minisṱa wa Mabindu a Muvhuso khathihi na u ṱanganedza muvhigo wa nga ha mvelaphanḓa yo no itwaho u swika zwino u bva kha Komiti ya zwa Thekiniki ine ya vha nga fhasi ha Komiti ya Lushaka ya nga ha Thaidzo dza Fulufulu.
1.2. Hu ḓo dovha hafhu ha vha na dziṅwe nḓivhadzo dzine dza ḓo itwa nga murahu ha u khunyeledzwa ha nyambedzano dzo khwaṱhaho dza nga ha mivhigo iyi.
1.3. Khabinethe yo ṱahisa u vhaisala hayo nga u thithisea na u kanganyisea hune ha khou vhangwa nga u khauwa ha muḓagasi kha vhoramabindu na ngomu miṱani, nga maanḓa musi zwi tshi khou bvelela nga tshifhinga tshine muvhuso wa khou ḓidzhenisa kha maga a u tandulula thaidzo iyi e a ḓivhadzwa nga Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa nga ṅwedzi wa Fulwana 2022.
2. Vhubindudzi
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u rwelwa ṱari ha Ḽimaga ḽiswa ḽa zwa Vhumagi ḽa Sandvik Khomanani, fhaḽa Kempton Park, ḽe ḽa vha tshipiḓa tsha pfulufhedziso dza zwa vhubindudzi ha masheleni a linganaho R350-miḽioni dze dza itwa nga tshifhinga tsha Muṱangano wa zwa Vhubindudzi wa Afrika Tshipembe (SAIC) we wa farelwa fhaḽa Sentharani ya Miṱangano ya Sandton, ḓoroboni ya Johannesburg nga ḽa 24 Ṱhafamuhwe 2022.
2.2. Tshifhaṱo itshi tshiswa tsha muelo u linganaho 62 000 square-metre ndi tshine tsha ṱanganyisa fhethu huthihi mishumo ye kale ya vha i tshi itwa kha mamaga maṱanu o fhambanaho nahone tshi na vhashumi vha swikaho 550. Ndi ḽiṅwe ḽa mamaga a ha Sandvik mahulwanesa nahone a musalauno ḽifhasini ḽoṱhe ḽine ḽa vha na vhukoni ha u bveledza magandakanda a u shuma migodini hu tshi shumiswa 60% ya zwibveledzwa zwa fhano Afrika Tshipembe.
2.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza madalo a zwa vhulavhelesi nga Phresidennde Vho Ramaphosa ngei KwaZulu-Natal nga tshifhinga tsha musi hu tshi rwelwa ṱari tshiimiswa tsha zwa vhumagi tsha Hesto Harnesses fhaḽa Stanger, hune ha vha KwaDukuza nga ḽa 13 Khubvumedzi 2022. Hetshi tshiimiswa ndi tshiṅwe tsha thandela ṱhanu khulwane dzine dza vha tshipiḓa tsha pfulufhedziso dzi linganaho R1.4-biḽioni dze dza itwa nga vha ha Metair Investments Limited u itela u tikedza zwa u engedzwa na u fhaṱwa ha mimoḓoro miswa ya Ford Ranger fhano hayani.
2.4. Phresidennde vho dovha hafhu vha dzhenela vhuṱambo ha u vulwa ha thandela ya u vusuluswa na u engedzwa ha ḽimaga ḽa Sappi Saiccor Mill ḽine ḽa ḓura masheleni a linganaho R7,7 biḽioni fhaḽa Umkomaas, zwine hezwi zwo livhiswa kha u engedza vhukoni khathihi na u vhea khamphani iyi kha maimo a nṱhesa ḽifhasini ngeno nga thungo hu tshi khou sikwa zwikhala zwa mishumo ya tshifhinga tshipfufhi na ya tshifhinga tshilapfu.
2.5. Hovhu vhubindudzi vhu vhumba tshipiḓa tsha pfulufhedziso dze dza itwa nga vhoranḓowetshumo nga tshifhinga tsha muṱangano wa SAIC. Vhubindudzi vhuṅwe na vhuṅwe vhuswa kha shango ḽashu vhu thusa kha u vusuluswa na u vhuedzedzwa ha ikonomi yashu khathihi na u vhea shango ḽa Afrika Tshipembe sa fhethu havhuḓi ha zwa vhubindudzi.
3. Mveledziso ya themamveledziso
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza u vulwa ha tshipiḓa tshiswa tsha bada ya Musina Ring Road ngei Limpopo ine ya ḓo leludzela vhathu uri vha kone u enda zwavhuḓi u mona na ḓorobo ya Musina khathihi na u ita uri hu vhe na u engedzea ha mbambadzo na miṅwe mishumo ya zwa ikonomi vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na maṅwe mashango a Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Tshipembe ha Afrika. Thandela ya masheleni a swikaho R640-miḽioni yo sika mishumo ya tshoṱhe i linganaho 275 hu tshi itelwa vhadzulapo vha vhupo honoho khathihi na u ṋetshedza zwikhala kha zwitshavha zwapo hu tshi katelwa na mabindu maṱuku, a vhukati na mahulwane (SMMEs).
3.2. Uhu u fhaṱwa ha bada ya Musina Ring Road ndi tshipiḓa tsha muvhuso tsha mbekanyamushumo ya themamveledziso ya muvhuso, hu tshi shumiswa ERRP ine muhumbulo wayo muhulwane wa vha u bveledza nyaluwo i katelaho vhoṱhe khathihi na zwikhala zwa mishumo kha sekhithara dzoṱhe dzo fhambanaho na zwitshavha nga u angaredza.
4. Tshiwo tsha fhaḽa Jagersfontein
4.1 . Khabinethe yo ṋetshedza mapifi ayo a ndiliso kha vha miṱa ya avho vhe vha lovha musi masalela a mugodi wo ṱutshelwaho henefho kha vhupo honoho ha Jagersfontein vhu re vunḓuni ḽa Gauteng, a tshi swika hune a pwashea, ha fhedza ho vha na lurofhe lwa khombo lwe lwa elela henefho musi ḓuvha ḽi tshi thoma u bva nga matsheloni a Swondaha, ya ḽa 11 Khubvumedzi 2022. Tshiwo itsho tsho dovha hafhu tsha sia themamveledziso ya kha vhupo honoho, ndaka dza vhathu zwavho u fana na zwiendedzi khathihi na miṱa minzhi zwo tshinyadzwa vhukuma.
4.2 . Nga tshifhinga tsha madalo avho henefho kha vhupo he tshiwo itshi tsha bvelela hone nga Musumbuluwo, wa ḽa 12 Khubvumedzi 2022, Phresidennde Vho Ramaphosa vho sumbedza u takalela mushumo wa phuluso na mbuedzedzo une wa khou itwa henefho kha vhupo honoho. Vho dovha hafhu vha ṋea pfulufhedziso ya uri muvhuso u ḓo ṋetshedza thikhedzo yo teaho kha vhadzulapo vha Jagersfontein vho kwameaho. Khabinethe i khou dovha hafhu ya ṱuṱuwedzea vhukuma nga fhungo ḽa uri vhaṋe vha mugodi uyu vho amba uri vho ḓiimisela u ṋetshedza thuso na thikhedzo ya zwa thekiniki kha muvhuso arali hu tshi nga vha na khumbelo yo raloho nga vha Khoro ya zwa Minerala ya Afrika Tshipembe.
4.3 . Nḓowetshumo ya zwa migodi i kha ḓi vha yone i shelaho mulenzhe zwihulwane kha ikonomi nga kha mishumo yo tou livhanaho nayo na miṅwe ya nga thungo, mbuelo dzi bvaho kha thundu dzi rengiselwaho nnḓa khathihi na vhubindudzi ho tou livhaho u bva mashangoni a nnḓa nahone dzi shela mulenzhe muhulwane kha u khwinifhadza matshilo a vhathu vha re kha zwitshavha zwine migodi yeneyo ya wanala khazwo.
4.4 . Muvhuso khathihi na maṅwe madzangano ane a si vhe a muvhuso wo dzhenelela nga u ṱavhanya nga u ṋetshedza vhudzulo ha shishi, thuso ya muhumbulo musi ho vha na tshiwo tsha ḽikhaulambilu khathihi na tshomedzo dza ndeme dzi fanaho na mabai, maṱirasi na zwiputo zwa zwiḽiwa. Nḓisedzo ya maḓi na muḓagasi kha vhupo uho yo vhuyelela ngonani u swika zwino.
4.5 . Musi vhupo uho he tshiwo itshi tsha bvelela khaho ho no fhela u kunakiswa hafhu, vhorathekiniki vha khou lavhelelwa uri vha ite tsenguluso ya zwifhaṱo zwa dzinnḓu. Khabinethe yo livhuwa tshumelo dza shishi, madzangano a vhadzulapo khathihi na miraḓo ya tshitshavha kha thuso yavho khathihi na mpho dze vha dzi ṋetshedza.
5. Ikonomi
5.1. Khabinethe yo ambedzana nga ha tshiimo tsha ikonomi kha shango ḽashu nga murahu ha musi mbalombalo dza zwenezwino dza vha tshiimiswa tsha zwa Mbalombalo dza Afrika Tshipembe (Stats SA) dzo sumbedzisa uri zwibveledzwa zwoṱhe zwa shango (GDP) kha tshifhinga tsha kotara ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2022 zwo tsela fhasi nga 0,7%. Zwiitisi zwe zwa ṱuṱuwedza uhu u tsela fhasi ndi zwi fanaho na u khauwa ha muḓagasi, khakhathi dza vhukati ha shango ḽa Russia na ḽa Ukraine hu tshi katelwa na u ḓura ha zwirengwa khathihi na tshanduko ya mitengo.
5.2. Maga e a dzhiiwa nga Pulane ya Mvusuludzo na Mbuedzedzo ya Ikonomi (ERRP) o thusa shango vhukuma kha thaidzo dza ikonomi dze dza vha dzi tshi khou bvelela kha ḽifhasi ḽoṱhe a dovha hafhu a tsireledza mishumo khathihi na nḓila dza u ḓitshidza ngadzo. Maga a muvhuso o khwaṱhaho a zwa ikonomi a khou thoma u aṋwa mitshelo sa zwe zwa vhonala kha mvelelo dza zwenezwino dza Ṱhoḓisiso dza zwa Vhashumi dza nga Kotara dza vha tshiimiswa tsha Mbalombalo tsha Afrika Tshipembe (Stats SA) dze dza sumbedzisa uri ho vha na mishumo miswa i swikaho 648 000 ye ya sikwa vhukati ha kotara ya u thoma na ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2022.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Muhanga wa Vhulavhelesi na Vhusengulusi (M&E) wa Mbekanyamaitele ya Vhaswa ya Lushaka (NYP)
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza muhanga wa M&E une wa ḓo thusa kha u ita uri hu vhe na vhulavhelesi ho khwaṱhaho khathihi na tsenguluso ya masiandaitwa a thikho dza NYP ya ṅwaha wa 2020-2030. Muhanga uyu u ṋetshedza zwilinganyi zwiṱanu zwa maimo a nṱha zwine zwa elana na thikho dza NYP.
1.2. Zwilinganyi izwi zwo bveledzwa nga tshumisano na vhashumisani vho teaho vhane vha vha na dzangalelo kha zwa mveledziso na u maanḓafhadzwa ha vhaswa fhano shangoni. Zwa u kuvhanganywa ha zwidodombedzwa zwi ḓo khethekanywa hu tshi tevhelwa miṅwaha, mbeu, vhuholefhali, tshigwada tsha murafho na vhupo vhune maga aya a khou itwa khaho.
1.3. Zwa vhulavhelesi zwi ḓo itwa kha masia oṱhe a muvhuso, zwiimiswa na kha sekhithara ya phuraivethe. Mivhigo i ḓo bveledzwa nga kotara nahone ya anḓadzwa luvhili nga ṅwaha.
2. Muhanga wa Mbekanyamaitele ya Vhupulani ho Ṱanganelaho
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza Muhanga wa Mbekanyamaitele ya Vhupulani ho Ṱanganelaho kha muvhuso, une wa khou lingedza u tandulula thaidzo dzo ṱaluswaho dza zwa vhupulani ha mbekanyamaitele kha sisteme ya zwa vhupulani ya zwino.
2.2. Maga ane a khou dzinginywa a ḓo dovha hafhu a sedzesa kha zwa u sa elana ha vhupulani kha masia mararu a muvhuso. Maga aya a ḓo thoma u shumisa maitele a zwa vhulavhelesi o ḓitikaho nga vhuṱanzi. Muhanga wa mbekanyamaitele u dovha hafhu wa thoma u shumisa nḓila yo leluwaho ya khumbulelo ine ya vha na vhupulani ha tshifhinga tshilapfu u ya kha tsha vhukati na ha tshifhinga tshipfufhi kha mihasho.
2.3. U ḓo dovha hafhu wa shuma wo livha kha u bveledza maga a u shandukisa milayo hu tshi itelwa u khwinifhadza zwa u elana na u humbulela kha zwa vhupulani na vhulavhelesi ha muvhuso.
3. Khwaṱhisedzo ya Thendelano ya u Thomiwa ha Zhendedzi ḽa zwa Mishonga ḽa Afrika (AMA)
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza u sainwa ha Thendelano ya u thomiwa ha AMA khathihi na u ṋetshedzwa hayo kha Phalamennde uri i kone u khwaṱhisedzwa. Hezwi zwi ḓo ita uri thendelano dze dza ṱanganezwa nga Guvhangano ḽa Mbumbano ya Afrika nga ṅwaha wa 2019 dzi thome u shuma. Thendelano idzi ndi dzine dza ḓo ita uri hu mbo ḓi thoma u vhumbwa AMA ya dzhango ḽa Afrika lwa tshiofisi. Zhendedzi iḽi ḽi ḓo langa zwibveledzwa zwa mishonga khathihi na u khwinifhadza u tsireledzea na u shuma zwavhuḓi ha zwibveledzwa zwa mishonga kha dzhango.
3.2. Uhu u sainwa na u khwaṱhisedzwa ha thendelano idzi hu ḓo engedza vhuḓiimiseli ha shango ḽa Afrika Tshipembe ḽifhasini na kha dzhango ḽa Afrika ho livhiswaho kha u khwaṱhisa sisteme ya zwa milayo ya dzhango kha zwibveledzwa zwaḽo zwa mishonga.
4. Muvhigo nga ha Mashumele a Mbekanyamushumo ya Magavhelo a Muthelo wa zwa Ṱhoḓisiso na Mveledziso (R&D) – wa 2019/20 na 2020/21
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ṋetshedzwa ngei Phalamenndeni ha Mbekanyamushumo ya Magavhelo a Muthelo wa miṅwaha mivhili yo fhelaho (2019/20 na 2020/21). Hezwi zwi khou elana na khethekanyo 11D (17) ya Mulayo wa Muthelo wa Mbuelo, wa 1962 (Mulayo 58 wa 1962), une wa lavhelela uri hu ṋetshedzwe mivhigo iyi ngomu Phalamenndeni.
4.2. Mbekanyamushumo ya magavhelo a muthelo ndi ine ya khou lingedza u ṱuṱuwedza khamphani dza phuraivethe uri dzi ite zwa vhubindudzi kha R&D hu u itela u ṱuṱuwedza nyaluwo ya vhubindudzi. I dovha hafhu ya ita uri hu vhe na mvelaphanḓa ya zwa saintsi na vhukoni yo livhiswaho kha nyaluwo ya ikonomi khathihi na u ṱuṱuwedza mashumele a maimo a nṱha.
4.3. Khabinethe yo takadzwa nga fhungo ḽa uri muvhigo u sumbedza uri khamphani ntswa dzo ita khumbelo dza magavhelo a muthelo. I khou dovha hafhu ya ṱuṱuwedza uri khamphani dzi swikele tshikimu itshi nga vhunzhi sa tshipiḓa tsha u engedza vhubindudzi nga u fhambana hadzo khathihi na u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi.
4.4. Khamphani nṋa khulwane dze dza swikela aya magavhelo a muthelo ndi dzine dza vha kha sekhithara ya u dzudzanya zwibveledzwa zwa vhulimi; ya u shandukisa zwibveledzwa zwa migodini; ya dzikhemikhaḽa; ya lunako; ya mishonga na ya u shumisa muḓagasi kha zwa thekhinoḽodzhi khathihi na sekhithara dza Thekhinoḽodzhi ya Mafhungo dze khabinethe ya dzi khwaṱhisedza sa dza ndeme kha Pulane ya u Shuma ya Mbekanyamaitele ya zwa Nḓowetshumo. Muvhigo wo fhelelaho u nga kona u swikelwa nga kha webusaithi ya Muhasho wa Saintsi na Vhukoni ine ya vha: www.dst.gov.za.
5. Foramu ya Mulayo wa Nyaluwo na Zwikhala wa Afrika (AGOA) – 2023
5.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ḓo farwa ha Foramu ya AGOA nga ṅwaha wa 2023. AGOA yo phasiswa nga shango ḽa Amerika (USA) nga ṅwaha wa 2000 hu tshi itelwa u ṋetshedza tswikelo kha mbambadzo ine wa tou funa nga iwe muṋe kha vhunzhi ha mashango a tshipembe ha soga ḽa Sahara khathihi na maraga wa ngomu ha shango ḽa USA.
5.2. Zwibveledzwa zwa Afrika Tshipembe zwine zwa rengiselwa kha mashango a nnḓa nga fhasi ha AGOA ndi zwine zwa katela mitshelo, nḓuhu, dzigoloi, zwipiḓa zwa dzigoloi, tsimbi khathihi na zwibveledzwa zwa khemikhaḽa. Datumu ya u fhedzisela na fhethu hune foramu ya ḓo farelwa hone i kha ḓi ḓo ḓivhadzwa.
6. Tshigwada tsha nga ha Vhulavhelesi ha Ḽifhasi (GEO) Muṱangano wa Dziminisṱa – 2023
6.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwauri Afrika Tshipembe ḽi vhe hone fhethu hune ha ḓo farelwa Muṱangano wa Dziminisṱa wa GEO fhaḽa ḓoroboni ya Cape Town nga ṅwaha wa 2023. GEO ndi tshiimiswa tsha vhukati ha mivhuso tshe tsha vhumbwa nga ṅwaha wa 2003 nga murahu ha Muṱangano wa Ḽifhasi wa nga ha Mveledziso ya Tshifhinga Tshilapfu wa ṅwaha wa 2002. I shuma sa yone nḓila ya masia manzhi ine khayo mashango a shela mulenzhe nga u tou funa ho livhiwa kha u swikela tshipikwa tshithihi tsha u bveledza sisteme dza GEO.
6.2. GEO zwazwino i na mashango ane a vha miraḓo a linganaho 113, hune khao, a 30 ndi a fhano Afrika khathihi na madzangano ane a khou shela mulenzhe a linganaho 140, hune a 11 a hone a bva fhano kha ḽa Afrika. Afrika Tshipembe ḽo ḓi dzulela u vha muraḓo wa Khorotshitumbe o fhelelaho u bva tsha ṅwaha wa 2005 nahone vhorasaintsi vhashu zwazwino vha khou shela mulenzhe kha mishumo minzhi ya zwa ṱhoḓisiso ine ya khou rangwa phanḓa nga GEO.
7. Ṅwedzi wa zwa Vhuendi wa Tshimedzi (OTM) – 2022
7.1. Khabinethe yo ṱanganedza u rwelwa ṱari ha fulo ḽa OTM nga Mugivhela, wa ḽa 1 Tshimedzi 2022, nga fhasi ha thero ine ya ri: “Sishov’ingolovane: u fhaṱisana themamveledziso ya zwa vhuendi ine ya fhaṱa na u bveledza nḓila dza u ḓitshidza ngadzo dza tshifhinga tshilapfu”.
7.2. OTM ya ṅwaha nga ṅwaha i shumiswa kha u tsivhudza vhathu nga ha vhuendi sa tshiṅwe tsha zwiteṅwa zwa ndeme tsha nyaluwo ya ikonomi na mveledziso ya fhethu. Hu ḓo vha na mishumo minzhi ine ya ḓo itwa u itela u ṱana zwithu zwo fhambanaho zwa themamveledziso ya vhuendi, zwa kha vhuendi ha muyani, ha lwanzheni, vhuendi ha nnyi na nnyi na dzibada. Mishumo iyi i ḓo dovha hafhu ya ṋea tsivhudzo nga ha tsireledzo na vhutsireledzi ha zwishumiswa zwa vhuendi. Nyambedzano na vhoṱhe vha kwameaho na dzone dzi ḓo vha hone u itela u davhidzana nga ha khaedu dzo fhambanaho dzine dza vha hone kha sekhithara ya zwa vhuendi.
7.3. Muvhuso u kha ḓi vha wo ḓiimisela u khwinifhadza themamveledziso ya zwa vhuendi ya shango ḽashu, kha vhupo hoṱhe, ha mahayani na ha dziḓoroboni, u itela uri hu kone u vha na u enda ha vhathu na thundu nga nḓila yo leluwaho.
8. Muṱangano wa nga ha Mbekanyamushumo ya Vhudzulo ha Vhathu (UN-HABITAT) ya Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka (UN)
8.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u farwa ha muṱangano wa miraḓo ya UN-HABITAT fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg nga ḽa 16 na 17 Tshimedzi 2022.
8.2. Muhasho wa Vhudzulo ha Vhathu u ḓo vha wone une wa ḓo tshimbidza hoyu muṱangano wa maḓuvha mavhili une wa ḓo dzhenelwa nga mazhakanḓila a zwa polotiki, vhaḓivhi na vhaṱoḓisisi, hu tshi katelwa na miraḓo mihulwane ya Komiti ya Vhaimeleli vha Tshoṱhe vha tshiimiswa tsha UN-HABITAT tshine tsha vha fhaḽa ḓoroboni ya Nairobi, kha ḽa Kenya. Mafhungo a ndeme ane a ḓo ambiwa nga hao a ḓo katela u wana maga a tshandukiso ya vhudzulo ha mikhukhuni na mishasha.
8.3. Mvelelo dza nyambedzano idzi ndi dzone dzine dza ḓo itisa uri hu vhe na u rwelwa ṱari ha Muhanga wa Pulane ya Mashumele ya Ḽifhasi, ine ya ḓo ḓivhadzwa kha muṱangano wa Guvhangano ḽa UN-HABITAT hu tshi itelwa uri dzi khwaṱhisedzwe nga ṅwaha wa 2023.
C. Milayotibe
1. Mulayotibe wa nga ha Khakhathi dzo Ḓitikaho nga Mbeu khathihi na Mabulayo a Vhathu vha Tshifumakadzi wa Khoro ya Lushaka (GBVF) wa ṅwaha wa 2021
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa GBVF wa Khoro ya Lushaka wa ṅwaha wa 2021 ngei Phalamenndeni u itela uri u kone u dzudzanywa. Mulayotibe uyu u ṋetshedza muhanga wa zwa milayo ya u vhumbiwa ha tshiimiswa tsha mulayo hu tshi itelwa maga a u dzhenelela nga nḓila yo khwaṱhaho kha nndwa ya u lwa na zwiito zwa GBVF.
1.2. U dovha hafhu wa vha na mbetshelwa dza u vhumbiwa ha Bodo ya Khoro ine ya ḓo ṋetshedza vhurangaphanḓa ha ndeme khathihi na u vhona uri hu khou thoma u shumiswa Maga o Khwaṱhaho a Lushaka a u Lwa na Zwiito zwa GBVF, e a ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwedzi wa Tshimedzi 2020 hu tshi itelwa uri a thome u shumiswa. Bodo i ḓo vha na vhuimeleli ha 51% u bva kha vhadzulapo ngeno ha 49% vhu tshi ḓo bva kha muvhuso. Mulayotibe wo no ḓi fhira nga fhasi ha maitele a vhukwamani na vhadzulapo.
2. Zwibveledzwa zwa Mafola na Mulayotibe wa Ndangulo ya Sisteme dza Nḓisedzo ya Eḽekhiṱhironiki wa ṅwaha wa 2018
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Zwibveledzwa zwa Mafola na Ndangulo ya Sisteme ya Nḓisedzo ya Eḽekhiṱhironiki wa ṅwaha wa 2018 kha Phalamennde, une wa vha wone une wa khou ḓo phumula Mulayo wa Ndangulo ya Zwibveledzwa zwa Mafola, wa 1993 (Mulayo 83 wa 1993) une wa vha hone zwazwino, u ya nga he wa khwinifhadzwa ngaho.
2.2. Mulayotibe u khou dovha hafhu wa ṱoḓa u khwaṱhisa maga a zwa mutakalo wa tshitshavha a shango khathihi na u ita uri a elane na Thendelano dza Muhanga wa Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi kha zwa Ndangulo ya Mafola. Zwiṅwe zwa zwine mulayotibe uyu wa khou dzinginya zwone, ndi vhupo ha nga nnḓa kana ha nga ngomu ha zwifhaṱo vhune khaho ha sa tendelwe zwa u daha mafola nga nḓila yo fhelelaho; nyiledzo kha zwa u rengiswa ha sigareṱe hu tshi shumiswa mitshini ine ya vha yone i ṋetshedzaho sigareṱe dzenedzo khathihi na u khwaṱhisa zwa tswayo dza tsivhudzo kha phakhethe dza sigareṱe.
2.3. Mulayotibe wo pfukha nga fhasi ha maitele o khwaṱhaho a zwa vhukwamani na vhoṱhe vha kwameaho nga u fhambana havho, hu tshi katelwa na vha nḓowetshumo ya mafola, madzangano a vhadzulapo khathihi na mihasho ya muvhuso i kwameaho.
D. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Dzulo ḽa vhu77 ḽa Guvhangano ḽa Nnyi na Nnyi ḽa Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka (UNGA77)
1.1. Afrika Tshipembe ḽi khou shela mulenzhe kha dzulo ḽa UNGA77 ḽine ḽa khou farelwa fhaḽa musanda wa UN une wa vha Ḓoroboni ya New York kha ḽa Amerika u bva nga ḽa 20 u swika ḽa 27 Khubvumedzi 2022 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Tshikhala tsha ndeme: U vulela thandululo dza u ḓisa tshanduko dza u valela khaedu”.
1.2. Kha sia ḽa Tshipembe ha ḽifhasi ḽoṱhe, masiandaitwa kha zwa ikonomi na kha ikonomi na matshilisano o ḓiswaho nga Dwadze ḽa Khoronavairasi (COVID-19) o ḓi wanala a sa lingani musi ho sedzwa luvhilo lwa mbuedzedzo musi a tshi vhambedzwa na a re kha sia ḽo bvelelaho ḽa Devhula nahone hezwi zwi ṱoḓa uri hu vhe na u farisana vhukati ha tshaka dzoṱhe u itela uri hu si vhe na ane a salela murahu.
1.3. Phanḓa ha Nyambedzano dza Nnyi na Nnyi dza UN, Muṅwaleli Muhulwane wa UN, Vho António Guterres, vha ḓo vhidza muṱangano wa nga ha “Tshandukiso ya Pfunzo” nahone vha ḓo dovha vha tshimbidza muṱangano wa vhurumelwa ha maimo a nṱha une wa ḓo vha wo lavhelesa nga maanḓa kha Zwipikwa zwa Mveledziso ya Tshifhinga Tshilapfu (SDGs). Hoyu muṱangano wa SDG u khou lavhelelwa uri u ḓo sedzesa kha zwa u wana hafhu nḓila dza u vhuisa nungo khathihi na u engedza luvhilo lwa u ita uri tshanduko idzi dza pfunzo dzi thome u shumiswa.
2. Ḓuvha ḽa Vhufa
2.1. Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ṋetshedza tshipitshi tshavho tshihulwane kha vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhufa ḽa Lushaka ḽa ṅwaha wa 2022 fhaḽa Union Buildings nga Mugivhela, wa ḽa 24 Khubvumedzi 2022. Vhuṱambo vhu ḓo farwa nga fhasi ha thero ine ya ri: “U pembelela Vhufa ha Vho Solomon Linda na Muzika Wapo wa Afrika Tshipembe”.
2.2. Ṅwedzi wa Vhufa wa uno ṅwaha wo sedzesa kha muzika wapo wa fhano Afrika Tshipembe, nga maanḓa ho lavheleseswa kha muzika wa Isicathamiya khathihi na nḓila ye wa shela ngayo mulenzhe kha mitambo yashu, vhutsila, mvelele na vhufa. Thero iyi i fhululedza miṅwaha ya 60 nga murahu ha u lovha ha ramuzika, muimbi na muṅwali wa muzika Vho Solomon Popoli Linda (1909-1962), vhe vha vha vha tshi ḓivhiwa hafhu sa Vho Solomon Ntsele, vhane vha ḓivhea vhukuma sa ene muṅwali wa luimbo lu no pfi, “Mbube”.
3. Vhuṱambo ha nga Thungo ha Ḓuvha ḽa zwa Lwanzheni ḽa Ḽifhasi ha ṅwaha wa 2022
3.1. Afrika Tshipembe ḽi ḓo vha ḽi tshi khou fara Vhuṱambo ha nga Thungo ha Ḓuvha ḽa zwa Lwanzheni ḽa Ḽifhasi ha ṅwaha fhaḽa ḓoroboni ya Durban u bva nga ḽa 12 u swika 14 Tshimedzi 2022. Vhuṱambo uvhu vhu ḓo farwa nga tshifhinga tsha OTM, ine na yone ya ḓo vha tshipiḓa tsha u tsivhudza vhathu nga ha sekhithara ya zwa lwanzheni. Vhuṱambo uvhu vhu ḓo kuvhanganya vhurumelwa u bva kha mashango o fhambanaho vhane vha ḓo vha na tshikhala tsha u kona u vhona nḓowetshumo ya zwa lwanzheni ya ḽa Afrika Tshipembe. Afrika Tshipembe ḽo vha muraḓo wa Dzangano ḽa zwa Lwanzheni ḽa Ḽifhasi u bva tsha ṅwaha wa 1995, ḽine ḽa vha zhendedzi ḽo khetheaho ḽa UN ḽine mushumo waḽo wa vha u langa matshimbilele a zwikepe.
4. Ṅwedzi wa zwa Vhuendelamashango
4.1. Ṅwedzi wa zwa Vhuendelamashango wa uno ṅwaha u khou pembelelwa nga fhasi ha thero ya Ḓuvha ḽa zwa Vhuendelamashango ḽa Ḽifhasi (27 Khubvumedzi) ine ya ri “U humbula hafhu zwa Vhuendelamashango nga huswa”. Vhuendelamashango ha fhano hayani ndi ha ndeme kha u vusuluswa ha sekhithara ya zwa vhuendelamashango ine ya shela mulenzhe zwihulwane kha GDP ya Afrika Tshipembe khathihi na u sika mishumo.
4.2. Khabinethe yo takadzwa vhukuma nga fhungo ḽa uri sekhithara ya zwa vhuḓimvumvusi yo rekhoda nyaluwo kha tshivhalo tsha vhaeni kha tshifhinga tsha nga murahu ha dwadze ḽa COVID-19. Nyendo dza ngomu shangoni dzi linganaho 15.2 miḽioni dze dza farwa kha tshifhinga tsha hafu ya u thoma ya ṅwaha wa 2022 dzo sumbedza nyengedzedzo ya 114% musi dzi tshi vhambedzwa na tshifhinga tshenetsho tshithihi nga ṅwaha wa 2021. Hezwi zwo sumbedza u khwinifhadzea vhukuma kha idzo dza tshifhinga tshenetsho tshithihi nga ṅwaha wa 2019, he ha vha na nyendo dza ngomu hayani dzi linganaho 8.6 miḽioni. Sa tshipiḓa tsha u pembelela Ṅwedzi wa zwa Vhuendelamashango, Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe uri vha fare nyendo dza ‘Shotleft’ u ya kha mavunḓu o fhambanaho.
4.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza tsheo nga vha khamphani ya zwa Vhufhufhi ya Belgium (Air Belgium) ya u ḓo vha na mabufho ane ḓo fhufha a tshi ḓa fhano Afrika Tshipembe nga zwifhinga, u thoma kha uno ṅwedzi wa Khubvumedzi, zwine hezwi zwa ḓo khwaṱhisa vhukuma vhuendelamashango khathihi na u dovha hafhu zwa khwaṱhisa tshiimo tshashu tsha u vha fhethu havhuḓi ha zwa vhuendelamashango. Hezwi zwi ḓo katela mabufho ane a ḓo enda vhukati ha ḓorobo ya Kapa na ya Johannesburg nga vhege.
E. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe yo ṱahisa milaedza yayo ya u fhululedza na u tamela mashudu kha:
- Phresidennde Vho William Samoei Ruto vha Riphabuḽiki ya Kenya, vhe vha vhewa tshiduloni nga Ḽavhuvhili, ḽa 13 Khubvumedzi 2022, nga murahu ha u vha na khetho dze dza tshimbila zwavhuḓi nga mulalo nga ḽa 9 Ṱhangule 2022. Muthusa Phresidennde Vho David Mabuza vho dzhenela vhuṱambo uvhu ha u vhewa tshiduloni vho imela Phresidennde Vho Ramaphosa khathihi na muvhuso na vhathu vha Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe.
- Vha Mbumbano ya Ragibii ya Afrika Tshipembe na vha Ḓorobo khulwane ya Kapa nge vha kona u tshimbidza thonamennde ya vhumalo ya mitambo ya Rugby World Cup Sevens nga nḓila yavhuḓi vhukati ha ḽa 9 na 11 Khubvumedzi 2022. Holwu lwo vha lwa u tou thoma musi vhuṱambo uvhu ha maimo a nṱha ngaurali vhu tshi tsimbidzwa nga shango ḽa Afrika nahone vhunzhi ha vhaṱaleli vha zwigidi na zwigidi vhe vha dzhenela vhuṱambo uvhu vho ḓiphina nga mitambo yo fhambanaho ya ragibii khathihi na vhuthu ha shango ḽashu ḽa Afrika Tshipembe vhu ḓivheaho ḽifhasini.
2. Maipfi a ndiliso
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa na dzikhonani dza:
- Vhana vha tshikolo vha linganaho 18 na vhaaluwa vhavhili vhe vha lovha kha khombo i shushaho ngei Pongola, kha ḽa KwaZulu-Natal nga Ḽavhuṱanu, ḽa 16 Khubvumedzi 2022 nga murahu ha musi ṱhiraka ḽa dekudeku ḽi tshi thulana nga tsha phanḓa na kugoloi kwa luṱanḓala kwe kwa vha ku tshi khou endedza vhagudi.
F. U tholwa
1. U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
a. Vho Makgothi Samuel Thobakgale sa Mulangi Muhulu (DG): Mukhomishinari wa Lushaka wa Muhasho wa Tshumelo dza Vhululamisi.
b. Dokotela Vho Malixole Percival Mahlati sa Muthusa Mulangi Muhulu: Tshumelo dza Zwibadela na Mutakalo wa Nṱha na Mveledziso ya Vhashumi kha Muhasho wa Mutakalo.
c. Vho Siyabonga Blessing Mdubeki sa Musedzulusi Muhulwane kha Muhasho wa Vhulimi, Mbuedzedzo ya Mavu na Mveledziso ya Vhupo ha Mahayani.
d. Vho Phaswa Phineas Mamogale sa Muofisiri Muhulwane wa zwa Masheleni kha Muhasho wa Mutakalo.
2. Khabinethe yo tendelana na u tholwa ha vhathu vha tevhelaho:
a. Vho Tshediso Matona sa Mukhomishinari wa Khomishini ya zwa u Maanḓafhadzwa ho Angalalaho ha Vharema siani ḽa Ikonomi.
b. Miraḓo ya Khoro ya Khaṱhululo ya Bodo ya Matambwa na Nyanḓadzo:
- Vho Siyazi Tyamtyam (Mudzulatshidulo)
- Mufumakadzi Vho Sohani Natasha Chundhur;
- Mufumakadzi Vho Sisanda Nkoala;
- Mufumakadzi Vho Shandukani Mulaudzi;
- Mufumakadzi Vho Nomaswazi Rachel Shabangu-Mndawe;
- Dokotela Vho Litheko Modisane;
- Vho Phuti Nehemia Phukubje;
- Vho James Shikwambana; na
- Mufumakadzi Vho Manko Thalitha Bufffel (vhane vha khou tou dovha hafhu u tholwa).
Mbudziso: Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe
Luṱingothendeleli: 083 501 0139
