Tshitatamennde tsha Muṱangano wa Khabinethe wa ḽa 21 Fulwi 2023
A. Mafhungo a zwino kha shango
1. Themendelo dza Khomishini ya Ṱhoḓisiso ya zwa Vhulamukanyi kha Mavharivhari a zwa u Dzhenelela ha Vhathu vha Nnḓa kha Ndaulo ya Muvhuso, Zwiito zwa Vhuaḓa na Vhufhura kha Sekithara dza Muvhuso, hu tshi katelwa na kha Zwiimiswa zwa Muvhuso
1.1. U swika zwino nga ḽa 22 Fulwi 2023, ho no fhela ṅwaha u bva tshe Phresidennde vha ṱanganedza muvhigo wa u fhedzisela wa Khomishini ya Ṱhoḓisiso ya zwa Vhulamukanyi ya nga ha Mavharivhari a zwa u Dzhenelela ha Vhathu vha Nnḓa kha Ndaulo ya Muvhuso, Zwiito zwa Vhuaḓa na Vhufhura kha Sekithara dza Muvhuso, hu tshi katelwa na kha Zwiimiswa zwa Muvhuso.
1.2. Nga ṅwedzi wa Tshimedzi 2022, Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho ṋetshedza pulane ya muvhuso ya maitele ane a ḓo tevhedzwa musi hu tshi tea u tevhedzwa themendelo dza Khomishini ngei Phalamenndeni. Khabinethe yo lindela u ṱanganedza muvhigo wa nga ha maitele a u thoma u tevhedzwa ha themendelo dza Khomishini.
2. Thendelano ya Maitele na shango ḽa France kha zwa u engedza maanḓa a Yunithi ya Vhuṱoḓisisi yo Khetheaho (SIU)
2.1. Afrika Tshipembe, ḽo imelwa nga Minisṱa wa zwa Vhulamukanyi na Tshumelo dza Ndulamiso, Vho Ronald Lamola, na shango ḽa France, ḽo imelwa nga Minisṱa wa Europe na wa Mafhungo a Nnḓa, Vho Catherine Colonna, vho saina thendelano ya maitele a tshumisano ine ya ḓo engedza maanḓa a SIU.
2.2. Tshumisano iyi i dovha hafhu ya maanḓafhadza SIU kha zwa vhuṱoḓisisi ha thekhinoḽodzhi ya didzhithaḽa, u lwa na vhugevhenga ha zwa masheleni khathihi na zwikili zwa vhusaukanyi.
2.3. Tshumisano iyo i ḓo ita uri hu thomiwe ha Akhademi ya U lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa ngei Pretoria. Akhademi iyi i ḓo shumela miraḓo ya SIU, maṅwe mazhendedzi a u thivhela Zwiito zwa Vhuaḓa na vhukombetshedzi ha mulayo kha mivhuso ya mashango ane a vha miraḓo ya Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC), mashango ane a vha miraḓo ya Mulanganelo na ane a si vhe miraḓo ya Mulanganelo.
2.4. U maanḓafhadzwa uhu huswa hu ḓo khwaṱhisa vhukuma vhukoni ha shango kha u fhindula mafhungo a bvaho kha Khomishini ya zwa u Dzhenelela ha Vhathu vha Nnḓa kha Ndaulo ya Muvhuso.
3. Madalo a Tshumisano yo Ṱanganelaho nga Minisṱa Muhulwane wa shango ḽa Netherlands na ḽa Denmark
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza tshumisano vhukati ha Phresidennde Vho Ramaphosa, Minisṱa Muhulwane Vho Mark Rutte vha shango ḽa Netherlands na Minisṱa Muhulwane Vho Mette Frederiksen vha shango ḽa Denmark, nga tshifhinga tsha madalo a tshumisano yo ṱanganelaho ngei ḓoroboni ya Pretoria kha ino vhege. Madalo a aya a tshumisano yo ṱanganelaho o vha one a u tou thoma a lushaka ulwu kha shango ḽashu.
3.2. Uvhu vhushaka ha zwa ikonomi vhukati ha mashango aya mararu vhu tou vha tsumbo ya vhushaka vhu bvaho kule vhukuma vhukati ha shongo ḽa Afrika Tshipembe na mashango aya mavhili a Mbumbano ya Yuropa he ha sumbedza thikhedzo khulwane kha madzangano a vhulwelambofholowo a Afrika Tshipembe khathihi na kha nndwa ya u lwa na Muvhuso wa Tshiṱalula.
3.3. Nga tshifhinga tsha madalo aya a mushumo, Afrika Tshipembe ḽo saina Memorandamu wa Thendelano (MoU) na mashango aya mavhili u itela tshumisano kha masia a zwa gesemaḓi dala khathihi na vhushumisani kha zwa fulufulu.
3.4. Khamphani na zwiimiswa u bva kha aya mashango mararu zwo ita nḓivhadzo ya vhubindudzi na vhushumisani, zwi tshi katela vhuḓikumedzeli ha vhubindudzi ha masheleni a swikaho biḽioni nthihi ya doḽara ya Amerika hu u itela u thomiwa ha Tshikwama tsha SA-H2 tsha u ḓo kunga vhabindudzi kha vhubindudzi ha zwa gesemaḓi dala.
3.5. Tshikwama tsha Themamveledziso tsha Muvhuso tsha zwa Maḓi na Fulufulu: Tshiimiswa tsha Vhubindudzi tsha Dzitshaka (Invest International) tshi khou lavhelela u thoma tshikwama tsha masheleni a ndambedzo tsha nyingapfuma i re fhasi tshoṱhe tsha masheleni a swikaho 300 miḽioni Euros khathihi na 100 miḽioni Euros ya magavhelo zwine zwa ḓo thusa Afrika Tshipembe kha themamveledziso ya nḓisedzo ya maḓi na fulufulu.
4. Ndingedzo dza u bveledza Mulalo nga Mashango a dzhango ḽa Afrika
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza maambiwa nga Phresidennde Vho Ramaphosa nga ha Ndingedzo dza u bveledza Mulalo nga mashango a dzhango ḽa Afrika dza zwenezwino dze dza vha dzo livhiswa kha shango ḽa Ukraine na ḽa Russia he Phresidennde vha shela mulenzhe khathihi na vharangaphanḓa na vhaimeli vha mivhuso ya mashango a ngaho Senegal, Comoros, Zambia, Egypt, Congo-Brazzaville, na Uganda. Mushumo uyu wo swikela tshiimo tsha maitele a shango ḽa Afrika Tshipembe tsha u ḓiimisa na u sa dzhia sia khathihi na vhuḓikumedzeli ha shango kha tsheo ya u fhelisa nndwa nga nḓila ya mulalo.
4.2. Khabinethe yo dzhiela nṱha zwa uri Phresidennde Vho Volodymyr Zelensky vha shango ḽa Ukraine na Phresidennde Vho Vladimir Putin vha shango ḽa Russia vho ṱanganedza maga o ṱahiswaho na vhuḓiimiseli ha ndingedzo dza Mashango a Afrika he vha fhedza vha khou fara nyambedzano na vharangaphanḓa vha Afrika nga ha mafhungo o ṱahiswaho ane a swikisa kha tsheo dza u tandulula nndwa nga nḓila ya mulalo.
4.3. Mushumo uyu wo khwaṱhisedza ṱhoḓea ya u imisa nndwa uri hu ḓo kona u thomiwa na nyambedzano nga u ṱavhanya, hu humiselwe murahu vhana vhe vha dzhiwa kha shango ḽa Ukraine nga khani, u vhofhololwa ha vhafariwa vho farwaho tshifhingani tsha nndwa khathihi na u bveledza nḓila dza khwiṋe dza u tshimbidza tshumelo dza zwa vhuthusavhathu.
4.4. Khabinethe yo ṱanganedza ndivhuwo dzo sumbedzwaho nga vharangaphanḓa vha ḽifhasi nga ha ndeme ya Maga a zwa Mulalo o ṱahiswaho nga Vharangaphanḓa vha Afrika zwo livhiswa kha u wana thandululo ya mulalo ya u fhelisa khuḓano sa zwe zwa ambiwa nga Minisṱa Muhulwane wa shango ḽa Denmark na ḽa Netherlands, khathihi na Minisṱa wa zwa Mashangoḓavha wa shango ḽa France na vhaṅwevho.
4.5. Musi ho sedzwa mushumo wa zwa u bveledza mulalo, Afrika Tshipembe ḽi ḓo dzhenela mushumo wa Guvhangano ḽa African Union-Russia fhaḽa ḓoroboni ya Moscow nga ṅwedzi wa Fulwana, ho sedzwa na uri muvhuso washu u ḓo dovha hafhu wa shumisa tshikhala itshi kha u vha na nyambedzano na shango ḽa Russia nga ha mafhungo e Phresidennde idzi mbili dza ḓidzhenisa khao u itela u ṋetshedza mihumbulo yavho.
4.6. Mueletshedzi wa zwa Tsireledzo wa Lushaka wa Phresidennde Vho Ramaphosa, Phrofesa Vho Fholisani Sydney Mufamadi, vha ḓo dzhenela Guvhangano ḽa zwa Mulalo, ḽo vhidzwaho nga Phresidennde Vho Zelenksy, ḽine ḽa ḓo farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Copenhagen, kha ḽa Denmark, nga ṅwedzi wa Ṱhangule.
4.7. Malugana na bupo ḽe ḽa endedza vhaimeli vha zwa nyanḓadzamafhungo na vhashumi vha tsireledzo vha Phresidennde wa ḽa Afrika Tshipembe musi vha tshi khou ya Poland na u livha Ukraine na Russia, Khabinethe yo dzhiela nṱha zwithu zwi songo dzulaho nga ngona zwe zwa bvelela musi bupo iḽi tshi kavha fhaḽa ḓoroboni ya Warsaw, kha ḽa Poland.
4.8. Khabinethe yo dzhiela nṱha uri Muhasho wa zwa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano u ḓo bvela phanḓa na nyambedzano nga ha mafhungo o bvelelaho nga nḓila yo teaho nahone i vhuedzaho.
5. Mafhungo a zwa mbambadzo
5.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha zwa uri mbalombalo dza zwa mbambadzo dza zwenezwino dzo bviswaho nga Muhasho wa zwa Mbambadzo, Nḓowetshumo na Mbambe dzo sumbedza uri zwivhambadzelwannḓa zwa ḽa Afrika Tshipembe zwo rumelwaho kha ḽa China zwo vhuedza masheleni a swikaho 33 biḽioni US$ nga ṅwaha wa 2022, he zwa fhira kavhili tshikalo tsha zwa shango ḽa Germany ḽine ḽa vha mushumisani muhulwane a tevhelaho kha zwa mbambadzo na shango ḽashu.
5.2. Nga u tou angaredza, mbambadzo vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa China yo engedzea nga 30% u bva kha 44 biḽioni US$ nga ṅwaha wa 2018 ya gonyela nṱha kha 57 biḽioni US$ mafheloni a ṅwaha wa 2022. U bva ṅwaha wa 2018 u swika wa 2022, ho rekhodiwa 10% ya phimo ya vhukati ya nyaluwo ya ṅwaha kha zwivhambadzelwannḓa khathihi na 4.5% ya zwiṱunḓwa. Afrika Tshipembe ḽi na mbambadzo khulwane yavhuḓi kha miṅwaha miṱanu yo fhiraho.
6. Fulufulu
6.1. Khabinethe yo ṱanganedza thendelano ine shango ḽa Mozambique ḽa ḓo ṋetshedza Afrika Tshipembe muḓagasi wa 100 megawatsi (MW) kha miṅwedzi miraru i ḓaho musi ho sainiwa Thendelano ya Thengo ya Muḓagasi. Kha miṅwedzi miraru u ya kha ya 12, Afrika Tshipembe ḽi ḓo vha ḽi tshi khou wana muḓagasi wa u swika kha 1 000 MW u bva kha ḽa Mozambique.
6.2. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza u khwinisea hune ha khou vhonala kha vhubveledzi ha muḓagasi wa Eskom he ha vha na khonadzeo ya u bveledzwa ha fulufulu ḽi swikaho 60% kha giridi nga u angaredza (EAF).
6.3. Khabinethe i khou livhisa ndivhuwo dzayo kha vhathu vha Afrika Tshipembe nge vha shela mulenzhe kha zwa u fhungudza ṱhoḓea ya muḓagasi, zwe zwa ita uri Eskom i kone u fhungudza tshoṱhe maitele a zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana. U vhulunga muḓagasi ndi vhuḓifhinduleli ha nnyi na nnyi nahone ndi zwithu zwine zwa ri vhuedza roṱhe.
6.4. Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndivhuwo kha ndambedzo ye ya ṋetshedzwa Afrika Tshipembe nga shango ḽa China ya u thusa kha zwishumiswa zwa vhubveledzi ha muḓagasi muṱuku na wa shishi i swikaho R167 miḽioni. Pulane ya u thoma u shuma i khou bveledzwa u itela u vhona uri zwishumiswa zwoṱhe zwo ṋetshedzwaho zwi thome u dzheniswa kha zwiimiswa zwa muvhuso, hune zwa ḓo thusa uri zwiimiswa izwo zwi sa kwamee nga zwa dzi nṱha dza zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana. Vhuṱambo ha u ṋetshedzwa lwa tshiofisi vhu ḓo farwa musi thundu iyo yo no wana thendelo ya u ṱanganedzwa nga vha Maanḓalanga a Ndangulo ya Mikaṋo a Afrika Tshipembe.
7. Maḓi
7.1. Khabinethe yo ṱanganedza manweledzo a phindulo dzi bvaho kha vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili nga ha khaedu dzi re hone shangoni dza maḓi na vhuthathatshili.
7.2. Manweledzo aya o sumbedzisa nga ha u ṱavhanyisa thandela dza zwiko zwa maḓi a bvaho fhasi mavuni dzine dza fana na:
7.2.1. U fhaṱwa ha Luṱa lwa 2 lwa Thandela ya Maḓi ya Lesotho Highlands ya masheleni a swikaho R40 biḽioni ine ya ḓo thusa nga nḓisedzo ya maḓi kha vunḓu ḽa Gauteng na maṅwe mavunḓu a nga tsini. Mushumo uyo u ḓo fhela nga ṅwaha wa 2027.
7.2.2. Luṱa lwa 2 lwa Thandela ya Mokolo Crocodile Water Augmentation ya masheleni a swikaho R4 biḽioni ngei vunḓuni ḽa Devhula Vhukovhela na Limpopo. Hu khou kuvhanganywa masheleni u itela u fhaṱa luṅwe luṱa luswa hune thandela ya ḓo thoma u fhaṱiwa nga ṅwedzi wa Shundunthule 2024, ho lavhelelwa uri hu ḓo fhela u fhaṱiwa tshoṱhe nga ṅwaha wa 2030.
7.2.3. Nga kha vhushumisani vhukati ha muvhuso na sekithara ya zwa migodi, hu khou fhaṱiwa Thandela ya Mveledziso ya Zwiko zwa Maḓi ya masheleni a swikaho R24 biḽioni fhaḽa Olifants River vunḓuni ḽa Limpopo, ine ya khou lavhelelwa u fhela tshoṱhe nga ṅwaha wa 2030.
7.2.4. Nga kha vhushumisani vhu no fana na honoho na vha migodi ngei Devhula ha Kapa, hu ḓo thoma u fhaṱwa Thandela ya Vaal Gamagara u no ṅwaha u tshi ya mafheloni ya masheleni a swikaho R10 biḽioni hune ya khou lavhelelwa u fhela nga ṅwaha wa 2030.
7.2.5. Mushumo wa u fhaṱa wo thoma uno ṅwedzi wa Fulwi 2023, kha Thandela ya Groot Letaba Water Augmentation ya masheleni a swikaho R500 miḽioni ngei vunḓuni ḽa Limpopo, ine ya katela na zwa u engedzwa ha Damu ḽa Tzaneen. Mushumo wa thandela iyi u ḓo fhela nga ṅwaha wa 2025.
7.2.6. Ngei Vhukovhela ha Kapa, mushumo wa u fhatwa ha thandela ya Tshikimu tsha Voëlvlei Augmentation tsha masheleni a swikahao R1,2 biḽioni u ḓo thoma nga ṅwaha wa 2024, hune thandela iyo ya khou lavhelelwa u fhela nga ṅwawa wa 2026.
7.3. Thandela hedzi ndi dzine dza ḓo ita uri hu kone u vha na nḓisedzo ya maḓi kha lushaka nahone kha thandela hedzi hu ḓo tholwa vhathu vha zwigidi, mabindu a re tsini na fhethu hune ha khou fhaṱwa a ḓo vhuelwa nga kha u renga hune ha ḓo itwa nga vhashumi na vhorakhonṱiraka, nahone themamveledziso yo khwiniswaho i ḓo vhuedza ikonomi yapo.
8. U rwela ṱari Tshiimiswa tsha South African Isotope (SAIF)
8.1. Khabinethe yo ṱanganedza vhushumisani vhukati ha Muhasho wa Saintsi na Vhurangeli na IThemba LABS, he ha vha na u vulwa ha SAIF, tshishumiswa tsha maimo a nṱha tshine tsha fhindula khaedu dzi no khou hulela dza vhulwadze ha khentsara sa vhuṅwe ha vhulwadze vhune ha khou vhanga mpfu nnzhi. Tshiimiswa itshi tshi ḓo ita ṱhoḓisiso na vhugudisi ha maimo a nṱha khathihi na u engedza maanḓa a vhubveledzi ha radioisotopes. Dzilafho ḽa Radioisotope ḽi sedza kha sele dzi re na khentsara ha tou vha na u kwamea nyana ha sele dzi re na mutakalo dzine dza vha dzi nga tsini.
8.2. Zwa zwino vhathu vha lwalaho vha Afrika Tshipembe vha henefha kha tshivhalo tshi swikaho 5 000 kha ṅwaha vha a vhuelwa nga nḓisedzo hei, nahone hu khou lavhelelwa uri tshivhalo itshi tshi nga engedzea u bva kha 5 tsha ya kha 7, nga kha u engedzea tshoṱhe ha vhuhulu ha khaphasithi ya vhubveledzi nga kha SAIF na u vha hone ha zwishumiswa zwiswa zwa isotopes.
9. U tendelwa ha Khwiniso ya Mulayotibe wa Postbank Limited
9.1. Khabinethe yo ṱanganedza u tendelwa ha Khwiniso ya Mulayotibe wa Postbank Limited nga Phalamennde (ya Buthano ḽa Lushaka na Khoro ya Lushaka ya Mavunḓu), zwe zwa vula nḓila ya u ita uri hu kone u vha na bannga ya muvhuso.
9.2. Mulayotibe uyu u amba nga ha khombo dzine zwa zwino dzi ṱumana na tshivhumbeo tsha Postbank, u khwinisa muhanga wa vhulangi na muvhigo u itela u ḓo thoma khamphani ntswa ine ya do fara mikovhe na vhulanguli ha Postbank.
9.3. Khabinethe i ḓo lindela Phresidennde vha tshi u saina uri u vhe mulayo zwine wa ḓo konisa uri Postbank i kone u redzhisiṱariwa sa Bank Controlling Company.
10. U maanḓafhadza Vhaswa
10.1. Khabinethe yo livhuwa vhathu vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe nge vha dzhenela kha vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhaswa nga ḽa 16 Fulwi 2023 fhasi ha ṱhero ine ya ri: “U engedza mbofholowo ya ikonomi kha vhaswa hu tshi itelwa vhumatshelo ho khwaṱhaho”.
10.2. Khabinethe yo ṱanganedza u rwela ṱari ha Basi Thendeleki dza zwa U tholwa Muvhusoni dza maimo a nṱha nga vha Muhasho wa Pfunzo dza Mutheo, Pfunzo dza Nṱha, Saintsi na Vhutumbuli, na zwa Mishumo na u Tholwa, vho ṱanganelana na vha Mbekanyamaushumo ya Pfunzo yo livhiswaho kha zwa U tholea ha vhathu ya Mbumbano ya Yuropa (European Union's Education for Employability programme). Mabasi aya a zwikhala izwi a tshimbila a tshi ya kha vhupo ho fhambanaho ha kule u itela u thusa vhagudiswa na vhaṱoḓi vha mishumo kha lwendo lwavho lwa u ṱodana na mishumo nga u vhambedza nungo na vhukoni kha mishumo i re hone na zwikhala zwa mushumo.
10.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza maga o dzhiwaho nga vha Muhasho wa Vhulimi, Mbuyedzedzo ya Mavu na Mveledziso ya Mahayani kha zwa u tikedza vhaswa uri vha shele mulenzhe kha sekithara dza vhulimi kha mbuyedzedzo ya vhupo ha nnyi na nnyi hu fanaho na fhaḽa Marapyane-Bakgatla Primary Cooperative. Tshumisano iyi yo sika mishumo i fhiraho 100 afho kusini kwa havho nahone vhaswa avha ndi vhalimi vha zwiliṅwa zwa thoro na mulivhaḓuvha.
11. U Shuma kha Mbekanyamushumo dza zwa Mulilo
11.1. Khabinethe i khou fhululedza vhorazwidzimamulilo vha Afrika Tshipembe vha 400 vhe vha rumelwa kha ḽa Canada u thusa u phulusa matshilo, miḓi, mabindu na zwimela; kha Vunḓu ḽa Alberta ngei kha ḽa Canada.
11.2. Uho u ruṅwa ha vhorazwidzimamulilo avho kha u no ṅwaha wa 2023, ho vha u fhindula khumbelo ya shishi yo ṱahiswaho nga vha Senthara ya Canadian Inter-agency Forest Fire. Ṱhanganelano iyi ya vhuṱanu ya vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Canada i tou vha vhuṱanzi ha vhushaka ho khwaṱhaho vhukuma vhune ha vha hone vhukati ha mashango aya mavhili, zwenezwo u shela mulenzhe ha ḽa Africa Tshipembe kha u tsireledza mupo washu, zwi sa ambi uri ndi kha tshipiḓa tsha ḽifhasi tshifhio tsho kwameaho nga tshutshedzo dza zwa mupo.
12. Mitambo ya Tshilimo ya Dzioḽimpiki dzo Khetheaho dza Ḽifhasi
12.1. Thimu ya Afrika Tshipembe (Team SA) i khou bvela phanḓa na u fhefheḓisa fulaga kha Mitambo ya Tshilimo ya Dzioḽimpiki dzo Khetheaho dza Ḽifhasi dza ṅwaha wa 2023 ya Special Olympics World Summer ngei ḓoroboni ya Berlin, kha ḽa Germany, u bva nga ḽa 17 u swika ḽa 25 Fulwi 2023. Thimu ya Afrika Tshipembe yo vhumbwa nga vhoramitambo vha 64 na vhagudisi vha 21 vhane vha khou ṱaṱisana na vhoramitambo vha 7 000 vha bvaho kha mashango a swikaho 180 a lifhasini ḽoṱhe. Vha imela lushaka lwashu nga nḓila ya maṱhakheni nahone vha tou vha tsumbo ya maanda a vhuḓikumedzeli ha vhathu.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Khwaṱhisedzo ya Afrika Tshipembe ya Luxembourg Protocol kha zwa Buthano ḽa Dzangalelo ḽa Dzitshaka kha Zwishumiswa Thendeleki nga ha Mafhungo a Kwamanaho na zwa Railway Rolling Stock
1.1. Khabinethe yo tendela na u khwaṱhisedza ṋetshedzo ya Luxembourg Rail Protocol Phaḽamenndeni uri i khwaṱhisedzwe. Luxembourg Rail Protocol i susumedza nyaluwo ya ikonomi nga u ṱuṱuwedza zwa u ṋetshedzwa ha masheleni kha sekithara ya phuraivete kha nḓowetshumo ya zwiporo.
1.2. Luxembourg Rail Protocol ndi mvelelo dza mvelaphanḓa dza Buthano ḽa Dorobo ya Kapa ḽa Dzangalelo ḽa Dzitshaka kha Zwishumiswa Thendeleki ḽe ḽa farwa nga ṅwaha wa 2007. Afrika Tshipembe ḽo saina maitele aya nga ṅwaha wa 2022, sa tsumbo ya u sumbedza u ḓiimisela ha shango kha zwa mvusuluso ya zwiporo.
C. U THOLWA
U tholwa hu ḓo khunyeledzwa lwa tshoṱhe nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
1. Vho Evert Potgieter sa Muofisiri Muhulwane wa Masheleni wa zwa Maanḓalanga a zwa Ndaulo ya Vhashumi vha zwa Thundu.
2. Vho Sandile Psychology Mkhize sa Muofisiri Muhulwane wa Magalies Water (ndi nyengedzedzo ya khonṱiraka).
3. Miraḓo ya Khoro ya Ṱhoḓisiso ya zwa Vhulimi:
(a) Mufumakadzi Vho Joyene Isaacs (vho tou dovha hafhu vha tholwa);
(b) Dokotela Vho Poncho Mokaila (vho tou dovha hafhu vha tholwa);
(c) Dokotela Vho Jonty Tshipa;
(d) Vho Neo Harrison Masithela;
(e) Mufumakadzi Vho Clarinda Elizabeth Simpson;
(f) Dokotela Vho Hilke Maartens;
(g) Vho Goodman Gcaba (vho tou dovha hafhu vha tholwa);
(h) Dokotela Vho Troy Govender;
(i) Dokotela Vho Konanani Liphadzi (vho tou dovha hafhu vha tholwa);
(j) Dokotela Vho Pieter Naude Malan (vho tou dovha hafhu vha tholwa); na
(k) Dokotela Vho Owen Horwood.
4. U vala zwikhala zwa mushumo kha Zhendedzi ḽa zwa Vhuendi ha Badani Mikaṋoni:
(a) Mufumakadzi Vho Bukeka Mahlutshana; na
(b) Vho Leroy Nsibande.
5. U vala zwikhala zwa mushumo kha zwa Maanḓalanga a Zwa Vhufhufhi Afrika Tshipembe:
(a) Muimeleli Vho Mpati Lebakeng; na
(b) Vho Tshepo Peege.
D. Milayotibe
1. Mvetamveto ya Mulayotibe wa Mbingano wa ṅwaha wa 2022
1.1. Khabinethe yo tendela u anḓadzwa ha Mvatomveto ya Mulayotibe wa Mbingano wa ṅwaha wa 2022 u itela u pfa mihumbulo ya lushaka.
1.2. Mulayotibe uyu u khwaṱhisedza Nḓivhadzamulayotibe ya nga ha Mbingano fhano Afrika Tshipembe, ye ya tendelwa nga Khabinethe nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2022. Mulayotibe u maanḓafhadza Muhasho wa zwa Muno uri u bveledze Mulayo wa Mbingano Nthihi kha shango.
1.3. Mulayotibe u ṱoḓa u ita uri mbingano dzoṱhe dzi itwe hu tshi tevhelwa maitele a ndinganyiso, hu si na khethululo khathihi na u ṱhonifha tshirunzi tsha muthu sa zwe zwa sumbedziswa kha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996.
1.4. Iyi mvetamveto ya mulayotibe i tendela vhathu vha Afrika Tshipembe na vhadzulapo vha mbeu ifhio na ifhio hu tshi katelwa na zwa vhurereli na mvelele, u ita mulanga u re mulayoni u tevhedzaho maitele a zwa ndayotewa.
1.5. Mulayotibe u sumbedza maga a u thivhela milanga i ngaho ya mbingano dza vhana na iyo i itwaho hu si na muṅwe muraḓo.
2. Mulayotibe wa Zhendedzi ḽa Themamveledziso ya Zwiko zwa Maḓi a Lushaka (NWRIA) wa ṅwaha wa 2022
2.1. Khabinethe yo tendela u rumelwa ha mvetamveto ya mulayotibe wa NWRIA ngei phalamenndeni. Mulayotibe uyu u khou gwa uri hu thomiwe NWRIA uri i vhe yone ine ya vha na ndangulo kha zwa vhupulani, masheleni na mveledziso ya themamveledziso ya maḓi kha shango. I ḓo dovha hafhu ya ita mishumo ya zwa ndondolo kha themamveledziso ya zwiko zwine ra vha nazwo zwa maḓi.
2.2. Zhendedzi ḽi ḓo vhona uri hu vhe na vhudziki, ndinganyo na nḓisedzo ya maḓi i fhulufheleaho zwi tshi yelana na pfanelo dza ndayotewa dza tswikelo ya maḓi na vhupo havhuḓi ha mutakalo. Ḽi ḓo dzhiwa sa Tshiimiswa tsha Muvhuso nga fhasi ha Sheduḽu 2 kha Mulayo wa Ndaulo ya Masheleni a Muvhuso, wa ṅwaha wa 1999 (Mulayo 1 wa 1999). Zhendedzi iḽi ḽi ḓo dzhia mishumo ine zwazwino ya khou itwa nga vha Maanḓalanga a Thanele ya Trans-Caledon.
3. Mulayotibe wa Khwiniso ya Ṱhalano wa ṅwaha wa 2023
3.1. Khabinethe yo tendela u rumelwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa Khwiniso ya ṱhalano wa ṅwaha wa 2023 ngei Phalamenndeni.
3.2. Mulayotibe uyu u khwinisa Mulayo wa Ṱhalano, wa ṅwaha wa 1979 (Mulayo 70 wa 1979) u itela u ṋetshedza maitele a u tsireledza ndondolo ya vhana vha unḓwaho vhe vha bebwa kha mbingano dza Tshimosileme. Khwiniso idzi dzi dovha hafhu dza tea u shumiswa kha zwa u avhelwa ha thundu nga huswa musi mbingano ya Tshimosilemu yo fhaladzwa; u shuma kha zwa mbuelo dza mulaifa kha mbingano ya Tshimosilemu.
3.3. Nga ṅwedzi wa Fulwi 2022, Khothe ya zwa Ndayotewa yo wana uri Mulayo wa Ṱhalano zwazwino a u elani na ndayotewa sa izwi u sa kateli mafhungo a mbingano dza Tshimosilemu. Khothe yo wana uri khethekanyo ya Mulayo wa Ṱhalano a i ngo tevhedza ndayotewa ngauri u khethulula vhana vha vhabebi vho malanaho na avho vha vhabebi vha songo malanaho.
4. Mulayotibe wa Khwiniso wa Tshikwama tsha Tshumisano ya Dzitshaka na u Vusuluswa ha Afrika (ARF)
4.1. Khabinete yo tendela u anḓadzwa ha Mvetamveto ya Mulayotibe wa Khwiniso wa ARF u itela u pfa mihumbulo ya lushaka. Ndivho ya mulayotibe uyu ndi u khwinisa Mulayo wa ARF (Mulayo 51 wa ṅwaha wa 2000). Khwiniso iyi i ḓo amba uri ARF zwazwino i vho ḓo thoma u vhidzwa sa Zhendedzi ḽa Vhushumisani ḽa Mveledziso ḽa Afrika Tshipembe. Zhendedzi ḽi ḓo shuma sa tshishumiswa tsha u langa, u tikedza na u tshimbidza thusedzo na tshumisano ya mveledziso dzi no khou khunyeledzwa dza Afrika Tshipembe.
4.2. ARF ndi ya vhuṱhogwa vhukuma kha u bveledza dzangalelo na ndeme dza lushaka dza ḽa Afrika Tshipembe, u vusuluswa ha Afrika na u bveledza shango ḽavhuḓi kha vhathu vhoṱhe.
4.3. ARF i dovha hafhu ya vha ya ndeme kha ḽa Afrika Tshipembe sa izwi i tshi ṱuṱuwedza tshumisano vhukati ha shango ḽashu na maṅwe mashango, nga maanḓa mashango a Afrika, nga kha u bveledza demokirasi, vhuvhusi havhuḓi, u thivhela na thandululo ya khuḓano, tshumisano na mveledziso ya ikonomi ya matshilisano, thusedzo ya zwa vhuthusavhathu khathihi na mveledziso ya zwa vhashumi.
5. Maswamaswa nga ha u khethwa hafhu ha ḽa Afrika Tshipembe uri ḽi shume sa Muraḓo wa Khoro ya Dzangano ḽa zwa Vhufhufhi ḽa Dzitshaka
5.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha u khethwa hafhu ha ḽa Afrika Tshipembe uri ḽi shume sa Muraḓo wa Khoro ya Dzangano ḽa zwa Vhufhufhi ḽa Dzitshaka.
F. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1 Ṅwedzi wa Vho Mandela
1.1 Nga ṅwedzi wa Fulwana, Afrika Tshipembe na ḽifhasi ḽoṱhe ḽi ḓo vha ḽi tshi khou elelwa Ṅwedzi wa Vho Mandela nga fhasi ha ṱhero ine ya ri: “Kilima, Zwiḽiwa na Vhuthihi” kha ṅwedzi wonoyu, Vhathu vha Afrika Tshipembe vha pembelela vhutshilo ha Phresidennde wa kale Vho Nelson Mandela, vhufa havho na u dzhia ḽiga ḽa u shandukisa lushaka lwashu uri lu vhe lwa khwiṋe, u kovhana ndingedzo kha u shela mulenzhe hu tshi lwisana na vhushayi na tshayandinganyo.
1.2 Khabinethe i khou humbela vhathu vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe uri vha shumise ṅwedzi uyu kha u ita zwiithu zwine zwa ḓo ḓisa tshanduko zwitshavhani zwavho na u vhona uri ri khou fhaṱa Afrika Tshipembe ḽe vhokhotsi ashu vha vha naḽo mihumbuloni yavho.
2 Guvhangano ḽa Thendelano Ntswa ya zwa Masheleni ya Ḽifhasi
2.1 Nga ḽa 22 na ḽa 23 Fulwi 2023, Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo dzhenela guvhangano ḽa thendelano ntswa ya zwa masheleni ya ḽifhasi ngei kha ḽa France.
2.2 Afrika Tshipembe ḽi ḓo ṱahisa mafhungo a ndeme a ngaho mbuyedzedzo ya zwiimiswa zwa mveledziso ya zwa masheleni zwa masia o fhambanaho, tshiwo tsha zwikolodo, ndambedzo dza zwa masheleni ntswa, mithelo ya dzitshaka na pfanelo dza u ḓibvisa dzo khetheaho.
3 Khonferentsi ya Khoro ya Vhaimeli vha Vhagudiswa (RCL)
3.1 Khonferentsi ya RCL i ḓo vha hone nga ḽa 29 na ḽa 30 Fulwi 2023 fhaḽa Yunivesithi ya Pretoria yo sedza kha u fhaṱa na u khwaṱhisa mushumo wa RCL zwikoloni.
3.2 Khonferentsi ya ṋaṅwaha i ḓo sedzesa kha u maanḓafhadza vhagudiswa, u wanulusa ṱhoḓea dza vhagudiswa na u khwinisa mashumele a dziRCL. Hetshi ndi tshifhinga tsha ndeme vhukuma kha u bveledza vharangaphanḓa vha matshelo vha shango ḽashu.
4 Muṱaṱisano wa Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha mitambo ya Netibola ya ṅwaha wa 2023
4.1 Musi hu tshe ho tou sala maḓuvha a 36 u swika kha Mitambo ya Tshiphuga tsha Netibolo ya Ḽifhasi ya ṅwaha wa 2023 ine ya ḓo farelwa Sentharani ya Miṱangano ya Dzitshaka ine ya vha fhaḽa Ḓoroboni ya Kapa u bva nga ḽa 28 Fulwana u swika ḽa 06 Ṱhangule 2023, Khabinethe yo livhuwa vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe kha u kona u ṱanganedza vhueni nga muya wa Ubuntu vhune ha khou enda vhu tshi ṱana Khaphu ya Ḽifhasi u mona na mashango ḽoṱhe.
4.2 Vhuendedzwamashango ha Khaphu ndi tshipiḓa tsha u rangela kha u ḓo thoma ha mitambo. Vhuendedzwamashango ha Khaphu ho thoma ngei vunḓuni ḽa KwaZulu-Natal nahone i ḓo tshimbidzwa u swika na kha vunḓu ḽa Gauteng, Mpumalanga, Limpopo, Devhula Vhukovhela, Free State, Kapa Devhula na Kapa Vhubvaḓuvha. Madalo ayo a ḓo khunyelela ngei Kapa Vhukovhela sa izwi ḽi ḽone vunḓu ḽine ha khou farwa khaḽo mitambo, musi mitambo i sa athu thoma nga ḽa 28 Fulwana 2023.
U dzhenela ha thimu ya Banyana Banyana kha Mitambo ya Tshiphuga tsha Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi ya Ḽifhasi
4.3 Ho imelwa lushaka lwoṱhe, Khabinethe i tama u ṱahisa maipfi a u tamela mashudu kha thimu ya lushaka ya bola ya milenzhe ya vhafumakadzi, Banyana Banyana, musi vha tshi khou ḓilugisela u takuwa nga Ḽavhuṱanu ḽa 23 Fulwi 2023, vha tshi ya u tamba Mitambo ya Tshiphuga tsha Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi ya Ḽifhasi ine ya ḓo farelwa ngei Australia na New Zealand nga ṅwedzi wa Fulwana.
4.4 Mashumele a thimu kha miṱaṱisano yo fhambanaho o kunga nnyi na nnyi kha mveledziso ya mitambo ya vhafumakadzi kha ḽa Afrika Tshipembe, sa tshipiḓa tshihulwane tsha u ḓimaanḓafhadza na u maanḓafhadza kha zwa matshilisano a vhafumakadzi kha shango.
G. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe yo rumela milaedza yayo ya u fhululedza na u tamela mashudu kha:
- Vhatambi vha thenisi ya wiḽitshee vha Afrika Tshipembe Vho Donald Ramphadi na Vho Kgothatso Montjane vhe vha vhonala vhe vhone dzingweṋa dza Grand Slam kha khethekanyo dzavho dzo fhambanaho kha miṱaṱisano ya nṱha ya Roland Garros ngei France.
- Vhawini vhoṱhe vha 2023 Comrade Marathon na vhagidimi vhe vha dzhenela mbambe u swika mafheloni u bva Pietermaritzburg u swika Durban. Ri fhululedza Vho Tete Dijana na Vho Gerda Steyn kha u sa tou wina fhedzi mbambe ya vhanna na ya vhafumakadzi, fhedzi kha u vunḓa rekhodo ya mbambe dzenedzo vhuvhili hadzo ya vhanna na ya vhafumakadzi.
- Nḓivhadzo yo khetheaho ndi ye ya vhetshelwa mudzulapo wa Limpopo Vho Ntate Johannes Mosehla vhane kha miṅwaha yavho ya 81, vha vha vhone muthu muhulwanesa we a fhedza mbambe ya Comrade. Kha Ṅwedzi wa Vhaswa, vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe u ya nga vhukale havho vha tea u guda nga ha ndeme na mbuelo dza matshilele a re na mutakalo nga kha havha mudzulapo vha mualuwa.
- Khabinethe i fhululedza Vho Nomhle Ngwenya kha u vha vhone mufumakadzi muṱukusa wa murema wa u tou thoma u wana PhD kha Fakhaḽithi ya Saintsi ngei yunivesithi ya Wits vhe na miṅwaha ya 25.
- Mufumakadzi Vho P Khoza vhe vha nangwa sa Phresidennde wa Buthano ḽa 42st ICAO ḽe ḽa vha hone u bva nga ḽa 27 Khubvumedzi u swika ḽa 07 Tshimedzi 2022 ngei ḓoroboni ya Montreal, Canada.
2. Ndiliso
Khabinethe i livhisa maipfi a ndiliso kha miṱa na khonani dza:
- Muraḓo wa Phalamennde, Mufumakadzi Vho Tina Joemat-Pettersson, vhe vha vha vhe Mudzulatshidulo wa Komiti ya zwa Mapholisa ya Buthano ḽa Lushaka, murahuni vho vhuya vha shuma sa Minisṱa wa Vhulimi, Vhusimamiri na Vhureakhovhe, na Minisṱa wa Fulufulu. Vho shuma sa MEC wa zwa Pfunzo ngei Devhula ha Kapa. Vho vha muraḓo wa Komiti Khulwane ya Lushaka ya African National Congress (ANC) na kha ANC Women’s League. Mulwelambofholowo a na vha United Democratic Front.
- Khosi Vho Kgagudi Kenneth Sekhukhune, Khosi ya Marota Mohlaletse, Hlabirw’a a Bauba na Khosipfareli ya kale ye ya shuma tshifhinga tshilapfu kha Muvhuso wa Mabeli. Thabelo dza Khabinethe dzi livhiswa kha Muṱa wa Vhuhosi na kha vhathu vhoṱhe vha Mabeli musi vha tshi kha ḓi khunyeledza nzudzanyo ya tswiṱo ya Khosipfareli ya kale vho dzamaho.
- Ḽizhakanḓila mugudisi wa kale wa thimu ya Bafana Bafana, Vho Clive Barker, vhe vha ranga phanḓa lushaka lwashu kha gudo ḽe ḽa tou vha ḓivhazwakale kha Tshiphuga tsha Bola ya milenzhe ya Afrika tsha Dzitshaka (CAF) tsha ṅwaha wa1996, tshe tsha farelwa fhano lwa u tou thoma kha shango ḽashu.
Mbudziso: Vho Michael Currin – Muambeli wa Muvhuso vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 082 462 7896
Tsho bviswa nga vha: Sisṱeme ya Mafhungo na Vhaduvhidzani ha Muvhuso (GCIS)
