Mongameli Cyril Ramaphosa: Inkulumo Echaza Isimo Sezwe

Inkulumo Echaza Isimo Sezwe eyethulwa nguMongameli Cyril Ramaphosa

Somlomo wesiGungu Sikazwelonke, uNkz Thandi Modise,
Sihlalo woMkhandlu Kazwelonke Wezifundazwe, uMnu Amos Masondo,
IPhini likaMongameli, u-David Mabuza,
IJaji Eliyinhloko, u-Mogoeng Mogoeng, kanye nawo wonke amalungu ahloniphekile oPhiko Lwezobulungiswa,
UMongameli Waphambilini, uMnu Kgalema Motlanthe,
UMongameli Waphambilini, uMnu Thabo Mbeki,
USomlomo Waphambilini wesiGungu Sikazwelonke, uDkt Frene Ginwala,
USomlomo Waphambilini wesiGungu Sikazwelonke, uMnu Max Sisulu,
USomlomo Waphambilini wesiGungu Sikazwelonke, uNkz Baleka Mbete,
UMongameli wePhalamende Lamazwe ase-Afrika, uMnu Roger Nkodo Dang,
Omakadebebona bomzabalazo wenkululeko,
UDkt Dennis Goldberg,
UDkt Andrew Mlangeni,
U-Advocate Priscilla Jana,
UNkz Joyce Dipale,
UNkz Lillian Keagile,
UNkz Smally Maqungo,
ONgqongqoshe kanye namaPhini abo,
ONdunankulu kanye noSomlomo bezishayamthetho zezifundazwe,
USihlalo weNhlangano Yohulumeni Basekhaya yaseNingizimu Afrika kanye neziMeya Zemikhandludolobha,
UMphathi Webhange Lombuso laseNingizimu Afrika, uMnu Lesetja Kganyago,
Izinhloko Zezikhungo Zikahulumeni Ezeseka Ukubusa Ngentando Yeningi Labantu,
Abaholi bezinhlangano zezenkolo,
Abaholi bezikhungo zezemfundo nezocwaningo,
Amalungu ezindlu zamanxusa,
Izimenywa ezikhethekile,
Amalungu ahloniphekile esiGungu Sikazwelonke,
Amalungu ahloniphekile oMkhandlu Kazwelonke Wezifundazwe,
Bantu baseNingizimu Afrika,
 
Njengoba sibuthene lapha, ekuqaleni kwePhalamende Lesithupha Lentando Yeningi Yabantu, sibuthene ngosuku owaqala ngalo ukusebenza uMthetho Womhlaba Wabomdabu, eminyakeni eyi-106 edlule – okungesinye sezigameko ezadala umonakalo omkhulu, sokuphucwa kwabantu umhlaba wabo, esashiya abantu behleli dengwane futhi esadala ukukhala nokugedla kwamazinyo, nosizi olwesabekayo.
 
Siyawakhumbula amagama ashiwo ngu-Sol Plaatje, ephawula ngalesi sigameko esibuhlungu kangaka, uma ethi:
 
“Ngenkathi evuka ekuseni ngoLwesihlanu, mhla zingama-20 kuNhlaba ngowe-1913, umuntu omnyama wazithola, empeleni engesona isigqila, kepha eyisilahlwa, esingafuneki neze ezweni lakhe, azalelwa kulona, futhi lapho inkaba yakhe ikhona.”
 
Abantu bakithi bahlukumezeka kakhulu futhi bahlangabezana nobunzima obesabekayo ngenxa yokushaywa koMthetho Womhlaba Wabomdabu. Kuze kube namuhla, sisahleli nemithelela kanye nemiphumela emibi yalowo mthetho.

Njengoba sekuphele iminyaka eyevile ekhulwini kwenzeka lesi sigameko esiphambene kakhulu nobulungiswa, kumele sisukume sakhe iNingizimu Afrika lapho engekho noyedwa umuntu ozoba yisigqila noma isilahlwa, kepha kube khona kuphela abantu abakhululekile, abalinganayo futhi abahlonishwayo.
 
Sibuthene lapha ngesikhathi esinzima kakhulu futhi esinezinselelo eziningi embusweni wethu wentando yeningi labantu osemusha.

Kepha-ke, nakuba kunjalo, sisesikhathini emlandweni wethu lapho kuvunguza khona umoya wethemba elikhulu, lokuthi konke sekuzolunga noma kanjani.
 
Eminyakeni engama-25 izwe libuswa ngentando yeningi labantu, sesenze inqubekelaphambili enkulu impela ekwakheni isizwe esisha lapho bonke abantu baseNingizimu Afrika benamalungelo alinganayo kanye namathuba angudeda ngendlale.
 
Eminyakeni engama-25, kuningi esesikwenzile ukuhlangabezana nezidingo zabantu eziyisisekelo, ukunciphisa ububha kanye nokuvuselela kabusha umnotho owabe usufadalele, owabe wenzelwe ukubhekana nezidingo zabayingcosana kuphela.
 
Ngokusebenzisana kanye nokubambisana, sikwazile ukubeka isisekelo esiqinile esingakhela phezu kwaso izwe lapho bonke abantu bezohlala ngokuthula, banethezeke, futhi bathokoze.
 
Kepha-ke nakuba kunjalo, sibuthene ngesikhathi lapho izwe lethu libhekene nezinselelo ezinkulu.
 
Umnotho wethu awukhuli. Futhi aligculisi neze izinga lokwakhiwa kwamathuba omsebenzi.
 
Lokhu kuyinto esikhathaza ngaphezu kwakho konke okunye.
 
Kuyinto ethinta wonke umuntu.
 
Kuthinta wena, nsizwa yaseMzimhlophe, eSoweto, njengoba sekuphele iminyaka emihlanu uqedile esikoleni, kodwa namanje awukawutholi umsebenzi, usahleli ekhaya.
 
Kunomthelela kuwena, mama wase-Delft, ozikhulisela abantwana bakhe yedwana, njengoba ungagcini nje kuphela ngokuzondla wena ngesibonelelo-mali sakho osithola kuhulumeni kodwa kumele futhi wondle nabazukulu bakho imbala.
 
Kubuhlungu futhi nakuwena, msebenzi wase-Nelson Mandela Bay, ngoba phela nakuba ukhona umholo owutholayo, kunzima kakhulu ukwanelisa izidingo zakho zempilo.
 
Kunzima kuwena, mfundi weNyuvesi i-Sol Plaatje, eNyakatho Kapa, othembele kwimadlana encane yokuzondla nokuziphilisa oyiphiwa ngabazali bakho.

Konke lokhu engisanda kukusho kuyichaza njengoba injalo impilo ephilwa ngabantu bakithi.
 
Impilo yakho ifana ncamashi nobunzima bansukuzonke bokuphila kwabantu bakuleli.
 
Sikuzwile, wena nabanye ebaningi.

Iningi lethu njengabameleli abaqokwe ngabantu ukuthi sibe lapha, sichithe isikhathi esiningi impela kulezi zinyanga ezimbalwa ezedlule sehla senyuka emiphakathini ezweni lonkana, silalela izimvo zabantu kanye nezimfuno nezifiso zabo.

Sibezwile abantu bakithi bekhuluma nathi ngenkathi singena siphuma ezindlini zabo.

Ro vha pfa hoṱhe hoṱhe he ra tshimbila hone. Ndi amba na he ha tshimbila Vho Maimane na Vho Julius Malema.

Lapho kuhambe khona uMhlonishwa uButhelezi naye uzwile ukuthi abantu bathini.

Lapho ehambe khona noMnu Groenewald, njengoba simbonile ehla enyuka ezweni lonkana, naye angasho kugcwale umlomo ukuthi naye ubezwile abantu.

[hey kan ook se dat hy het die mense gehoor].

Sinizwile. Hi swi twile. Ro ni pfa. Re le utlwile.
 
Okhethweni obelubanjwe ngoNhlaba, nisihlinzeke ngegunya elicacile lokukhula nokuvuselela kabusha.

Sonke sinizwile – mina ngokwami nginizwile, noMhlonishwa uMaimane unizwile, kanjalo noMhlonishwa uMalema, noMhlonishwa uButhelezi, noMhlonishwa u-Groenewald, noMhlonishwa uMeshoe, noMhlonishwa uHolomisa, noMhlonishwa uZungula, noMhlonishwa u-De Lille, noMhlonishwa ukaMagwaza-Msibi, noMhlonishwa uGalo, noMhlonishwa uLekota, noMhlonishwa uNyhontso kanye noMhlonishwa u-Hendricks.
     
Umonakalo ongapheli owashiywa ngumbuso wobandlululo, olokhu uqhubeke njalo; sewudale izinkinga ezikhahlameza izwe lethu lonkana – okuyizinkinga zomnotho ngokunjalo nezinkinga zenhlalo yomphakathi.
 
Futhi kusenjalo, kumele sibhekane noguquko lwezobuchwepheshe olwenzeka ngesivinini esikhulu, oluletha izindlela ezintsha zokwenza umsebenzi ezindaweni okusetshenzelwa kuzona, olubumba kabusha umnotho womhlaba futhi olushintsha indlela abantu abaxhumana ngayo, futhi basebenzisane ngayo.
 
Thina kanye nawo wonke amanye amazwe omhlaba, sizithola sibhekene nezinguquko zesimo sezulu esezidale imbubhiso kanye nomonakalo omkhulukazi emlandweni.
 
Isimo sezulu esibi kakhulu esihlobene nesivuvu somkhathi sibeka umnotho wethu engcupheni, futhi siphinde sibeke engcupheni nezimpilo zabantu bakithi kanye nezindlela abaziphilisa ngazo, futhi uma singathathi izinyathelo njengamanje, kungenzeka sigcine sesishabalele sonke thina singabantu.
 
Sikuzwile lokho okushiwo ngabantu abasha abebeyingxenye yemashi eya e-Union Buildings ngeviki eledlule, besinxusa ukuthi sisukume sithathe izinyathelo zokuvikela umhlaba wethu.
 
Yisona-ke isidingo sokubhekana ngqo nalezi zinselelo ezisemqoka kakhulu esaholela ekutheni samukele uHlelo Lokuthuthukiswa Kwezwe (i-NDP) ngowezi-2012 ukuze luhole imizamo yethu ezweni lonkana yokunqoba ububha, ukuntuleka kwamathuba omsebenzi kanye nokungalingani.
 
Kodwa-ke, kuyacaca ukuthi njengoba sekusele iminyaka eyi-10 ngaphambi kokuthi sifike onyakeni wezi-2030, asikenzi inqubekelaphambili egculisayo ekuhlangabezaneni nemigomo okumele sifinyelele kuyona ebekwe yi-NDP.
 
Ngaphandle uma sithatha izinyathelo ezinqala futhi ezinohlonze, ngeke neze sikwazi ukufezekisa iNhlosombono yowezi-2030.
 
Lokhu kusho ukuthi kumele sizibeke eqhulwini lezo zinto ezisemqoka kakhulu.
 
Kumele sigxile kakhulu kulezo zinyathelo ezizoba nomthelela omkhulukazi, izinyathelo ezizokwenza ukuthi sikwazi ukuqhubekela phambili ngesivinini esikhulu, esikhathini samanje kanjalo nasesikhathini esiyiminyaka eyi-10 ezayo.
 
Kusemqoka ukuthi ngikuveze ukuthi uHlaka Lokusebenza Kwesikhathi Esimaphakathi, (i-MTSF), obeluqondiswe kule minyaka emihlanu edlule belunezinkomba-kusebenza ezingaphezu kwe-1 100 obekudingeka ukuthi sikale ngazo ukuqaliswa kwe-NDP.
 
Manje sekuyisikhathi sokuthi sibhukule sigxile ekwenzeni lokho esithe sizokwenza.
 
Sekuyisikhathi sokuthi sithathe izinqumo mayelana nokuthi yikuphi esizokwenza.
 
Ezinye zalelo zinqumo kungenzeka kube yizinqumo ezinzima impela futhi ezinye zazo kungenzeka zingehli kahle kwabanye abantu.
 
Esimweni lapho umnotho ungakhuli, futhi esikhathini lapho uhulumeni enemali eyingcosana emgodlagodleni wakhe wezimali, ngeke neze sikwazi ukwenza konke ngesikhathi esisodwa.
 
Njengoba singena kuleli hlandla lokuphatha elisha, sizogxila ezintweni eziyisikhombisa eziseqhulwini:

  • Uguquko lwezomnotho nokudalwa kwamathuba omsebenzi
  • Ezemfundo, amakhono kanye nezempilo
  • Ukuqiniswa kohlelo lwezibonelelo zomphakathi ngokuhlinzeka ngezinsizakalo ezitholakala ngendlela efanele, ezitholakala ngaso sonke isikhathi futhi eziseqophelweni eliphezulu, nakho kungenye yezinto ezisemqoka ezibekwe eqhulwini
  • Ukudidiyelwa kwezindawo lapho kutholakala khona amathuba ezomnotho nawokuziphilisa nokuhlaliswa kwabantu ezindaweni ezifanelekile kanye nohulumeni basekhaya
  • Ubumbano lomphakathi, kanye nemiphakathi ephephile, nakho kuyizinto ezisemqoka ezibekwe eqhulwini
  • Ukwakhiwa koMbuso, onekhono namandla okusebenza, olandela izinkambiso zokusebenza ngobuqotho futhi ogxile ekuthuthukiseni yonke imikhakha yezwe nokuletha uguquko olunohlonze
  • Ukuqinisekisa i-Afrika engcono kanye nomhlaba ongcono.

 
Zonke izinhlelo nezinqubomgomo zethu, kuyo yonke iminyango nezimpiko zikahulumeni, zizoqondiswa ekufezeni le misebenzi ebanzi futhi ehlanganisa konke, esikholelwa ukuthi izokwazi ukuletha impilo engcono kubo bonke abantu baseNingizimu Afrika.

Futhi kusenjalo, kumele sibuyisele i-NDP endaweni yayo, lapho ingumgogodla wakho konke esikwenzayo ezweni, ukuze siqinisekise ukuthi iyasebenza, futhi siyenze ibe yingxenye yempilo yansukuzonke kanye nezimo abahlangabezana nazo abantu baseNingizimu Afrika.
 
Enkulumweni engayethula emcimbini wokugcotshwa kwami njengoMongameli, ngathi lesi yisikhathi esibaluleke kakhulu esizweni sethu esisesisha. Okuyisizwe esibhekene nezinselelo ezinkulu. Isizwe esinabantu abayizigidi ezingama-57 abasukuma eminyakeni edlule banqoba enye yezinqubo-kuphatha ezimbi kunazo zonke ezisungulwe ngabantu, ubandlululo. Isizwe sabantu abanesibindi. Isizwe sabantu abanokuzibophezela nokuzinikela okukhulu.
 
Ngasho futhi ukuthi izinyathelo esizozithatha njengamanje yizona ezizocaba indlela eya phambili kwingomuso laleli lizwe.
 
Njengoba iNingizimu Afrika ingena eminyakeni elandelayo engama-25 ibuswa ngentando yeningi labantu, futhi ngenhloso yokufezekisa izinjongo ze-NDP, masizibekele injongo ebonisa isibindi neqholo, inhloso ezosibumbanisa sonke, esizozibophezela kuyona ngokuphelele futhi sifake kuyona wonke amandla nomfutho esinawo kanye nazo zonke izinsizaku-sebenza nezinsiza-sidingo zethu.
 
Njengoba singena kwiminyaka eyi-10 yokugcina yeNhloso-mbono yowezi-2030, masikubeke kucace bha ukuthi ngenjani iNingizimu Afrika esiyifunayo futhi sivumelane ngezinyathelo eziphathekayo futhi ezinohlonze esizozithatha ukufinyelela kuleyo Ningizimu Afrika esiyifunayo.
 
Ukuze siqinisekise ukuthi imizamo yethu iqondiswe ngqo kulokho esifuna ukukwenza, ngiphakamisa ukuthi, kulezi zinto ezibekwe eqhulwini yilo hulumeni ophetheyo njengamanje, sivumelane ngezinjongo eziyisisekelo ezinhlanu okumele sizifezekise kule minyaka eyi-10 ezayo, eziyingxenye yalezi zinto eziyisikhombisa ezibekwe eqhulwini.
 
Masivumelane, njengesizwe futhi njengabantu abanezinhloso ezifanayo, ukuthi ingakapheli le minyaka eyi-10 ezayo sizobe sesenze inqubekelaphambili ekuqedeni ububha, ukungalingani kanye nokuntuleka kwamathuba omsebenzi, lapho:

  • Engekho noyedwa umuntu eNingizimu Afrika ozobhuqabhuqwa yindlala. Lolu wuhlelo olubonisa isibindi neqholo engikholelwa ukuthi sizolufezekisa ngempumelelo.
  • Umnotho wethu uzokhula ngesivinini esingaphezulu kwesivinini sokukhula kwesibalo sabantu kuleli.
  • Kuzoqashwa abanye abantu abasha abayizigidi ezimbili.
  • Izikole zethu zizokhiqiza imiphumela yokufunda engcono futhi lapho zonke izingane ezineminyaka eyi-10 zizobe sezikwazi ukufunda futhi zikuqonde kahle lokho ezikufundayo.
  • Ubugebengu obuhambisana nodlame buzoncishiswa ngesigamu, noma-ke buqedwe nya.

 
Masizenze njengamanje lezi zibophezelo – sizibhekise kithina uqobo futhi sizibhekise nakomunye nomunye wethu – sibe sazi kahle kamhlophe ukuthi zizodinga izinsiza-sidingo kanye namandla ethu angeziwe, kodwa futhi ngokuqonda ukuthi uma siphumelela ukufezekisa lezi zinjongo, sizobe siphumelelile ukuletha uguquko olunohlonze ezweni lethu.
 
Izinjongo ezinohlonze esizibekele zona asizibekanga ngoba sifuna ukushaya indiva noma ukubukela phansi ubunzima esibhekene nabo esikhathini samanje, kodwa-ke yibona impela lobu bunzima obenze ukuthi sizibekele lezi zinjongo.
 
Sizibekele lezi zinjongo ukuze siqinisekise ukuthi izinqumo esizithathayo njengamanje yizinqumo ezinohlonze, ezibonisa isibindi futhi ukuze sithathe izinyathelo eziphuthumayo.
 
Ukuzibophezela kwethu ekutheni kule minyaka eyi-10 ezayo asifuni ukubona noyedwa umuntu ebhuqabhuqwa yindlala eNingizimu Afrika, kuyisisekelo somzamo wethu wokuqeda ububha futhi sinciphise nokungalingani okukhona kuleli.
 
Ngaphezu kokudala amathuba omsebenzi kanye namanye amathuba ezomnotho, lokhu kusho ukuthi kumele siqinise uhlelo lwezibonelelo nemixhaso yomphakathi ehlinzekwa nguhulumeni futhi sinciphise nezindleko zokuphila.
 
Lokhu kusho ukuthi kumele siqinisekise ukuthi lawo makhaya athola umholo ophansi noma ingeniso-mali ephansi ahlinzekwa ngezithuthi zomphakathi ezingambi eqolo, eziphephile futhi ezididiyelwe.
 
Nakuba senze inqubekelaphambili enkulu ekuhlinzekweni kwabantu ngezindlu, baningi abantu baseNingizimu Afrika abasadinga umhlaba abazozakhela kuwona amakhaya abo kanye nezindawo zokuqhuba ibhizinisi ukuze bakwazi ukuziphilisa.
 
Kule minyaka emihlanu ezayo, sizokusheshisa ukuhlinzekwa kwabantu baseNingizimu Afrika abahlwempu ngezindlu ezakhiwe ezindaweni ezifanelekile futhi ezikulungele ukuhlaliswa kwabantu futhi sibahlinzeke nangomhlaba.
 
Ukuze senze ngcono izinga lempilo ephilwa ngabantu baseNingizimu Afrika, siqede zonke izinhlobo zobubha futhi siqinise nomnotho wezwe, sizothatha izinyathelo zokubhekelela nokunakekela impilo yabantu bakithi ukuze bahlale bengumqemane.
 
Kumele sithathe izinyathelo zokuqinisekisa ukuthi ezibhedlela kanye nasemitholampilo yethu zikhona zonke izinsiza-kusebenza kanye nezinsiza-sidingo ezidingekayo ukuze lezi zikhungo zikwazi ukusebenza kahle futhi ngobunyoninco.
 
Kuyinto engalungile neze ukuthi ugogo oneminyaka yobudala engama-80 achithe usuku lonke emgqeni elinde imithi yakhe.
 
Kuyinto engalungile neze ukuthi umuntu ogula kakhulu ajikiswe, kuthiwe makabuyele ekhaya, ngenxa nje yokuntuleka kodokotela nabahlengikazi.
 
Kuyinto engalungile neze ukuthi impilo yengane engakazalwa, yowesifazane obelethayo, ibe sengcupheni ngenxa ye-ambulensi ethatha isikhathi eside ngaphambi kokuba ifike izomlanda.
 
Njengengxenye yomsebenzi okumele siwenze ngokushesha ukuze senze ngcono izinga lohlelo lwezempilo, siphothula umsebenzi wokuhlanganiswa kwemininingwane yeSivumelwano Esingumphumela WeNgqungquthela KaMongameli Yezempilo, esakhelwe phezu kokuqonda okujulile kanye nemibono eyatholakala lapho, futhi okuyisivumelwano esizosebenzisa ongoti abavela kubo bonke ababambiqhaza abasemqoka ukuze kulungiswe izinkinga ezikhona emitholampilo yethu kanye nasezibhedlela.
 
Mkhulu impela umsebenzi osuwenziwe ekubuyekezweni kohlelo oluqukethe imininingwane ebanzi lokuqaliswa koMshwalense Kazwelonke Wezempilo (i-NHI), kubandakanya ukusheshiswa kwezinhlelo zokuqinisekisa ikhwalithi yosizo nokunakekelwa okutholakala ezikhungweni zikahulumeni, ukuqinisekisa ukuthi lezi zikhungo zinabasebenzi abanele, ukusungulwa kohlaka lwesiKhwama se-NHI, kanye nokubala ukuthi kuzodinga imali engakanani ukuphathwa kwesiKhwama se-NHI.
 
Sisalokhu sikhathazekile ngesibalo esikhulayo sabantu abatheleleke ngesandulelangculazi (i-HIV), ikakhulukazi amantombazane nabesifazane abasebasha, futhi sikhathazekile nangesibalo esiphansi kakhulu samadoda ahlolelwa i-HIV bese eqala ukwelashwa uma ethelelekile.
 
Sizowuqinisa umsebenzi esiwenzayo wokuqalisa iQhingasu lama-90-90-90 (okungukuthi, ngowezi-2020, abantu abane-HIV abangama-90% kumele basazi isimo sabo se-HIV, abangama-90% basebenzise imishanguzo yokudambisa i-HIV (ama-ARV), futhi kwabangama-90% abadla ama-ARV lingabe lisabonakala nakancane igciwane le-HIV) okuhloswe ngalo ukuqeda i-HIV njengobhubhane olubeka engcupheni impilo yomphakathi wonkana, okuyiqhingasu elibandakanya ukwengeza abanye abantu, okungenani abayizigidi ezimbili ngaphambi kukaZibandlela wezi-2020, esibalweni sabantu abathola ukwelashwa njengamanje.
 
Ukuze sikwazi ukunqoba inselelo yobubha kubantu bonke ngokuhlukahlukana kwabo, kumele sihlinzeke ngamakhono futhi sakhe amathuba omsebenzi abhekiswe kubantu abakhubazekile.
 
Ngakho-ke kuyinto ekhathazayo kakhulu ukuthi kukhona izingane ezikhubazekile ezilinganiselwa kwisigamu sesigidi okufanele ngabe zisesikoleni, kodwa njengamanje ezingafundi, ezihleli emakhaya.
 
Ngenhloso yokubhekana nalezi zinselelo, umsebenzi wokuhlelwa nokulawulwa kwezinhlelo eziphathelene nokukhubazeka usufakwe ngaphansi kweHhovisi likaMongameli.
 
Sesilivuselelile iThimba likaMongameli Elengamele Imisebenzi Ephathelene Nokukhubazeka, futhi kulo nyaka sizothumela ePhalamende iSivumelwano Samalungelo Abantu Abakhubazekile kwelase-Afrika, ukuze siqinisekiswe futhi samukelwe ngokusemthethweni.
 
Ngenhloso yokuxazulula izinkinga zabantu abasebenzayo abadla imbuya ngothi, sekuphele izinyanga eziyisithupha uqalile ukusebenza umholo ophansi kazwelonke, futhi izinkomba-kusebenza zalesi sikhashana esincane uqalile ukusebenza zibonisa ukuthi izinkampani eziningi ziyawuthobela.
 
IKhomishana Yomholo Ophansi Kazwelonke kulindeleke ukuthi iluphothule ngaphambi kokuphela kwenyanga kaMandulo 2019 ucwaningo mayelana nomthelela womholo ophansi kazwelonke ekuqashweni kwabantu, ububha, ukungalingani kanye nokuhluka kwemiholo.
 
Ngeke neze sikwazi ukuguqula isimo sezwe uma singagxili kakhulu ekukhulisweni komnotho.
 
Kule minyaka eyi-10 ezayo, sifuna ukuqinisekisa ukuthi umnotho ukhula ngesivinini esingaphezulu kakhulu kwesivinini sokukhula kwesibalo sabantu ezweni.
 
Futhi uma sesifinyelele emazingeni aphakeme okukhula komnotho ngokuqhubekayo yilapho-ke siyokwazi ukuguqula umonakalo wezomnotho owenzeke kuleli esikhathini esedlule.
 
Sikusho lokhu esikhathini lapho izibikezelo zesimo somnotho zibonisa isimo esibuthakathaka kakhulu.
 
Kulandela ukwehla nokuncipha kakhulu komnotho ngekota yokuqala yonyaka, manje ibhangengodla selibikezela ukuthi ngowezi-2019 umnotho kungenzeka ukhule ngezinga elingaphansi kwalelo elashiwo kwisabelomali esethulwa ngoNhlolanja.
 
Esinye sezizathu ezabangela ukufadalala komnotho wumthelela wokucinywa kukagesi ngenhloso yokuwonga ngasekuqaleni kwalo nyaka, kuhlangene nongabazane olulokhu luqhubeke njalo mayelana nokuphakelwa kukagesi kanye nesimo sezinto ebesingesihle kwa-Eskom.
 
Isifundo esisithola kulokhu sicace bha: ukuze sikwazi ukukhulisa umnotho, sidinga ukuphakelwa kukagesi okuqhubekayo, ngaso sonke isikhathi, futhi ngendlela esimeme.
 
U-Eskom ubhekene nezinkinga ezinkulu kwezezimali, ekuqhutshweni komsebenzi kanye nesimo sonkana ngaphakathi enkampanini.
 
Emva kokumiswa kohlelo lokucinywa kukagesi ngenhloso yokuwonga ngasekuqaleni kwalo nyaka, u-Eskom usenze inqubekelaphambili enkulu impela ekuqalisweni koHlelo Olunamaphuzu Ayisishiyagalolunye, ekuqinisekiseni ukulungiswa nokugcinwa kweziphehla-mandla za-Eskom zisebenza kahle, ekuncishisweni kwezindleko kanye nasekuqinisekiseni ukuthi kunamalahle agciniwe anele.
 
Ngokuhambisana nezincomo zeThimba Elengamele Umsebenzi Wokuqinisekisa Ukusimama kuka-Eskom kanjalo neThimba Lokubuyekeza Umsebenzi ka-Eskom, u-Eskom uzothumela labo basebenzi bakhe abanekhono kanye nolwazi lomsebenzi olunzulu namava ezindaweni lapho bedingeka khona kakhulu.
 
Isimo sezimali sale nkampani siyinto elokhu iqhubeke njalo nokudala ukukhathazeka okukhulu.
 
Njengoba kukhona isamba semali ebekwe eceleni esivela kuhulumeni esamenyezelwa kwisabelomali sowezi-2019, u-Eskom unemali eyanele ezokwenza akwazi ukuqhuba imisebenzi yakhe kanye nokukhokhela izikweletu kuze kube sekupheleni kukaMfumfu 2019.
 
Uma u-Eskom engahluleka ukukhokha imali ethile abolekwe yona lokho kungaholela ekutheni athathwe njengenkampani ehlulekile ukukhokhela zonke ezinye izikweletu zakhe futhi lokho kungaba nomthelela omkhulukazi emgodlagodleni wezimali zikahulumeni, kakade obhekene nesimo sokuntuleka nokushoda kwezimali.
 
Ngakho-ke, kumele sizame ukugwema le nkinga ngokuthi sethule ngokushesha uMthethosivivinywa Wesabelomali Esikhethekile ukuze sinike u-Eskom, eminyakeni yokuqala, ingxenye enkulu yalesi samba samabhiliyoni angama-230 amarandi oxhasomali azoludinga eminyakeni eyi-10 ezayo.
 
Lokhu sizokwenza ngoba phela u-Eskom ubaluleke kakhulu emnothweni wezwe, ukuthi singavele simyeke nje afadalale, ahluleke nokwenza umsebenzi wakhe. U-Eskom ungumthwalo wethu sonke njengesizwe futhi kumele siqinisekise ukuthi siyameseka.
Eminye imininingwane ephathelene nalokhu izohlinzekwa nguNgqongqoshe Wezezimali ngokuhamba kwesikhathi.
 
Sizomemezela ukuqashwa koMphathi Omkhulu (i-CEO) omusha kulandela ukwesula emsebenzini kukaMnu Phakamani Hadebe. Wathatha izintambo ngesikhathi esinzima kakhulu kwa-Eskom futhi mkhulu umsebenzi awenzile ukuletha uzinzo kule nkampani, ebambisene nebhodi lakwa-Eskom eliholwa nguMnu Jabu Mabuza.

Khona maduze nje sizoqasha iSikhulu Esiyinhloko Yokuhlelwa Kabusha Kwenkampani, okulindeleke ukuthi siguqule futhi siphucule isimo sezimali sakwa-Eskom ngokuthi sicubungule ngokucophelela okukhulu uhlaka lwesimo sengeniso-mali, izikweletu kanye nezindleko zale nkampani.
 
Futhi u-Eskom usebenzisana nohulumeni kanye nabanye ababambiqhaza ukuze kubhekisiswe indlela eyakheke ngayo le nkampani, kanye nezikweletu zonke zenkampani kanjalo nemali ekweletwa ngomasipala kanye nabo bonke abanye abasebenzisi bakagesi kule nkampani.
 
Njengezwe, kumele siwugcizelele umgomo wokuthi labo abasebenzisa ugesi kumele bawukhokhele.
 
Ukungawukhokheli ugesi kubeka engcupheni uhlelo lonkana lokuphakelwa kukagesi, futhi kubeka engcupheni nomnotho wezwe, kuphazamise nemizamo yethu yokwakha amathuba omsebenzi.
 
Sezadlula izinsuku zokuduba kanye nokwenqaba ukukhokha. Manje sekuyisikhathi sokuthi sakhe, sekuyisikhathi sokuthi sonke sifake isandla.
Ngakho-ke, siyabanxusa bonke abantu bakithi abasebenzisa ugesi ukuthi bawukhokhele, ukuze u-Eskom akwazi ukuqhuba umsebenzi wakhe wokuphakela izwe ngogesi.

Bantu bakithi,
 
Ukuze sikwazi ukuhlangabezana nemigomo yokukhulisa umnotho esizibekele yona, sizokwakha kabusha izisekelo zomnotho wethu ngokuvuselela nokwelula imikhakha yethu ekhiqizayo.
 
Lokhu kudinga ukuthi siqhamuke nendlela ehlukile yokwakha kabusha iqhingasu lethu lezimboni, sigqugquzele ngamandla utshalomali oluvela emkhakheni ozimele futhi sifake umdlandla embusweni ukuze sikhuthaze ukubandakanywa komuntu wonke emnothweni.
 
Lokhu kudinga futhi ukuthi uMbuso udlale indima yawo ngendlela efanele njengomvuli wamathuba nomphumelelisi wezinto ohlinzeka ngezidingongqangi kanye nengqalasizinda esemqoka, umlawuli oshaya imithetho eyakha futhi ivule amathuba ngokulinganayo kubo bonke ababambiqhaza, futhi njengomabi wezinto kabusha oqinisekisayo ukuthi bavikelekile futhi bayabhekelelwa labo ababuthakathaka futhi abasengcupheni ngoba bengakwazi ukuzinakekela kahle ngokwabo, abanikeze amathuba futhi abahlomise ukuze nabo bakwazi ukubonisa amakhono abo ngokuphelele futhi baphile impilo abayifunayo.

Kunenye futhi indima esifuna ukuthi idlalwe nguMbuso, okuyindima ephathelene nokuvulwa kwamabhizinisi. Indima lapho uMbuso ukwazi ukwenza izinto ezingaba wusizo olukhulu nakuba zinobungozi nobungcuphe obuthile, futhi ngalokho-ke alekelele umnotho ukuthi ukhule.
 
Sizogxila kakhudlwana futhi sibeke eqhulwini leyo mikhakha yomnotho ebonisa amathuba aphakeme okukhula.
 
Ngokusebenzela phezu kwempumelelo esiyizuzile emkhakheni wezimoto, sizoqalisa izinhlelo-ngqangi ezenziwe ngokubambisana nabamabhizinisi kanye nabasebenzi ezimbonini ezinjengemboni yomkhakha wezingubo zokugqoka, owendwangu, owegesi yemvelo, owamakhemikhali nemikhiqizo kacwazi, owemikhiqizo evuselelekayo, kanye nowokukhiqizwa kwensimbi nemikhiqizo esansimbi.
 
Sizowukhulisa futhi siwunwebe kakhulu umkhakha wezolimo nokulungiswa kwemikhiqizo yezolimo ngokuthi sisekele uchungechunge lokukhiqizwa kanye nokulungiswa kwemikhiqizo yezolimo, sibheke amazwe nezindawo ezintsha esizothengisa kuzona imikhiqizo yethu futhi sinciphise ukuthembela kwethu emikhiqizweni yezolimo evela emazweni angaphandle.
 
Sizoyiqinisa futhi siyeseke imboni yezimayini ngokuthi sibheke amazwe nezindawo okuzothengiswa kuzona izimbiwa zaseNingizimu Afrika, ngokuthi silungise imikhiqizo yezimbiwa ethile, okuzokwenza ukuthi ikhuphuke ikhwalithi ngokunjalo nenanintengo laleyo mikhiqizo, sinciphise izindleko zokukhiqiza izimbiwa futhi sikhuphule nocwaningo kanye nokuthuthukiswa.
 
Ngokusebenzisa izinhlelo zokuhlinzeka ngendawo yokuqhuba ibhizinisi, njengezizinda zomnotho ezikhethekile, ukuvuselelwa kwamapaki ezimboni endawo, izizinda zebhizinisi, izizinda zobuxhakaxhaka nobuchwepheshe besimanjemanje kanye namabhizinisi asemalokishini kanye nawasezindaweni ezisemakhaya, sizoletha intuthuko yezomnotho eduze kwezindawo okuhlala kuzona abantu. Sizogxila emabhizinisini asafufusa emadolobheni ethu, emalokishini kanye nasezindaweni ezisemakhaya futhi sakhe nezindawo zemakethe yokuhweba lapho osomabhizinisi bezothengisa khona imikhiqizo yabo.
 
Sizoyifezekisa inhloso nesifiso sethu sokukhulisa ngokuphindwe kabili inani lezivakashi zakwamanye amazwe ezivakashela kuleli, liyifinyelele ezigidini ezingama-21 ngaphambi kowezi-2030.
 
Lokhu sizokwenza ngokuthi sivuselele isasasa lokuvakashela kuleli lizwe futhi senze leli lizwe libe yizwe elihehayo, sethule inqubo yokukhishwa kwezimvume zokungena nokuvakashela  kuleli (ama-visa) ezisezingeni lomhlaba, futhi sigxile ikakhulukazi ekuheheni abavakashi abavela kwelase-China kanye nase-India, ngokunjalo nezivakashi ezifika kuleli ngendiza, ezivela emazweni aleli zwekazi lethu, i-Afrika.
 
Sizibophezele ekuqinisekiseni ukuthi izivakashi ezivakashela ezweni lethu ziphephile.
 
Sizoyikhulisa imboni yezobuchwepheshe nobuxhakaxhaka besimanjemanje ngokuthi siqinisekise ukuthi imithetho kanye nemithethonqubo elawulayo igqugquzela ukuqanjwa kwezinto ezintsha, sithuthukise amakhono abantu abasha kwezobuchwepheshe obusha, futhi sinciphise nezindleko ze-data. Nomaphi lapho besihamba khona, abantu abasha bebelokhu bekhalaza ngenkinga yezindleko ze-data eziphakeme kakhulu eNingizimu Afrika.
 
Ukuze sifake umfutho kule nqubo, kule nyanga ezayo, uNgqongqoshe Wezokuxhumana uzokhipha umyalelo oqondiswe oPhikweni Oluzimele Lwezokuxhumana LwaseNingizimu Afrika (i-Icasa) ukuthi luqalise inqubo yokuhlinzekwa kwamalayisensi omthamo wamagagasi okusakaza nokuthunyelwa kolwazi ngomoya.
 
Le nqubo izobandakanya izinyathelo zokukhuthaza ukuncintisana, uguquko, ukukhuliswa kwalo mkhakha ngendlela ebandakanya umuntu wonke kanye nokuqinisekisa ukufinyelela kwabantu bonke.
 
Lokhu kuyingxenye esemqoka ekwehliseni izindleko ze-data, okuyinto ebaluleke kakhulu ekuthuthukisweni komnotho kanjalo nasekuvulweni kwamathuba aqondiswe entsheni.
 
Siyayinxusa imboni yengqalasizinda yezokuxhumana ukuthi iphinde izehlise futhi izindleko ze-data ukuze inanintengo le-data lilingane nelamanye amazwe omhlaba.
 
Siyawuqinisa impela umkhankaso wethu wokuheha utshalomali.
 
Kutshalomali olungamabhiliyoni angama-300 amarandi olwamenyezelwa kwiNgqungquthela Yotshalomali yokuqala ngqa eyabanjwa ngonyaka odlule, kunemiklamo esiqalisiwe yenani elingaphezulu nje kancane kwamabhiliyoni angama-250 amarandi.
 
Siyaqhubeka nokwakha umgudu wotshalomali olungenayo kuleli, futhi lokhu kuzoboniswa kwiNgqungquthela yesibili Yotshalomali yaseNingizimu Afrika ezobanjwa kusukela mhla ziyisi-5 kuze kube ngumhla ziyisi-7 kuLwezi.
 
Esikhathini lapho sibhekene nongabazane, umsebenzi wamanxusa otshalomali sewuvule amaxhama okuxhumana nokusebenzisana asemqoka kakhulu phakathi kukahulumeni namabhizinisi.
 
Uma sibheka imbuyisambiko esiyithole kubona, kuyacaca ukuthi kusekuningi okusamele kwenziwe ngenhloso yokwenza ngcono isimo okusetshenzelwa ngaphansi kwaso esiphathelene nokutshalwa kwezimali.
 
Lokhu kubandakanya ukubuyekezwa kwendlela olawula ngayo umsebenzi wokuxazulula izinselelo abahlangabezana nazo abatshalizimali kanye nokuphucula nokuhlela kabusha inqubomgomo yokukhuthaza utshalomali kanye nohlaka lwesakhiwo sayo.
 
Mkhulu umsebenzi esesiwenzile ngaphansi koHlelo Lokukhulisa Umnotho Ngobambiswano phakathi Kukahulumeni Nomkhakha Ozimele oluholwa nguNgqongqoshe uNkosazana Dlamini-Zuma, uMnu Roelf Meyer kanye noDkt Johan van Zyl Slabbert.

Umkhakha ozimele usuthembise ukutshala imali engamabhiliyoni angama-840 amarandi emiklamweni engama-43 ngaphansi kwemikhakha eyi-19, futhi lokho kuzodala amathuba omsebenzi ayizi-155 000 kule minyaka emihlanu ezayo.
 
Ezingxoxweni ebezibanjwe nabamabhizinisi, uhulumeni usezwakalise ukuzibophezela ekususeni izithiyo nemigoqo ephathelene nezinqubomgomo nemithetho eyinkimbinkimbi futhi asheshise ukuqaliswa kwale miklamo.
 
Senza imizamo esheshayo yokuletha izinguquko ezisemqoka okuhloswe ngazo ukwenza kube lula ukwenza ibhizinisi kuleli, ngokuthi sihlanganise futhi sihlele kabusha imithethonqubo elawulayo, senze kube kula kakhulu ukuthola izimvume nokufaka izicelo ngobuchwepheshe besimanjemanje, futhi kuncishiswe nezindleko zokuthotshelwa kwenzinqubo ezibekiwe.
 
Ingqalasizinda ingumkhakha osemqoka kakhulu okumele kutshalwe kuwona izimali, osekela ukulethwa koguquko ezikhungweni, ukukhula komnotho kanye nokuvulwa kwamathuba omsebenzi.
 
Ingqalasiizinda ibaluleke kakhulu futhi ekuvuselelweni komnotho wezwe, kanye nokuletha nokuqalisa isikhathi esisha sokuvuselela nokuthuthukisa izwe lethu.
 
Indlela entsha esizoyilandela ekuthuthukisweni kwengqalasizinda isekelwe phezu kobambiswano oluqinile phakathi kukahulumeni nomkhakha ozimele, kanye nemiphakathi yendawo.
 
Lokhu kubandakanya inhlanganisela ekhethekile yezinyathelo eziphathelene nezimali kanye nalezo eziphathelene nokuphatha nokulawula okuhloswe ngazo ukukhuthaza umsebenzi wokwakha kanye nokubeka eqhulwini ukwakhiwa kwengqalasizinda yamanzi, imigwaqo kanye nezindlu zokuhlalisa abafundi, ngokuthi kusetshenziswe ngobunyoninco leyo mali eyabelwe le miklamo.
 
Njengoba kwamenyezelwa kwi-SoNa edlule, uhulumeni ubeke eceleni isamba esingamabhiliyoni ayi-100 amarandi ngenhloso yokuxhasa nokugqugquzela isiKhwama Sengqalasizinda.
 
Senza imizamo yokuthi lesi sikhwama sibe yisikhungo, esizolawulwa yiBhange Lentuthuko laseNingizimu Afrika (i-DBSA), futhi uMnyango Wezemisebenzi Yomphakathi kanye Nengqalasizinda ohlelwe kabusha yiwona ozoqapha umsebenzi owenziwa yilesi sikhungo.
 
Lokhu sikwenza ngokubonisana kanye nokubambisana nabatshalizimali abazimele, abafana nezikhungo ezilawula izikhwama zempesheni, ezingabatshalizimali abanentshisekelo ekubambeni iqhaza esiKhwameni Sengqalasizinda.
 
Lezi zinguquko zizoqinisekisa ukuhlelwa kangcono kwemiklamo yengqalasizinda, umsebenzi onohlonze wokuhlola ukuthi ingqalasizinda izokwenzeka ngempumelelo yini nokwenza amalungiselelo afanelekile, ukuphucula ukuphatha okukhethekile, ukuqaliswa ngobunyoninco kwemisebenzi yengqalasizinda kanye nokuphatha okuhle.
 
Lokhu kuhlinzekwa ngokwesekwa okudingeka kakhulu emkhakheni wezokwakha osekuphele isikhathi eside impela ufadalele.
 
Sizogqugquzela futhi sikhuthaze abantu ukuthi bathenge imikhiqizo nezimpahla ezikhiqizwe kuleli futhi sikhulise umkhakha wezokukhiqiza waseNingizimu Afrika ngokuthi siqinisekise ukuthi umkhankaso ‘Wokuthengwa Kwezimpahla Ezikhiqizwe Kuleli’ (i-‘Buy Local’) ungundabuzekwayo futhi ubonakala yonke indawo.
 
Siyabanxusa bonke abantu baseNingizimu Afrika ukuthi, ngenhloso futhi ngokuqhubekayo, bathenge izimpahla ezakhiwe kuleli.
 
Le sudu nehembe kanye nothayi engikugqokile namhlanje kwakhiwe ngabasebenzi bemboni yendwangu yaseNingizimu Afrika e-House of Monatic, khona lapha e-Salt River edolobheni laseKapa.
 
Sonke masithenge izimpahla ezakhiwe kuleli ukuze sikhulise isibalo sabantu abathenga impahla ekhiqizwe kuleli.
 
Kulo nyaka esiwuphethe, sifuna ukwenza izivumelwano nezitolo ezithengisa impahla ukuthi ziqinisekise ukuthi zithenga izimpahla ezikhiqizwe eNingizimu Afrika futhi ziyikhangise ngenkuthalo imikhiqizo emihle kakhulu eyakhiwe ngabasebenzi baseNingizimu Afrika.
 
Futhi kusenjalo sizokhangisa ngomdlandla omkhulu imikhiqizo yethu ezwekazini lase-Afrika kanye nasemhlabeni wonke jikelele.
 
Lezi zinyathelo zisekelwe phezu kwesibophezelo sethu esiqinile kwinqubomgomo yomnotho-jikelele kanye neyezezimali ezoqhubeka nokukhuthaza ukwethenjwa kwaleli lizwe futhi kukhuthaze nokutshalwa kwezimali.
 
Sizibophezele ekubolekeni izimali ngobuhlakani obukhulu ukuze singaboleki imali engaphezu kwamandla ethu okukhokha leyo mali esiyibolekile futhi sizibophezele ekusebenziseni imali ngokucophelela okukhulu ukuze siqinisekise uzinzo ezimalini zikahulumeni futhi sinciphise nesikweletu sezwe.
 
IBhange Lombuso laseNingizimu Afrika lisiyikhungo esisemqoka kakhulu ezweni lethu elibuswa ngentando yeningi labantu, esithenjwayo futhi esihlonishwa kakhulu kuleli nasemhlabeni wonke jikelele.
 
Uzinzo lwamananintengo luyadingeka impela, kepha-ke alwanele ekuqinisekiseni ukukhula komnotho.
 
Amananintengo ezimpahla nezinsizakalo adlondlobalayo anciphisa amandla okuthenga abo bonke abantu baseNingzimu Afrika, ikakhulukazi labo abadla imbuya ngothi.
 
Ukwehla kwamandla emali kunciphisa amandla okuncintisana ezimpahla zakuleli ezithunyelwa emazweni angaphandle kanye namafemu akuleli akhiqiza izimpahla ezincintisana nezimpahla ezingena kuleli ezakhiwe kwamanye amazwe, futhi lokhu kubeka engcupheni izimboni zakuleli kanye nemisebenzi.
 
Ngenxa yalesi sizathu-ke, uMthethosisekelo wethu ugunyaza iBhange Lombuso laseNingizimu Afrika ukuthi livikele isilinganisontengo semali yakuleli ukuze kuqinisekiswe ukukhula komnotho okulingene futhi okusimeme.
 
Namuhla, sithanda ukuligcizelela leli gunya elihlinzekwe ngokomthethosisekelo, okumele lifezekiswe yiBhange Lombuso ngokuzimela, ngaphandle kokuchema noma ukucwasa.
 
UMthethosisekelo wethu uyalela futhi ukuthi kube nokubonisana okuqhubekayo phakathi kwebhangengodla kanye noNgqongqoshe Wezezimali ukuze kugqugquzelwe ukusebenza ngendlela ehambelanayo emnothweni wezwe wonkana, ngenhloso yokuqinisekisa ukwakhiwa kwamathuba omsebenzi kanye nokukhulisa umnotho.
 
Uma sifuna ukuncintisana ngempumelelo namazwe omhlaba, futhi uma sifuna ukuheha utshalomali, kumele sithathe izinyathelo zokunciphisa izindleko eziphakeme kakhulu zokwenza ibhizinisi eNingizimu Afrika, futhi sixegise imithethonqubo nemidanti eyinkimbinkimbi futhi ewundendende okumele ilandelwe.
 
Kumele sifinyelele esigabeni lapho ingekho neyodwa inkampani okumele ilinde isikhathi esingaphezu kwezinyanga eziyisithupha ngaphambi kokuthi ithole imvume noma ilayisensi yokusebenza futhi kumele kube yinto elula nje ukubhalisa inkampani entsha ngosuku olulodwa nje vo.
 
Sizoqhubeka nokunciphisa izindleko zokwenza ibhizinisi ngokuthi sinciphise intela yezimpahla ezithunyelwa emazweni angaphandle, sizame ukuthola nokusebenzisa izindlela zokuphehla ugesi ezishimbile, futhi senze umkhakha wokuthutha impahla ngezitimela ube sesimweni sokuncintisana neminye imikhakha yokuthuthwa kwempahla futhi usebenze ngobunyoninco.
 
Ngokuholwa yi-NDP, kungumthwalo nomsebenzi wethu ukuqinisekisa intuthuko ebandakanya umuntu wonke futhi esimeme, ezokwazi ukumelana nokuguquguquka kwesimo sezulu.
 
Ngokubambisana nomkhakha ozimele, abasebenzi kanye namazwe omhlaba sizoqinisa futhi sikhuphule imizamo yethu yokumelana nokuguquguquka kwesimo sezulu futhi sinciphise nomthelela omubi walokhu.
 
Sinethuba lokuqinisekisa ukuthi sihamba phambili emizamweni yokukhulisa umnotho ngendlela ebhekelela futhi inakekele imvelo, sibe nezimboni ezisebenzisa izindlela-kusebenza ezikhiqiza ikhabhoni encane kakhulu futhi ezingawuncolisi umkhathi nemvelo, sihambe phambili ekusetshenzisweni kobuchwepheshe obusha futhi sithathe amagxathu amakhulukazi aphokophele emnothweni wangomuso.
 
Kumele siwukhulise umthamo wamandla kagesi ovuselelekayo futhi ongayingcolisi imvelo, kwizinhlobo zemithombo kagesi ehlukahlukene esetshenziswa kule lizwe, futhi sizame ukucubungula nokubhekisisa ukuthi ngeke yini kube wusizo ukuthi siguqukele emnothweni ogxile kakhulu ekusetshenzisweni kwegesi ihayidrojini.
 
Ukukhula komnotho okusheshayo kudinga futhi ukuthi kusheshiswe izinguquko kwezomhlaba ezindaweni ezisemakhaya kanye nezosemadolobheni futhi kube khona inqubo-kusebenza ecacile ephathelene nokuphathwa kwamalungelo omhlaba.
 
Sesiwutholile umbiko weThimba Elikhethekile Lokweluleka uMongameli mayelana Nezinguquko Kwezomhlaba Nezolimo, elabe liholwa yiPhini likaMongameli, manje osuzokwethulwa phambi kweKhabhinethi ukuze ucutshungulwe.
 
Izincomo zaleli thimba elikhethekile yizona ezizosetshenziswa ukuhlanganisa nokuphothula uhlelo lwezinguquko kwezomhlaba olubanzi futhi oluzoletha uguquko olunohlonze.
 
Kulesi sikhashana esifushane esizayo, uhulumeni uzosheshisa imizamo yokuhlonza kanye nokwaba umhlaba kahulumeni okulungele ukuhlaliswa kwabantu ezindaweni ezisemadolobheni, onazo izinsiza nezidingongqangi zesimanjemanje, futhi uhulumeni uzokwaba nomhlaba ozosetshenziselwa ukulima.
 
Kwiphakheji yokukhuthaza nokuvuselela umnotho eyamenyezelwa ngonyaka odlule, sathembisa ukuthi sizokubeka eqhulwini ukuxhaswa ngezimali kwabalimi abasafufusa.
 
Kulesi sikhathi sesabelo esimaphakathi, iBhange Lomhlaba labelwe imali engamabhiliyoni ama-3.9 amarandi ngenhloso yokweseka nokuxhasa abalimi abamnyama abahwebayo.
 
Ingxenye esemqoka kakhulu yeqhingasu lokukhulisa umnotho leNingizimu Afrika wukudidiyelwa komnotho wakuleli neminotho yamazwe angomakhelwane kanye neminotho yamazwe aleli zwekazi lonkana.
 
Isizinda Sokuhwebelana Mahhala Kwamazwe Ezwekazi lase-Afrika, (i-AfCFTA), sizothuthukisa futhi senze ngcono ukuhamba nokuthunyelwa kwezimpahla kanye nezinsizakalo, ingqala-bhizinisi kanye nezinsiza-kusebenza zokukhiqiza impahla kwizwekazi lonkana.
 
Iqhingasu leNingizimu Afrika elivuseleliwe futhi lafakwa nomfutho ligxile ekukhuliseni ubudlelwano bokuhwebelana nokutshalwa kwezimali phakathi kwelizwe lethu nesifunda sonkana samazwe aseNingizimu ye-Afrika kanye nezwekazi lonkana.
 
Ngaphakathi kweNhlangano Yokuthuthukiswa Kwamazwe aseNingizimu ye-Afrika (i-SADC), sizobeka eqhulwini uchungechunge lokulungiswa kwemikhiqizo kanye nokuthunyelwa nokuhanjiswa kwayo phakathi kwamazwe angaphansi kwale nhlangano, okuyimikhiqizo yemikhakha enjengowezamandla, owezimayini nokuthuthukiswa kwekhwalithi yemikhiqizo yezimbiwa, owezokukhiqizwa kwempahla, owezengqalasizinda kanye nowokulungiswa kwemikhiqizo yezolimo.
 
Bantu bakithi,
 
Ukukhula komnotho wezwe ngeke neze kuwenze umehluko ophawulekayo uma kungalekeleli ekwakhiweni kwamathuba omsebenzi amaningi.
 
Njengoba izinga lokuntuleka kwamathuba omsebenzi entsheni lingaphezu kwama-50% kusho ukuthi izwe libhekene nengwadla enkulukazi edinga ukuthi kutholakale izixazululo eziphuthumayo, ezihambisana nokusetshenziswa kwamaqhingasu amasha futhi ezihambelanayo, lapho wonke umuntu kumele akubone njengento edingekayo futhi esemqoka kakhulu ukuthi kusetshenzwe ngokubambisana.
 
Futhi njengoba abantu abasha bengena ngobuningi minyaka yonke esigabeni sabantu abathungatha amathuba omsebenzi, umnotho wezwe kumele wakhe amathuba omsebenzi aqondiswe entsheni angaphezulu kakhulu kwamathuba avulekayo njengamanje; ngenhloso nje yokuqinisekisa ukuthi alidlondlobali ngokweqile izinga lokuntuleka kwamathuba omsebenzi entsheni.
 
Iqiniso elimsulwa wukuthi mayelana nenkinga yokuntuleka kwamathuba omsebenzi entsheni, kumele senze imizamo enohlonze futhi ephuthumayo, ngenhloso nje yokunciphisa amanani aphakeme kakhulu esibhekene nawo njengamanje entsha ehleli emakhaya engasebenzi, singakayibali intsha esazophuma ezikhungweni zemfundo, nayo ifune umsebenzi.
 
Ngakho-ke kusemqoka kakhulu ukuthi siluqalise ngokushesha okukhulu uhlelo olubanzi – oluqhutshwa futhi lulawulwe yiHhovisi likaMongameli – ukuze kwakhiwe amathuba amasha omsebenzi aqondiswe entsheni, angekho ngaphansi kwezigidi ezimbili kule minyaka eyi-10 ezayo.
 
Lolu hlelo luzosebenza kuyo yonke iminyango kahulumeni futhi lusebenze kuzona zontathu izigaba zikahulumeni, ngokubambisana nabomkhakha ozimele.
 
Sesiqalile kakade ukusebenzisana nabomkhakha ozimele ekwakheni imigudu yokufaka abantu abasha emsebenzini ngokuthi sikhulise futhi sithuthukise izinhlelo ezikhona njengamanje zokuphathwa kwemigudu yokufakwa kwentsha emsebenzini.
 
Lezi yizinhlelo ezivumela labo bantu abasha ababhalise ngaphansi kwazo ukuthi babonakale kalula, bathole ukwesekwa kanye namathuba azokwenza ukuthi bavele obala ukuze babonakale kalula ukuthi badinga amathuba omsebenzi noma amathuba okusungula amabhizinisi.
 
Lezi zinhlelo ziyaqinisekisa ukuthi intsha evela emakhaya ahlwempu – futhi ikakhulukazi abesifazane abasebasha – iyahlonyiswa futhi icijwe ngendlela efanele ukuze ikwazi ukuwabamba ngazo zombili amathuba amasha avelayo.
 
Uhulumeni uzoqhubeka nokuhlinzeka amathuba omsebenzi ngaphansi koHlelo Olunwetshiwe Lwemisebenzi Yomphakathi (i-EPWP), ikakhulukazi emikhakheni edinga abasebenzi abaningi njengomkhakha wokulungiswa kwengqalasizinda, ukuhlakulwa kokhula nokususwa kwezihlahla nezitshalo ezingadingekile, ukuvalwa kwamapayipi amanzi avuzayo kanye nokwakhiwa kwemigwaqo.
 
Sizoqhubeka nokuthuthukisa izinhlelo zokuqinisekisa ukuthi abantu abasha abangasebenzi bakulungele ukusebenza futhi bayafakwa emsebenzini kuleyo mikhakha lapho kunamathuba omsebenzi akhulayo.
 
Le mikhakha ibandakanya imikhakha enjengowezinsizakalo zamazwe ngamazwe zokuhlinzeka usizo ngocingo, uchungechunge lomsebenzi wokulungiswa kwemikhiqizo yezolimo, ukuxhunywa kwemishini yezobuchwepheshe, ukulungiswa nokugcinwa kwemishini isesimweni sokusebenza esihle kanye namathuba amasha ahlinzekwa ngumnotho wezobuxhakaxhaka nobuchwepheshe besimanjemanje kanye noGuquko Lwezimboni Lwesine Olugxile Ekusetshenzisweni Kobuchwepheshe Besimanjemanje.
 
Uhulumeni uzoqhubeka futhi nokuqinisekisa ukuthi abantu abasha bayaqashwa ezinhlanganweni nasezikhungweni zomphakathi ezinjengezikhungo zokuthuthukiswa kwezingane zisencane kanye nezinhlangano ezihlinzeka ngosizo lwezempilo nokunakekelwa.
 
Sizolukhulisa uHlelo Lukazwelonke Lokuvulwa Kwemisebenzi Eqondiswe Entsheni ukuze luqashe abantu abasha abayizi-50 000 njalo ngonyaka.
 
Uhulumeni uzosekela futhi axhase izinhlelo-kusebenza zobuchwepheshe eziqondiswe kubantu abasha abangosomabhizinisi ezindaweni zasemakhaya kanye nasemalokishini.
 
Sizozikhulisa izinhlelo zethu ukuze silekelele abantu abasha bakwazi ukuthola ulwazi nesipiliyoni somsebenzi lapho bezokwenza umsebenzi abazowuholela, ngaphansi kwezinhlelo ezinjengohlelo loPhiko Lokuqashwa Kwentsha (i-YES), futhi silekelele intsha ekutholeni amathuba okuqeqeshelwa emsebenzini.

Sizohlinzeka ngezizinda zokulekelela nokuhlinzeka ngosizo emabhizinisini amancane ngenhloso yokunikeza abantu abasha izeluleko eziphathelene nezimali kanye nokuqhutshwa kwebhizinisi ngenkathi besungula amabhizinisi abo.
 
Izolo, kube yintokozo enkulu kimina ukuhlangana nokuxoxisana neqenjana labantu abasha baseNingizimu Afrika abenza umsebenzi omuhle kakhulu ekwakheni izwe lethu kanye nokuthuthukisa abantu bakithi.
 
Bangosomabhizinisi, abathuthukisi bomphakathi, izishoshovu kanye namaciko.
 
Enye yezinto ezisemqoka esizifundile kulezi zingxoxo ebesizibambe nentsha yaleli lizwe wukuthi akumele siqhamuke nezixazululo ezicatshangwa yithina bese sithi mabazisebenzise: konke esikwenzayo kumele kuholwe ngabantu abasha ngokwabo.
 
Basitshelile ukuthi yini abayifunayo, futhi yini abayidingayo.
 
Yebo, bayakufuna impela ukuqashwa, kepha-ke futhi bafuna nokuba ngabaqashi ngokwabo.
 
Baqhamuke nemiqondo-mbono eminingi futhi ehlukahlukene, bahamba phambili ekusetshenzisweni kwezindlela-kusebenza ezintsha, futhi bafuna ukuzenzela izinto ngokwabo.
 
Kumele siyeseke le ntshisekelo yentsha ekusunguleni amabhizinisi ngoba phela impumelelo yaleli lizwe incike emdlandleni wabantu abasha kanye nasethalenteni labo lokuqhamuka nemiqondo emisha kanye nezindlela-kusebenza ezintsha.
 
Bantu bakithi,
 
Ukuze sikwazi ukuqinisekisa ukuthi kule minyaka eyi-10 ezayo zonke izingane ezineminyaka eyi-10 ziyakwazi ukufunda futhi zikuqonda kahle lokho ezikufundayo, kumele sigqugquzele isizwe sonke ukuthi siweseke umkhankaso omkhulukazi wokufunda.
 
Ukufunda kwengane isencane kuyinto eyisisekelo, futhi ukuphumelela nokuqhubekela phambili kwengane emfundweni yayo kuncike kulokhu; kusukela esikoleni kuqhubeke njalo kuyongena emfundweni ephakeme kuze kuyofinyelela nasemsebenzini imbala.
 
Zonke ezinye izinhlelo zethu – kusukela emsebenzini owenziwayo ukwenza ngcono izinga lemfundo eyisisekelo kuyofinyelela ekuhlinzekweni kwemfundo ephakeme yamahhala kubantu abahlwempu, kusukela kutshalomali nokwesekwa esikunikeza amakolishi ezoBuchwepheshe Nemisebenzi Yobungoti Bezandla kuyofinyelela ekukhulisweni kwezinhlelo zokuqeqeshelwa emsebenzini – ngeke neze zikhiqize imiphumela emihle uma singaqali ngokuqinisekisa ukuthi izingane ziyakwazi ukufunda.
 
Yizinhlelo ezinjengoMkhankaso Wokufunda Kazwelonke ezizokwenza sikwazi ukuqhuba ngempumelelo lo mzamo owenziwa ezweni lonkana.
 
Bonke othisha bezinga eliyisisekelo kanye nelimaphakathi bazoqeqeshelwa ukufundisa isiNgisi kanye nezilimi zaBomdabu, futhi njengamanje siqeqesha amaqembu abaqeqeshi esizobathumela ezikoleni ukuthi bayohlinzeka ngosizo olusezingeni eliphezulu kothisha ngaphakathi esikoleni.
 
Siqalisa uHlelo Lokufunda Emabangeni Aphansi, olubandakanya izinhlelo zesifundo ezinako konke, izincwadi zokufunda ezengeziwe kanye nosizo longoti kothisha beZinga Eliyisisekelo.
 
Lokhu kuyingxenye yemizamo ebanzi yokuqinisa uhlelo lwemfundo eyisisekelo ngokucija nokuhlomisa amathimba abaphathi bezikole, siphucule amakhono othisha futhi siqinisekise ukusetshenziswa kwendlela ethembakele yokukala inqubekelaphambili yabafundi ebangeni lesithathu, elesithupha kanye nelesishiyagalolunye.
 
Kumele futhi abantu abasha sibacijele imisebenzi yangomuso.
 
Yingakho, ezikoleni zamabanga aphansi, sethula izifundo enjengomsebenzi wokwakhiwa kwamakhodi ezinhlelo-kusebenza zamakhompyutha (izifundo ze-coding) kanye nomsebenzi wokuhlola nokuhlaziya i-data (i-data analytics).
 
Malungu ahloniphekile,
 
INingizimu Afrika esiyifunayo iyizwe lapho bonke bantu bengazizwa nje bephephile, kepha bephephile impela.
 
Ngakho-ke, masisebenze ngokubambisana ukuqinisekisa ukuthi ubugebengu obuhambisana nodlame buncishiswa okungenani ngesigamu kule minyaka eyi-10 ezayo.
 
Isinyathelo sokuqala wukukhulisa inani lamaphoyisa abonakala ehamba hamba emphakathini, ngokuthi kuqashwe amaphoyisa angeziwe, kanye nokwenza isimo esizoholela ekutheni izakhamuzi zibambe iqhaza ngenkuthalo ngaphansi kwamaqenjana omphakathi asebenzisana namaphoyisa (ama-CPF) asebenza kahle.
 
Njengamanje, bangaphezu kwezi-5 000 abafundi ababhaliselwe ukuqeqeshwa okuyisisekelo emakolishi ethu okuqeqesha amaphoyisa futhi sibheke ukuthi leli nani likhuphuke liyofinyelela kwizi-7 000 ngomjikelezo ngamunye kumahlandla okuqeqeshwa kwamaphoyisa amabili ezayo.
 
Senza imizamo yokwenza ngcono amazinga empumelelo yokuphenywa nokushushiswa kwamacala, kanye nokuqiniseka ukuqeqeshwa okungcono kanye nokusebenza ngobungoti nobunyoninco ohlelweni lwezobulungiswa nokulwisana nobugebengu.
 
Ubugebengu obuhambisana nodlame buyinkinga yezwe lonkana, futhi edinga ukuthi kuthathwe izinyathelo ezibandakanya abantu bonke.
 
Sizebenzisana nezinhlangano zomphakathi ukuthola amaqhingasu okunqanda nokuqeda udlame olubhekiswe obulilini obuthile kanye nokubulawa kwabantu besifazane.
 
Kulandela ukubonisana okunohlonze, senza imizamo yokusungula uMkhandlu Wokulwisana Nodlame Olubhekiswe Obulilini Obuthile Nokubulawa Kwabantu Besifazane kanye noHlelo Lukazwelonke Olukhethekile oluzoba ngumhlahlandlela wethu sonke, kungakhathalekile ukuthi sikuphi, emizamweni yethu yokuqeda lesi sihlava esisabalele ezweni lonkana.
 
Simatasa sicija futhi sihlomise amaphoyisa kanye nezinkantolo ekusekeleni izisulu zodlame olubhekiswe obulilini obuthile.
 
Siyayiqinisa impi yokulwisana namaqembu ezigelekeqe eziqhuba ibhizinisi lokuthengisa izidakamizwa, ngokuqalisa iqhingasu Likazwelonke Lokulwisana Namaqembu Emigulukudu kanye noHlelo-ngqangi Lukazwelonke Lokulwisana Nezidakamizwa.
 
Manene namanenekazi, zimenywa ezikhethekile,
 
Ukufezekiswa kwazo zonke lezi zinjongo kudinga uMbuso onamandla nekhono lokusebenza kanye nezinsiza-kusebenza ezidingekayo, futhi othuthukisayo.
 
Lowo akuwona nje uMbuso ohlinzeka kuphela ngezikhungo kanye nengqalasizinda ezokwenza ukuthi umnotho wezwe kanye nomphakathi usebenze, kodwa nguMbuso onezindlela-kusebenza zokuletha uguquko.
 
Ngasekuqaleni kwale nyanga, samemezela ukuhlelwa kabusha kweminyango kahulumeni eminingana ukuze ikwazi ukwenza kahle imisebenzi ethweswe yona.
 
Isinqumo sethu besisekelwe phezu komzamo wokuqiniseksa ukusebenza ngobunyoninco, ukunciphisa izindleko, ukuphatha ngokubambisana kanye nokuhambelanisa imisebenzi eyenziwa yiminyango kahulumeni ehlukahlukene.
 
Lokhu kuyisiqalo senqubo ebanzi yokunqanda ukufadalala kwamandla okusebenza oMbuso kanye nokuhlela kabusha uhlelo-kusebenza lwethu lokuhlinzeka ngezidingo-ngqangi ukuze lukwazi ukuzisebenzela kahle kakhulu izakhamuzi zezwe lethu.
 
Sizosebenzisa inqubo-kusebenza ezogxila ezifundeni ezingama-44 nemikhandlu-dolobha eyisishiyagalombili ngenhloso yokusheshisa ukuhlinzekwa kwezidingo-ngqangi, futhi kuqinisekiswe ukuthi omasipala bahlinzekwa ngokwesekwa okufanelekile futhi banikezwe nezinsiza-kusebenza ezanele.
 
Ngenhloso yokuqinisekisa ukuthi uMbuso uyakwazi ukuletha kahle intuthuko kwezomnotho kanye nakwezenhlalo yomphakathi, kusemqoka kakhulu ukuthi siqinise amaBhizinisi Ombuso (ama-SOE).
 
Ngokusebenzisa uMkhandlu KaMongameli wama-SOE, uhulumeni uhlose ukuqinisekisa ukusebenza ngendlela ehambelanayo phakathi kwazo zonke izinkampani zombuso futhi kucaciswe kahle namagunya nemisebenzi ezethweswe yona ngokuhlukahlukana kwazo.
 
Ngaphansi kwalo mkhandlu, sizosebenzisana nabaholi bama-SOE ukuthuthukisa imithetho nemithethonqubo ezogqugquzela ukusetshenziswa kwezindlela ezintsha zesimanjemanje ezihambisana nokukhalipha okukhulu futhi kwenziwe ngcono nekhono namandla okuncintisana kwalezi zinkampani nezimbangi zazo kwezebhizinisi.
 
Sizokwakhela phezu komsebenzi osuqalisiwe kakade okuhloswe ngawo ukuxazulula izinkinga zokungaphathi ngendlela efanele, nokuhluleka ukusebenza ngobunyoninco kanye nezinkinga eziphathelene nokusimama ngakwezezimali.
 
Sizibophezele ekwakheni uMbuso olandela izinkambiso zokusebenza ngobuqotho lapho ingekho nakancane inkohlakalo, ukwenzelela, ukuzicebisa ngokungemthetho, kanye nokweba imali kahulumeni.
 
Sifuna ukuba neqembu labasebenzi bakahulumeni abanekhono, abasebenza ngobungoti futhi abenza umsebenzi wabo ngobuqotho obukhulu futhi abazinikele emsebenzini wabo wokusebenzela umphakathi.
 
Seziqalile ukukhiqiza imiphumela emihle futhi esemqoka izinyathelo esizithathile zokuqeda ukubanjwa ngobhongwane kombuso kanye nokulwisana nenkohlakalo, kubandakanya nezinyathelo zokuqinisa uPhiko Lukazwelonke Lwezokushushisa (i-NPA), uPhiko Lokuphenywa Kwamacala Akhethekile (i-SIU), uPhiko Lokuqoqwa Kwentela lwaseNingizimu Afrika (i-SARS) kanye neNhlangano Kahulumeni Yezokuvikela.
 
Kepha-ke usemningi impela umsebenzi okumele wenziwe.
 
Sesinxuse uMqondisi Kazwelonke Wezokushushiswa Komphakathi (i-NDPP) ukuthi athuthukise uhlelo oluzophucula futhi luthuthukise kakhudlwana amandla okusebenza kanye nobunyoninco be-NPA, kubandakanya nokuqinisekisa ukuthi uqhutshwa kahle futhi ngobunono umsebenzi wokudliwa kwempahla etholakale ezenzweni zobugebengu nenkohlakalo.
 
Kumele siqinisekise ukuthi iyabuyiswa imali kahulumeni entshontshiwe ukuze isetshenziselwe ukuhlinzeka izidingo-ngqangi kanye nengqalasizinda eyisisekelo edingeka kakhulu emiphakathini edla imbuya ngothi.
 
Sibheke ukuthi iNkantolo entsha Ekhethekile ye-SIU iqale umsebenzi wayo kulezi zinyanga ezimbalwa ezizayo ngenhloso yokusheshisa amacala okudliwa kwempahla ahlobene nophenyo lwe-SIU, njengamanje alinganiselwa kwinani-bungako elingamabhiliyoni ayi-14.7 amarandi.
 
INingizimu Afrika izoqhubeka nokudlala indima esemqoka kwezobudlelwane bamazwe omhlaba emizamweni yokuqinisekisa ukuthula nokuvikeleka emhlabeni, intuthuko egxile kubantu kanye nokuchuma nokuphumelela kwabantu bonke.
 
Siyakuvuselela ukuzibophezela kwethu ekusebenzisaneni okuhle namazwe omhlaba ngenhloso yokugcina nokuvikela uhlelo lokubambisana nokusebenzisana kwamazwe ngamazwe olusekelwe phezu kwemithetho ebekiwe, oluholwa yiNhlangano Yezizwe (i-UN).
 
Sizosebenzisa isikhundla sethu njengelungu loMkhandlu Wezokuvikela we-UN, (i-UNSC), ukugqugquzela imizamo yokuxazulula izingxabano ngokuthula, ikakhulukazi kwizwekazi lase-Afrika
 
Bantu bakithi,
 
Ukuze sikwazi ukufinyelela kuhlobo lweNingizimu Afrika esiyifisayo, sidinga isivumelwano sokusebenzisana nokubambisana esisha.
 
Kudingeka ukuthi sakhe ubambiswano oluqinile phakathi kukahulumeni, abasebenzi, imiphakathi kanye nezinhlangano zomphakathi.
 
Lokhu kubeka umthwalo emahlombe ethu sonke.
 
Uhulumeni kumele akhe isimo esifanelekile, azisebenzise ngobuhlakani izinsiza nezimali zakhe futhi atshale izimali ekuthuthukiseni abasebenzi baleli lizwe.
 
Kungaba yinto enhle impela uma abamabhizinisi bengazibhekelela izinjongo zezwe ezisemqoka kanye nezidingo zomphakathi ngenkathi bethatha izinqumo kanye nezinyathelo zabo.
 
Siyavuma ukuthi izinyunyana zabasebenzi kumele zilwele amalungelo abasebenzi, futhi kusenjalo, zigqugquzele ukusimama kwamabhizinisi nokwakhiwa kwamathuba omsebenzi.
 
Izinhlangano zomphakathi wonkana kumele ziqhubeke nokudlala indima yazo yokuqinisekisa ukuthi uhulumeni uyaphendula ngemisebenzi yakhe, kodwa futhi kumele zihlanganyele nathi ekuthatheni izinyathelo eziphathekayo okuhloswe ngazo ukufezekisa izinjongo zethu sonke.
 
Sinethemba lokuthi amaqembu amelwe kuleli Phalamende azoba yingxenye esemqoka kulolu bambiswano, futhi alekelele, ahlinzeke ngemibono enohlonze nemiqondo ebonisa ubuhlakani obukhulu futhi aqhamuke nezixazululo kanye nemizamo ephathekayo ngenhloso yokuhlomulisa izwe lonkana.
 
Lesi sivumelwano sokubambisana komphakathi wonkana sidinga ukuthi wonke umuntu afake isandla.
 
Futhi sidinga ukuzidela kanye nokuhlangabezana phakathi, ukuze kube khona ukuvumelana nokusebenzisana okuhle.
 
Impumelelo yomuntu wonke incike kwindlela aziphatha ngayo omunye nomunye wethu.
 
Ukuze sikwazi ukuvuselela nokufaka ugqozi nofuqufuqu ekuqalisweni kwe-NDP, kumele siqinisekise ukuthi amehlo ethu ahlala ethe njo phambili lapho siphokophele khona.
 
Sifuna iNingizimu Afrika lapho wonke muntu ezophila kamnandi futhi ahlale ngokunethezeka, akhombe ngophakathi.
 
Kodwa-ke futhi sifuna iNingizimu Afrika lapho sizokwazi ukusebenzisa ngokuphelele amandla namakhono ethu ngenkathi siqhubeka endleleni ephokophele phambili.
 
Sifuna iNingizimu Afrika ebeke eqhulwini izinhlelo zayo zokuthutha ngesitimela futhi okuyizinhlelo ezikhiziqa izitimela ezihamba ngesivinini esikhulu ezizoxhumanisa amadolobhakazi ethu nezindawo zasemakhaya ezisemajukujukwini ezwe lethu.
 
Kumele sizibone ngamehlo engqondo sesiphila ezweni lapho izitimela ezihamba ngesivinini esikhulu zidlula eGoli ziphokophele e-Musina, futhi lapho zifika e-Buffalo City zithi ukuma kancane, zivela eThekwini, sezibuyela emuva lapha edolobheni laseKapa.
 
Sifuna iNingizimu Afrika enomnotho ogxile kubuchwepheshe besimanjemanje lapho sisebenzisa khona izindlela-kusebenza zezempilo ezihlinzekwa ngohlelo-kusebenza lwe-inthanethi, nama-robotics kanye nokwelashwa okuhlinzekwa ezigulini ezikude kwezindawo zokwelapha, ngenkathi siqalisa ukusebenza kwe-NHI.

Nhloboni yeNingizimu Afrika esiyifisayo?

Sifuna iNingizimu Afrika engagcini nje kuphela ngokuthumela kwamanye amazwe imikhiqizo engakalungiswa, kepha eyisizinda esisezingeni lomhlaba sokukhiqizwa kwezingxenye ezisemqoka ezisetshenziswa kuma-elekthronikhi, ezimotweni kanye nakumakhompyutha.
 
Kumele sibe yizwe elikwaziyo ukuzondla futhi lokhu sikwenze ngokusebenzisa ubuchwepheshe besimanjemanje kwezolimo.
 
Kuyiphupho lami ukubona iNingizimu Afrika lapho kwakhiwa idolobha elisha sha esikhathini sombuso wentando yeningi labantu, elinamabhilidi amade, izikole, amanyuvesi, izibhedlela kanye namafemu.
 
Leli phupho lami ligqugquzelwe yingxoxo engibe nayo nabantu abanohlonze abanjengoDkt Nkosazana Dlamini-Zuma, Dkt Naledi Pandor, Nkz Jessie Duarte kanye noMongameli wase-China u-Xi Jinping, owathi uma engixoxela ngokuthi i-China imatasa yakha idolobha elisha ebangeni elingamakhilomitha ayi-100 kusuka edolobheni lase-Beijing, wangenza ngibone ukuthi ngempela lingafezekiseka leli phupho lami.
 
Leli yiphupho okungaba ngelethu sonke futhi silifezekise ngempela.
 
Eminyakeni eyi-25 leli lizwe libuswa ngentando yeningi labantu, asikaze sakhe idolobha elisha.
 
Bangama-75% abantu baseNingizimu Afrika abazobe sebehlala ezindaweni ezisemadolobheni ngowezi-2030.
 
Amadolobha anjengeGoli, i-Tshwane, iKapa kanye neTheku aseqala ukuphelelwa yindawo yokuhlalisa bonke abantu abafudukela ngobuningi emadolobheni.
 
Ingabe asikafiki yini isikhathi sokuthi sibonise isibindi futhi senze lokho ebesingacabangi neze ukuthi singaba namandla okukwenza?
 
Ingabe akusona yini lesi isikhathi sokuthi sakhe idolobha elisha elisekelwe phezu koGuquko Lwezimboni Lwesine Olugxile Ekusetshenzisweni Kobuchwepheshe Besimanjemanje?
 
Ngithanda ukumema abantu baseNingizimu Afrika ukuthi baqale ukubona ngamehlo ukwakhiwa kwedolobha elinjengaleli.
 
Thina siyisizwe saseNingizimu Afrika, esikwaziyo ukuthi ngoMthethosisekelo waso, sibuyise ithemba esimweni lapho belingasekho nelincane ithemba, esikwaziyo ukuhlinzeka ngamalungelo kubantu ababephucwe konke okungokwabo basala bengondinga sithebeni, futhi siyisizwe elikwaziyo ukuhlinzeka ngokunethezeka nokuvikeleka kubo bonke abantu balo, amadoda, abesifazane kanye nezingane.
 
Nakuba kukhona lapho sihlulekile ukwenza izinto ngendlela efanele kanye nalapho siphelelwe khona wugqozi nofuqufuqu, asikazikhohlwa ukuthi singobani futhi asikakhohlwa ukuthi simeleni.
 
Siseyisona leso sizwe esishiwo ngenhla.
 
Ungazibuza ukuthi ngingaba kanjani nethemba ezikhathini ezinzima njengalezi.
 
Nginethemba ngoba sengihambe ibanga elide nabantu baleli lizwe – abahlengikazi kanye nabasebenzi bezempilo, amaphoyisa namasosha, othisha ezikoleni zethu abafundi abazimisele ukuphumelela nakuba bebhekene nobunzima nenhlupheko emakhaya, kanye nentsha ezama ukuzisungulela amabhizinisi, ezama ukuqamba nokwakha izinto ezitsha, futhi eyenza konke okusemandleni ayo ukuphumelela ngaphansi kwezimo ezinzima ehlangabezana nazo.
 
Yinina-ke eninginikeza isibindi, futhi nami ngokunjalo ngininikeza isibindi.

Ngabantu abanephupho lempilo engcono ezothokozelwa yibona bonke abantu baseNingizimu Afrika.

Uma sisebenza ngokubambisana akukho okungasehlula.

Singaphumelela kunoma yini esiyenzayo.

Osekusele manje kusemahlombe abenzi bezinto, okungabenzi abakwaziyo ukwenza nokuphothula umsebenzi. Abenzi bezinto abakwaziyo ukuba nenhloso ecacile yalokho okumele kwenziwe futhi bese beqinisekisa ukuthi bayakwenza.

Yebo, yilabo bantu abasinikeza umdlandla nogqozi nofuqufuqu thina bantu baseNizingizimu Afrika. Yilabo bantu abanakekela futhi balekelele labo abakwaziyo ukubheka phambili babone iNingizimu Afrika ephumelelayo.

Ina, hi vona vanhu lava, lava hlohlotelaka vanhu va Afrika-Dzonga. I vanhu lava va hlayisaka volavo va kotaka ku languta emahlweni na ku vona Afrika-Dzonga leri humeleleke.

Ndi vhenevho vhane vha ri Afrika Tshipembe heḽi ḽashu vha ṱoḓa ḽi tshi ya phanḓa, ḽi vhe na mvelaphanḓa ine ya ḓo vhonwa nga vhathu vhoṱhe.

Yileyo-ke iNingizimu Afrika okumele isinike ugqozi nomfutho.
 
Uma sisebenza ngokubambisana akukho okungasehlula, futhi akukho esingeke siphumelele kukona.
Njengoba singena esikhathini esisha, masithole ugqozi nesibindi emazwini ka-Ben Okri, uma ethi:
 
Will you be at the harvest,
Among the gatherers of new fruits?
Then you must begin today to remake
Your mental and spiritual world,
And join the warriors and celebrants
Of freedom, realizers of great dreams.
You can’t remake the world
Without remaking yourself.
Each new era begins within.
It is an inward event,
With unsuspected possibilities
For inner liberation.
We could use it to turn on
Our inward lights.
We could use it to use even the dark
And negative things positively.
We could use the new era
To clean our eyes,
To see the world differently,
To see ourselves more clearly.
Only free people can make a free world.
Infect the world with your light.
Help fulfil the golden prophecies.
Press forward the human genius.
Our future is greater than our past.

Bantu bakithi,

Yilokhu-ke okumele kusenze ukuthi nakuba sibhekene nezinselelo, siqale ukubona ngamehlo engqondo uhlobo lweNingizimu Afrika eyisifisayo.
 
Yilokhu-ke okusenza ukuthi nakuba izwe lethu libhekene nezinselelo ezinkulu sibheke phambili futhi sibone iNingizimu Afrika enomnotho okhulayo, iNingizimu Afrika lapho abantu abasha besebenza, iNingizimu Afrika ephumelelayo futhi ezimisele ukuqhubeka ibheke phambili.
 
Lena yiNingizimu Afrika elangazelelwa ngabantu bakithi. Lena yiNingizimu Afrika abathe bafuna ukuyibona bonke abantu baseNingizimu Afrika.
 
Masiqhubeke sakhe iNingizimu Afrika enjalo.
 
Ngiyabonga kakhulu.

 

Share this page

Similar categories to explore