Sepikara sa Seboka sa Maloko a Palamente (NA), Mohumagadi Baleka Mbete,
Modulasetulo wa Lekgotla la Setšhaba la Diprofense (NCOP), Mohumagadi Thandi Modise,
Motlatšasepikara wa NA le Motlatšamodulasetulo wa NCOP,
Motlatšamoahlodimogolo Raymond Zondo le maloko ao a hlomphegago a Tirelo ya molao,
Mopresidente wa Peleng, Morena Thabo Mbeki le Mme Mbeki,
Mopresidente wa peleng, Morena Kgalema Motlanthe le Mme Motlanthe
Sepikara sa peleng sa NA, Ngaka Frene Ginwala,
Sepikara sa peleng sa NA, Morena Max Sisulu,
Ditona le Batlatšaditona,
Ditonakgolo le dipikara tša makgotlatheramelao a diprofense,
Modulasetulo wa Mokgatlo wa Pušoselegae wa Afrika Borwa le dimeyaraphethiši,
Mmušiši wa Panka ya Resefe ya Afrika Borwa, Morena Lesetja Kganyago,
Dihlogo tša Diinstitušene tša mmušo tšeo di thekgago temokrasi ya molaotheo,
Seaparankwe, Mohumagadi Sophie De Bruyn,
Seaparankwe, Morena Andrew Mlangeni,
Modulasetulo wa Ntlo ya Bosetšhaba ya Baetapele ba Setšo, Kgoši Sipho Mahlangu,
Moetapele wa Setšhaba sa Makhoi ka Kapa Bodikela, Morwa wa Kgoši Jacobus Titus,
Kgoši John Molefe Pilane,
Kgoši Aaron Martin Messelaar,
Mohlahli wa Ngwaga wa Sehlopha sa Naga sa Phadišano ya Kgwele ya Maoto ya Basadi ya Mokgatlo wa Kgwele ya Maoto ya Afrika ya 2018, Mohumagadi Desiree Ellis,Baetapele ba mekgatlo ya sedumedi,
Baetapele ba dihlongwa tša thuto le dinyakišišo,
Bagale ba ntwa ya tokologo,|Maloko a dintlo tša batseta,
Baeng bao ba laleditšwego,
Maloko a a hlomphegago a NA,
Maloko a a hlomphegago a NCOP,
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Ke tlhompho ye kgolo go ema pele ga lena go fana ka polelo ya Pego ya Ngwaga le ngwaga ya Maemo a Setšhaba (SoNA) ya bo 25 ka go Afrika Borwa ye e lokologilego ya temokrasi.
Mo ngwageng wo, bjalo ka setšhaba seo se farologanego le bjalo ka setšhaba seo se kopanego, re tlo keteka ye nngwe ya diphihlelelo tše kgolo tša batho.
Re tlo keteka phenyo ya tokologo go kgatelelo, phenyo ya temokrasi go sehlogo sa kgethologanyo ya semorafe, phenyo ya kholofelo go tlhokego ya kholofelo.
Re tlo keteka boikgafo bjo bo tiilego bja batho bao ba gateletšwego bja gore ba lokologe, ba lekane le go kgotsofala.
Re tlo šomiša nako ye go gopola mathata le go hlaka fao go itemogetšego ke meloko ya batho ba rena – go hlaka ga bona, ditšhitelego tša bona le boikgafo bja bona bjo bo sa felego bja go aga Afrika Borwa ye e lego ya batho ka moka bao ba dulago ka go yona.
Re tlo gopola kimollo le lethabo leo re bilego le tšona ka letšatši la tokologo ya rena, ka nako yeo re bilego setšhaba, naga ye e nago le khutšo ka boyona le go lefase.
Mo ngwageng wo, re swanetše ebile re tlo gopodišiša ka ga leeto leo re bilego le lona mo mengwageng ye 25 ye e fetilego.
Bjalo ka maAfrika Borwa, re tlo swanela ke go ipotšiša ge eba re fihleletše ditshephišo tše re di dirilego ge re hwetša tokologo ya rena.
Re swanetše go tšea ngwaga wo, ngwaga wa bo 25 mola re hwetšago tokologo ya rena, re ipotšiše ge eba re agile setšhaba seo go sona maAfrika Borwa ka moka ka go lekana le ka ntle le go kgetholla ba bangwe ba ipshinago ka ditokelo tša bona tšeo di ka se amogwego tša bophelo, tša seriti le tokologo.
Naa re agile setšhaba seo go sona tlhokego ya toka ya nakong ye e fetilego ga e sa le ya bophelo bja lehono?
Re swanetše go šomiša nako ye go gopodišiša ka ga kgatelopele ye re e fihleletšego, ditlhohlo tše re kopanego le tšona, mathata ao re itemogetšego ona, le diphošo tše re di dirilego.
Ngwageng wo o fetilego, re beakantše leano la kgolo ya ekonomi le la tsošološo.
Ka ge re etšwa nakong yeo re bego re sa tsebe gore re ya pele goba morago ebile re lahlegetšwe le ke tshepo le go tshephana, re tšere sephetho sa go tlogela dilo ka moka tšeo di re aroganyago, gomme re amogele dilo ka moka tše di re kopanyago.
Re tšere sephetho sa go fediša diabe tša bomenetša tšeo di senyago setšhaba ka mo nageng ya rena le go bušetša seriti sa dihlongwa tša rena.
Re tšere sephetho sa go tšwetša pele ditlhologelo tša Molaotheo wa rena le gape go dira gore dinyakwa tša bahloki, tša bao ba sa šomego, bao ba beetšwego thoko le bao ba hlokišitšwego dibaka di be bohlokwa ka lenaneong la rena la bosetšhaba.
Re dumelelane gore, ka go hlompha ngwagakgolo wa Nelson Rolihlahla Mandela le Albertina Nontsikelelo Sisulu, re tlo lebiša mošomo o mongwe le o mongwe wa rena, maitapišo a mangwe le a mangwe a rena, se sengwe le se sengwe seo re se bolelago go fihlelela nepo ya bona ya setšhaba sa temokrasi, sa toka le seo se lekalekanago.
Ka go farologaneng ga rena mo go kgahlišago, le ka ntle ga diphapano tša rena tše ntši, batho ba naga ye ba arabile boipiletšo bja Thuma Mina (Nthome).
Ka mašabašaba a bona, maAfrika Borwa ga se ba botšiša gore ba ka direlwa eng, eupša gore ba ka direla naga ya bona eng.
Ka mekgwa ye megolo le ye mennyane, ka go bobedi lekala la setšhaba le la phraebete, maAfrika Borwa ba ile ba itlama go aga setšhaba se sekaone.
Ba bantši ba ile ba ikgopelela go maAfrika Borwa a mangwe go ya go thuša fao ba bangwe ba bego ba itemogela mathata.
Ba bangwe ba laeditše go nyaka go thuša mmušo ka masolong a wona a go fetoša naga ye.
Lehono, ge re gopodišiša ka ngwaga wo o fetilego, re kgona go tiišetša gore go bile le kgatelopele ye kaone.
Batho ba rena ba amogetše mpshafatšo yeo naga ya rena e itemogelago yona ebile ba na le kholofelo ye kgolo ka ga bokamoso bjo bokaone.
Kholofelo ya batho ba rena ga se yeo e hlokago motheo; e theilwe go kgatelopele yeo e dirwago.
Ngwageng wo o fetilego, re thomile go aga selekane seo se tiilego sa phetošo ye bohlokwa ya setšhaba le ya ekonomi yeo e nago le bakgathatema ba bohlokwa go ya ka fao re tshephišitšego ka gona.
Bjalo ka badirišani ba setšhaba, re bušetša sekeng kgokagano ya go tshephana, ya poledišano le ya tirišano.
Ga bjale re boela dikarolong tša setšhaba sa rena tšeo di sa le di ikgogela morago, tšeo di sa hlwego di na le kgahlego goba tšeo di bego di beetšwe thoko ka go diriša mekgwa ya mehutahuta ya poledišano le ditherišano.
Maitapišo a rena a ka no ba a be a sa lekane, gomme re sa na le mošomo o montši wo re swanetšego go o dira, eupša re bontšhitše boikgafo bja rena ka moka bja go šoma mmogo go lwantšha mathata a rena mo ngwageng wo o fetilego.
Re lebišitše maitapišo a rena go go tsošološa leswa kgolo ya ekonomi le go hloma mešomo.
Re šomile mmogo – bjalo ka mmušo, mekgatlo ya bašomi, ya dikgwebo, ya badudi le ditšhaba – go tloša ditšhitišo tša kgolo ya ekonomi ye e amago mang le mang le go nyaka maemo a godimo kudu a peeletšo.
Re swere Seboka sa Mešomo sa Mopresidente seo se atlegilego seo se kwanego ka magato a bohlokwa kudu ao – ge a ka phethagatšwa ka botlalo – a tlago oketša gabedi palo ya mešomo ye e hlongwago ka ekonoming ya rena ngwaga o mongwe le o mongwe.
Ngwageng wo o fetilego, bakgathatema ba mmalwa ba hlagišitše dingongorego tša bona ka ga go hloka bonnete ga melawana le go se e phethagatše ka go swana.
Re ile ra rarolla dingongorego tše.
Ka go fetola seemo seo se sa kgahlišego ka go dikgwebo tše mmalwa tša mmušo (di-SOE) – fao taolobošaedi le bomenetša di šitišitšego kudu go šoma gabotse ga tšona – re tšere magato a go kaonafatša pušo ya tšona, go maatlafatša boetapele le go bušetša sekeng seemo se sekaone ka go dihlongwa tša togamaano.
Re ile ra swanela gape go lebana le diabe tša go gogwa ga mmušo ka nko ka go dihlongwa tša mmušo tše bohlokwa, go akaretšwa le ditheo tša rena tša phethagatšo ya molao, tšeo seriti sa tšona le bokgoni bja tšona bja go phethagatša mošomo wo di o filwego di tlošitšwego mo mengwageng ye e sa tšwago go feta.
Ka fao, re ile ra tšea magato a go bušetša sekeng seemo le seriti sa dihlongwa tše go swana le Bolaodi bja Bosetšhaba bja Bosekiši (NPA), Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa (SARS), Setheo sa Tšhireletšo ya Mmušo (SSA) le Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa (SAPS).
Re thwetše Molaodi yo moswa wa Bosetšhaba wa Bosekiši bja Bosetšhaba (NDPP), Moatbokheiti Shamila Batohi, go eta pele tsošološo ya NPA le go maatlafatša ntwa ya rena kgahlanong le bosenyi le bomenetša.
Re tsenya tirišong ditšhišinyo tša pego ya Khomišene ya Dinyakišišo mabapi le SARS yeo e eteletšwego pele ke Moahlodi Nugent ebile re gare re thwala Mokhomišenare yo moswa yo a tlogo eta pele sehlongwa se se bohlokwa se.
Mabapi le pego le ditšhišinyo tša Phanele ya Maemo a Godimo ya Tekodišišo ya SSA, yeo moetapele wa yona e bego e le Tona Sydney Mufamadi, mo nakong ye e sa fetšego pele ke tlo tsebagatša dikgato tše mmalwa tša tšhoganetšo tšeo di kgontšhago go hloma leswa ga bokgoni bja sephrofešenale bja bohlodi bja bosetšhaba bja Afrika Borwa.
Gareng ga dikgato tše re tlogo di tšea tša go hloma leswa bokgoni bja sephrofešenale bja bohlodi bja bosetšhaba e tla ba go hlama leswa Lekgotla la Bosetšhaba la Tšhireletšo leo le tlogo etwa pele ke Mopresidente ka nepo ya go netefatša gore go ba le kgokagano ye kaone ya mešomo ye e amanago le bohlodi le tšhireletšo ya Mmušo gammogo le go hloma leswa ga dikarolo tše pedi tša tirelo ya bohlodi, fao e tee e tlogo lebelela kudu bohlodi bja ka nageng mola ye nngwe e tlo lebelela bohlodi bja dinageng tša ka ntle.
Mošomo wa mabapi le go beakanya Mmušo leswa o gatetše pele kudu.
Re thabile go lemoga gore ka moya wa badudi ba mafolofolo maAfrika Borwa a mantši a tšwela pele go bontšha kgahlego ye kgolo ka Mmušong wa ka moso wo o beakantšwego leswa.
Ngwageng wo o fetilego bjalo ka Kantoro ya Mopresidente, re hlokometše kudu dikgaruru le tlaišo ye e dirwago go basadi le go bana ka setšhabeng sa rena.
Re ile ra fetola dingongorego tša bosetšhaba le go boipiletšo bjo bo dirilwego ke maAfrika Borwa a mantši ka go bitša Seboka sa mabapi le Dikgaruru tša Bong (GBV) le Polao ya Basadi e lego seo se dirilego gore go be le lebaka leo le tiilego la gore go be le phetolo ya bosetšhaba ye e kgokagantšwego go mathata a.
Re ile ra bitša gape Seboka sa Mopresidente sa mathomo ka ga Maphelo ka Diphalane ngwageng wo o fetilego, seo se kopantšego bakgathatema ba bohlokwa go tšwa go bakgathatema ba mehutahuta ka lefapheng la maphelo.
Ka mo sebokeng sa maphelo, bakgathatema ba ile ba aroganya mathata ka lenaneong la maphelo gomme ba šišinya ditharollo tša ka pela, tša lebaka le lekopana le tša lebaka la magareng ka nepo ya go kaonafatša go šoma gabotse ga lenaneo la maphelo.
Re thoma ngwaga wo o moswa re hlohleletšwa ke kgatelopele ye re e dirilego, ka go šoma mmogo, ka go tsošološa ekonomi ya rena le go bušetša sekeng dihlongwa tša temokrasi tša naga ya rena.
Re ikemišeditše go šoma ka maatla.
Re tlaletšwe ke mathata a mantši ao re swanetšego go a fenya.
Ka moka ga rena, bjalo ka maAfrika Borwa, re swanetše go lebana le ditlhohlo le mathata ao a tlago.
Mošomo wa go aga Afrika Borwa ye kaone ke maikarabelo a rena ka moka bjalo ka setšhaba, bjalo ka batho ba Afrika Borwa.
Ke selo se bohlokwa go mošomo wa kgoro ye nngwe le ye nngwe ya mmušo, wa setheo se sengwe le se sengwe, wa sehlongwa se sengwe le se sengwe.
O laela molawana o mongwe le o mongwe, lenaneo le lengwe le le lengwe le lesolo le lengwe le le lengwe.
Le ge e le gore go na le mehutahuta ye mentši ya mošomo o bohlokwa wo o dirwago ka mmušong ka moka, mantšiboa a lehono ke nyaka go bolela ka ga mešomo ye mehlano ya tšhoganetšo kudu mo lebakeng le la histori ya rena.
Ye ke mešomo ye e thekgago se sengwe le se sengwe seo re se dirago mo ngwageng wo.
Ka go šoma mmogo, re swanetše go dira mešomo ye e latelago:
- Sa mathomo, re swanetše go akgofiša kgolo ya ekonomi ye e akaretšago mang le mang le go hloma mešomo.
- Sa bobedi, histori ya rena e nyaka gore re kaonafatše lenaneo la thuto ya rena le go hlabolla bokgoni bjo re bo hlokago mo lebakeng le le ka moso.
- Sa boraro, re tlamega go kaonafatša maemo a bophelo go maAfrika Borwa ka moka, kudukudu go bahloki
- Sa bone, ga re na kgetho eupša re swanetše go akgofiša ntwa kgahlanong le bomenetša le go gogwa ga mmušo ka nko.
- Sa bohlano, re swanetše go maatlafatša bokgoni bja Mmušo bja go rarolla dinyakwa tša batho.
Mo ngwageng wo o fetilego, re ile ra lebiša maitapišo a rena go akgofišeng ga kgolo ya ekonomi ye e akaretšago mang le mang, kudukudu ka go oketša maemo a peeletšo le go tsenya tirišong magato a go hloma mešomo ye mentši.
Ngwageng wo o fetilego, ekonomi ya rena e ile ya lebana le seemo sa go phuhlama ga ekonomi.
Mmušo o ile wa fetola ka go diriša dihlohleletši tša ekonomi le leano la pušetšosekeng ya ekonomi leo le ilego la lebiša leswa ditšhelete tša setšhaba go makala ao a nago le bokgoni bjo bogolo bja kgolo ya ekonomi le bja tlhomo ya mešomo.
Kgopolo ya rena e be e se go šomiša tšhelete gore re tšwe ka mathateng a ekonomi, eupša e be e le go beakanya ekonomi gore e boele sekeng.
Re ile ra tsebagatša magato a mehutahuta ka nepo ya go hlohleletša tiragalo ka ekonoming, go bušetša sekeng tshepo ya babeeletši, go thekga tlhomo ya mešomo le go rarolla mathata ao a amago maphelo a maloko a setšhaba ao a lego kotsing.
Re thabile go bega gore kgatelopele ye kgolo e dirilwe ka go bušetša sekeng go ba le bonnete ga melawana mabapi le melaotshepetšo ya meepo le seemo sa di-visa, go lokišetša peakanyo ya kabo ka go lefapha la dillathekeng, le go lekodišiša ditheko tša dinamelwa tša dikepe, tša ditimela le tša mohlagase.
Re thomile gape ka tshepedišo ya go bea sekeng le go thekga mebasepala ye 57, fao diprotšeke tše di fetago tše 10,000 tša mananeokgoparara a mebasepala di tsenywago tirišong.
Nepišo ye re e beilego go tsošološo ya mafelo a difeme ka makheišeneng le ka dinagamagaeng e tlišitše phetogo ye e bogagalago, ka ge mafelo a difeme ao a bego a bonwa a sa šomišwe bjale a na le tšweletšo gape.
Go fihla mo lebakeng le re phethile tsošološo ya mafelo a difeme ao a kgethilwego a 10 go a 16, ka mafelong a go swana le Botshabelo, Phuthaditjhaba, Garankuwa, Isithebe, Komani le Seshego.
Maemo a kgolo ya ekonomi ao re a hlokago gore re be le diphihlelelo tše kgolo ka go hlomeng ga mešomo a ka se kgonagale ka ntle le ge go ka ba le peeletšo ye mpsha ye kgolo kudu.
Khonferentshe ya mathomo ya Dipeeletšo ka Afrika Borwa ka Diphalane ngwageng wo o fetilego e fane ka tlhohleletšo ye kgolo go lesolo la rena la go goketša R1.2 thrilione ya dipeeletšo mo mengwageng ye mehlano.
Khonferentshe ye ya dipeeletšo e gokeditše tšhelete ye e ka bago R300 pilione ya ditshephišo tša dipeeletšo go tšwa ka dikhamphaning tša Afrika Borwa le tša boditšhabatšhaba.
Go bile gape le koketšego ye kgolo ka go peeletšothwii ya dinaga tša ka ntle mo ngwageng wo o fetilego.
Ka 2017, re bile le go tsena ga peeletšothwii ya dinaga tša ka ntle ye e ka bago R17 pilione.
Tshedimošo ye e bolokilwego ya semmušo e laetša gore fela ka dikotareng tša mathomo tše tharo tša 2018, go bile le go tsena ga R70 pilione.
Se ke phihlelelo ye kgolo ge go bapetšwa le maemo a fase a peeletšo ka mengwageng ye e fetilego.
Baromiwa ba rena ba tša dipeeletšo – e lego Trevor Manuel, Mcebisi Jonas, Phumzile Langeni le Jacko Maree – gammogo le InvestSA ba gare ba lebeletše ka leihlo la ntšhotšhonono maemo a dipeeletšo tšeo di tsebagaditšwego ka khonferentsheng ya dipeeletšo.
Go laetša gore khonferentshe ya rena ya dipeeletšo e be e se fela sefala sa dipoledišano fao ditshephišo tšeo di sa phethagatšwego di dirilwego, ge re bolela bjale, diprotšeke tša boleng bja R187 pilione di a phethagatšwa, gomme diprotšeke tša boleng bjo bongwe bja R26 pilione di kgatong ya pele ga go phethagatšwa.
Ge re lebeletše dithuto tše bohlokwa tše re ithutilego tšona, ka go diriša lesolo leo le nepišitšego kudu, le ka dikaonafatšo tšeo re di dirago ka seemong sa dikgwebo, re ikemišeditše go goketša dipeeletšo tše ntši ngwageng wo.
Re tlo kgetha makala le difeme tšeo re di nyakago le go di hloka ka Afrika Borwa le go goketša babeeletši ka mafolofolo.
Re lebeletše maitemogelo a rena ngwageng wo o fetilego, le go aga go katlego ye re e fihleletšego, re tlo swara Khonferentshe ya Dipeeletšo ya Afrika Borwa gape ngwaga wo.
Ke maikemišetšo a rena gore peeletšo ye re e hwetšago e swanetše go phatlalatšwa ka diprotšeke nageng ka bophara.
Mabapi le se, ke kgopetše mebušo ya diprofense go kgetha diprotšeke tšeo go ka beeletšwago ka go tšona le go netefatša gore go ngwalwa dipuku tša dipeeletšo ka go ye nngwe le ye nngwe ya diprofense tša rena tše senyane gore re di fe bao ba ka bago le kgahlego ya go beeletša go tšona.
Go latela khonferentshe ya rena ya dipeeletšo ye e atlegilego, sehlopha sa baetapele ba kgwebo ka Afrika Borwa seo se ilego sa kgahlwa kudu ke moya wa Thuma Mina se ile sa thomiša Lesolo la Kgolo ya Setšhaba le ya Phraebete ka nepo ya go nolofatša maano a dipeeletšo ao a nepišitšego a dikhamphani tše di etilego pele go ralala le makala a 19 a ekonomi; go thoma ka la meepo go fihla ka la mohlagase wa go šomišwa leswa; go tloga go botšweletši go fihla go temo.
Diintasteri tše di emetše go oketša peeletšo kudu mo mengwageng ye mehlano ye e tlago le go hloma mešomo ye mentši ye meswa, kudukudu ge re ka kgona go godiša nyakego ya diphahlo tša ka nageng, re tšwele pele go bušetša sekeng seemo sa bašomi le go kaonafatša maemo a go dira kgwebo.
Bjalo ka karolo ya mošomo wa rena wo o tšwelago pele wa go tloša ditšhitišo tša peeletšo ye kgolo, re hlomile sehlopha go tšwa ka Kantorong ya Mopresidente, ka InvestSA, ka Kgorong ya Ditšhelete ya Bosetšhaba le ka go Kgoro ya Peakanyo, Tlhokomedišišo le Tshekatsheko seo se tlago rarolla mapheko a melawana, a semolao, a taolo le a tshepedišo ao a šitišago babeeletši.
Se ke selo se bohlokwa sa mošomo wa rena wa go kaonafatša bonolo bja go dira kgwebo ka Afrika Borwa, e lego selo se bohlokwa sa go goketša peeletšo.
Sehlopha se se tla begela Kabinete ka ga kgatelopele kgwedi ye nngwe le ye nngwe.
Pego ya ngwaga le ngwaga ya mabapi le Go Dira Kgwebo e bea Afrika Borwa maemong a bo 82 go dinaga tše 190 tšeo di latišišitšwego.
Re ipeetše nepišo ya gore re be go dinaga tša godimo tše 50 tšeo di šomago gabotse lefaseng ka bophara mo mengwageng ye e tlago ye meraro.
Go lemogilwe kgale gore ye nngwe ya ditšhitišo tšeo di thibelago kgolo ya ekonomi ya rena ke maemo a godimo a go ba lefelong le tee la ditiragalo tša ekonomi.
Sebopego sa ekonomi ya rena se hlamilwe gore se fe dithoto go batho ba mmalwa.
Se se thibetše kgolo ya ekonomi le ya dikgwebo ebile se ntšhitše, kudukudu, bahlomi ba dikgwebo ba bafsa le dikgwebopotlana tša maAfrika Borwa ka ekonoming goba sa ba beela thoko.
Bjalo ka karolo ya maitapišo a rena a go oketša peeletšo, le go tliša kakaretšo ye kgolo le go hloma dibaka tše ntši, ke tlo re mo nakong ye e sa fetšego pelo ka saena Molaokakanywaphetošwa wa Phadišano go ba molao.
Se se tla fa bolaodi bja diphadišano bokgoni bja go rarolla bothata bjo eupša kudukudu se se tla bulela maAfrika Borwa a mantši dibaka tše diswa gore ba tsene ka go Makala a mehutahuta a ekonomi le go phadišana ka go lekana.
Go hlohleletša kgolo ka ekonoming, go aga dikgwebo tše ntši le go thwala batho ba bantši, re swanetše go hweletša dithoto le ditirelo tša rena mebaraka ye meswa le ye megolo.
Ka go realo re tla be re file šedi ye kgolo go katološa diromelwantle.
Go latela boikgafo bja seboka sa mešomo, re tlo nepiša go thomelo ya dithoto tše di tšweleditšwego le go kgwebišano ka ditirelo tša go swana le go hwetša dikgwebo tša ka ntle go aba ditirelo le go tliša ditirelo tša maphelo mafelong a kgole.
Re tlo lebelela gape go hloma mafelo a ekonomi ao a kgethegilego ao a beetšwego kudu go tšweletša mehuta ye e kgethegilego ya ditšweletšwa, tša go swana le diaparo le dilogwa, go fa mohlala.
Go kaonafatša bokgoni bja go phadišana ga diromelwantle tša rena, re tlo fetša dinyakišišo tšeo di thomilwego tša mabapi le go fediša theko ya mohlagase, ya kgwebišano, ya dikgokagano, ya dinamelwa le ditshenyegelo tše dingwe.
Re tlo nepiša go hlatloša kgatelopele ya diromelwantle tša rena.
Tumelelano ka ga go hloma Lefelo la ka Khonthinenteng la Kgwebišano la go se Lefelwe e fana ka dibaka tše kgolo tša go bea Afrika Borwa go tsela ye e lebilego go kgwebišano ye e etilwego pele ke dipeeletšo, le go šomišana le dinaga tše dingwe tša Afrika go ithomela bokgoni bja tšona bja tša diintasteri.
Tumelelano ye e tla dira gore go hlangwe mmaraka wa batho ba go feta ba pilione wo o nago le palomoka ya letseno la ka nageng (GDP) leo le kopanetšwego leo le ka bago $3.3 thrilione.
Gotee le nepišo go diromelwantle, re tla šala morago magato a go oketša nyakego ya ka nagaeng ka, gareng ga tše dingwe, go oketša palotekanywa ya dithoto le ditirelo tša ka nageng tšeo di rekilwego ke bobedi mmušo le lekala la phraebete.
Go oketša nyakego ya dithoto tša ka nageng, le go fokotša tšhomišo ya dithoto tše tšwago nageng tša kantle, go bohlokwa ka gobane go oketša dibaka go batšweletši ka Afrika Borwa gore ba kgone go rekišetša mmaraka wa ka nageng wo o golago.
Ka se, re tla maatlafatša lenaneo la “reka tša Afrika Borwa”.
Ka lebaka la tema ye bohlokwa ye e ralokwago ke dikgwebopotlana go hlohleletša tiragalo ya ekonomi le tlhomo ya mešomo – le go tšwetša pele maatlafatšo ye e akaretšago mang le mang – mo ngwageng wo re nepišitše kudu go oketša Lenaneo la rena la Kgodišo ya Dikgwebopotlana.
Lenaneo la kgodišo ya dikgwebopotlana le fa bahlomi ba dikgwebo bao ba sa thomago sekgoba, lenaneokgoparara le ditirelo tša go šomišwa mmogo, phihlelelo go tsebo ye e kgethegilego, dikamano le mebaraka, tlhahlo ka tšhomišong ya ditheknolotši tše diswa le phihlelelo go ditšhelete.
Lenaneo la kgodišo ya dikgwebopotlana mo lebakeng le le na le netweke ya bagodiši ba dikgwebo tša theknolotši ba 51, bagodiši ba tlhabollo ya baabi ba dikgwebo ba 10 le bagodiši ba baswa ka dikgwebong ba 14.
Bjalo ka karolo ya katološo ya lenaneo le, mafelotlalo a titšithale a makheišeneng a tla hlongwa, mathomong ka diprofenseng tše nne, gomme tše dingwe di tla latela.
Re emetše gore mafelo a a tla aba ditirelo tša bohlomi bja dikgwebo tšeo di nyakegago kudu go dikgwebopotlana le go dikgwebo tša magareng ka dinagamagae le ka makheišeneng eupša kudukudu go bafsa bao ba nyakago go thoma dikgwebo tša bona.
Tlhohlo ya rena ye kgolo ke go hloma mešomo go bao ba sa šomego lehono, mola ka go le lengwe re lokišetša bašomi go hwetša mešomo ya ka moso.
Seboka sa Mešomo sa Kantoro ya Mopresidente ngwageng wo o fetilego se feleleditše ka ditumelelano tše di kwagalago gareng ga mekgatlo ya bašomi, dikgwebo, setšhaba le mmušo.
Ditumelelano tše, tše mo lebakeng le di phethagatšwago ke badirišani ba setšhabeng, di ikemišeditše go hloma mešomo ya thwii ya tlaleletšo ye 275 000 ngwaga o mongwe le o mongwe.
Re tlile ka maano a mabotse, ka difala le maitekelo ao ka ona re tšwelago pele go tliša bafsa ka bontši kudu ka ditiragalong tša ekonomi tša tšweletšo ka go diriša maitekelo a go swana le Putseletšo ya Motšhelo wa Bašomi.
Putseletšo ye e tla katološwa ka mengwaga ye mengwe ye 10.
Godimo ga fao, re tsebagaditše semmušo Tirelo ya go Thwala Bafsa Mešomong, yeo e beago bafsa bao ba hweditšego mešomo ka dikhamphaning go phatlalala le ekonomi.
Re ipiletša go dikhamphani ka moka, bobedi tše kgolo le tše nnyane, go kgatha tema ka mo maitekelong a gomme ka go realo di tla be di tsenya letsogo e sego fela ka go aga dikgwebo tša tšona eupša gape di tla be di aga ekonomi le go maatlafatša tirišano ya setšhaba.
Kgatelopele e a dirwa ka makaleng a mešomo ya go hloma, ya go lokiša le ya go hlokomela ditšweletšwa, ka mešomong ya titšithale le ya theknolotši ya go swana le ya go diriša dikhoute le ya tshekatsheko ya datha, gammogo le ditirelo tša kgwebo lefaseng ka bophara.
Se se re kgontšha go fihlelela bafsa ba bantši – kudukudu bao ba feditšego dithuto tša dikolong le tša dikholetšheng, le bao ba sego ka thutong efe goba efe, tlhahlong goba mošomong – go tsena ka ditiragalong tša tšweletšo tša ekonomi le dibaka tše dingwe tša mošomo.
Bjalo ka mmušo, re tšere sephetho sa gore nyakego ya maitemogelo a mošomo ka maemong a mathomo a go tsena mošomong ka dihlongweng tša mmušo e fedišwe.
Bafsa ba rena ba swanetše go fiwa mathomo a makgonthe ka lefaseng la mošomo.
Ga se ba swanela go lebana le mapheko le ditšhitišo ge ba nyaka mošomo.
Re lebišitše nepišo ya rena, melawana ya rena le mananeo a rena go dikarolo tše bohlokwa tša ekonomi tšeo di hlokago bašomi ba bantši kudu.
Tšona di akaretša lefapha la temo, boeti le Ekonomi ya Mawatle.
Bokgoni bja temo ka Afrika Borwa bja go hloma mešomo le bja kgodišo ya ekonomi bo sa le maemong ao a sego a hlabollwa kudu.
Afrika Borwa e sa na le mafelo a magolo a naga yeo e sa šomišwego kudu goba yeo e se nago le tšweletšo.
Go na le balemipotlana bao ba sa thomago bao ba ka bago ba 250 000 bao ba šomago naga gomme ba hloka thekgo ya go hlabolla dikgwebo tša bona ka botlalo.
Diromelwantle tša temo ke mothopo o bohlokwa wa letseno ka ekonoming ya rena, gomme go hlabolla lefapha la rena la temo go bohlokwa go maatlafatša tšhireletšego dijong ya rena le go goketša peeletšo.
Re na le mahlatse a go ba le lefapha la temo leo le hlabollotšwego gabotse, leo le nago le kgotlelelo le go farologanywa.
Re ikemišeditše go le šomiša bjalo ka motheo wo o tiilego wa go thuša go hlabolla temo ka nageng ya rena go hola bohle.
Ka go diriša lenaneo leo le akgofišitšwego la peakanyoleswa ya naga, re tla šoma go oketša tšweletšo ya temo le go tšwetša pele kakaretšo ya bohle ka ekonoming.
Ditsenogare tša rena tša melawana le tša melao di tla netefatša gore naga ye ntši e fiwa balemi, e šomišetšwa go hlabolla diintasteri le gore batho ba be le mo ba dulago gona.
Ke rata go reta maAfrika Borwa a mantši ao a kgathilego tema ka mošomong wa Komiti ya Tekodišišoleswa ya Molaotheo (CRC) ka dingangišanong tšeo di bilego gona ka bophara bja naga.
Ke lebogiša maloko a CRC ge a bile le nepišo mo nakong ye le ge ba kgethile ditšhišinyo tšeo di dirilwego ke maAfrika Borwa a ka mehla le mekgatlo ya bona.
Re tla thekga mošomo wa CRC ye e filwego mošomo wa go lekodišiša leswa Karolo ya 25 ya Molaotheo go hlagiša ditlhagišo tša mabapi le go amoga naga ka ntle le tefo ka fao go kwagalago.
Gotee le tshepedišo ya tekodišišoleswa ya molaotheo, re file Motlatšamopresidente mošomo wa go eta pele Komiti ya Ditona ka ga Peakanyoleswa ya Naga go akgofiša peakanyoleswa ya naga.
Phanele ya keletšo ya ditsebi ye e etilwego pele ke Ngaka Vuyo Mahlathi, ye e hlomilwego go eletša mmušo ka ga lenaneo la peakanyoleswa ya naga, go emetšwe gore e tla ala pego ya yona go ya mafelelong a Hlakola ka 2019.
Bjalo ka karolo ya go akgofiša peakanyoleswa ya naga, re hlathile dikarolo tša naga tšeo di lego tša mmušo tše di tlago abja leswa.
Naga ye e lego mafelong ao a nepišitšwego e tla lokollwa go rarolla dinyakwa tša madulo a batho ka mafelong a ditoropong le a sekatoropong.
Bjalo ka karolo ya tlhohleletšo ka lefapheng la temo, re beeleditše kudu ka go thekgo ya kakaretšo ya tlhabollo ya balemi go netefatša gore naga ye e abilwego le ya setšhaba e šomišwa go tšweletša.
Re tla tšwela pele go bea pele mananeo a tlhabollo ya bokgoni bjo bo nepišitšwego le a kago ya bokgoni go balemipotlana le go balemi bao ba sa thomago ba bathobaso.
Mo ngwageng wo o tlago, re tla tšwela pele go nepiša go ditšweletšwa tša temo tša boleng bja godimo tše di nago le bokgoni bja go romelwa dinageng tše dingwe tša go swana le diintasteri tša dikenywa, tša beine le tša merogo, gammogo le tša nama ya kgogo le nama ye khubedu.
Ka SoNA ngwageng wo o fetilego, re boletše kudu ka ga bokgoni bjo bogolo bjo bo lego gona bja katološo ya lefapha la boeti.
Maitekelo a rena ao a beakantšwego a go rekiša Afrika Borwa bjalo ka lefelo le legolo leo le ka etelwago ke baeti le tlišitše dipoelo tše kaone, fao go bilego le kgolo ya godimo ya ngwaga ka ngwaga ka go palo ya baeti ba go tšwa dinageng tše dingwe.
Ngwageng wo o fetilego, re bile le baeti ba dimilione tše 10 bao ba tlilego ka nageng ya rena.
Re ikemišeditše go hlatloša palo ye go fihla go ba dimilione tše 21 ka 2030, fao re tla bego re nepišitše, gareng ga tše dingwe, mebaraka ye megolo le ye e golago ka lebelo ya India le China, gammogo le mebaraka ye e tiilego ka khonthinenteng ya rena.
Godimo ga mešomo ya thwii, intasteri ye ya diromelwantle e ka tšweletša mešomo ye mengwe ye mentši ye dimilione tše pedi ka lefapheng la dijo le la temo, la boagi, la dinamelwa, la dithekišo, le la diintasteri tša boitlhamelo le setšo ka 2030.
Re tla maatlafatša selekane sa rena sa gareng ga mmušo le kgwebo go fihlelela nepo ye.
Seo re se beilego pele kudu mo ngwageng wo e tla ba go tsebagatša lenaneo la Visa ya elektroniki la maemo a godimodimo lefaseng.
Se, ge se kopane le kwalakwatšo ya lefelong ye e maatlafaditšwego le magato a go maatlafatša polokego ya boeti, se tla hloma maemo a kgolo ye re e lebeletšego, le mešomo le dibaka tše di tla latelago.
Naga ya rena ye botse, Afrika Borwa, e na le le lengwe la mabopo a matelele kudu lefaseng leo le nago le dikhilometara tše 3 000 go ralala naga ya rena go tloga ka lebopong la ka bohlabela go fihla go la ka bodikela.
Fao re lego gona bjalo ka naga go ra gore re maatlafatša bokgoni bja mawatle a rena bja go godiša ekonomi ya rena.
Go tloga mola go tsenywago tirišong lesolo la Operation Phakisa ka ga Ekonomi ya Mawatle ka 2014, re bile le peeletšo ye e nyakilego go fihla go R30 pilione ebile re hlomile mešomo ya thwii ye e fetago ye 7 000.
Dipeeletšo di bile kudu ka go tlhabollo ya mananeokgoparara, ka go botšweletši bja mawatleng, ka go diphedi tša ka meetseng, le ka lefapheng la oli le la gase.
Peeletšo ye e emetšwego ka go Ekonomi ya Mawatle mo mengwageng ye e tlago ye mehlano e akanywa go ba R3,8 pilione ka mmušo le R65 pilione ka lefapha la phraebete.
Dipeeletšo tše go emetšwe gore di tla hloma mešomo ya thwii ya go feta ye 100 000 le mešomo ye e sego ya thwii ya go feta ye 250 000.
Bošegong bja go feta, ke amogetše mogala go tšwa go Tona Gwede Mantashe ge a mpotša gore khamphani ye kgolo ya oli e lego Total e tlo fa tsebišo ye kgolo lehono ka ga kutollo ya oli le gase tša “maemo a godimo lefaseng” ka lebopong la lewatle la Afrika Borwa.
Re hlohleletšwa kudu ke pego ye mesong ye ka ga karolo ya Brulpadda ka Peiseneng ya Outeniqua, yeo ba bangwe ba e hlalošitšego bjalo ka kutollo ye bohlokwa kudu.
Se se ka ba selo seo se fetošago seemo ka nageng ya rena gomme se tla ba le dipoelo tše bohlokwa go tšhireletšego ya enetši ka nageng ya rena le tlhabollo ya intasteri ye.
Re lebogiša Total le badirišani ba yona bao ba fapanego gomme re ba lakaletša katlego ka maitekelong a bona.
Mmušo o tla tšwela pele go tšweletša melao ka mo lefapheng le gore le laolwe gabotse go direla dikgahlego tša bao ba amegago ka moka.
Mengwageng ye mehlano ye e fetilego, re bile le kgatelopele ye kgolo ka kabong ya mananeokgoparara.
Tšhelete ye e fetago R1,3 thrilione e beeleditšwe go aga makgolokgolo a dikolo le diyunibesithi tše pedi tše diswa, go aga makgolo a diketekete tša dintlo tše diswa, go abela mohlagase go malapa a go feta a milione, go fehla mohlagase o moswa le go oketša dinamelwa tša bohle.
Dipeeletšo tše tša mananeokgoparara le tšona di thušitše go godiša ekonomi ya rena le go hloma mešomo ye mentši ka mafapheng a boagi le ka mafapheng a mangwe.
Tlhabollo ya mananeokgoparara e bile sehlohleletši sa kgolo ya ekonomi ya rena gomme e bile le dikholego tše kgolo go naga.
Re swanetše go dira go feta fa.
Tlhabollo ya mananeokgoparara a rena e a nanya ka mabaka a mmalwa.
Re lemogile gape gore kabo ya rena ya mananeokgoparara e arogantšwe kudu gareng ga makala ao a fapanego a mmušo.
Ga e kopanye ka botlalo kago ya dintlo le dibaka tše ekonomi le go agwa ga matamo, diphaephe tša meetse, dikolo le dinolofatši tše dingwe.
Kabinete e amogetše mokgwa o moswa wa phethagatšo ya mananeokgoparara go rarolla mathata a.
O tla maatlafatšwa ke Sekhwama se seswa sa Mananeokgoparara seo se tsebagaditšwego ka Lewedi ngwageng wo o fetilego.
Mmušo o ikgafile go tsenya letsogo ka R100 pilione go Sekhwama sa Mananeokgoparara mo lebakeng la mengwaga ye 10 gomme o šomiše sekhwama se go kgopela ditšhelete go tšwa ka lefapheng la phraebete le ka go dihlongwa tša ditšhelete tša tlhabollo.
Bjalo ka kgato ya mathomo, re tla katološa diprotšeke tšeo di šetšego di phethagatšwa, tša go swana le madulo a baithuti.
Re beakantše go dira dilo ka fao go fapanego, go thoma ka selekane seo se tiilego le ditšhaba tša rena ka go peakanyo, boagi le tlhokomelo ya mananeokgoparara.
Go swana le ka fao re dirilego ka gona ka Nokeng ya Lekwa, fao Lebotho la Mašole a Afrika Borwa (SANDF) le tsenego seemo ka bogare go rarolla mathata a soretšhe, re tla ipiletša go bokgoni bja Mmušo ka moka le bja lefapha la phraebete go rarolla mathata a mananeokgoparara.
Re tla maatlafatša bokgoni bja sethekniki ka mmušong go netefatša gore diprotšeke di sepela ka lebelo, ka go tšweletša diintšeneere tše ntši, bolaodi ba diprotšeke, babeakanyi ba dikgoba, le balekodi ba meago – e lego sehlopha sa tiro seo se ka kgonago go dira gore dilo di direge ka lebelo mo maemong a fase.
Lefapha la dikgokagano tša megala le emetše bokgoni bjo bogolo bja go thuša kgolo ya ekonomi.
Tona ya Dikgokagano o tla re mo lebakeng leo le sa fetšego pelo a fana ka taelo ya melawana go Bolaodi bjo bo Ikemego bja Dikgokagano bja Afrika Borwa (ICASA) mabapi le go aba dilaesentshe go sepekthramo sa frekhwentshi ya nyakego ya godimo.
Bjalo ka naga ye e hlaelelago meetse, re lebane le mathata a meetse ka dikarolong tše ntši tša naga.
Re hlama leanokakaretšo leo le kopantšwego la bosetšhaba leo le rarollago tlhaelego ya meetse, mananeokgoparara a kgale le phethagatšo ya diprotšeke ye e fokolago.
Re hloma ka tšhoganetšo sehlopha sa tša sethekniki sa phetolo ya ka pela seo se bopilwego ke dikgoro tša mmušo, seo se tiišetšwago leswa ke ditsebi tša sephrofešenale, go tsena ka bogare ka mafelong ao a itemogelago mathata a meetse ao a mpefetšego.
Ka go le lengwe la mafelo a, e lego Giyani, mošomo o mogolo o gare o a dirwa gore meetse a fihle go badudi, mo lebakeng la ka pela ka go lokiša dipetse tša meetse, le gape ka kabo ya mananeokgoparara a maleba.
Polokego ya baithuti ba rena ka dikolong e bohlokwa go hloma seemo se sekaone sa go ithuta.
Re gopola ka maswabi a magolo mahu a masetlapelo a Michael Komape, yo a wetšego ka ntlwaneng ya boithomelo ka Sekolong sa Phoraemari sa Mahlodumela ka Limpopo ka 2014, le Lumka Mkethwa, go tšwa Sekolong sa Phoraemari ya Fasana sa Luna ka Kapa Bohlabela, yo a lahlegetšwego ke bophelo bja gagwe ka Hlakola ngwageng wo o fetilego.
Re dirile tekodišišo ngwageng wo o fetilego gomme ra hwetša gore dikolo tšeo di nyakilego go ba tše 4 000 di sa na le mafelo a kelelatšhila ao a sego a maleba.
Ka lebaka la bogolo le seemo sa tšhoganetšo sa bothata bjo, re tsebagaditše semmušo Lesolo la SAFE ka Phato ngwageng wo o fetilego, leo ka lona re kgopetšego methopo ka moka ye e lego gona, go akaretšwa dithekgo tša ditšhelete go tšwa go ba kgwebo, go badirišanimmogo ba rena ba togamaano, le go intasteri ya boagi go aga dintlwana tše dingwe tša boithomelo legatong la tšeo ka moka di sego tša bolokega ka dikolong tša mmušo.
Go tloga mola re tsebagatšago lesolo le, dikolo tše 699 di abetšwe mafelo a kelelatšhila ao a bolokegilego le a maleba gomme diprotšeke ka dikolong tše dingwe tše 1 150 di legatong la peakanyo, tlhamo goba la kago.
Re ikemišeditše go fediša mafelo a kelelatšhila ao a sego a bolokega le ao a sego a maleba mo mengwageng ye e tlago ye meraro.
Wo ke mohlala wo o kgahlišago wa tirišano gareng ga mmušo le dikgwebo go rarolla ka tšhoganetšo tlhokego ye kgolo ye e amago tokelo ya bana ba Afrika Borwa go polokego le go seriti ka mafelong a thuto.
Re ba le kgatelopele ye bohlokwa ka go bušetša sekeng seriti le bokgoni bja Dikgwebo tša Mmušo (di-SOE) tše bohlokwa.
Go bušetša sekeng pušo ya maleba ya dikhamphani tše, makgotlataolo a maswa ao a nago le balaodi ba seriti, ba maitemogelo a maleba le ba maitshwaro a mabotse, a thwetšwe ka Eskom, Denel, Transnet, SAFCOL, PRASA le SA Express.
Re hlomile Lekgotla la Kantoro ya Mopresidente la di-SOE, leo le tlago fana ka tlhokomedišišo ya sepolotiki le taolo ya togamaano ka nepo ya go beakanyaleswa, go bea leswa le go tsošološa di-SOE, gore di raloke tema ya tšona bjalo ka dihlohleletši tša kgolo ya ekonomi le tlhabollo.
Re nyaka gore di-SOE tša rena di šome gabotse ka botšona le gore di kgone go phethagatša mošomo wa tšona wa tlhabollo le wa ekonomi.
Fao di-SOE di sa kgonego go hwetša thušo ya ditšhelete ye e lekanego go tšwa go dipanka, go tšwa go mebaraka ya matlotlo, go tšwa go dihlongwa tša ditšhelete tša tlhabollo goba go tšwa go tšhelete ya mmušo, re tla swanela ke go nyaka mekgwa ye mengwe, ya go swana le go rekišetša balekane ba rena dišere goba ka go rekiša dithoto tšeo di sego tša togamaano.
Ge re dira tše ka moka, re ka se thekge magato afe goba afe ao, ka mokgwa ofe goba ofe, a rekišago dithoto tša Mmušo tšeo di lego tša togamaano go seemo se sekaone sa ekonomi le go batho ba rena.
Re na le mošomo le maikarabelo a go šireletša, a go aga le go tšwetša pele dihlongwa tše tše bohlokwa gore di tle di hole meloko ya ka moso.
Re nyakile maano ao a nago le seriti go tšwa go makgotlataolo a go tsenya tirišong mabokgoni a maleba le botsebi bja go laola dikhamphani tše gore re kgone go tloša nepišo go pušetšosekeng ya ka pela go ya go pušetšosekeng ya lebaka le letelele.
Re nyaka gape go aga kamano ya šedi le ya tirišano gareng ga mmušo, mekgatlo ya bašomi le bakgathatema ba lefapha la phraebete, fao re ka kgonago go bea mokgwa wa togamaano wa gore di-SOE di hlome mešomo, di kgontšhe kgolo ye e akaretšago mang le mang le go kgona go šoma le go ba le seemo sa ditšhelete se sekaone go ya go ile.
Tšhireletšego ya kabo ya mohlagase ke selo se bohlokwa kudu.
Eskom e bothateng gomme dikotsi tšeo e di tlišago go Afrika Borwa ke tše kgolo.
E ka senya kudu ditlhologelo tša rena tša tlhabollo ya ekonomi le leago.
Re swanetše go tšea diphetho tše di tiilego re be re tšeye dikgato tše di nago le sephetho.
Dipoelo tša gona di ka no ba tše bohloko, eupša di ka ba tše di šiišago ge re ka ditelega.
Ge re fetola mathata a, re laelwa ke tlhokego ya go fokotša tshenyegelo ye kgolo kudu ya ekonomi go badiriši le go balefamotšhelo.
Ge re rarolla ditlhohlo tšeo Eskom e lebanego le tšona, re tla netefatša gore go ba le ditherišano le dingangišano tše bohlokwa le bakgathatema ba bohlokwa ka moka.
Re tla eta pele tshepedišo ye le mekgatlo ya bašomi, le Eskom le bakgathatema ba bangwe go šoma ka dintlha tša phetošo ye e lokilego, le maano a maleba, ao a nago le seriti le a go ya go ile ao a tlago rarolla dinyakwa tša bao ka moka ba ka amegago.
Ge re rarola ditlhohlo tšeo Eskom e lebanego le tšona, gape re swanetše go šireletša tlhako ya rena ya ditšhelete tša setšhaba, re fihlelele seabe se sekaone go kelo ya dikoloto ya boipušo bja rena, le go lebiša šedi go ditokelo le ditlamego tša bathekgi ba Eskom ka ditšhelete.
Eskom e tlile ka leano la phetošo ya seemo leo le nago le dintlha tše senyane leo re le thekgago ebile re nyakago go bona le phethagatšwa.
Go ya ka leano le, Eskom e tla swanela ke go tšea dikgato tša tšhoganetšo go fokotša ditshenyegelo tša yona kudu.
E tla hloka letseno le lentši ka go oketša ditefišo tšeo badiriši ba ka kgonago go di lefela.
Re swanetše go tšea magato go fokotša go se lefe ga mebasepala le go lebana le setlwaedi sa go se lefe seo se lego gona ka ditšhabeng tše dingwe.
Go bohlokwa gore batho ka moka bao ba šomišago mohlagase – godimo ga mohlagase wa motheo wa go se lefšwe wo o fiwago – ba o lefele.
Mmušo o tla lefela dikoloto tša Eskom, gomme Tona ya Ditšhelete o tla fana ka dintlha ka botlalo tabeng ye ka Polelong ya Ditekanyetšo.
Se se tla dirwa ka ntle le go imela letlotlo la naga fao go tlago hlokega sekoloto seo se sa laolegego.
Go netefatša gore leano la phetošo le a diragatšwa le go efoga go wela mo mathateng a ditšhelete ao re bego re tla welago go ona mo lebakeng la mengwaga ye mmalwa ye e tlago, Eskom e tla swanela ke go hloma mokgwa o moswa wa kgwebo.
Mokgwa wo wa kgwebo o swanetše go hlokomela dilo tša motheo tše di bakago mathata a yona a bjale le diphetogo tše bohlokwa tša boditšhabatšhaba le tša ka nageng ka go ditshenyegelo, le go tsena ga methopo ya enetši ka mmarakeng, kudukudu ditheknolotši tše di hlwekilego.
O swanetše go hlokomela tema yeo Eskom ka boyona e e ralokago ka go tšweletšo ya ditheknolotši tše di hlwekilego.
Go tliša seriti ka go phetošo ye le go bea lefapha la mohlagase la Afrika Borwa gore le kgone go tšwela pele le ka moso, re tla diriša semeetseng tshepedišo ya go hloma dikarolo tše tharo tše di aroganego e lego tša – Tšweletšo, Tshepedišo le Phatlalatšo – ka fase ga Eskom Holdings.
Se se tla netefatša gore re arogana tshenyegelo le go fa boikarabelo go karolo ye nngwe le ye nngwe.
Se gape se tla kgontšha Eskom gore e kgone go kgopelela dikarolo tša yona tša mehutahuta tšhelete gabonolo kudu go tšwa go bathekgi ba ditšhelete le ka mmarakeng.
Se bohlokwa kudu le sa bohlokwa bja ka pela ke gore sehlongwa se se laole mothopo wo o ikemego wa tshepedišo ya mohlagase ye e lego ya mmušo ge e kopantšwe le mosepediši wa mananeo le peakanyo ya mohlagase, mešomo ya khwetšo ya dithoto le go di reka.
Go bohlokwa gore re tšeye magato a ka ntle le go ditelega ka nepo ya go bušetša sekeng ditšhelete tša Eskom, go netefatša gore go ba le tšhireletšego ya kabo ya mohlagase, le go hloma motheo wa kabo ya mohlagase wa go ya go ile.
Se bohlokwa go maitapišo a rena a go fihlelela kgolo ya ekonomi ya godingwana le ye e lekalekanego, go tsenya bafsa ka mešomong le go lokišetša naga ya rena mengwaga ya titšithale, se swanetše go ba go bea pele thuto le tlhabollo ya bokgoni.
Ka ge bana ba 700 000 ba hwetša thuto ya bana ba mengwaga ya ka fasana ngwageng wa ditšhelete wo o fetilego, re hlomile motheo wo o tiilego wa Lenaneotlhabollo la Dikolo tša Thuto ya Digotlane (ECD) leo e lego karolo ye bohlokwa ya lenaneo la thuto.
Mo ngwageng wo, re tlo huduša maikarabelo a mafelo a ECD go tloga go Kgoro ya Tlhabollo ya Leago go ya go Kgoro ya Thuto ya Motheo, gomme ra tšwela pele ka Tshepedišo ye go leba go mengwaga ye mebedi ya ECD ye e swanetšego go abelwa ngwana yo mongwe le yo mongwe pele ga ge a tsena ka go Kreiti ya 1.
Selo se sengwe se bohlokwa seo se tlago pele ke kaonafatšo ya kwešišo ya go bala kudu ka mengwageng ya mathomo ya go tsena sekolo.
Se ke selo sa bohlokwa sa go lokišetša bana gore ba atlege ka thutong, ka mošomong le bophelong – gomme go a kgonagala gore e ka ba e le selo se bohlokwa kudu se tee sa go fenya bohloki, tlhokego ya mešomo le tlhokego ya tekatekano.
Dinyakišišo tša ka kgorong tša mabapi le go bala ga bana ba mengwaga ya ka fasana di laeditše seabe sa gore sehlopha sa methopo ya go bala, ditsebi tša bahlahli ba go bala le maanothutišo di ka ba le dipoelo tše kaone tša go bala.
Re tlo oketša kudu go hwetšagala ga methopo ye ya go bala ya bana ba mengwaga ya ka fasana ka go kgatothuto ya motheo ka moka ya sekolo.
Mengwageng ye e tlago ye tshela, re tlo fa ngwana yo mongwe le yo mongwe wa sekolo ka Afrika Borwa dipuku tša mošomo tša titšithale le dipuku tša go bala go sedirišwa sa thapolete.
Re tlo thoma ka dikolo tšeo di hlokišitšwego methopo kudu mo nakong ye e fetilego le tšeo di lego ditšhabeng tše di hlokago kudu, go akaretšwa dikolo tša dikreiti tše dintši, tša dikgato tše ntši, tša dipolaseng le tša dinagamagaeng.
Go fihla mo lebakeng le, 90% ya dipuku tša go bala ka dithutong tšeo baithuti ba ithutelago tšona ka bontši ka dikreiting ka moka go tee le dipuku tša mošomo ka moka di šetše di dirilwe tša titšithale.
Go sepelelana le Tlhako ya rena ya Bokgoni bja Lefase leo le Fetogago, re oketša tlhahlo ya bobedi barutiši le ya baithuti gore ba kgone go arabela ditheknolotši tše di tšwelelago, go akaretšwa inthanete ya dilo, tšhomišo ya diroboto le bohlale bja maitirišo.
Dithutwana tše ntši tše diswa tša theknolotši le go ithuta dithutwana tše itšego fela go tla tsebagatšwa, go akaretšwa dipalo tša sethekniki le dithutamahlale tša sethekniki, dithutamahlale tša mawatle, dithuto tša taolo ya difofane, dithutamahlale tša meepo, le dithuto tša diphedi tša ka meetseng.
Go oketša go kgatha tema ka go dithuto tša sethekniki, dikolo tše mmalwa tša tlwaelo tša setšhaba di tla fetošetšwa go ba dikolo tše di phagamego tša dithuto tša sethekniki.
Go sepelelana le boikgafo bja mmušo go tokelo ya go fihlelela thuto ya godingwana ka bahloki, ngwageng wo o fetilego re tsebagaditše thuto ya godingwana ya go se lefelwe go baithuti ba ngwaga wa mathomo bao ba nago le maswanedi.
Re leboga lesolo le, dikgokagano tše di hlomilwego leswa le dihlongwa ka moka, le dihlogo tša dihlongwa le baetapele ba baithuti di ralokile tema ye bohlokwa mabapi le go boledišana le baithuti.
Setlamo se se arolwa ka dikgato mo nakong ya mengwaga ye mehlano go fihla ge baithuti ka moka bao ba ithutelago kgrata ya mathomo bao ba nago le maswanedi go ya ka dinyakwa ba ka kgona go holega.
Go bušetša sekeng tshepedišo ya go dira mošomo ya Setlamo sa Bosetšhaba sa Thušo ya Ditšhelete tša Baithuti (NSFAS) le gona go tla ba selo seo se bewago pele mo ngwageng wo o tlago gore se kgone go kgontšhwa ka botlalo go dira mošomo wa sona o bohlokwa go thekga baithuti bao ba nago le maswanedi.
Re tshwenyegile kudu ka ga dilo tšeo di diregilego ka dikhamphaseng tše dingwe tša rena mo bekeng ye, kudu dipego tša dikgaruru le ditšhošetšo.
Seo se tshwenyago kudu le go feta, ke lehu la masetlapelo la Mlungisi Madonsela, moithuti wa Yunibesithi ya Theknolotši ya Durban.
Re lebiša mahloko a rena a magolo go ba lapa la gagwe ebile re ipiletša go ditheo tša phethagatšo ya molao go nyakišiša tiragalo ye gabotse.
Re ipiletša go baemedi ba baithuti le bolaodi bja yunibesithi go šoma mmogo go hwetša ditharollo tša ditlhohlo tšeo baithuti ba lebanego le tšona.
Re tla phethagatša boikgafo bja rena bja go aga madulo a batho ka mafelong ao a dutšego gabotse ao a kopanyago dibaka tša ekonomi le ditirelo le dinolofatši ka moka tšeo batho ba di hlokago.
Setheo sa Tlhabollo ya Dintlo se tla aga dintlo tša tlaleletšo tše di ka bago tše 500 000 mo mengwageng ye e tlago ye mehlano, gomme tšhelete ye e ka bago R30 pilione e tla abelwa mebasepala le diprofense go di kgontšha go phethagatša mešomo ya tšona.
Le ge go le bjale, ge e le gore re tlo rarolla bothata bjo bogolo bja tlhaelelo ya dintlo ka nageng ya rena, re swanetše go hloma mekgwa ye e fapanego ya go thekga kago ya dintlo ka ditšhelete.
Ke ka lebaka le fao re hlomago Pankatlhabollo ya Madulo a Batho yeo e tlago sepediša bobedi thušo ya ditšhelete go tšwa ka mmušong le ka lekaleng la phraebete go thuša kago ya dintlo.
Gape re tlo oketša Lenaneo la Dintlo tša Batho, fao malapa a fiwago ditene tšeo di tlabelwago ka ditirelo gore ba age dintlo tša bona, le ka be le ikagela ntlo yeo ka bo lona goba go dirišwa dikhamphani tša kago ya dintlo tšeo di etilwego pele ke setšhaba.
Afrika Borwa e na le mananeo a tšhireletšo ya leago a kakaretšo kudu le a bohlokwa kudu mo lefaseng, ao a fanago ka kimollo gareng ga malapa ao a hlokago le bohloki bjo bogolo.
Kgwedi ye nngwe le ye nngwe dithušo tša leago tše 17,5 milione di abelwa maAfrika Borwa.
Kgoro ya Tlhabollo ya Leago e swanetše go retwa ge e hlomphile taelo ya Kgorotsheko ya Molaotheo ya gore e fediše ditirelo tša khamphani ya Cash Paymaster Services.
Go fihla mo lebakeng le bontši bja baholegi ba hudušeditšwe ka katlego ka go Tirelo ya Poso ya Afrika Borwa (SAPO), gomme dikarata tša kgale tša Setheo sa Tšhireletšo ya Leago sa Afrika Borwa (SASSA) di tšeetšwe legato ke tše diswa.
Re bile le kgatelopele ye kgolo ge re hloma Leano la Tšhireletšo ya Leago ka go diriša Lekgotla la Bosetšhaba la Tlhabollo ya Ekonomi le Bašomi.
Dipeakanyoleswa tše di nepišitše go fihlelela peakanyoleswa ya tšhireletšo ya leago ya kakaretšo le ya bao ba rolago mediro yeo e sa turego, ya go ya go ile le ye e loketšego maAfrika Borwa ka moka.
Ka thušo ya Khomišene ya Bosetšhaba ya Peakanyo, re fihleletše kwano ka ga dipeakanyoleswa tše di akaretšago Sekhwama sa Bosetšhaba sa Tšhireletšo ya Leago, dipeakanyo tša dihlongwa, dipeakanyoleswa tša melao, dikholego tša bao ba sa šomego tše di kaonafetšego, kakaretšo ye e kaonafetšego ya thušo ya tša leago, le melawana ya mmaraka wa bašomi ye e šomago go badudi ba mengwaga ya magareng ga ye 18 le ye 59.
Mo lebakeng le re tlo kopanya tumelelano ye ka go tlhako ya melawana go hlahla ka fao e ka phethagatšwago ka gona.
Mo ngwageng wo, re tlo tšea kgato ye bohlokwa go ba le phihlelelo ya mang le mang go tlhokomelo ya maphelo ya boleng go maAfrika Borwa ka moka.
Ka morago ga go rerišana ka botlalo, Molaokakanywa wa Inšorentshe ya Maphelo ya Bosetšhaba (NHI) mo nakong ye e sa fetšego pelo o tla be o lokile go romelwa Palamenteng.
NHI e tlo kgontšha maAfrika Borwa go hwetša ditirelo tša go se lefelwe lefelong la tlhokomelo ya maphelo ka mafelong a phraebete le a setšhaba a maphelo ao a dumeletšwego go aba ditirelo tša maphelo tša boleng.
Ka go diriša molawana wa botee bja setšhaba le thušo ya diputseletšo go ralala le maemo a batho, re ikemišeditše go fokotša tlhokego ya tekatekano ka go fihleleleng ga tlhokomelo ya maphelo.
Ka ge re lemoga bogolo bja ditlhohlo ka go tlhokomelo ya maphelo, re hlomile NHI le Phapoši ya Ditherišano ya go kaonafatša boleng ka Kantorong ya Mopresidente, yeo e bopilwego ke dikgoro tše bohlokwa tše di fapanego go rarolla mathata a ka lenaneo la maphelo a setšhaba mola ka go le lengwe re lokišetša go tsenya NHI tirišong.
Re thušitše leano la bosetšhaba la kaonafatšo ya boleng bja maphelo ka ditšhelete ka nepo ya go kaonafatša kliniki le sepetlele se sengwe le se sengwe seo se tlago fiwa konteraka ke NHI.
Ka go tsebagatša NHI gammogo le lenaneo la makala a mantši la kaonafatšo ya boleng la mafelo a maphelo a setšhaba, re šomela go fihlelela phetogo ye kgolo ka go maitemogelo a tlhokomelo ya maphelo ka maAfrika Borwa.
Le ge e le gore re bile le kgatelopele ka 1994 ya go fediša magoro a mangwe a bosenyi bjo bošoro, ditšhaba go ralala le naga di sa tshwenywa kudu ke dihlopha tša digongwana le dikgaruru.
Bjalo ka karolo ya maitapišo a rena ao a maatlafaditšwego a go dira gore naga ya rena e bolokege le go šireletšega kudu, Leano la Bohlapetši bja Setšhaba le tsebagaditšwe semmušo ka Diphalane ngwageng wo o fetilego.
Leano le le nepišitše go aga dilekane gareng ga ditšhaba le maphodisa; la dira gore go hwetšagale methopo ye mentši go bohlapetši le poledišano ye kaone gareng ga maphodisa le ditšhaba ka ga maano a thibelo ya bosenyi.
Se se tla kgontšha banna le basadi ba maphodisa go ba le boithomelo kudu ge ba rarolla bosenyi le dingongorego tša polokego ya setšhaba ka kakaretšo.
Godimo ga fao, re maatlafatša go šoma ga makala ao a kgethegilego ao a fapafapanego a go swana le la Dikgaruru tša ka Malapeng, la Tšhireletšo ya Bana le la Melato ya Thobalano le go kaonafatša bokgoni bja rena bja tshepedišo le bja go boloka dipego ka maemong ka moka.
SAPS e gare ka tshepedišo ya peakanyoleswa go iša methopo ye mentši ya bohlapetši bja maphodisa go ya maemong a selegae.
Dikgaruru kgahlanong le basadi le bana di fihlile maemong a šoro.
Letšatši le lengwe le le lengwe, basadi ba Afrika Borwa ba lebana le kgethologanyo, tlaišo, dikgaruru go tee le lehu, gantši se se dirwa ke bao ba lego kgauswi le bona.
Mo ngwageng wo o fetilego, re thomile go rarolla bothata bjo ka mokgwa wo o nago le maikemišetšo kudu le kgokaganyo.
Ka Sebokeng sa Mopresidente sa mabapi le Dikgaruru tša go amana le Bong (GBV) le Polao ya Basadi, basadi go tšwa mafapheng ao a fapanego ba ile ba kopana mmogo le mmušo le badudi go rerišana ka ga peakanyo ya mabapi le go fediša GBV, go kaonafatša kgokaganyo ya peakanyo, le go hloma boikgafo bja maatlafatšo le boikarabelo.
Mošomo wa go phethagatša diphetho tša seboka se o tšwela pele, go akaretšwa go lokišetša Leano la Bosetšhaba la Togamaano ka ga GBV.
Mo ngwageng wo, re tla šomišana le badirišani le rena ka setšhabeng sa badudi go phethagatša diphetho tša Seboka sa Bosetšhaba mabapi le GBV le Polao ya Basadi.
Re oketša le go lebiša tšhelete ye ntši go mafelo a thekgo, a go swana le Mafelo a Tlhokomelo a Thuthuzela le Mafelo a Tlhokomelo a Khuseleka.
Re šomile go netefatša gore go ba le go šoma go gokaone ga dikgorotsheko tša melato ya thobalano.
Re tlo kaonafatša ditirelo ka madulong a le go netefatša gore le ona a amogela maloko a LGBTQI+.
Re tlo maatlafatša lefelo la megala la bosetšhaba leo le thekgago basadi bao ba itemogelago GBV le go netefatša gore le a šoma.
Re theeleditše boipiletšo bja gore re abe ditšhelete ka nepo ya go lwantšha GBV, gomme re abetše tšhelete ka ditekanyetšong tša bjale go thekga diphetho tšeo di tšerwego ka mo sebokeng se.
Mmušo o tlo eta pele lesolo leo le tlago go akaretša banna le bašemane bjalo ka bahlohleletši ba mafolofolo ka ntweng kgahlanong le GBV.
Go fediša GBV ke selo sa bosetšhaba seo se beilwego pele seo se nyakago go hlohleletšwa go maAfrika Borwa ka moka le go kgatha tema ga dihlongwa ka moka.
Afrika Borwa e na le maemo a godimo kudu a tšhomišobošaedi ya diokobatši, e lego seo se hlohleletšago bosenyi le dikgaruru kgahlanong le basadi le bana, e oketša bohloki ebile e baka bohlaki le mahloko go malapa.
Bjalo ka mmušo re tšwela pele go tsenya tirišong magato a tsenogare go rarolla bofokodi bja setšhabeng bjo bo senyago ditšhaba tša rena bja go swana le go nwa bjala kudu le tšhomišobošaedi ya diokobatši.
Ka ge re tseba gore go na le dikamano tše di tiilego gareng ga tšhomišobošaedi ya diokobatši, tshepedišo ya diokobatši ka fao go sego molang, bosenyi le go se šireletšege ga setšhaba – re nepišitše go lwantšha bothata bjo fao bo thomago gona ka go diriša mananeo a thibelo ao a lebišitšwego go batho bao ba lego kotsing ya se kudukudu bafsa ba rena.
Re tloga re sa tekateke gore dithabene ka moka, dišepini le mafelo a go rekiša bjala a kgauswi le mabala a dikolo a swanetše go tswalelwa.
Re a lemoga, bjale ka ge maAfrika Borwa a setše a lemogile, gore maitapišo a rena ago fediša bohloki, tlhokego ya mešomo le tlhokego ya tekatekano a tla fihlelela tše nnyane ka ntle le ge re ka lwantšha go gogwa ga mmušo ka nko le bomenetša ka botlalo ga bjona le ka makaleng ka moka a setšhaba.
Kgato ye re e tšeago mo lebakeng le ya go fediša bomenetša le go rweša maikarabelo go bao ba amegago e tla laola lebelo le mokgwa wa phetošo ya setšhaba le ya ekonomi ye e tseneletšego tšeo re di nyakago.
Dikutollo tšeo di tšwelelago ka go Khomišene ya Dinyakišišo ka ga Go gogwa ga Mmušo ka Nko ye e eteletšwego pele ke Motlatšamoahlodimogolo Zondo di tloga di hloba boroko kudu, ka ge di utolla ka bophara le botebo bja ditiro tša bosenyi tšeo di hlohlago motheo wa Mmušo wa rena wa temokrasi.
Re reta dikhomišene tše ka mošomo wo di o dirago, gantši ka fase ga maemo a boima, a go utolla nnete.
Dikhomišene tše di swanetše go dira mošomo wa tšona ka ntle le tšhitišo, gomme re ipiletša go batho ka moka bao ba ka kgonago go di thuša ka dinyakišišo tša bona gore ba itšweletše.
Le ge dikhomišene tše di tla dira dikutollo le ditšhišinyo go latela dithomelo tša bona, bohlatse bja tiro ya bosenyi bjo bo tšwelelago bo swanetše go sekasekwa ke ba tshepedišo ya toka go bosenyi.
Fao go nago le lebaka la go sekiša, ditshekišo di swanetše go latela ka pela gomme ditšhelete tša setšhaba tše di utswitšwego di hwetšwe ka tšhoganetšo.
Go fihla mo lebakeng le, re dumelelane le Molaodi wa Bosetšhaba wa Bosekiši bja Bosetšhaba (NDPP) wo moswa, gore go na le tlhokego ya tšhoganetšo ya go hloma lekala la dinyakišišo ka kantorong ya NDPP leo le tlago šoma ka bomenetša bjo bo šiišago le melato ya go amana le bjona, go latela karolo ya 7 ya Molao wa Bolaodi bja Bosetšhaba bja Bosekiši (NPA).
Mo lebakeng leo le sa fetšego pelo ke tlo tsebagatša kgoeletšo yeo e tlago hlagiša melawana ye itšego yeo e ka šomišwago ke lekala le.
Ka kakaretšo, lekala le le tlo lebelela kudu bohlatse bjo bo tšweletšego go tšwa ka go Khomišene ya Dinyakišišo ya mabapi le go Gogwa ga Mmušo ka Nko ye e eteletšwego pele ke Motlatšamoahlodimogolo Zondo, bjo bo tšwago ka dikhomišeneng tše dingwe le ka dinyakišišong tša kgalemo.
Le tla kgetha melato ye e tlago pele go e nyakišiša le go sekiša badiri ba yona gomme le tla hwetša leswa dithoto tšeo di bonwego di hweditšwe ka lebaka la bomenetša.
Lekala le le tla kopanya mmogo mehuta ya ditsebi tša dinyakišišo le bosekisi go tšwa ka mmušong le ka lekaleng la phraebete go ba ka fase ga bolaodi bja dinyakišišo bjo bo ikarabelago go NDPP.
Mo lebakeng le letelele, re tlo šoma le NPA le ditheo tše dingwe tša phethagatšo ya molao go hlama tharollo ye e tšeago lebaka le letelele ye e tlago maatlafatša bokgoni bja tshepedišo ya toka go bosenyi bja go šomana le bomenetša.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Ge re le gare re šomana le ditlhohlo tša nako ya rena yeo e sa tšwago go feta, le ge re maatlafatša maitapišo a rena a go fenya ditlhokego tša toka tše di šišiišago tše di diregilego mengwagakgolo ye e fetilego, go bohlokwa gore re dire bjalo gomme mahlo a rena a tsepeletše go bokamoso kudu.
Lefase leo re dulago go lona mo lebakeng le le fetoga ka lebelo le ka mokgwa wo o sego wa emelwa ka historing ya batho.
Dikgatelopele tša diphetogo tša theknolotši di beakanyaleswa ka fao batho ba šomago le go phela ka gona.
Di fetoša ka fao batho ba phedišanago ka gona, ka fao ditšhaba di šomago ka gona le ka fao ba laolwago ka gona.
Diabe tšeo di sa kgahlišego tša go ruthufala ga lefase go klaemete ya rena re šetše di kwa, fao maemo a boso ao a šiišago a senyago maphelo, ditšhaba le diekonomi.
Bjalo ka setšhaba se seswa, seo se nago le mengwaga ye 25 fela ka temokrasing ya rena, re lebane le kgetho yeo e re gakantšhago.
Ke kgetho ya magareng ga go fetwa ke phetogo ya theknolotši goba ya go e amogela gore e direle ditlhologelo tša rena tša tlhabollo.
Ke kgetho ya magareng ga go maatlafatša seemo sa tlhokego ya tekatekano goba ya go hloma katlego ya rena ka moka ka go itlhamela.
Ka ntle le ge re ka fetoga, ka ntle le ge re ka kwešiša sebopego sa phetogo ye kgolo yeo e beakanyago lefase la rena leswa, le ka ntle le ge re ka itokišetša go amogela dibaka tšeo e di hlagišago, ditshepišo tšeo re di dirilego ge re hwetša tokologo ya rena e ka se tsoge e phethagetše go ya go ile.
Lehono, re kgetha go ba setšhaba seo se lebilego go bokamoso.
Ka go dira bjalo, re aga sefala sa phihlelelo ya tša mahlale yeo e kgethegilego kudu.
Go agwa fao go atlegilego ga thelesekoupu ya MeerKAT ka Kapa Leboa, e lego thelesekoupu ya radio ye kgolo kudu go di feta ka moka lefaseng le ye e kgonago go kwa kudu, le go hlongwa ga Arei ya Sekhwerekhilometara go kgontšhitše Afrika Borwa go hlabolla bokgoni ka mafapheng a go swana le tekodišišo ya lefaufaung, boentšeneere bjo bo gatetšego pele le go diriša khomphutha ye maatla ya maemo a godimo.
Bokgoni le botsebi bjo di šomišwa go aga HERA, e lego thelesekoupu ya radio ye e hlametšwego go utolla, la mathomo siknale ya radio ya moswananoši go tšwa dinaleding tša mathomothomong le dikalaksi tšeo di hlamegilego mathomong a bophelo bja lefaufaung.
Se gase fela mabapi le go tšwetša pele kwešišo ya batho ya mathomo a tlholego ya bophelo bja lefaufau – e mabapi le go arabela ditlhohlo tšeo maAfrika Borwa a lebanego le tšona mo lebakeng le le ka moso.
E mabapi le go hlama theknolotši le bokgoni bja go aga ekonomi ye e gatelago pele le ye e nago le bokgoni yeo e hlomago mešomo ye mekaone le ya go ya go ile.
E mabapi le tšhireletšego dijong ye e maatlafetšego, taolo ye kaone ya malwetši, le enetši ya go se ture, ye e hlwekilego le ya go hloka mathata.
E mabapi le madulo a batho a mabotse le ditharollo tša tlhabollo ya leago tšeo di agilwego go ya ka dinyakwa tša batho le tšeo batho ba di ratago.
E mabapi le pušo ye šomišago theknolotši, yeo e nago le phetolo kudu, le ye e šomago gabotse kudu.
Go netefatša gore re amogela phetogo ya theknolotši gabotse le ka tšhoganetšo kudu re nyaka kgolo ye e akaretšago mang le mang le tlhabollo ya setšhaba, ke thwetše Khomišene ya Mopresidente ka ga Diintasteri tše di šomišago theknolotši.
E bopilwe ke batho bao ba tsebegago bao ba tšwago mafapheng ao a fapanego a setšhaba, khomišene ye e tla šoma bjalo ka mokgwa wa keletšo wa bosetšhaba wo o akaretšago makala a mantši ka ga phetogo ya titšithale.
E tla hlama le go šišinya melawana, mekgwa le maano ao a tlago bea Afrika Borwa bjalo ka moraloki yo a nago le bokgoni wa lefaseng ka bophara ka lefapheng la phetogo ya tša titšithale.
Ka go aga go mošomo wo re o dirilego mo ngwageng wo o fetilego, re tla nepiša go maatlafatša bokgoni bja Mmušo go tšwela pele.
Re bile le kgatelopele ge re hlama bogolo le sebopego sa Mmušo, gomme re tla fetša mošomo wo go ya mafelelong a pušo ye.
Re laletša maAfrika Borwa go dira ditšhišinyo ka ga ka fao re ka beakanyago leswa mmušo wo bokaone gore o direle dinyakwa le dikgahlego tša batho.
Ka go kaoanafatša bokgoni bja bašomi ba mmušo, Sekolotlhahlo sa Bosetšhaba sa Mmušo se tsebagatša sehlopha sa dithutwana tša kgapeletšo, tšeo di akaretšago makala a go swana le maitshwaro le twantšho ya bomenetša, bolaodi bja godingwana le bolaodi bja kabo ya ditirelo le dithoto, le go thwala balaodi go šoma ka mošomong ka nepo ya go maatlafatša kabo ya ditirelo.
Re tlo šoma phethagatšo ya Karolo ya Boseswai ya Molao wa Tshepedišo le Taolo ya Mmušo, yeo e maatlafatšago go tshela molao ga bašomi ba mmušo bao ba dirago kgwebo le Mmušo le go kgontšha mmušo go šoma gabotse kudu le ditiro tša bomenetša.
Tlhagišo ye e tla dira gore go hlongwe dikotlo tše boima, go akaretšwa dikotlo tša go lefa ditšhelete le/goba go romela bašomi bao ba tshelago molao kgolegong.
Lekala la Thušo ya Sethekniki ka ga Maitshwaro, Seriti le Mekgwa le tla hlongwa go maatlafatša taolo ya maitshwaro le twantšho ya bomenetša le go netefatša gore go ba le taolo ye e nago le dipoelo go bao ba tshetšego ditshepedišo tša mmušo.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Mo ngwageng wo Afrika Borwa e tšere setulo seo e sego sa ruri ka go Lekgotlatšhireletšo la Mokgatlo wa Dinagakopano.
Re tla šomiša maemo a go tšwetša pele khutšo ka khonthinenteng le go ralala le lefase ka bophara, re tšwetše pele nepo ya Nelson Mandela ya lefase leo le nago le khutšo, la seemo sa go se fetoge le leo le lokilego.
MaAfrtika Borwa ao a rategago,
Mo dikgweding tše mmalwa tše di tlago, maAfrika Borwa a tlo ya dikgethong la boselela ka temokrasing ya rena go ya go boutela mmušo wa bosetšhaba le wa diprofense.
Se ke sebaka sa gore batho ba rena ba phethagatše tokelo yeo ba e hweditšego gaboima ya go laela fao naga e swanetšego go ya gona.
Ke boledišane le Khomišene ya Dikgetho ye e Ikemego (IEC) le gape ditona tša diprofense ka moka, gomme ke ikemišeditše go goeletša letšatši la 8 Mopitlo 2019 bjalo ka letšatšikgwedi la dikgetho.
Re rata go gopotša maAfrika Borwa ka moka ao a nago le maswanedi bao ba sego ba hlwa ba ingwadiša bjalo ka bakgethi gore ba sa na le nako ya go ingwadiša go fihla ge go goeletšwa letšatšikgwedi la dikgetho.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Re batho ba kgotlelelo, ba maikemišetšo le kholofelo.
Le ge re be re swerwe makgakgwa nakong ya kgethologanyo, ga se ra itefeletša ge re thopa tokologo ya rena.
Temokrasi ya rena e gotše le go tšwela pele, ya godišwa ke botho bja banna le basadi ba naga ye ye botse, bao ba kwešišago gabotse kudu fela gore e fihleletšwe bjang.
Eupša tsela ya go leba tokologong ya makgonthe ke ye telele, gomme re bone dikarogano ka setšhabeng sa rena di gola.
Gareng ga bathobaso le makgowa, bahumi le bahloki, gareng ga badudi ba magaeng le ba ditoropong, gareng ga bong, le gareng ga dihlopha tša baboledi ba dipolelo le ditšo.
Ka dinako tše dingwe go bonala eke sediba seo re bego re enwa go sona botho bja rena seo se re kgontšhitšego gore re boelane ka 1994 se pšhele.
Eupša re ka se fenywe ke bao ba hlokago kholofelo le bao ba bonwago ba fentšwe.
Setšhaba sa rena se theilwe go medu ya kgotlelelo le go phela mmogo, gomme re tiile, ga re tekateke ebile re kopane kgahlanong le dilo ka moka le se sengwe le se sengwe seo se nyakago go re aroganya goba go senya diphihlelelo tšeo re di thopilego.
Ba re boditše gore go aga Afrika Borwa ye e hlokago kgethologanyo ya semorafe ga go kgonagale, ba re re ka se tsoge re kgonne go fola moyeng go kwešobohloko yeo ba re kwešitšego yona nakong ya go feta.
Le ge go le bjale re ile ra fetša ka go theoša maswafo, gomme ra gatela pele ka bophelo.
E bile kholofelo ya go ya go ile yeo e dirilego gore re kgotlelele nakong ye boima kudu.
Ke kholofelo ye yeo e tlago re iša pele ge re lebana le bokamoso bjo boswa bjo bogale.
Ke Afrika Borwa yeo monna, mosadi le ngwana yo mongwe le yo mongwe a fiwago sebaka le mekgwa ya go itirela bophelo bjo bokaone.
Ke Afrika Borwa ye e lokilego go šomiša monyetla wa diphetogo tša theknolotši tšeo di tletšego kudu lefaseng ka bophara go dira gore ekonomi ya rena e gole le go hlomela batho ba rena mešomo.
Ke Afrika Borwa ye batho ba yona ba nago le ponelopele, mafolofolo le maikemišetšo; ba e dirago go ba lefelo la ditiragalo tše ntši tša boithomelo, la bahlomi ba dikgwebo le dikgwebo.
Ke Afrika Borwa yeo e amogelago mathata ao a fetilego, eupša e lebelela bokamoso ka leihlo la ntšhotšhonono.
Ke Afrika Borwa yeo baetapele ba yona ba kgonago go tšea diphetho le go ba le kgotlelelo, baetapele bao ba tšwelago pele go ba bahlankedi ba batho – bao go bona go phethagatša mešomo ya bona e lego moputso wa godimodimo fela.
Godimo ga tše ka moka, ke Afrika Borwa yeo re ikgantšhago ka seo re se fihleletšego le fao re holofelago go ba gona.
Mošomo wo re lebaganego le wona ke wo mogolo kudu. .
Godimo ga dilo ka moka, re swanetše go dira gore ekonomi ya rena e šome gape.
Ke ipiletša go moAfrika Borwa yo mongwe le yo mongwe go dira gore boikgafo bjo bo be bja gago.
Ka gobane ge re atlega – gomme ka se re na le bonnete – ke setšhaba ka moka seo se tlago holega.
Bjalo ka mmušo, bjalo ka kgwebo, bjalo ka bašomi le bjalo ka badudi, a re kopaneng go amogela bokamoso.
A re swareng bokamoso bja rena ka moka ka diatla tše pedi, ka mantšu a maatla a Tšhata ya Tokologo: re swarane ka matsogo, re na le maatla le kgotlelelo.
Mošomo wo – wa go aga Afrika Borwa ye kaone – ke mošomo wa rena ka moka bjalo ka setšhaba, bjalo ka batho ba Afrika Borwa.
Ge re lebile go mešomo le ditlhohlo tše, re swanetše go gopola mantšu a Theodore Roosevelt, yo a rilego:
“Ga se mosodi yo a lego bohlokwa; ga se monna yo a bolelago ka fao monna yo maatla a palelwago ka gona, goba fao modiradilo a bego a swanetše go dira dilo bokaone.
“Ditlotlo ke tša monna yo a lego mošomong, yo sefahlego sa gagwe se tletšego ka lerole le sethitho le madi; yo a šomago ka maatla; yo a dirago diphošo, yo a ipušeletšago gape le gape, ka gobane ga go na le maitapišo a go hloka phošo le ditlamorago tša go se kgahliše; eupša yo a katanago go dira mošomo; yo a tsebago mafolofolo a magolo, boikgafo bjo bogolo; yo a šomelago selo sa mohola; yo a tsebago kudu gore mafelelong go tla ba le lethabo la phihlelelo ye kgolo, le yo a tsebago gore ge go ka ba gampe, a palelwa, bonyane o palelwa a lekile ka maatla, gore fao a lego gona go se tsoge go na le ba go se dire selo le ba go tšhoga bao ba sa tsebego go fenya goba go fenywa.”
Ka moka ga rena re na le tema ye re swanetšego go e kgatha bjalo ka maAfrika Borwa ka borena, bjalo ka mekgatlo ya sedumedi, bjalo ka mekgatlo ya dipapadi, mekgatlo ya bašomi, ya dikgwebo, ya baithuti, ya dirutegi le ya badudi
A re tšweleng pele go amogela moya wa go šoma ga badudi ka mafolofolo go latela taelo ya, Thuma Mina, re tšwela pele re lebile go tekatekano, go tokologo le go katlego go bohle.
Ke a leboga.
