1. Go Tsenngwatirisong ga Manaane a Puso a a Botlhokwa
1.1. Kabinete e tlotlomaditswe ka pegelo ya dipoelo ya kgweditharo ya bone (Ferikgong-Mopitlwe 2015). E kgotsofaditswe ke kgatelopele e e dirilweng mo Tiragatsong. Ditokololo tsa Khuduthamaga di tla diragatsa dipuisano le bobegakgang le bannaleseabe go tlhalosa kgatelopele e e dirilweng mo go tsenyeng tirisong dipoelo tsa kgweditharo ya bone. Dintlha ka botlalo di tla tlhagisiwa fa mametlelelo ya dintlha e sena go konosetswa.
1.2. Kabinete e amogetse go tlhophiwa ga batlhagisi ba motlakase o o ntšhwafadiwang ba le 13 mo karolong ya bone ya puso ya Lenaane la Botsamaisi jwa Ditheko tsa Batlhagisi ba ba Ikemetseng ba Motlakase o o Ntšhwafadiwang. Batlhagisi bano ba motlakase o o ntšhwafadiwang (ba motlakase o o fetlhiwang ke letsatsi le o o fetlhiwang ke phefo) ba tla tlamela ka dimekawate tse dingwe gape di le 1 084 mo go tshegetseng motlakase wa bosetšhaba le go thusa naga go atumela tlamelo ya go ya go ile ya motlakase.
1.3. Kabinete e amogetse Dipoelo tsa Boruni jwa Pusoselegae tsa 2013/14 le go akgola tiro ya mebasepala e e bontshitseng tsepamo ya go tokafala mo dikarolong tsotlhe tsa dipoelo tsa boruni jwa mebasepala. Palo e e tshosang ya 96% ya baruniwa (mebasepala le ditheo tsa mebasepala) ba tlhagisitse dikanego tsa bone tsa matlole ka nako, e leng tokafalo e tona tota go tloga mo 93% ka 2012/13 le 78% ka 2007/08.
Pegelo e tlhagisa matsapa a a diragaditsweng ka tshwaraganelo go fokotsa tirisobotlhaswa ya madi. Se se totobetseng e nnile kgolo e e kwa godimo mo palong ya bommasepala le mo ditheong tsa mebasepala tse di atlegileng mo go iponeleng katlego mo dipholong tsa boruni go tloga mo ba le 30 ka 2012/13 go fitlha mo ba le 58 ka 2013/14, ka ba le supa fela ka 2007/08 ba ba supileng mokgwa wa kgolo e e tsepameng o o totitleng puso e e siameng le bolaodi jo bo maleba jwa matlole.
Ga jaanong baruniwa ba ba boneng dipholo tsa boruni tse di atlegileng ga jaanong ba fitlha go 76% ya tekanyetsokabo yotlhe ya ditshenyegelo tsa pusoselegae ya R315 bilione. Seno se raya gore diranta di le 10 tse dingwe le tse dingwe mo go di le robedi tse di dirisiwang ke pusoselegae e dirisiwa le ke ditheo tse dikanegelo tsa tsone tsa matlole di boneng dipholo tsa boruni.
Mo mebasepaleng le ditheong tsotlhe di le 335 tse di runilweng, di le 102 di tokafetse, di le 194 di eme mo seemong sa kgale, di le 27 di boetse morago fa di le pedi e le tse dintšhwa mme di le 10 di santse di tla runiwa. Seno se gagamatsa kabeloditirelo tsa motheo tse dingwe tse di maleba e bile di na le maikarabelo a go tsamaisana le kgato ya ‘Go Boela kwa Tshimologong’. Kabinete e amogetse seno jaaka karolo ya togamaano ya ‘Go Boela kwa Tshimologong’, go tla tsepamisiwa mogopolo mo bommasepaleng ba le 50 ba ba amogetseng dipholo tse di tlhobaetsang tsa boruni mo dingwageng di le tlhano tse di fetileng.
Kabinete gape e tlhagisitse matshwenyego a yona ka mebasepala e e tswelelang go thapa batho ba ba seng matshwanedi mme ba fitlhe ka go nyatsa thulaganyo e e siameng ya puso. Tona ya Lefapha la Pusotshwaraganelo le Merero ya Setso, ka tirisanommogo le bommasepala, o tla potlakisa thulaganyo ya go rarabolola mathata ano.
2. Ditshweetso tse di botlhokwa tsa Kabinete
2.1. Kabinete e atlenegisitse Leano la Togamaano ya Diphetogo la Kantoroposo ya Aforika Borwa (SAPO). Leano leno le thusitse mo go utololeng moodi wa bothata le go tlhagisa ditogamaano tse di botlhokwa tsa tsereganyo go ka fetola setheo seno. Mokgwa o montšhwa wa kgwebo o santse o tlhagisisetswa go fokotsa ikaego e ntsi mo tirelong ya makwalo mme go ikaegwe ka metswako e e lekalekanang ya ditirelo. Kabinete e na le tshepo gore togamaano eno e tla tsweletsapele SAPO. Tona ya Lefapha la Mafaratlhatlha a Ditlhaeletsano le Ditirelo tsa Poso, mmogo le botsamaisi jwa SAPO, ba tla tshwara pegelo e e ikgethileng le babegadikgang go tlhalosa leano leno.
2.2. Kabinete e atlenegisitse gore pegelo e ba e neetsweng ka ga pegelo ya ntlha ya Aforika Borwa ya tsenyotirisong ya Lokwalo lwa Aforika lwa Ditshwanelo le Ditshiamelo tsa Bana (2000-2013), e tlisiwe kwa Palamenteng. Pegelo eno e amogetswe go tswa kwa Komiting ya Baitseanape ba Aforika ka ga Ditshwanelo le Ditshiamelo tsa Bana. Kabinete e tlotlomaditse mekgwa ya puso ya go netefatsa thulaganyo e e golaganeng, e e tsamaisanang le e e tsayang karolo mo go tsenyengtirisong Lokwalo lwa Aforika lwa Ditshwanelo le Ditshiamelo tsa Bana mo go obameleng ditshwanelo tsa bana go ya ka molaotheo.
Go tlhagisiwa ga pegelo ya Aforika Borwa go tsamaisana le melao le maikano a tumelano ya boditšhaba. Pegelo eno e diragadiwa gape jaaka selekanyetsi sa ka fao naga e gatelang pele mo go tsholetseng ditshwanelo le ditshiamelo tsa bana.
3. Maemo a Kabinete mo Mererong ya jaanong
3.1. Kabinete e akgola go tshwarelwa ga Foramo ya Ikonomi ya Lefatshe (WEF) ya Aforika kwa Motsekapa mo bekeng e e fetileng, seo se netefatsa gore naga eno ke lefelo la maemo a a kwa godimo mo lefatsheng leo go ka tshwarelwang meletlo ya maemo a a kwa godimo mo go lona. WEF ya Aforika e neetse puso serala sa go tshwantsha Aforika Borwa jaaka lefelo le go ka beeletswang mo go lona fa go tla mo kgwebong, e leng se se botlhokwa thata mo go fitlheleleng maikemisetso a Leano la Tlhabololo la Bosetšhaba (NDP).
Kabinete gape e amogetse karolo e e botlhokwa e e tshamekilweng ke lekala la bobegakgang mo go netefatseng gore tshedimosetso go tswa mo moletlong ono o o botlhokwa e phasaladiwa mo diraleng tse di farologaneng go kgontsha gore maAforika Borwa a golole dingongorego tsa bone.
Tlhatlhoboseelo ya dikoloto tsa Aforika Borwa mo BBB go ya ka Setlamo sa Dielo sa Fitch e netefaletsa gore naga e nna ntse e letile dipeeletso go tswa kwa ntle ga naga mmogo le go bontsha gape maikemisetso a puso a kelotlhoko mo bolaoding jwa matlole. Le fa go le jalo, dintlha tse di tlhagisitsweng ke Setlamo sa Dielo sa Fitch, puso e tla tsepamisitse megopo mo go tsone mo maemong a a kwa godimodimo.
3.2. Kabinete e amogetse go rebolwa ga Media Landscape 2014 – Go ketekiwa Dingwaga di le 20 tsa Bobegakgang jwa Aforika Borwa, e leng se se samaganang le dikarolo tse di farologaneng tsa dingwaga di le 21 tsa thotloetso tse di fetileng mo bobegakgang bo nnileng le seabe se se botlhokwa thata. Karolo nngwe le nngwe e akanya ka Media Landscape go simolola ka 1994 mme e tlhagisi bokgakala jo re bo tlhagang, le go tswelela go tsayatsia dikgwetlho tsa kamoso. Bontsi jwa bannaleseabe ba dumelana gore go fitlheletswe tse dintsi mo ntlheng eno.
Kabinete e ikuela mo bao ba direlang bobegakgang, barutegi le baagi le puso go buisa Media Landscape2014, e leng se se tlhotlhang dikganetsano le dipuisano tse di yang ka tlhogo mo dingwageng di le 20 tsa bobegakgang mo Aforika Borweng wa temokerasi. Kgatiso eno e fana ka maitlhomo le ditiragalo tsa nnete tsa lekala la bobegakgang. Thulaganyong ya tlhomo e rotloeditse tirisanommogo e e nonofileng magareng ga puso le intaseteri ya bobegakgang, ka go emelwa ke baeteledipele le mekgatlho ya baagi.
3.3. Kabinete e netefaletsa boitshepo jo e nang le bone mo go Bothati jwa Bosekisi jwa Bosetšhaba (NPA) go diragatsa ka manontlhotlho tiro ya yone jaaka e laetswa ke Molaotheo wa rona go sa kgathalesege diphetogo tse di dirilweng mo boeteledipeleng jwa yone mo malobeng.
NPA e tswelela go gatlhamela masisi mo tirong ya yone, e bile e na le ditheo le dithulaganyo tse di maleba go tsweletsa go tlhagisa setšhaba se se senang bosenyi. Ka 2014 mokgatlho ono o tokafaditse seelo sa sone sa batshwarwa ba ba atlholetsweng katlholo mo dikgotlatshekelong tsa maemo otlhe ka 93.6% (dikgetse di le 273 641) kwa dikgotlatshekelong tsa kgaolo, 76% (dikgetse di le 27 246) kwa dikgotlatshekelong tsa tikologo le 88% (dikgetse di le 911) kwa dikgotlatshekelokgolong.
3.4. Kabinete e amogetse phasalatso ya ntlha ya Dipatlisiso tsa Mamodula mo Aforika Borwa di tsepamisa mogopolo mo maitsholong a a bapisiwang le HIV le AIDS mmogo le TB kwa Kopanokgolong ya Aforika Borwa ya bo 7 ya AIDS, e e santseng e tla tshwarelwa kwa Durban. Dipatlisiso tsa Mamodula, e leng se se golo mo lefatsheng, di abelana ka manaane a dikgato tsa boitshimololedi tse di diragatsegang go thibela mamodula le tlhaololo kgatlhanong le batho ba ba tshelang ka HIV le TB.
3.5. Kabinete e amogela katlego ya Beke ya Tshireletsego ya Bana (CPW) mme e ipoa sebedi gore bana ba rona ke bokamoso jwa naga ya rona le go ikuela mo baaging go ba sireletsa kgatlhanong le go latlhelwa diatla mmogo le go bogisiwa. Mo godimo ga seo, Kabinete e tlhagisa ditebogo tsa yona mo ditheong tsotlhe tsa puso, baagi le balekane ba tsa loago ba ba dirang ka bojotlhe le go feta CPW mo go lemoseng baagi ka ga go sireletsa bana ba rona.
3.6. Kabinete e amogela diphetogo tse di maatla kwa Telkom moo puso e leng mongdišere yo mogolo, yo a tshotseng dišere di ka dira 40%. Phetogo ya setlamo e dirile gore go nne le kgolo e e maatla mo letsenong le mo dipeelong mo lekgetlhong la ntlha fa e sale ka 2011 ya disente di le 245.
3.7. Kabinete e tlotlomaditswe tebang le ditlhabololo tsa molao wa bofaladi le melawanataolo ya bofaladi ya 2014, go akaretsa ditlhokwa tsa go tsaya maeto le bana go ralala melelwane ya go tsena mo nageng ya Aforika Borwa e e tsentsweng tirisong ka la bo 01 Seetebosigo 2015.
Le fa go ntse jalo, Kabinete e nopotse dikakanyo tse di tlhagisitsweng ke Makala a a farologaneng. Mo go reetseng dikakanyo tseno, Kabinete e tsere tshweetso ya go tlhoma setlhopha sa Ditona go tswa kwa ditlhopheng ka bobedi e leng sa ikonomi le sa pabalesego.
Setlhopha se solofetswe gore se buisanele le go sekaseka dikakanyo ka maitlhomo a go bona ditsela tsa go baakanya ditlamorago tse di tshwaraganeng tse di tlisiwang ke go tsengwa tirisong ga melawanataelo eno. Setlhopha seno se tla tlhomiwa ke Tona Malusi Gigaba.
Mo godimo ga seo, Komiti ya Ditona tsa fa Gae ka ga Bofaladi e tla tswelapele ka tiro ya yone ya go leba sešwa dintlha tsotlhe tse di amanang le bafaladi ba ba leng ka fa nageng. Tiro eno e tla thusa go tlisa kutlwano magareng ga bofaladi le melao ya rona.
4. Ditiragalo tse di Tlang
4.1. Moporesitente Jacob Zuma o tla tsenela mekete ya Letsatsi la Bašwa ka la bo 16 Seetebosigo 2015 kwa Tshwane Events Centre, Gauteng ka fa tlase ga moono o o reng: “Bašwa ba tsweletsa pele Aforika Borwa”.
Moporesitente o tla tsaya gape leeto la Siyahlola kwa Yunibesiting ya Thekenoloji ya Tshwane kwa Khamphaseng ya Borwa kwa Soshanguve, Gauteng ka la bo 23 Seetebosigo 2015. Leeto leno la tekolo le tla tsepamisa mogopolo mo boitshimololeding le mo ditsereganyong tse di tsentsweng tirisong go tokafatsa matshelo a bašwa ba rona le go ba matlafaletsa go tsaya karolo e e botoka mo ikonoming ya naga ya borona.
Kabinete e ikuela mo bašweng go dirisa ditšhono tse di buletsweng ke manaane a puso tse di jaaka Lenaaneng la Ditiro tsa Baagi (CWP), e leng le le bontshang gore bolekane bo dira phapang mo ditirelong le mo mafaratlhatlheng a setšhabeng, e bile gape bo godisa ditšhono tsa ditiro go nna ditiro tsa go ya go ile ka ntlha ya phetisetso le tlhabololo ya bokgoni.
Ka go dirisa Setheo sa Bosetšhaba sa Tlhabololo ya Bašwa, bašwa ba bantsi ba tsentshiwa mo motsweding wa botlhokwa wa ikonomi ka manaane a sone a a tlamelang ka tshegetso mo bašweng ba bagwebi.
4.2. Aforika Borwa e tla tsenela meletlo ya kontinente yotlhe ka la bo 23 Seetebosigo 2015 go tshwaya Letsatsi la Ditirelo tsa Puso tsa Aforika ka fa tlase ga moono o o reng: “Maikarabelo a Ditirelo tsa Puso mo go Matlafatseng Basadi, Boitshimololedi le Phitlhelesego ya Kabo ya Ditirelo”. NDP gape e nopotse go matlafatsa bokgoni jwa puso ka go le botlhokwa mo go fitlheleleng Ponelopele ya 2030. Go tloga ka 1994 naga gape e fitlheletse diphitlhelelo tse dikgolo ka go emelwa ke basadi mo maemong a ditiro tsa botsamaisibogolo mo Ditirelong tsa Puso, moo palo e neng e eme mo go 39.8% ka Mopitlwe 2014.
4.3. Kabinete e ikuela mo maAforika Borweng otlhe go dirisana le puso ka Letsatsi la Lefatshe la Botshabelo, ka la bo 20 Seetebosigo 2015, mo go netefaletseng maikemisetso a boditšhabatšhaba a naga a go tshwara botlhe ba ba tshabetseng kwano ka seriti. Jaaka e nngwe ya dinaga tse di saenileng Tumelano ya Botshabelo ya Geneva ya 1951, e bile jaaka naga e e tlotlomatsang ditshwanelo tsa botho, re na le maikarabelo a go sireletsa ditshwanelo tsa motheo tsa batho ba ba tshabetseng kwano ka mo nageng ya rona. Go le gantsi batho bano ke banna, basadi le bana bao ba leng mo tlalelong bao ba gapeletsegileng gore ba tswe kwa dinageng tsa bobone mme ba dirile seo ka mafolofolo, maatla le maikemisetso a magolo.
4.4. Lefapha la Merero ya Selegae, mmogo le mafapha le ditheo tse dingwe tsa puso, ba tla tlhagisa Operation Pyramid ka la bo 19 Seetebosigo 2015 kwa Skukuza, Mpumalanga ka fa tlase ga moono o o reng: “Re dirisana mmogo go nna le melelwane e e sireletsegileng e bile e bolokegile”. Operation Pyramid e tla tsamaisa le go tsepamisa botoka diporojeke, manaane le ditsereganyo tsa melelwane ya puso le ya ditheo tsa yone. Dikgato tseno tsa diphetogo di tla nna mo tirisong go fitlha go simololwa Setheo sa Botsamaisi jwa Melelwane ka 2017, jaaka go rulagantswe. Botsamais jwa tshireletsego, nonofo le tsamaiso sentle ya go kgabaganya melelwane ya batho le dithoto bo tla diragadiwa ka tsela e e tsamaisanang le ditlapele tsa bosetšhaba tsa tlhabololo ya naga.
4.5. Ngwagasome wa bo 60 wa Lokwalo lwa Kgololesego, o o tla supiwang ka la bo 26 Seetebosigo 2015, o tla dirisiwa go bontsha kgatelopele e e dirilweng mo go itemogeleng maikaelelo a lona, le go bontsha tolamo magareng ga dipholisi tsa puso le tokomane eno ya hisetori. Lokwalo lwa Kgololesego ke motheo o mo go one Molaotheo wa naga ya rona o o tlotlomatswang lefatshe ka bophara o ikaegileng mo go lone; gompieno le na le mosola mo nageng eo re e agang ka go dirisa dipholisi le manaane a rona.
5. Go Thapiwa
Go thapiwa gotlhe go tla diragadiwa fa makwalothuto otlhe a netefaditswe mme go amogetswe tetlelelo e e matshwanedi.
5.1. Rre Zacharia Isak Modise jaaka Mokomišenara wa Bosetšhaba wa Lefapha la Ditirelo tsa Kgopololo.
5.2. MMe Bernedette Muthien jaaka Motlatsamokaedikakaretso wa Karolo e e Samaganang le tsa Bong kwa Lefapheng la Basadi.
Dipotsiso:
Mme Phumla Williams (Sebueledi sa Kabinete sa namaotshwere)
Mogala: 083 501 0139
