Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru, 18 Khubvumedzi 2019 ngei Tuynhuys Ḓoroboni ya Kapa
A. Mafhungo nga ha Vhupo
1. Modeḽe wa Mveledziso wo Ḓisendekaho kha Tshiṱiriki
1.1. Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari lwa tshiofisi nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa, ha Modele wa Mveledziso wo Ḓisendekaho kha Tshiṱiriki kha Masipala wa Tshiṱiriki tsha OR Tambo, nge Kapa Vhubvaḓuvha. Modeḽe u ṱanganya masia mararu a muvhuso u itela u shumisana, anḓana na u ṱanganya mushumo wavho ho sedzeswa tshiṱiriki u tandulula khaedu dza zwa mveledziso ha bveledzwa ṋetshedzo ya tshumelo, u wana tshumelo kha zwiko zwapo na u sika mushumo. Modeḽe uyu wo khwaṱhisedzwa nga Khabinethe, zwiimiswa zwapo zwa muvhuso, vhavhusi vha zwa sialala na Khoro ya Vhukonanyi ya Muphuresidennde (PCC).
1.2. Musi Tshiṱiriki tsha OR Tambo tsho vha tsha u thoma u rwela ṱari lwa tshiofisi modeḽe uyu, u ḓo endelela wa ya kha zwiṱiriki zwoṱhe zwa 44 na kha ḓorobo khulwane dza 8 u mona na shango. Zwi ḓisa muvhuso tsini na vhathu nga u dzhenisa vhadzulapo na vhafaramikovhe kha mveledziso ya pulane nthihi u ṋetshedza vhunzhi ha tshumelo na u sika zwikhala zwa ikonomi kha vhuimo ha tshiṱiriki ha mutheo.
1.3. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho vula lwa tshiofisi Ndindakhombo ya Mutakalo wa Lushaka (NHI) i re kha tshiimo kwao kiḽinikini ya mahayani ya Lusikisiki, ine ya ḓo tshimbidza ndondolamutakalo kha vhathu vhoṱhe. Kiḽiniki yo dzheniswa na zwishumiswa zwa maimo vhukuma, tshumelo dza shishi na wadi ya vhadzadze i shumaho awara dza 24.
1.4. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho dzhenisa vho na vhadzulapo vha Tshiṱiriki tsha OR Tambo kha Khakhathi dzi Ḓisendekaho nga Mbeu vha ṱalusa ṱhoḓea ya ndeme u itela senthara nnzhi dza Thuthuzela kha vhupo uho na u thomiwa lwa shishi ha ḽaborathari ya DNA kha ḽa Kapa Vhubvaḓuvha.
2. U lwisana na Khakhathi dzi Ḓisendekaho nga Mbehu (GBV)
2.1 Khabinethe yo ṱanganela na Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa kha bembela ḽavho ḽa uri vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vha shumisane u fhelisa khakhathi na u vhulawa ha vhana na vhafumakadzi. Kha Dzulo ḽa Phalamennde ḽo Ṱanganelanaho mulovha, Muphuresidennde vho sumbedza maga a shishi u itela u fhelisa khakhathi dzi ḓisendekaho nga mbehu na u fulufhedzisa khwiniso ya tshumiso ya mbuelo dza Samithi ya Muphuresidennde ya GBV ya 2018.
2.2 Maga a shishi o ḓivhadzwaho nga Muphuresidennde ane a ḓo shumiswa kha miṅwedzi ya rathi i ḓaho a katela maga a zwa vhusimamilayo a shishi u fhelisa GBV, vhupfumbudzi ha mapholisa ha shishi, vhatshutshisi na madzhisiṱiraṱa/vhahaṱuli vhane vha shuma na milandu ya GBV, vhukhwaṱhisi ha shishi ha sisteme ya zwa vhulamukanyi, u dzhenisa nga u ṱavhanya ha GBV kha kharikhuḽamu ya tshikolo, u thomiwa nga shishi ha senthara nnzhi dza thikhedzo na u maanḓafhadza senthara dza thikhedzo dza Thuthuzela. U ḓidzhenisa zwi katela sedza lwo khetheaho vhukuma kha vhanna sa vhone vhaiti vha zwa u binya, u tambudza na u vhulawa ha vhasidzana na vhafumakadzi.
2.3 Maga aya a shishi a ḓo shumiswa nga Komiti ya Vhutshimbidzi yo Ḓisendekaho nga Mbeu yo dzinginywaho, ine ya ḓo wanala kha ofisi ya Muphuresidennde, yo vhumbwa nga zwiimiswa zwi si zwa muvhuso (NGO) na zwa muvhuso u laula mashumele.
2.4 Muphuresidennde vho ḓivhadza uri zwiko, nga kha maitele a re kha mudzedze wone kha migaganyangwama ya muhasho, vha ḓo vhona uri zwi tshimbidzwe nga kha miṅwedzi ya rathi i ḓaho.
2.5 Khabinethe i vhidza vhadzulapo vhoṱhe u isa phanḓa na u shela mulenzhe kha u tsivhudza na u alusa vhana vha vhatukana uri vha vhe na u pfela vhuṱungu na u ṱhonifha vhasidzana na vhafumakadzi.
3 Khakhathi dza dziṱhaselo kha vhabvannḓa na vhathu vha Afrika Tshipembe
3.1 Khabinethe yo dovha hafhu ya sasaladza khakhathi dza tshitshavha na u sa tevhela mulayo zwine zwa tshimbilelana na zwililo zwifhio na zwifhio zwine zwa vha ngoho kana u tou humbulelwaho zwa vhathu vhashu. Ri kha dimokirasi i tevhedzaho ndayotewa i vhuswaho nga mulayo.
3.2 Musi Khabinethe i tshi pfesesa khaedu dza ikonomi ya matshilisano dzi ṱanganaho na vhadzulapo, kuhumbulele ku shaedzaho na dzikhakhathi kha vhabvannḓa na kha vhaṅwe vhathu vha Afrika Tshipembe zwi nga si kone u tandulula khaedzo hedzi.
3.3 Ri ṱanganedza muṅwe na muṅwe ane a dzhena shangoni lwa mulayo a ḓivhofha nga milayo ya shango ḽashu. Zwo ralo, ri shango ḽo dzulaho ḽo farana na u fhambana hashu nahone tshifhio na tshifhio tshi vhaisaho tshi livhiswaho kha vharathu na khaladzi dzashu vha Afrika a zwi nga ṱanganedzwi.
3.4 Khabinethe yo ḓiimisela nga u ṱavhanya u amba nga ha zwiitisi zwo ri swikisaho kha dziṱhaselo dza vhabvannḓa na vhaṅwe vhathu vha Afrika Tshipembe. Ri kha luṱa lwonolwo luthihi ri ḓo vhonana nga u ṱavhanya na zwiito zwi siho mulayoni zwi ngaho sa u rengisa zwidzidzivhadzi zwi si ho mulayoni, vhuvhambadzi vhu si ho mulayoni, u dzhia nga khani u songo badela zwithu mashophoni a vhathu, khathihi na u tshinyadza ndaka na tshanḓanguvhoni hu si na nyofho ifhio na ifhio kana u sa vha na ndavha kana vhugevhenga uho ho itwa nga muthu wa Afrika Tshipembe kana mubvannḓa. U sa fara zwavhuḓi vhabvannḓa nga dziṅwe khamphani zwo khakhea. Khabinethe i humbela vhadzulapo u shumisana zwavhuḓi na Foramu dza tshumisano ya Mapholisa na Tshitshavha (CPF) na Tshipholisa tsha Afrika Tshipembe (SAPS) u amba nga ha zwiito zwi si ho mulayoni na zwa vhugevhenga.
3.5 Mulayotibe wa Zhendedzi ḽa Ndangulo ya Mikano (BMA) u khou khunyeledzwa kha Khoro ya Mavundu ya Lushaka (NCOP); izwi zwi ḓo ṱavhanyisa u khwaṱhisa ha tsireledzo yashu ya mikano.
3.6 Muphuresidennde, nṱha ha zwoṱhe, vho bvisa tshigwada tsha vhurumelwa ha tshipentshela vhune ha khou ya kha mashango a Afrika o vhalaho u vhuisa hafhu fhulufhelo kha vhathu vha Afrika u sumbedza uri shango ḽashu ḽo ḓiimisela kha maga kwao a vhuthihi ha vhathu vha Afrika na u pfelana vhuṱungu, zwi tshi katela vhuḓikumedzeli ha vhathu vha Afrika Tshipembe kha mulayo na tsireledzo ya pfanelo dza vhathu vhoṱhe vha re kha mikano yashu.
3.7 Muphuresidennde vho nanga hafhu tshigwada tsha ndeme tsha khomishini ya u ṱoḓisisa mafhungo kwao tsho vhumbwaho nga Muphuresidennde wa kale wa Tanzania Vho Jakaya Kikwete na Muphuresidennde wa kale wa Mozambique Vho Joaquim Chissano. Vha ḓo kwamana na zwigwada zwo fhambanaho zwi re kha shango ḽashu hu u ṱoḓou sedza mafhungo a kwamanaho na zwa dziṱhaselo dza khakhathi kha vhabvannḓa na vhathu vha Afrika Tshipembe, zwine vhanzhi vha zwi vhidza uri ndi vengo ḽa vhabvannḓa na vengo ḽa vhathu vha Afrika. Mawanwa a khomishini iyi a ḓo kovhanywa na vha Yunioni ya Afrika (AU) nahone zwi ḓo ri thusa vhukuma kha u sedzana na u nga itea hafhu ha dziṱhaselo dza dzikhakhathi kha vhathu vhabvannḓa na vhadzulapo vhashu riṋe vhaṋe.
4. U ṱaselwa ha nnḓu dza vhakhantseḽara
4.1 Khabinethe i lwisana nga maanḓa na u fhiswa ha nnḓu dzine dza vha dza Vhakhantseḽara vha Ḓorobo ya Matlosana, ngei Khuma kha Vundu ḽa Devhula Vhukovhela. A ri na tshipiḓa tsha u kutela zwiito zwo raloho kha dimokirasi ine ya kha ḓi vha ntswantswa. Khabinethe i humbela tshumelo dza Tshipholisa tsha Afrika Tshipembe u ita nga nḓila dzoṱhe u fara vhaiti vha vhutshinyi uho. Kha vha tendele vhadzulapo vha tevhedzaho mulayo vha Khuma vha shumisane na mazhendedzi a kombetshedzaho u tevhela mulayo u thusa u dzhiela vhukando vhaiti vha vhutshinyi. Vha nga thusa nga mafhungo nga u shumisa nomboro ya mahala ine a u ḓibuli dzina ya 086010111.
4.2 Sa vhathu vha Afrika Tshipembe kha ri dzhie vhukando ha u kaidza u sa tevhela mulayo kha zwitshavha zwashu zwi kwameaho. Dimokirasi yashu i na sisteme ya zwa vhusimamilayo u itela muṅwe na muṅwe uri a nange kana a bvise muimeli wa nnyi na nnyi muṅwe na muṅwe hu songo itwa zwiito zwa dzikhakhathi. Zwo ralo ri tea u takuwa ra ima ra tsireledza dimokirasi yashu ye ra i wana zwi tshi konḓa.
4.3 Khabinethe livhisa khumbelo kha nnyi na nnyi u imedzana na vhugevhenga hovhu na u bvele khagala na mafhungo maṅwe na maṅwe ane a ḓo thusa vha maanḓalanga a kombetshedzaho u tevhedzwa ha mulayo musi vha kha tsedzuluso dzavho. Afrika Tshipembe ndi shango ḽa dimokirasi nahone vhaiti vha dzikhakhathi, nga nḓila ifhio na ifhio, vha tea u livhana na masiandaitwa a zwiito zwavho nga u livhana na tshanḓa tsho khwaṱhaho tsha mulayo.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Muvhigo wa Tsedzuluso wa Miṅwaha ya 25
1.1 Khabinethe yo tendela u bviswa ha Muvhigo wa Tsedzuluso wa Miṅwaha ya 25 u bva 1994 u swika 2019. Muvhigo wo ṱhaṱhuvha mvelaphanḓa ya muvhuso (nga tshumisano na vhafarisani nawo kha zwa matshilisano) kha u ṋetshedza vhuḓikumedzeli hawo ha vhutshilo ha khwiṋe kha vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe.
1.2 Ṱhaṱhuvho ye ya rangwa phanḓa nga Muhasho wa Vhupuḽani, Tsedzuluso na Ndaulo (DPME) i angaredza vhukwamani ha u itela u wana vhuvhambedzanyi na kuvhonele zwi bvaho kha vhafaramikovhe vho fhambanaho. Izwi zwi katela vhubindudzi, mushumo, vhorapfunzo, madzangano a si a muvhuso na mihasho ya muvhuso yo fhambanaho. Therisano kha hezwi na dzone dzo farwa, dzo dzhenisaho vhathu vha ndeme vha bvaho kha dzhango ḽashu.
1.3 Muvhigo wo ita mavhalaanngwe a masia a mvelaphanḓa a ngaho sa tswikelo i angaredzaho zwoṱhe kha pfunzo ya mutheo; nyaluwo ya pfunzo ya nṱha, tswikelo ya tshumelo dza mutakalo dza mahala kha sekithara dza nnyi na nnyi na u thoma u shuma ha tshikalo tsho teaho tsha muholo. Zwi dovha hafhu zwa sumbedza khaedu dzo vhalaho, zwine zwa thivhela phindulo yo teaho kha vhushayamushumo, u fhungudza vhushayi na tshayandinganelo. Tsha ndeme kha khaedu idzi ndi u sa vha na vhukoni ha u amba nga ha muelo wa tshivhumbeo tsha ikonomi ya shango.
1.4 Khabinethe yo tendela uri mihasho ya lushaka na Mavundu a kwameaho vha nga bvisa tsedzuluso dzavho dzi angaredzaho zwoṱhe dza miṅwaha ya 25.
1.5 Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo rwela ṱari lwa tshiofisi Tsedzuluso ya Miṅwaha ya 25 ya Afrika Tshipembe u bva 1994 u swika 2019 nga tshifhinga tsho teaho.
2 Muvhigo wa Shango wa Zwipikwa zwa Mveledziso yo Khwaṱhaho (SDG)
2.1 Khabinethe yo tendela Muvhigo wa Shango wa Zwipikwa zwa Mveledziso yo Khwaṱhaho kha Mbumbano ya Dzitshaka (UN). Muvhigo u ḓo swikiswa kha Samithi ya SDG musi hu na dzulo ḽa Buthanoguṱe ḽa Mbumbano ya Dzitshaka (UN) ḽa vhu 74 nga Khubvumedzi 2019.
2.2 Muvhigo uyu ndi tshibveledzwa tsho itwaho nga u shela mulenzhe zwihulu ha khethekanyo ya mihasho, Stats SA, vhorapfunzo na madzangano a vhadzulapo. U ṋetshedza mvelaphanḓa ya shango kha u shumisa zwipikwa zwa SDG, zwine zwa tendelana na NDP yashu. Nga murahu ha musi muvhigo wa shango wo swikiswa kha UN, u ḓo kona u swikelwa nga vhathu kha webusaithi ya Mbumbano ya Dzitshaka.
2.3 Afrika Tshipembe ḽo dzula ḽo ḓikumedzela u shela mulenzhe kha adzhenda ya ḽifhasi ya 2030 u itela mveledziso i bveledzeaho ya ḽifhasi. Zwipikwa zwa 17 na ndivho dza 169 zwi vhumbaho SDG hu tshi tevhelelwa mafhungo manzhi a bvaho kha zwa pfunzo, vhushayi na kha zwa vhupo, nyaluwo ya ikonomi na phambano dzi vhangwaho nga mbeu kha ḽifhasi.
3 Maitele a tshiofisi a Cartagena nga ha Vhutsireledzi ha matshilo
3.1 Khabinethe yo tendela Muvhigo wa Lushaka wa Vhuṋa wa Afrika Tshipembe wa tshumiso ya Maitele a tshiofisi a Cartagena nga ha Vhutsireledzi ha matshilo. Muvhigo u ḓo swikiswa kha vha Vhuṅwaleli ha Khuvhangano ya Biological Diversity nga ḽa 1 Tshimedzi 2019.
3.2 Maitele a tshiofisi a Cartagena a langa u tshimbidzwa ha khwinifhadzo ya zwitshilaho, zwi ḓivhea hafhu sa khwinifhadzo nga ṱhanganyo ya dzidzhini ya (GMO), kha shango na kha mashango maṅwe.
3.3 Afrika Tshipembe ḽi khou tendelana tshoṱhe na ṋetshedzo ya Maitele a tshiofisi a Cartagena. Muhanga u langwaho nga vhutsireledzi ha matshilo ya shango i langa zwibveledzwa zwa GMO zwi yaho nnḓa kana zwi dzhenaho zwi tshi bva nnḓa. Afrika Tshipembe ḽi dovha hafhu ḽa shela mulenzhe kha vhugudisi ha vhashumisi vhoṱhe vha GMO kha shango na kha mashango a vhahura.
4 Tshumiso ya Muhanga wa U vhuisa Tshirunzi tsha Vhatshisadzini vha Shayaho musi vhe Maḓuvhani (Sanitary Dignity Implementation Framework) (SDIF)
4.1 Khabinethe yo tendela Tshumiso ya Muhanga wo sedzuluswaho wa U vhuisa Tshirunzi tsha Vhatshisadzini vha Shayaho musi vhe Maḓuvhani. Tshumiso ya muhanga uyu i ṋetshedza lwa mulayo pfanelo ya tshirunzi na pfanelo ya vhutshilo kha vhasidzana na vhafumakadzi vha bvaho kha miṱa i shayaho.
4.2 Ngeletshedzo ya SDIF kha u rengwa ha swishumiswa zwa musi muthu e maḓuvhani; nḓila ya khovhekanyo ya zwishumiswa zwa musi muthu e maḓuvhani; hune ha tea u laṱwa malaṱwa a zwishumiswa zwa musi muthu e maḓuvhani na muhanga wa tshiimiswa ya u laula zwa khovhekanyo. I dovha hafhu ya ṋetshedza vhugudisi na ndangulo ya mutakalo kha vhavhuelwa vha zwishumiswa zwa musi muthu e maḓuvhani.
4.1 Nga maitele a Vhufaragwama ha Lushaka, mugaganyagwama wo avhelwa kha ṅwaha wa muvhalelano uno na miṅwaha ya phanḓa. U sa theliswa ha zwishumiswa zwa musi muthu e maḓuvhani zwo thoma vho u shuma nga ḽa 1 Lambamai 2019.
5 Mbambadzo
5.1 Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa mbuelo ya nyambedzano na vha UK wa thendelano ya u langa mbambadzo kha mafhungo a musi UK i tshi bva kha Mbumbano ya mashango a Yuropa (EU), ine ya vha Brexit.
5.2 UK ndi ḽone shango ḽi na vhushaka ha mbambadzo vhuhulwanesa ha vhuṋa na Afrika Tshipembe, hune ha vha na R142 biḽioni ya mbambadzo yo ṱanganelanaho vhukati ha mashango aya mavhili nga 2018.
5.3 Khabinethe yo zwi vhona uri thendelano yo dzinginywaho yo dovholola maga ane zwazwino a shuma kha mbambadzo yo ṱanganelaho, yo vhetshelwaho kha Thendelano ya Vhushaka ha Ikonomi ya Mbumbano ya Mashango a Yuropa (EPA) na mashango a SADC a rathi. Zwi ḓo vha zwi kha tshivhumbeo tsha Thendelano ya Vhushaka ha Ikonomi vhuswa vhukati ha UK na Afrika Tshipembe, Namibia, Botswana, Lesotho, Eswatini na Mozambique. Zwi ḓo thoma u shuma musi UK yo ṱutshela EU hu songo vha na thendelano ya u ḓibvisa i fushaho.
5.4 Hu tshi tevhelwa u sedzeswa ha muvhigo, Khabinethe yo ṱanganedza Thendelano ya Vhushaka ha Ikonomi ntswa. EPA ntswa i ḓo tsireledza mbadelotiwa nga muvhuso dzo khetheaho, dzikota, maga a tsireledzo na a mutakalo na maṅwe maga a ndeme na u vhona uri mbambadzo ya Afrika Tshipembe na UK i khou bvela phanḓa hu si na u thithiswa. Izwi zwi ḓo tsireledza dzangalelo ḽa lushaka ḽa Afrika Tshipembe.
5.5 Khabinethe yo ṱanganedza thendelano yo dzinginywaho, na zwauri musi madzangano oṱhe o no saina, thendelano i ḓo swikiswa kha Phalamennde u itela u khwaṱhisedzwa.
6. Vhuoli ha khoini nga Khamphani ya Vhubveledzi ha Tshelede ya Afrika Tshipembe
6.1. Khabinethe yo tendela Nyolo dza Khoini nga Khamphani ya Vhubveledzi ha Tshelede ya Afrika Tshipembe u itela mutevhe wa khoini dza vhakuvhanganyi dza tshihumbudzo dza 2020 u tevhelaho - 2020 siḽivhere yo kunaho tshoṱhe ya R2 (2oz.) Krugerrand; na 2020 siḽivhere yo kunaho tshoṱhe ya R25 (1oz.) Natura. Ṱhoho ya mutevhe wa khoini idzi ndi “U vuwa ha dinosaurs – Archosauria”. Mulevho u ḓo gazetiwa u itela u thoma u shumiswa ha khoini dza tshihumbudzo idzi.
C. Mishumo i ḓaho
1. Ṅwedzi wa Vhuendi
1.1 Khabinethe yo tendela Pulane ya Nyito ya Ṅwedzi wa Vhuendi wa Tshimedzi 2019 na Fulo ḽa Ḓuvha ḽa 365 fhasi ha ṱhoho: “Ri roṱhe kha ri ite uri Nḓisedzo ya Tshumelo i tshimbile ri Aluse Ikonomi”. Tsireledzo badani dzashu zwi ṱoḓa nyambedzano dza maḓuvha a 365 na u dzulela u tsivhudza vhashumisi vhoṱhe vha bada; zwi tshi katela vhareili na vhaendi nga ṋayo.
1.2 Fulo ḽi ḓo amba nga ha u ḓidzhenisa ha muvhuso u khwinisa sisteme ya vhuendi ya shango, mbulungelo ya themamveledziso yo dzudzanywaho na vhuḓifhinduleli ha nnyi na nnyi u tsireledza themamveledziso dza nnyi na nnyi.
D. Milaedza
1. Ndiliso
Khabinethe yo rumela ndiliso kha:
1.1. Muṱa na khonani dza Mufarisa Minisṱa wa Zwiko zwa Mineraḽa, Vho Bavelile Hlongwa, vhe vha xelelwa nga vhutshilo havho nga nḓila i vhavhaho vhukuma kha khombo ya goloi khathihi na miṱa ya vhathu vhaṋa vhe vha lovhela fhethu henefho musi vha tshi khou lingedza u thusa vhaṋameli vhe vha vha vha kha iṅwe khombo ya goloi.
1.2. Vhathu na muvhuso wa Riphabuḽiki ya Zimbabwe zwi tshi bva kha u ri sia ha Muphuresidennde wa kale Vho Robert Gabriel Mugabe. Nga tshifhinga tsha vhurangaphanḓa ha Muphuresidennde Vho Mugabe, u imedzana na khakhathi dzi shushaho vhukuma dzo lwisanaho na vhukoḽoni nga vhathu vha Zimbabwe zwo ṱuṱuwedza nndwa yashu ya u lwisana na tshiṱalula zwa ri fha fhulufhelo ḽa uri Afrika Tshipembe na ḽone ḽi ḓo vhofholowa.
1.3. Muṱa na khonani dza mutambi wa Springbok wa kale Vho Chester Mornay Williams vhe vha fhululedzwa vhukuma nga ḽifhasi nga u shela havho mulenzhe kha gundo ḽa Afrika Tshipembe kha ḓivhazwakale ya Khaphu ya Ḽifhasi ya Rugby ya 1995. Vhukoni havho musi vhe mudavhini zwo ṋetshedza fhulufhelo kha dzangalelo na miloro ya murafho wa vhaswa. Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho hulisa muhali wa rugby vho ri siaho, nga u bvisa mulevho wa u vha ṋea Mbulungo ya Tshiofisi ya Vundu yo Tshipentshela ya Khathagori 2.
1.4. Muṱa na khonani dza munnawavhaṋe tshivhotswa tsha Robben Island tsha kale, ḽizhakanḓila ḽa Kapa Vhukovhela Vho Vincent Diba. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho ḓivhadza Mbulungo ya Tshiofisi ya Vundu ya Tshipentshela ya Khathagori 2, ine ya katela na mishumo ya tshihumbudzo i no ḓo ṋetshedzwa nga vha Tshumelo ya Tshipholisa ya Afrika Tshipembe.
1.5. Muṱa na khonani dza mulwa na tshiṱalula Vho Adelaine Hain – mme a rapoḽotiki muhulwane wa Britain Vho Lord Hain – vhe vha ri sia vhe na miṅwaha ya 92. Vho Adelaine Hain vho ita tshiga kha u lwisana na tshiṱalula nga muvhala na u thusa vhadzulapo vhe vha vha vho tsikwa – vhuḓikumedzeli he ha sia Muvhuso wa Tshiṱalula u tshi vha iledza nahone nga murahu havho ha vha munna wavho, Vho Walter, musi vha sa athu kombetshedzea u ya vhufhalalini kha ḽa United Kingdom.
2. U fhululedza
2.1. Khabinethe i farisana na lushaka na Afrika kha u fhululedza hafhu Khwaira ya Vhaswa ya Ndlovu, kha u swikela makhunyeledzoni a Muṱaṱisano wa America's Got Talent. Khwaira yo vha i tshi khou hudza dzhango na lushaka kha muṱaṱisano u bva tshe wa thoma.
2.2. Oratilwe AJ Hlongwane ane a ḓivhiwa zwavhuḓi nga uri DJ Arch Jnr we a wina South Africa’s Got Talent nga 2015 musi e na miṅwaha miraru. Vha Rekhodo dza Ḽifhasi dza Guinness vho mu bula lwa tshiofisi sa ene DJ muṱukusa kha ḽifhasi nga 2017. O rambiwa u sumbedza vhukoni hawe kha mashango o vhalaho nahone u khou takusela nṱha fuḽaga ya Afrika Tshipembe nga vhukoni hawe vhu mangadzaho kha ṱano ḽa Britain’s Got Talent: The Champions. Ri mu tamela mashudu avhuḓi kha zwoṱhe.
Hu vhudziswa: Vho Phumla Williams – Mulangi Muhulwane o tou Farelaho (GCIS)
Sele: 083 501 0139
