Mopresidente Cyril Ramaphosa: Kgatelopele ya Afrika Borwa ka ga Maitapišo a Bosetšhaba a go Laola Leuba la Coronavirus (COVID-19)

Mo lebakeng le re na le matšatši a 11 re tsene mo ngwageng o moswa.

Gape, ke le lakaletša mahlatse le mahlogonolo a ngwaga wa 2021.

Re tsena mo ngwageng wo re na le kholofelo ye kgolo – kholofelo ya gore re tla bušetša naga ya rena go ba seemong se sekaone sa tša maphelo, le gore ngwaga o moswa o tla tlišetša batho ba rena kimollo le khomotšo, le gore maphelo le go iphediša ga batho go tla bušetšwa sekeng.

Eupša, ge e le gore re tlo kgona go fihlelela ditlhologelo tša rena tša ngwaga wo, re swanetše go kopana gore re fenye leuba le boima la coronavirus leo le re hlasetšego leo le ganago go fela.

Leuba le ka mo nageng ya rena bjale le na le tshenyo ye kgolo kudu.

Palo ya diphetetšo tše diswa, ya batho bao ba amogelwago ka dipetlele le ya mahu e godimo go feta ka fao e kilego ya ba ka gona go tloga mola re itemogelago phetetšo ya mathomo ka Hlakola 2020.

Go tloga ka Letšatši la Ngwaga o Moswa, re bile le diphetetšo tše diswa tša coronavirus tše di nyakilego go ba tše 190 000.

Naga ye e bile le mahu ao a bakilwego ke COVID-19 a go feta a 4 600 go fihla mo lebakeng le ngwageng wo.

Go tloga mola leuba le le thomago, Afrika Borwa e bile le diphetetšo tše di fetago tše 1.2 milione tša COVID-19.

Re bile le mahu ao a fetago a 33 000 gomme batho ba go feta ba 148 000 ba amogetšwe sepetlele.

Bjalo ka karolo ya setšhaba, profense yeo e nago le palo ya godimodimo ya diphetetšo mo matšatšing ao a fetilego a šupa ke KwaZulu-Natal, ya latelwa ke Kapa Bodikela, Gauteng, Limpopo le Mpumalanga.

Diphetetšo tše diswa ka KwaZulu-Natal le ka Kapa Bodikela di gotše ka lebelo gomme mo lebakeng le di fetile kudu palo ya godimo ya diphetetšo ka nakong ya lephoto la mathomo la diphetetšo.

Diphetetšo ka Gauteng di gola kudu ebile go emetšwe gore di tla tšwela pele go oketšega ka ge badudi ba bantši ba Gauteng ba boela ka profenseng ka morago ga maikhutšo a sehla sa meletlo.

Le ge go le bjale, re hlohleletšwa ke gore palo ya diphetetšo tše diswa ka Kapa Bohlabela, le ge e le gore e sa le godimo, bjale e fasana go feta ya nakong ya gare ga kgwedi ya Manthole.

Ka dikarolong tše mmalwa tša ka mo nageng, palo ya balwetši bao ba amogelwago ka dipetlele e sa le godimo mo lebakeng le go feta ka nakong ya lephoto la mathomo.

Mo lebakeng le go na le batho bao ba fetago ba 15,000 ka dipetlele nageng ka bophara bao ba fetetšwego ke COVID-19 , gomme se se bea kgatelelo ye kgolo go mafelo a kalafo, go bašomi ba tša maphelo le go ditlabelo tša maphelo.

Palo ye e ka bago tee-tharong ya balwetši ka moka ba COVID-19 bao ba lego ka dipetlele ba fiwa oksitšene.

Ka fao, go na le nepišo ye kgolo go ditlabelo tša rena tša maphelo ka nepo ya gore re oketše kabo ya oksitšene le go hloma dipetlele tša lebakanyana tšeo di nago le mepete yeo e ka šomišetšwago balwetši.

Dikgoba tša mošomo tša tlaleletšo di a tlatšwa, gomme ditlabelo tša boitšhireletšo malwetšing di hlokometšwe mmogo le Kantoro ya mabapi le Go Obamela Maemo a tša Maphelo.

Dinyakišišo tšeo di dirilwego ke bašomi ba rena ba tša mahlale di laeditše gore koketšego ye kgolo ya diphetetšo e bakilwe ke mohuta o moswa wa coronavirus wo o tsebjago bjalo ka 501.v2.

Mohuta wo o utollotšwe la mathomo ka Afrika Borwa ka kgwedi ya Dibatsela.

Re a tseba gore mohuta wo moswa wa baerase o phatlalala ka lebelo kudu go feta mehuta ya peleng.

Se ke seo se hlalošago ntlha ya gore batho ba bantši kudu ba fetelwa ke baerase ye mo lebakeng le lekopana.

Tshedimošo ye e tšwelelago e šišinya gore mohuta wo moswa wo ga o bake bolwetši bjo bo kekilego kudu go feta mehuta ya peleng.

Eupša e bea kgatelelo ye kgolo go lenaneo la tša maphelo ka gobane diphetetšo di oketšega kudu gomme dipetlele di tlala ka lebelo kudu.

Eupša ye nngwe ya dilo tše bohlokwa kudu yeo re e tsebago ka ga mohuta o moswa wa baerase ke gore re ka kgona go thibela phetetšo ya yona re šomiša thwii magato a go swana le ao re bego re a šomiša go itšhireletša le go šireletša ba bangwe.

Re swanetše go gopola gore baerase ye e sepetšwa moyeng.

Ka fao re swanetše go efoga mafelo ao a tswaletšwego, mafelo ao a tletšego ka batho le go ba kgauswi le batho ba bangwe.

Ka gobane mohuta o moswa wa baerase o kgona go fetela batho gabonolo kudu, go bohlokwa gore yo mongwe le yo mongwe wa rena a hlokomele mafelo ao re yago go ona le palo ya batho bao re phedišanago le bona.

Ga se ra swanela go nyefiša ditshepedišo tša maphelo tšeo re bego re di obamela.

Go bolela nnete, mohuta o moswa wa baerase o ra gore re swanetše go ntšha mahlo dinameng kudu, re obamele melawana kudu le go latela ditlhahlo tša maphelo tša maleba ka fao go swanetšego.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Le ge leuba le le mpefetše ka mo nageng ya rona, seo ga se bolele gore re lahlele toulo.

Ka ge re bontšhitše mo dikgweding tše 10 tše di fetilego, seo re se dirago se na le seabe go tsela le bogolo bja bolwetši bjo.

Re bontšhitše gore ge re šoma mmogo, re ka kgona go tliša diphetogo.

Ge re thoma ngwaga wo o moswa, a re hlomeng leano la rena la pušetšosekeng ya naga.

A re dumelelaneng ka ga seo re nyakago go se dira – le seo re tlogo se dira – go fenya leuba le mo ngwageng wa 2021.

Sa mathomo, re swanetše go dira se sengwe le se sengwe seo se kgonagalago go dira gore lebelo la diphetetšo le nanye gomme, ka ge re dirile le peleng, re fokotše lebelo la diphetetšo.

Sa bobedi, re tla tsenya tirišong lenaneo le legolo la moento wa thibelamalwetši gore re kgone go fihlelela boiphemelomebeleng go ralala le setšhaba sa rena ka go realo re fokotše lebelo la go phatlalala ga baerase.

Ge re ka nepiša go mešomo ye mebedi ye megolo ye, ge re ka dira se ka tšhoganetšo le ka maikemišetšo, re tla kgona go thibela diphetšo tše dingwe tše ntši, ra phološa maphelo a mantši, ra aga leswa ekonomi ya rena gomme mafelelong ra fenya bolwetši bjo.

Go mošomo wa mathomo o mogolo – wa go dira gore lebelo la diphetetšo le nanye – re na le ditlabelo ka moka tšeo re di hlokago.

Re tseba seo re swanetšego go se dira bjalo ka batho, bjalo ka malapa, bjalo ka dikhamphani, le bjalo ka ditšhaba.

Ke hlohleletšwa kudu ke ka fao batho ba arabetšego boipiletšo bja go apara dimaseke kae goba kae fao ba lego gona mafelong a setšhaba, ka ge re tseba gore wo ke o mongwe wa mekgwa ye mekaone ya go thibela phetetšo ya baerase.

Ke rata go leboga maAfrika Borwa ka moka bao mo lebakeng le ba aparago dimaseke ka ntle le go nyefiša.

Bjale go feta le peleng, yo mongwe le yo mongwe wa rena o swanetše go tšea sephetho a na le maikemišetšo a go efoga go kgomana le batho ka fao go sa hlokagalego.

Ke rata go tšea nakwana ke bolela thwii mabapi le bothata bja dipoloko tša bahu, tšeo di hlaotšwego ka fao go swanago go ba tšeo di bitšwago ditiragalo tša ‘go phatlalatša baerase kudu’.

Go laelana le mohu wa rena yo re mo ratago ka fao go swanetšego ke seo se lego go rena ka moka.

Go na le mediro yeo re tlwaetšego go e dira yeo e sepelelanago le ditšo le ditlwaedi tša rena; e sego fela ka letšatši la poloko ya mohu eupša mo matšatšing pele ga poloko.

Eupša tše ke dilo tšeo re sego ra swanela go di dira mo lebakeng le.

Re mo gareng ga leuba leo le bolayago gomme ditiro tše ka moka tšeo ka tlwaelo di ka dirwago di oketša go ba kotsing – ga rena, go ba lapa leo le lego mahlokong le go ba malapa a rena ka gae.

Go tla ba le nako yeo ka yona re ka yago lapeng la bo mohu go iša tlhompho ya rena, le go kwela bohloko baagišane, bagwera le ba leloko ba rena ka maleba.

Eupša mo lebakeng le, go kaone ebile go bolokegile go dula ka gae.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Ka la 28 Manthole 2020, re tsebagaditše gore Afrika Borwa e bewa Legatong la Temošo la boraro ka nepo ya go laola tlhatlogo ya lebelo ya diphetetšo.

Re tsebagaditše gape gore mafelo a mmalwa ka Kapa Bohlabela, ka Kapa Bodikela, ka KwaZulu-Natal, ka Gauteng, ka Limpopo le ka Leboa Bodikela a tsebišwa bjalo ka mafelo ao a nago le diphetetšo tše ntši.

Mo lebakeng le re bile le sebaka le go lekodišiša leswa magato ao a tsentšwego tirišong bjalo ka karolo ya legato la temošo la boraro go lebeletšwe seemo sa bjale sa leuba

Re bile gape le ditherišano le baeta pele ba sedumedi, le mekgatlo ya setšhaba, le dikgwebo, le bašomi le baemedi ba mebušo ya diprofense le ya dipušoselegae le baetapele ba setšo ka ga seabe sa magato a.

Go eya ka ditšhišinyo tšeo di dirilwego ke Lekgotlataolo la Bosetšhaba ka ga Coronavirus (NCCC), Kabinete e tšere sephetho sa gore naga e tšwele pele go ba legatong la temošo la boraro.

Bontši bja magato ao a tsebagaditšwego ka la 28 Manthole 2020 a tla dula a le bjalo.

- Ka lebaka le kotsi ya diphetetšo tše ntši, bontši bja dikgobokano tša ka meagong le tša ka ntle ga meago di ka se dumelelwe. Se se akaretša dikgobokano tša setšhaba, dikgobokano tša sedumedi, ditiragalo tša sepolotiki, dikopano tša mešate le dikgobokano mabaleng a dipapadi.

Go swana le peleng, se ga se akaretše dipoloko tša bahu le ditiragalo tše dingwe tšeo di kgethegilego go ya ka fao go hlalošitšwego ka gare ga melawana, tša go swana le ka diresturenteng, ka dimusiamong le ka mafelong a boitšhidullo.

- Dipoloko tša bahu ga se tša swanela go tsenelwa ke batho ba go feta ba 50, gomme go swanetše go ba le dikgoba magareng ga batho, batho ba sanitaheswe ka diatleng ba apare le dimaseke.

- Diiri tša kiletšo ya mesepelo bošego bjale di tla thoma ka iri ya bo senyane mantšiboa gomme tša fela ka iri ya bohlano mesong.

- E sa le kgapeletšo go motho yo mongwe le yo mongwe go apara maseke ge a le setšhabeng.

- Thekišo ya bjala go tšwa ka mabenkeleng le go nwa bjala mafelong ao a rekišago bjala e sa ileditšwe.

Ba ditirelo tša maphelo ka dikarolong tše mmalwa tša naga ba begile gore kiletšo ya thekišo ya bjala e fokoditše kudu palo ya kamogelo ya batho bao ba gobetšego kudu ka dipetlele tša rena ka nakong ya kamogelo ya Ngwaga o Moswa.

Go bohlokwa gore re tšwele pele go šireletša ditirelo tša rena tša maphelo mo nakong ye boima ye.

- Mabopo a mawatle ka moka, matamo, matsha, dinoka, le diphaka tša setšhaba le matangwana a boruithelo a setšhaba ka mafelong ao a nago le phetetšo ya godimo ya baerase a tla tswalelelwa setšhaba. Go swana le peleng, dirapa tša dimela, dirapa tša bolotatlhago le dirapa tše dingwe fao go šetšego go na le magato a taolo ya tumelelo ya go tsena go wona a ka tšwela pele go bulelwa setšhaba.

Ye nngwe ya ditlhohlo tšeo re bilego le tšona ge sehla sa meletlo se batamela e bile pitlagano ye kgolo ka mellwaneng ya rena ya botseno bja ka nageng.

Se se se dirile gore batho ba bantši ba fetelwe ke baerase ye ge ba dutše ba emetše gore dipampiri tša bona di šongwe gomme go bile boima go netefatša gore dinyakwa tša maphelo tša go tsena ka mo Afrika Borwa di fihlelelwe, gomme batho ba bantši ba gorogile ka mo nageng ba se na le bohlatse bja diteko tša COVID-19.

Go fokotša go pitlagana ga batho le kotsi ye kgolo ya phetetšo, Kabinete e tšere sephetho sa gore mellwane ya botseno bja ka nageng ye e ka bago ye 20 yeo mo lebakeng le e butšwego e tla tswalelwa go fihla ka la 15 Dibokwane mabakeng a go tsena le go tšwa ka nageng ka kakaretšo.

Se se akaretša mafelo a mellaneng a botseno a tshela ao a šomišwago kudu, e lego la Beitbridge, Lebombo, Maseru Bridge, Oshoek, Ficksburg le Kopfontein.

Le ge go le bjale batho ba tla dumelelwa go tsena goba go tšwa ka nageng mabakeng a:

• go sepetša makhura a difatanaga, merwalo le dithoto,
• go fa tlhokomelo ya kalafo ya tšhoganetšo go bolwetši bjo bo ka feletšago ka lehu,
• go bowa ka mo nageng ga badudi ba Afrika Borwa, ga badudi ba sa ruri ba ka mo nageng goba ga batho bao ba nago le di-visa tša maleba,
• batseta,
• go sepela ga badudi ba dinaga tša ka ntle,
• banamedi ba ka mehla go tšwa ka dinageng tša boagišane bao ba tsenago sekolo ka Afrika Borwa.

Lenaneo ka botlalo la batho bao ba ka tsenago ka nageng mo lebakeng le le tla bewa ka gare ga melawana.

Go a hlokagala gore re tšwele pele ka magato a Legato la Temošo la boraro go fihla ge re feta seemo se sa diphetetšo tše diswa tša godimo ebile re na le bonnete bja gore lebelo la diphetetšo le fokotšegile ka fao go lekanego go re dumelela gore re nolofatše mellwane ya bjale ka polokego.

Ke rata go lebiša ditebogo tša ka go setšhaba sa sedumedi kudukudu ka thekgo le kwešišo yeo ba bilego le yona ge re le ka mo leubeng le.

Mekgatlo ya sedumedi ga se ya swanela fela ke go fokotša goba go beakanya leswa seemo sa go rapela le ditiro tše dingwe, gape ba file setšhaba keletšo, thekgo, mananeo a phepo le ka ditirelo tše dingwe tša leago.

Ka nako yeo batho ba hlokago thušo ya ditlabelo le ya semoya, ke maswabi ka nnete gore dikiletšo tša dikgobokano tša sedumedi le tše dingwe di swanetše go tšwela pele.

Dinyakišišo di laeditše dikotsi tše mmalwa tšeo di bakwago ke ditirelo tša sedumedi le dikgobokano tše dingwe. Tšona di akaretša dikotsi tše di amanago le mafelo ao a tswaletšwego, dihlopha tše dikgolo tša batho, go ba kgauswi le batho ba bangwe, go dula lebaka le letelele lefelong le tee, le go bolelela godimo le go opela.

Re tlo tšwela pele go boledišana le baetapele ba sedumedi mabapi le ka fao re ka fihlelelago bokaone dikganyogo tša batho ba rena ba bantši tša go rapela mmogo ka nepo ya go boloka maphelo.

Ka ge dikolo le dihlongwa tše dingwe tša thuto di itokišetša go thomiša ngwaga o moswa wa dithuto, go na le tlhobaboroko ye e kwešišegago maabpi le ge eba go bulwa ga dikolo go a hlokega ka nakong ya leuba la bobedi la diphetetšo.

NCCC e gare e sa boledišana ka ga taba ye, gomme re tla fana ka tlhahlo mabapi le se mo matšatšing ao a tlago.

Ge naga e boela mošomong ka morago ga maikhutšo a sehla sa meletlo, go bohlokwa gore mafelo ka moka a mošomo a tšwelapele go netefatša gore a ba le ditshepedišo tša polokego le gore di obamela ka maleba.

Mošomo wa rena wa bobedi ge re hloma leano la rena la go bušetša naga sekeng ke go fihlelela boiphemelomebeleng setšhabeng sa rena ka moka ka go tsenya tirišong lenaneo le legolo la moento wa thibelamalwetši.

Go dirwa ga dithibelabaerase tše mmalwa tšeo di šomago gabotse ke selo sa bohlokwa sa kgatelopele seo se kgotsofatšago kudu go tloga mola leuba le la lefase ka bophara le thomago.

Ka mehla re bolela gore thibelabaerase ye e šomago gabotse e tla fetoša seemo.

Dithibelabaerase di fa batho ba lefase mekgwa ya go laola leuba la coronavirus.

Motho yo a entwago o na le sebaka seo se fokotšegilego kudu sa gore a ka babja le go bolawa ke COVID-19.

Ge batho bao ba lekanego ba entilwe, re tla fihlelela seo se bitšwago ‘boiphemelobaeraseng bja setšhaba ka botlalo’ goba ‘boiphemelobaeraseng bja maga ka moka’.

Se ke ge batho ba bantši ka setšhabeng ba kgona go iphemela baeraseng ye ka nepo ya go fana ka tšhireletšo ye e sego thwii go bao ba sa kgonego go iphemela go bolwetši, gomme se se tla dira gore go phatlalala ga baerase go laolege.

Le ge e le gore maemo ao a nyakegago a gore re fihlelela boiphemelobaeraseng bja setšhaba bjang a sa tsebje, bašomi ba rena ba tša mahlale ba akanya gore go na le kgonagalo ya gore re tla fihlelela boiphemelobaeraseng bja setšhaba ge 67% ya setšhaba sa rena e kgona go iphemela baeraseng.

Se se bopa tekano ya batho bao ba ka bago ba 40 milione ka Afrika Borwa.

Re hlomile leanokakaretšo la moento leo le tlago re kgontšha go fihlelela dikarolo ka moka tša naga.

Lona le tla ba lesolo le legolo kudu leo le hlakahlakanego la dikgokagano leo le kilego la ka la bonwa ka mo nageng ya rena.

Le tlo ba le legolo kudu go feta lenaneokalafo la rena la HIV goba le go feta dikgetho tša rena tša bosetšhaba, tša diprofense le tša dipušoselegae mabapi le palo ya batho bao ba swanetšego go fihlelelwa mo nakong ye kopana.

Le tla nyaka gore makala ka moka a mmušo, makala ka moka a setšhaba le badudi ka moka ba naga ya rena ba kgathe tema ka mafolofolo.

Leano la rena le na le dikarolo tše mmalwa.

Karolo ya mathomo ya leano la rena ke go nyaka dilekano tšeo di lekanego tša dithibelabaerase gore re fihlelele maemo a boiphemelobaeraseng bja setšhaba ka botlalo.

Re gare re reka dithibelabaerase ka go diriša mafapha a mararo: ka go diriša lenaneo la COVAX la Mokgatlo wa Maphelo wa Lefase, ka go diriša lesolo la thibelabaerase la Mokgatlo wa Dinagakopano tša Afrika le ka go diriša mokgwa wa go rerišana thwii le batšweletši ba dithibelabaerase.

Ka ge ke begile peleng, Afrika Borwa ke karolo ya lenaneo la Lefase ka bophara la COVAX, leo go lona dinaga di šomišago methopo ya tšona go thekga tšweletšo ya dithibelabaerase ka nepo ya go netefatša gore dinaga ka moka di hwetša kabo ye e lekanego ya dithibelabaerase tšeo di šomago gabotse.

Re tla hwetša dilekanyo tša dithibelabaerase tša tekano ya 10% ya setšhaba sa rena ka go diriša lenaneo la COVAX.

Bjalo ka modulasetulo wa Mokgatlo wa Dinagakopano tša Afrika, re thomišitše go hlongwa ga Sehlophatšhomo sa Afrika sa Khwetšo ya Thibelabaerase ka nepo ya go hweletša khonthinente ye dilekanyo tša dithibelabaerase. Tšona di tla rekwa ka bontši gomme dinaga tša Afrika di tla kgona go otara dilekanyo tša dithibelabaerase go tšwa ka mothopong wo.

Go akanywa gore Afrika ka moka e tla hloka dilekanyo tše 1.5 pilione ka nepo ya gore e kgone go enta 60% ye e nepišitšwego ya setšhaba sa yona.

Ka go rerišana ka fao go tseneletšego le batšweletši ba dithibelabaerase, Sehlophatšhomo se dirile mošomo o mobotse wa go hweletša dinaga tša Afrika le khonthinente ye dithibelabaerase.

Mmušo wa Afrika Borwa le ona o rerišane thwii le batšweletši ba dithibelabaerase sebaka sa dikgwedi tšeo di fetago tše tshelela.

Ka lebaka la nyakego ye kgolo kudu ya dithibelabaerase tše le maatla a go reka ao dinaga tšeo di humilego di nago le ona, re šomiša mekgwa ka moka gore re hwetše dilekanyo tša dithibelamalwetši tše ntši ka pela ka fao re ka kgonago.

Le ge e le gore go na le ditherišano tše mmalwa tšeo di tshepišago le batšweletši ba mmalwa bao ba sa swanetšego go phethwa, mo lebakeng le re kgonne go hwetša dilekanyo tše 20 milione tšeo di tlago tlišwa fela ka seripagareng sa mathomo sa ngwaga wo.

Re tla dira ditsebišo go tšwela pele ge re phetha ditherišano tše le batšweletši ba dithibelabaerase.

Karolo ya bobedi ya leano la rena ke go tseba dihlopha tšeo di beilwego pele tšeo di swanetšego go entwa ge re se na go amogela dilekanyo tša dithibelabaerase ngwaga wo ka moka.

Go Kgato ya Mathomo, fao go tla bego go tlile sehlopha sa mathomo sa dithibelabaerase, re tla enta pele bašomi ba tša maphelo bao ba ka bago ba 1.2 milione bao ba šomago fao go lego balwetši .

Go Kgato ya Bobedi, ge go fihla dithibelabaerase tše dingwe tše dintši, re tla enta bašomi ba ditirelo tše bohlokwa ba go swana le barutiši, maphodisa, bašomi ba masepala le bašomi ba bangwe bao ba šomago fao go lego batho. Re tla bea gape pele batho bao ba šomago ka dihlongweng tša go swana le magae a batšofadi, madulo a lebakanyana a batho le dikgolegong, go batho bao ba nago le mengwaga ya ka godimo ga ye 60 le go batho ba bagolo bao ba nago le malwetši ao a bobamilego. Palomoka yeo re rulagantšego go e fihlelela mo kgatong ye ke ya batho bao ba ka bago ba dimilione tše16.

Ka go Kgato ya Boraro, fao go tla bego go na le kabo ye e oketšegilego go tšwa go batšweletši, re tla enta setšhaba seo se šetšego sa batho ba bagolo sa batho bao ba ka bago ba 22.5 milione.

Ka yona nako yeo re tla be re fihleletše maAfrika Borwa ao a ka bago a 40 milione, e lego seo se bonwago bjalo ka seemo sa boiphemelobaeraseng bja setšhaba ka botlalo.

Karolo ya boraro ya leano la rena ke go phatlalatša dithibelabaerase nageng ka bophara le go di enta batho bao ba hlaotšwego gore ba swanetše go di hwetša.

Re hlomile komitikgokaganyo ya bosetšhaba, yeo e kopanyago dikgoro tše bohlokwa tša mmušo, lekala la phraebete le batšeakarolo ba bangwe go hlokomela go tsenya tirišong ga leano la rena la bosetšhaba.

Re tla enta batho ka dipetlele, ka dikliniking, le ka go diriša mananeo a go ya setšhabeng le ka go diriša dikliniki tša go theta, le ka go diriša meago ya phraebete go swana le disetšering tša dingaka, dikhemeseng le mafelong a mošomo.

Re bile le ditherišano tše mmalwa le batšeakarolo mo dibekeng tše di sa tšwago go feta go netefatša gore go ba le lesolo la moento leo le kgokagantšwego leo le akaretšago mang le mang.

Tirišano ye e akaretšago bohle e hlomilwe magareng ga mmušo, ditlamo tša thušo ya kalafo le lekala la phraebete go thekga go hwetša, go thekga ka mašeleng le go phatlalatša dithibelabaerase.

Re bona tema ye bohlokwa ye e kgathwago ke mekgatlo ya bašomi, ke baetapele ba setšo le setšhaba sa sedumedi ka go phatlalatšeng ga tshedimošo mabapi le dithibelabaerase le go netefatša gore batho ka kakaretšo ba tšea karolo ka lenaneong la thibeladibaerase.

Re amogela go tsenya letsogo ka setšhaba sa badudi, dirutegi le ba bangwe go hlomeng ga leano la bosetšhaba leo le šomago gabotse, le ge e le gore go tsenya letsogo fao go bile le ditsholo go mmušo.

Re tsenya tirišong methopo ka botlalo le bokgoni bja naga ya rena go ba matsapa a tee ao a lebišitšwego go go dira gore dithibelabaerase di hwetšagale.

Tirišano ye, yeo e lego ye nngwe ya tše bohlokwa kudu tša mohuta wa tšona ye e sego ya ka ya bonwa, e bohlokwa ge re šoma mmogo go kopana ka tirišano go fenya ntwa kgahlanong le COVID-19.

Go sa na le batho ba bangwe ka mo nageng ya rena bao ba sa nyatšago mošomo wa dithibelabaerase, ebile go na le tshedimošo ye ntši ya maaka le dipolelo tša go hloka nnete tšeo di phatlalatšwago mabapi le dithibelabaerase tša COVID-19.

Le ge go le bjalo dithibelamalwetši kgale di šomišetšwa go fediša malwetši a go swana le sekobonyane le pholio. Bana ba entwa ka sewelo kgahlanong le malwetši a mantši a go swana le mauwe, mooko, gomme baeti gantši ba entwa kgahlanong le malwetši a go swana le letadikgolo.

Moento o mongwe le o mongwe wo o tlago šomišwa ka lenaneong la rena o tla swanelwa ke go dumelelwa ke Bolaodi bja Ditšweletšwa tša Maphelo bja Afrika Borwa, bjo bo dirišago maemo a tša maphelo ao a lekodišišitšwego kudu go netefatša polokego le go šoma gabotse ga seokobatši goba ga kalafo efe goba efe.

Leano la moento la Afrika Borwa le gare le a phethagatšwa.

Go a kwešišega ge ka moka ga rena re nyaka go tseba gore dithibelabaerase di tlo fihla neng.

Ge re šoma gore re hwetše kabo ya dilekanyo tšeo di lekanego kgabagareng ya nyakego ye kgolo lefaseng ka bophara, re tla dira se sengwe le se sengwe ka fao go kgonagalago go netefatša gore tshepedišo ye e hloka sephiri le gore tshedimošo ka mokla e a hwetšagala.

Ke ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go ba karolo ya lesolo le legolo le la go tsenya tirišong thibelabaerase ya coronavirus.

Le ge e le gore go tlo ba boima, gwa hlakahlakana le gape gwa fela go gakantšha, go bohlokwa gore re direng se re le mmogo, go direla naga ya rena le go phela gabotse ga batho ba rena.

Ge re sepela mmogo leetong la go fenya leuba la coronavirus, ga se ra swanela go lahlegelwa ke nyakego ya gore re šomeng ka tšhoganetšo le ka go tšea sephetho ka nepo ya go fediša dikgaruru tšeo banna ba di dirago kgahlanong le basadi le bana.

Dikgaruru tša bong le polao ya basadi (GBVF) ke leuba la naga ya rena la bobedi.

Maano a go tsenya tirišong ditsenogare tša phetošo ya leago le maitshwaro a a bonagala.

Go fa mohlala, mmušo o dirišane le mekgatlo ya baagi go lemoša baotledi ba dithekisi le dimašale tša direnkeng tša dithekisi ka ga temogo ya tša bong, ka ga maitshwaro go tša bong, kgatelelo ya banna go basadi le GBVF ka maitapišong a go fetoša maitshwaro a batho.

Ka mohlaleng o mongwe, mekgatlo ya sedumedi e hlomile lesolo la go lemoša baetapele ba sedumedi ka ga setlogo sa kgatelelo ya banna go basadi, ka ga dikgaruru tša bong (GBV) le dikereke. Se se akaretša lenaneo leo baetapele ba ba hlahlwago mabapi le go homotša batšwasehlabelo ba GBV nako le nako ge ba bega ditiragalo tše go fihla ge ba romelwa go ya go hwetša ditirelo tše dingwe go tšela pele. Badirelatumelo le bona ba hlwahlwa mabapi le go thekga basadi ka tshepedišo ya kgorotsheko.

Matsapa a gare a a dirwa ka nepo ya go thekga maatlafatšo ya basadi ekonoming ka mo nakong ye ya COVID-19. Se se akaretša go hlahla bommakgwebo gore ba kgone go hwetša dibaka tša borekedi bja ditirelo tša setšhaba.

Go fediša tlaišo ka mešomong, Afrika Borwa e gare e fetoša Kwano ya Mokgatlo wa Bašomi wa Boditšhabatšhaba (ILO) ye e bitšwago Convention 190, yeo e hlomago maemo a lefaseng ka bophara a tšhireletšo ya basadi le dihlopha tše dingwe tše di lego kotsing ka lefaseng la mošomo.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Lebaka leo le nyakilego go ba seripagare sa ngwaga le fetile go tloga mola ke boledišanago le lena ka ga leuba la coronavirus leo le hlasetšego setšhaba sa rena.

Ke boletše gore leuba la coronavirus le šoro kudu ebile le na le tshenyo kudu go feta mauba ka moka ao re itemogetšego ona mo nakong ye e fetilego.

Bjale mo lebakeng le re gare ga leuba le.

Ga re tsebe gore le tlo tšea lebaka le lekaakang goba gore le tlo mpefala kudu bjang.

Eupša re tseba seo re swanetšego go se dira go fokotša leuba le.

Re tseba seo re swanetšego go se dira go itšhireletša le go šireletša ba re lego kgauswi le bona.

Re tseba seo re swanetšego go se dira – bjalo ka setšhaba, bjalo ka khonthinente le bjalo ka setšhaba sa lefase ka bophara – go fenya leuba le.

Re swanetše go tšea kgato re na le maikemišetšo ao a swanago, re kwešiša gore seo yo mongwe le yo mongwe wa rena a se dirago se bohlokwa go rena, go malapa a rena, go metse ya rena le go setšhaba sa rena.

Ge re ka šoma mmogo go swana le ge re dirile mo dikgweding tše ntši tše fetilego, ge re ka tšwetša pele sephetho sa rena seo re se tšerego, re tla fihlelela ngwaga o moswa wo ka moka ga rena re tlogago re holofela go ba le ona.

Re tla hwetša khutšo, khomotšo, kimollo le maphelo a makaone ao ka moka ga rena re a nyakago.

Re tla aga leswa maphelo a rena le setšhaba sa rena.

A Modimo a tšwele pele go hlogonolofatša Afrika Borwa le go šireletša batho ba yona.

Ke a leboga.