Xitatimende xa Nhlengeletano ya Khabinete ya Ravunharhu, 15 Nyenyankulu 2023. Eka nhlengeletano ya yona hi Ravunharhu, 15 Nyenyankulu 2023, Khabinete yi amukerile swirho leswintshwa leswi thoriweke no swi navelela leswinene eka vutihlamuleri bya swona lebyintshwa, naswona yi tlhele yi tshikelela xilaveko xa Khabinete hi ku angarhela xo tirhisa swilo leswi rhangisiwaka emahlweni swa mfumo hi xihatla.
A. Timhaka leti nga eka Mbango
1. Gezi
1.1. Khabinete yi amukerile ku simekiwa ka Nkwama wa Nhlengeleto wa Switirhisiwa (RMF) hi Holobye wa Gezi eka Hofisi ya Presidente, Dokodela Kgosientsho Ramokgopa. Ntirhisano lowu exikarhi ka mfumo na Vun’we bya Mabindzu ya Afrika-Dzonga wu lava ku nyika switirhisiwa na vutshila ku endlela leswaku mfumo wu kota ku tirhisa hi ndlela leyinene Kungu ra Matirhelo ra Eneji leri tivisiweke hi Presidente Cyril Ramaphosa hi Mawuwani 2022 na Mbulavulo wa Xiyimo xa Rixaka (SoNA) wa 2023 tanihi xikombiso xa ntshamiseko lowu tirhaka kahle ku hlanganisa na ku ya emahlweni na ku tshemba eAfrika-Dzonga.
1.2. RMF yi ta antswisa ntirho wa Komiti ya Nkayakayo wa Eneji ya Rixaka ku fikelela xikongomelo xa yona xo herisa ku timiwa ka gezi hi siyerisana eAfrika-Dzonga. Khabinete yi komberile vatekaxiave hinkwavo ku hoxa xandla eku tirhiseni ka Kungu ra Matirhelo ra Eneji leswaku ku ta langutaniwa na ku ntikelo lowukulu wa ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana eka ikhonomi.
1.3. Khabinete yi lemukile swivilelo leswi boxiweke sweswinyana hi S&P Global Ratings leswaku ku kula ka ikhonomi ya Afrika-Dzonga ku langutane na ntshikelelo lowu yaka emahlweni ku suka eka swipimelo swa switirhisiwa, ngopfungopfu ku kayivela lokukulu ka gezi. Ku lulamisa ntlhontlho lowu, ku sukela kwalaho mfumo wu sungurile nxaxamelo wa swendlo swa xiboho, leswi katsaka ku hlanganisiwa ka swa timali, ku cinca ka ikhonomi hi xihatla na magoza ya xihatla lama kongomisiweke eka ku hunguta ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana eka nkarhi wo koma na ku hundzula sekithara hi ku tirhisa ku cinca ka makete ku fikelela ku va kona ka eneji ka nkarhi wo leha .
1.4. Khabinete yi tlhele yi amukela ku pfuriwa ka nkarhi wo bida wa 513 wa timegawati (MW) ta vuswikoti byo hlayisa tibetiri tanihi xiphemu xo tiyisa nhlamulo ya hina eka ntlhontlho wa eneji. Siku ro pfala ra ku rhumeriwa ka tibidi i ti 5 Mawuwani 2023 hi 17:00 naswona hinkwavo lava nga na ku tsakela va nga tata fomo yo tsarisa ya elekitironiki ya le ka inthanete leyi kumekaka eka: www.ipp-storage.co.za .
1.5. Khabinete yi tlhele yi amukela xiboho xa Holobye wa Swihlahla, Tinhlampfi na Mbango, Manana Barbara Creecy, xo nyika Eskom ku ntshunxiwa eka endlelo ro leha leri lavekaka ku cinca Layisense ya yona yo Humesa Swilo swa le Moyeni. Hi ku ya hi Eskom, ku ntshunxiwa loku ku ta endla leswaku yi kota ku tirhisa xitshunxo xa nkarhinyana eka ku onhaka eXitichini xa Gezi xa Kusile hi Hukuri 2023 naswona xisweswo yi pfumelela xitichi xa gezi ku tlhela xi sungula vuswikoti byo tumbuluxa 2 100 wa timegawati (MW) leswi nga ta hunguta ku va Afrika-Dzonga yi langutana na ku timiwa ka gei hi ku siyerisana hi swiyimo swimbirhi.
2. Xitereka xa Nhlangano wa Vatirhi va Dyondzo, Rihanyo na Mitirho leyi Fambelanaka na yona wa Rixaka (NEHAWU).
2.1. Eka xitereka xa NEHAWU, Khabinete yi amukerile ku sayiniwa ka Ntwanano wa ku Lulamisa eka Huvo ya Nhlanganiso wa Mikanerisano ya Vukorhokeri bya Mfumo (PSCBC) leyi lulamisaka mikanerisano ya miholo ya 2022/23 na ku herisa xitereka xikan’we na ku vuyisela mavandla hinkwawo eka Huvo ya Mikanerisano ku ya kanerisana hi moholo ya 2023/ 24.
2.2. Khabinete yi tlhele yi kombisa ku tlangela ka yona eka mihlangano yo yimela vatirhi leyi nga sala eka PSCBC ku ya emahlweni na mikanerisano. Yi vuyelerile ku tinyiketela ka mfumo eka endlelo ro kanerisana, na ku tirha na vatirhisani hinkwavo lava faneleke ku tiyisisa leswaku nkoka wa ku kanerisana hi nhlanganelo wa sirheleriwa no xiximiwa.
2.3. Hi fanele ku kombisa leswaku nsinya wa nawu wa LOKO U NGA TIRHI, A WU HOLERIWI wu ta tirha hi xihatla naswona ku kokiwa ka mali ku ta endliwa eka tin’hweti ta mune leti taka, tanihi xiphemu xa Ntwanano wa ku Lulamisa. Ndzawulo ya Vukorhokeri bya Mfumo na Vulawuri yi ta langutisisa ku tirhisiwa loku heleleke ka swiboho leswi.
2.4. Ku engetela kwalaho, tiejensi to hlayisa nawu ti ta landzelerisa swiendlo swa vugevenga leswi endliweke hi nkarhi wa xitereka, kasi vafambisi lava faneleke va ta langutana na swiendlo leswi nga tlula khodi ya Matikhomele ya VatirhelaMfumo.
3. Ku pfariwa ka tiko
3.1. Khabinete yi kombisile ku vilela hi swikombelo swa magoza yo kombisa ku vilela lama kunguhatiweke hi Musumbhunuku, 20 Nyenyankulu 2023 naswona yi teka swikombelo swo tano tanihi leswi nga riki na vutihlamuleri na ku pfumala vuxiyaxiya.
3.2. Ntlawa wa Vululami, ku Sivela Vugevenga na Vusirheleri (JCPS) wu nghenelerile eka ntirho ku tiyisisa leswaku ku pfumaleka ka nawu a ku pfumeleriwi.
3.3. Swikoxo leswi hehliwaka mayelana na ku herisa ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana, ku tlakuka ka mixavo ya swilo na mpimo wa le henhla wa ku pfumaleka ka mitirho swi langutisiwile hi Presidente Ramaphosa hi nkarhi wa SoNA hi ti 9 Nyenyenyana 2023. Hi ku kongoma eka ku herisa ku timiwa gezi hi ku siyerisana, Presidente u thorile Holobye wa Gezi, Dokodela Ramokgopa, loyi a nga langutana ntsena na ku herisa ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana. Ku tirhisiwa ka Kungu ra Matirhelo ya Eneji ra Tinhla ta Ntlhanu swi le ku endliweni hi ku tiyimisela naswona eka mavhiki lama taka Holobye wa Gezi u ta tivisa swikongomelo swa matirhelo ya Eskom ku ya eku heriseni ka ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana.
3.4. Hi ku ringana, Presidente eka SoNA ya yena ya 2023 u langutane na magoza lama vekiweke ku lulamisa swiyimo swa le henhla swa ku pfumaleka ka mitirho eka vantshwa na mixavo ya swilo. Hikokwalaho, xikoxo xin’we ntsena lexi nga masungulo ya goza leri ro kombisa ku vilela i kungu ro susa Presidente Ramaphosa ehofisini hi tindlela leti nga fambelaniki na vumbiwa. Hi lava ku tivisa hinkwavo leswaku KU CINCIWA KA MFUMO HI KU TIRHISA TINDLELA LETI NGA FAMBISANIKI NA VUMBIWA A KU NGE ENDLEKI EAFRIKA-DZONGA. Un’wana na un’wana loyi a nga na ku navela ku fuma tiko leri u fanele ku rindzela ku nghenela ku phikizana eka nhlawulo wa mani na mani wa 2024. Matshalatshala yo vanga ku kavanyeta na mpfilumpfilu etikweni ya ta langutana na matimba hinkwawo ya nawu. Hi fanele ku tlhela hi hlamusela leswaku ku hava mpimo wa ku ringeta ka swa tipolitiki wu nga ta tshukatshukisa maAfrika-Dzonga wahi kumbe wahi.
3.5. Khabinete yi tlhele yi lemuka ku hahama ka mitlawa leyi vulaka leswaku yi nyikile Khabinete masiku ya nkombo ku pfala swikolo. Khalendara ya swikolo swa Afrika-Dzonga swa mfumo na swa phurayivhete, leyi nga gazetiwa hi Nyenyankulu 2022, se yi nyikile 20 Nyenyankulu 2023 tanihi holideyi ya xikolo yo hlawuleka. Swi tshama swi ri erivaleni leswaku ku ni matshalatshala yo koxa ku hlula hi ku olova. Hilaha ku fanaka, hi ku wisa ka swikolo exikarhi ka holideyi ya mani na mani.
4. Nongonoko wa Vurhangeri bya Vantshwa wa Presidente
4.1. Khabinete yi amukerile ku simekiwa ka Nongonoko wa Vurhangeri bya Vantshwa wa Presidente hi Presidente Ramaphosa hi ti 10 Nyenyankulu 2023, eYunivhesiti ya Walter Sisulu, eMthatha, leyi voneke ku simekiwa ka nongonoko wa vutirhisani bya Pan-African.
4.2. Leswi swi ve xiphemu xa nkarhi wo sungula wa Mbulavurisano wa Vantshwa wa Nelson Mandela ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Vurhangeri bya Mahanyelo lamanene na le xikarhi ka tinxaka eka Afrika yo antswa”. Pulatifomo leyi ya vurhangeri exikarhi ka tinxaka yi tiyisisa makungu lama nga kona ya tikonkulu hinkwaro na mitwanano yo fana na Ajenda ya Nhlangano wa Afrika ya 2063, Tsalwa ra Vantshwa ra Afrika na Ntwanano wa Ndhawu ya Mabindzu lama Ntshunxekeke ya Tikonkulu ra Afrika.
5. Ntwanano wa rimba ro aka mimovha eAfrika-Dzonga
5.1. Khabinete yi amukerile mahungu ya leswaku khamphani ya mimovha ya Stellantis Afrika-Dzonga yi sayinile memorandamu ya ku twisisana na Khoporexini ya Nhluvukiso wa Tiindasitiri na Ndzawulo ya Mabindzu, Vumaki na Mphikizano ku hluvukisa ndhawu leyintshwa yo endla mimovha eAfrika-Dzonga. Stellantis yi xavisa tiburende ta Jeep, Alfa Romeo, Fiat, Citroën, Opel na Peugeot eAfrika- Dzonga .
6. Vuxaka bya Afrika-Dzonga na Tanzania
6.1. Khabinete yi amukerile Rendzo ra Mfumo ra Presidente Samia Suluhu Hassan wa Riphabliki ra Nhlangano wa Tanzania eAfrika-Dzonga hi Ravumune 16 Nyenyankulu 2023, hi ku rhambiwa hi ntangha ya yena hi ntirho, Presidente Ramaphosa. Rendzo leri ri landzela Khomixini ya Matiko mambirhi ya Vaholobye ya Afrika-Dzonga-Tanzania (BNC) leyi khomeriweke ePitori hi Ravunharhu, 15 Nyenyankulu 2023. Yi ta tlhela yi veka harhi ya nhlengeletano ya vumbirhi ya Afrika-Dzonga-Tanzania BNC, leyi katsaka tikomiti ta mune: Tipolitiki na Vudiplomati; Vusirheleri na Vuhlayiseki; Timhaka ta Ikhonomi, na Timhaka ta Vaaki na Mfuwo.
6.2. Ku engetela eka vun’we bya yona na nyimpi yo lwela ntshuxeko ya Afrika-Dzonga, Tanzania hi rin’wana ra matiko lama nga emahlweni eka vutirhisani bya mabindzu ya tiko, laha mabindzu hinkwawo exikarhi ka matiko lama mbirhi ya tlakukeke ku suka eka R6.89 wa tibiliyoni hi 2021 ku ya eka R8.71 wa tibiliyoni hi 2022. Ku na ku tlula 250 wa Tikhamphani ta Afrika-Dzonga eka swiyenge swo hambana eTanzania.
7. Ku hlanganisiwa ka Heineken na Distell
7.1. Khabinete yi amukerile mpfumelelo wa Huvo ya Mphikizano wa ku hlanganisiwa ka matiko ya misava ka muendli wa byala wa le Yuropa Heineken na muhumelerisi wa byala wa Afrika-Dzonga Distell Group Holdings.
7.2. Ku hlanganisiwa loku, loku nga ta tumbuluxa muendli lonkulu wa cider etikweni, ku le hansi ka swiyimo swo hambana swa ku tsakela ka vaaki, leswi katsaka ku tlakusa nhluvukiso wa vaphakeri, ku hlayisiwa ka ku xava ka laha kaya, ku tlakusa vuvekisi eka ndzavisiso na nhluvukiso na ku engeteriwa ka vuswikoti bya vumaki bya laha kaya.
7.3. Nhlangano lowu hlanganisiweke wu ta tlhela wu tlakusa vun’wini bya vatirhi hi ku simeka kungu ra vun’wini bya swiave swa vatirhi na ku nyika vatirhi vuyimeri bya bodo.
8. Ku Langutisisa Nhluvuko wa Mpfuneto wa Ndhambi wa 2022
8.1. Khabinete yi amukerile ntirho lowu endliweke hi Holobye wa Vutshamo bya Vanhu, Manana Mmamoloko Kubayi na Swirho swa MinMEC ya Vutshamo bya Vanhu wo langutisisa nhluvuko wa ku tshamisiwa nakambe ka nkarhi hinkwawo na vutshamo bya mindyangu leyi khumbekeke hi ndhambi ya 2022 eKwaZulu-Natal loko tiko ri tshinela eka ku tlangela lembe ro sungula ra ku onha ka ndhambi ya 2022 loku weleke tiko ra hina.
9. Ku vulavula hi ndlela yo biha mayelana na Mivuyelo ya Vaholobye na Swandla swa Vaholobye
9.1. Khabinete yi kombisile ku vilela hi ku ya emahlweni ka ku vulavula hi ndlela yo biha ka Mivuyelo ya Vaholobye na Swandla swa Vaholobye tanihilaha swi katsiweke hakona eka Nkongomiso wa Swirho swa Huvonkulu, lowu hlamuselaka mivuyelo, switirhisiwa swa mabindzu na swipfuno swa Swirho swa Huvonkulu ku endla mitirho ya swona hi ndlela leyinene.
9.2. Malunghiselelo ya Tindlu ta Vaholobye i mbuyelo wa Ntwanano wa 1910 hi nkarhi wa ku tumbuluxiwa ka Nhlangano wa Afrika-Dzonga lowu nga veka madorobankulu manharhu ya Afrika-Dzonga laha Pretoria yi nga va Ndhawu ya Mfumo, Bloemfontein tanihi Ndhawu ya Vuavanyisi, na Cape Town tanihi Ndhawu ya Palamende. Tindlu leti ku vuriwaka leswaku i tindlu ta vuhosi hinkwato ti xaviwile ku nga se fika 1994 naswona mfumo lowu landzelelanaka lowu a wu rhangela hi African National Congress wu lo tiyisisa ku hlayisiwa ka tindhawu toleto to tshama eka tona ku hlayisa nkoka wa tona hi ndlela yoleyo wu vuyeriwa eka ku tlakuka ka nkoka wa nhundzu.
9.3. Vaholobye na Swandla swa va Vaholobye lava tirhisaka tindlu leti hatimbirhi leti nyikiwaka hi Mfumo va hakela rhente hi ndlela leyi fanaka na leyi swirho swa palamende swi endlaka swona. Swi ta va swi nga lulamanga ku langutela leswaku Vaholobye na Swandla swa va Vaholobye lava nga riki na nsirhelelo wa mitirho eka swiyimo swa vona swa nkarhi wa sweswi va tikumela vutshamo bya vona loko va ri eku tirheleni ka rixaka.
9.4. Mimovha leyi tirhisiwaka hi Vaholobye na Swandla swa va vona yi fambisana na Buku ya Vaholobye naswona mpimo wa nkoka wu vekiwa hi Holobye wa Timali hi ku tihlanganisa na Holobye wa Maphorisa eka swihlawulekisi swa vuhlayiseki. Swihlawulekisi swa vuhlayiseki i nchumu wa nkoka eku kumeni ka mpimo wa nxavo naswona timhangu ta sweswinyana ta khombo ya ti-MEC leti lahlekeriweke hi vutomi bya tona kumbe ku khumbeka eka timhangu ta mimovha letikulu swi tshikelela nkoka wa mhaka naswona swi fanele ku susa mhaka leyi eka ku tirhisa nkarhi wa tipolitiki.
9.5. Swirho hinkwaswo swa Palamende swi na mfanelo ya vatirhi va nseketelo lava va pfunaka eku tirheni ka ntirho wa vona. Ku hambana ka nhlayo ya vatirhi va nseketelo etihofisini ta Vaholobye swi vangiwa hi nkarhi lowu Holobye wo karhi a thoriweke ha wona, tanihileswi vatirhi hinkwavo va fambisanaka na titheme ta hofisi ya Holobye wo karhi. Leswi swi vangiwa hileswi Buku ya Vaholobye ku nga tsalwa leri hanyaka leri kamberiwaka nkarhi hinkwawo.
9.6. Presidente u hundzisele Buku ya Vaholobye ya nkarhi wa sweswi eka Khomixini ya Miholo ya Vafambisi va Tihofisi ta Mfumo leyi Tiyimeleke, leyi se yi tirhanaka na miholo ya Vafambisi va Tihofisi ta Mfumo hinkwavo ku yi kambisisa.
B. Swiboho swa Khabinete
1. Mpfapfarhuto wa Pholisi ya Vavasati eka Mitlangu
1.1. Khabinete yi pasisile ku gazetiwa ka mpfampfarhuto wa Pholisi ya Vavasati eka Mitlangu ku kuma mavonelo ya vaaki. Pholisi yi andlala sete ya magoza lama nga ta tlakusa na ku seketela vavasati eka swa mitlangu na ku tiyisisa leswaku minongonoko yi le ku tirheni ku lulamisa ku hambana ka rimbewu eka tikhodi na swivumbeko swa mitlangu.
1.2. Yi tlhela yi lulamisa swihinga swo nghena ka vavasati eka swa mitlangu ku fana na ku pfumaleka ka timali, ku seketeriwa na miholo yo ka yi nga ringanelanga. Pholisi leyi ringanyetiweke yi kunguhata ku tlakusa ku nghenelela loku engetelekeke ka vavasati eka mitlangu na mitirho ya vurhangeri yo fana na vuleteri na ku va vafambisi.
1.3. Pholisi yi tekela enhlokweni leswaku ku nghenelela loku engetelekeke ka vavasati eka mitlangu na le ka swivandla swa vurhangeri swi ta hunguta swinene naswona eku heteleleni swi ta herisa ku nga ringani ka rimbewu na mixaka yo hambana ya xihlawuhlawu eka vavasati. Yi tlhela yi lava ku tlakusa ku ringana na ku tiyisisa leswaku vavasati va kuma xichavo kumbe ku xiximiwa eka tlhelo ra swa phurofexini, ku katsa na miholo yo ringana na tintangha ta vona hi ntirho ta va xinuna.
2. Ku khomiwa ka Nhlengeletano ya Matiko ya Misava ya Rihanyo ra Vamanana na Vana lava ha ku Velekiwaka - 2023
2.1. Khabinete yi nyikile mpfumelelo wa leswaku Afrika-Dzonga yi rhurhela Nhlengeletano ya Matiko ya Misava ya Rihanyo ra Vamanana na Vana lava ha ku Velekiwaka eKapa ku sukela hi ti 8 ku fikela hi ti 11 Mudyaxihi 2023, laha ku tlula 1 000 wa vatekaxiave ku suka emisaveni hinkwayo va nga ta hlengeletana ku hatlisisa swintshuxo swo antswisa ku hanya ka vamanana na vana lava ha ku velekiwaka, na ku sivela ku velekiwa ka vana va lovile.
2.2. Afrika-Dzonga ri na ku humelela lokukulu eku fikeleleni ka Swikongomelo swa Nhlangano wa Tinxaka (UN) swo pakanisa eka Nhluvukiso lowu Yaka emahlweni eka rihanyo ra vamanana na vana lava ha ku velekiwaka, na ku sivela ku velekiwa ka vana va lovile. Tiko ri ta tlhela ri vuyeriwa swinene tanihileswi varhumiwa va nhlengeletano va nga ta avelana, exikarhi ka swin’wana, maqhinga ya vona lama tirhaka na vutumbuluxi eka timhaka ta rihanyo ra vamanana na vana lava ha ku velekiwaka.
3. Phurojeke ya Ndlela ya Ndzhaka ya ku Lwisana na ya Ntshunxeko (RLHR).
3.1. Khabinete yi amukerile xiviko xa nhluvuko lexi nga na vuxokoxoko bya ku tirhisiwa ka phurojeke ya RLHR. Khabinete yi tlhele yi pasisa leswaku Vaholobye va Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano na wa Vululami na Vukorhokeri bya Makhosto va va xiphemu xa Komiti ya le Xikarhi ka Vaholobye (IMC) eka RLHR.
3.2. RLHR i phurojeke ya ku tsundzuka ya rixaka leyi kongomisiweke eka ku tsundzuka na ku tlangela rendzo ra Afrika-Dzonga ro ya eka ntshunxeko. Khabinete yi simekile IMC ku langutela phurojeke leyi na ku nyika vurhangeri bya swa tipolitiki.
3.3. Phurojeke yi lava ku katsa mixaka yo hambana ya ku tsundzuka ku tinyikela loku valweri va ntshuxeko va ku endleke leswaku Afrika-Dzonga ri va leri ntshunxekeke na xidemokirasi. Yi tlhela yi pfumelela ku akiwa ka timyuziyamu, switsundzuxo, tilayiburari na tiakhayivhi, naswona yi kongomisa eka ku lemuka moya wa vun’we na ntirhisano exikarhi ka MaAfrika. Yi seketeriwile hi UN naswona yi na vuswikoti byo tiyisisa ntirhisano wa vanhu eka vanhu hi ku tirhisa mfuwo na ndzhaka eka tikonkulu hinkwaro.
3.4. Migingiriko yo hlaya leyi nga humelela hi 2022 yi katsa marendzo ya Vaholobye yo ya eBotswana na Zimbabwe xikan’we na ku kunguhata tinhlengeletano na Angola na Tanzania.
3.5. Migingiriko leyi fambisanaka na phurojeke leyi yi kongomisa eka ku hlanganisa matiko hinkwawo ya le Dzongeni wa Afrika na ku dyondzisa vantshwa hi ku lwisana na vukoloni na xihlawuhlawu. Hi ndlela leyi fanaka, pholisi yi endla mpfumelelo wa ku vuyisiwa ka masalela ya valweri va ntshuxeko va Afrika-Dzonga lava lahliweke ematikweni mambe. Kwalomu ka 11 wa masirha lawa ya tivekaka ku va ya maAfrika-Dzonga ya kumiwile eZambia, kukatsa na a ra Mulwela ntshunxeko wo tiya Tatana Duma Nokwe.
4. Pholisi ya Rixaka ya ku endliwa ka Vutshila, Ndhavuko na Ndzhaka swi va swa Dijitali
4.1. Khabinete yi pasisile ku tirhisiwa ka Pholisi ya Rixaka ya ku endliwa ka Vutshila, Ndhavuko na Ndzhaka swi va swa Dijitali. Pholisi yi nyika matimba yo ya emahlweni ka Pholisi ya Rixaka ya ku endliwa ka Switirhisiwa swa Ndzhaka swi va swa Dijitali leyi nga tumbuluxiwa hi Ndzawulo ya Vutshila na Mfuwo ya nkarhi wolowo hi 2011. Pholisi yi kongomisa eka ku endliwa ka switirhisiwa swa ndzhaka swi va dijitali hi xikongomelo xo hlayisa, ku fikelela na vufambisi bya vun’wini.
4.2. Hambi leswi ku endla swilo swi va swa dijitali ku nga endlelo ro hundzula swilo swa analogu ku va swilo swa dijitali, ku katsa na tirhekhodo ta maphepha, miyikhurofichi na tirhekhodo ta thepi leti nga riki ta dijitali, pholisi yi ndlandlamuxe nhlamuselo leyi eka switirhisiwa leswi nga endliwa swi ri swa dijitali swo fana na mahungu lama humesiweke hi ndlela ya dijitali, lawa ya nga ta ka ya nga hundzuriwi eka xivumbeko xa xiviri .
4.3. Ku tirhisiwa ka dijitali ku ta va na mivuyelo leyikulu eka tiko tanihileswi swi nga ta tisa ku fikeleriwa ka switirhisiwa swa mahungu hi ku olova, ngopfungopfu leswi nga eka tiakhayivhi, tilayiburari na timyuziyamu. Pholisi yi ta tirhisiwa hinkwako eka mfumo na le ka vaaki.
C. Nawumbisi
1. Nawumbisi wo Cinca Timhaka ta Vuavanyisi wa 2023
1.1. Khabinete yi pasisile ku yisiwa ka Nawumbisi wo Cinca Timhaka ta Vuavanyisi wa 2023 ePalamende. Nawumbisi wu kongomisa eka ku cinca Milawu yo tala leyi lawuriwaka hi Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa hi ku lulamisa timhaka ta xithekiniki na timhaka leti khumbaka ku tirhisiwa ka xiviri ka Milawu.
1.2. Nawumbisi wu na swivulwana swa 37 leswi ringanyetaka ku cinca ku lulamisa swihoxo swa vumbiwa swa Milawu yo hambana.
D. Mitirho leyi Taka
1. Siku ra Timfanelo ta Ximunhu
1.1. Presidente Ramaphosa u ta nyika mbulavulo wa nkoka eka ntirho wa rixaka wa Siku ra Timfanelo ta Ximunhu ra 2023 hi Ravumbirhi, 21 Nyenyankulu 2023 eXitediyamu xa De Aar West, eKapa N'walungu.
1.2. Nkongomelo wa lembe leri i: “Ku Hlanganisa na ku Hlayisa Mfuwo wa Timfanelo ta Ximunhu ku ya eka Vumundzuku”, loko hi ri karhi hi tsundzuka ku dlayeteriwa ka vanhu eSharpeville na le Langa, na timachi tin’wana leti nga humelela hi ti 21 Nyenyankulu 1960 etikweni hinkwaro.
1.3. Tanihi mfumo, ha ha tinyiketerile eka vutihlamuleri bya vumbiwa byo sirhelela timfanelo ta ximunhu ta vanhu hinkwavo etikweni. A hi tirhisaneni ku tiyisisa leswaku a hi siyi munhu endzhaku eku endleni ka swiletelo swa Vumbiwa ra Riphabliki ra Afrika-Dzonga ra 1996 na Nawumbisi wa Timfanelo swi va ntiyiso lowu hanyaka eka hinkwavo.
2. Siku ra Mati ra Misava Hinkwayo
2.1. Afrika-Dzonga ri ta fungha Vhiki ra Mati ra Rixaka ku sukela hi ti 20 ku fikela hi ti 26 Nyenyankulu 2023 ehansi ka nkongomelo lowu nge: “Ku hatlisisa ku Cinca”.
2.2. Vhiki leri ri fambisana na Siku ra Mati ra Misava Hinkwayo hi ti 22 Nyenyankulu 2023, leri kombisaka nkoka wa mati yo tenga. Hambi leswi ku nga na timpfula ta matimba sweswinyana eka swiphemu swa tiko, Afrika-Dzonga ra ha ri tiko leri kayivelaka mati naswona ri le ka xiyimo xa vu 30 eka matiko yo oma swinene emisaveni.
2.3. Khabinete yi komberile vaakatiko hinkwavo ku sirhelela switirhisiwa swa hina swa risima swa mati swo fana na tindhawu ta mati, tanihileswi leswi swi nga swa nkoka eka nsirhelelo wa hina wa mati wa nkarhi wo leha. Hinkwerhu hi na xiave lexi hi faneleke ku xi endla eku hlayiseni mati na ku tiyisisa leswaku mphakelo wa hina a wu omi.
3. Siku ra Vuvabyi bya Rifuva ra Misava Hinkwayo (TB).
3.1. Xandla xa Presidente Paul Mashatile u ta nyika mbulavulo wa nkoka hi nkarhi wa ximfumo wo tsundzuka Siku ra TB ra Misava hi ti 24 Nyenyankulu 2023 ehansi ka nkongomelo lowu nge: “Ina! Mina Na Wena Hi Nga Herisa TB”.
3.2. Ntirho wa ximfumo eXitediyamu xa Thlabane eN’walungu-Vupeladyambu wu ta tlhela wu vona Huvo ya AIDS ya Rixaka ya Afrika-Dzonga na Ndzawulo ya Rihanyo va simeka Kungu ra Qhinga ra TB, HIV na Mavabyi ya swa Masangu ra Rixaka ra 2023 ku ya eka 2028. Leswi swi aka eka ku humelela lokukulu loku fikeleleriweke hi ku tirhisa ku kongomisiwa hi vuntshwa eka ku sivela, vutshunguri, ku amukeriwa, ku vikiwa na ku landzelela, na ku herisa xihlawuhlawu na ku soriwa.
D. Mahungu
1. Vuhoyozeri
Khabinete yi hundzisele ku hoyozela na ku navelela leswinene eka:
- Va Proteas lava sweswi va rhurhela West Indies eka rendzo ra swivumbeko swo tala. Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku seketela va Proteas loko va ri karhi va ya emahlweni va hahisela mujeko wa hina ehenhla.
2. Michavelelo
Khabinete yi hundzisele ku chavelela eka ndyangu na vanghana va:
- MEC wa Dyondzo ya Free State Tate Makgoe (60), loyi a hoxeke xandla swinene eka sekithara ya dyondzo naswona u humelerile eku rhangeleni Free State ku va yi fikelela mpimo wa le henhla wa mapaselo ya ka matiriki eka malembe ya mune hi ku landzelelana.
- Manana Maurencia Gillion, loyi a yimeleke KapaVupeladyambu eka Huvo ya Rixaka ya Swifundzankulu, na ku tirha eka Komiti yo Hoxa Tihlo ya Huvo ya Rixaka ya Swifundzankulu ya swa Rihanyo na Vukorhokeri bya Vaaki. A ari mugingiriki loyi a tivekaka swinene naswona u tirhele vanhu va Kapavupeladyambu, ngopfungopfu eka tindhawu ta le makaya ta xifundzhankulu, kuringana malembe yotala.
- Tatana John Wills (66), gqweta ra ndhuma ra timfanelo ta ximunhu na mugingiriki loyi a yimeleke varhangeri vo hlaya va swa tipolitiki, ku katsa na khale ka Presidente Nelson Mandela.
- Tatana Mark Pilgrim (54), mutirhi wa vuhangalasi bya mahungu loyi a hlohloteleke no khutaza vanhu vo tala eka indhasitiri ya vuhangalasi bya mahungu.
- Manana Gloria Bosman (50), muyimbeleri na muqambhi wa jazz wa Afrika-Dzonga loyi a nga wina masagwadi yo tala.
E. Ku Thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku ta ya hi ku tiyisisiwa ka vuthwaseri na ku kamberiwa ka mpfumelelo wa vuhlayiseki lowu faneleke.
1.Swirho swa Huvo ya Vutsundzuxi bya Vulawuri bya Swikimi swa Vun’wini bya Xiyenge xa Ndhawu:
(a) Adv Boyce Mkhize (Mutshamaxitulu);
(b) Hosi Pheni Cypraim Ngove (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(c) Manana Kagisho Mmaseleke Choenyana;
(d) Tatana Pieter Jacobus De Beer;
(e) Adv Nomonde Nokuthula January;
(f) Tatana Iqbal Mohamed Motala; na
(g) Dokodela Vuyisani Moss.
2. Swirho swa Khomixini ya Majistarata:
(i) Manana Nomzamo Zondo;
(ii) Tatana Hanif Vally;
(iii) Dokodela Cornelia September;
(iv) Tatana Makgabhana Mokoena (ku thoriwa nakambe); na
(v) Prof Estelle Hurter (ku thoriwa nakambe).
Swivutiso:
Tatana Michael Currin – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela
Riqingho ra le nyongeni: 082 462 7896
