Tshiṱatamennde tsha Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa nga ha Mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha Ndingedzo dza Lushaka dza u Langa Dwadze ḽa COVID-19

Maafrika Tshipembe vha hashu,

Muphuresidennde washu wa kale Vho Nelson Mandela vho vhuya vha ṅwala uri:

“I have walked that long road to freedom. I have tried not to falter; I have made missteps along the way.

“But I have discovered the secret that after climbing a great hill, one only finds that there are many more hills to climb”.

Sa shango, ro no ṱangana na nṱha mbili dzi shushaho dza u kavhiwa nga vairasi ya corona.

Hezwi ro zwi kunda nge ra dzhenelela nga u ṱavhanya nahone nga nḓila yo fhelelaho khathihi na nga u shumisana ri tshi itela u langa u phaḓalala ha vairasi iyi khathihi na u tsireledza miṱa yashu, zwitshavha zwashu na riṋe vhaṋe.

Zwazwino ro livhana na iṅwe khaedu khulwane vhukuma, tshiṅwe tshikwara tshine ra tea u tshi gonya.

Maḓuvhani a fumimbili o fhiraho, ndo amba navho ndi tshi vha tsivhudza nga ha uri luṱa luswa lwa vhuraru nahone lu shushaho lwa u kavhiwa nga vairasi iyi zwazwino lwo thoma kha vhunzhi ha mavunḓu ashu, nahone lu khou phaḓalala.

Tshivhaloguṱe tsha u kavhiwa huswa nga ḓuvha tshi vho vha nṱha kavhili, zwa u valelwa vhuongeloni na zwone zwi khou engedzea, ngeno mpfu dzi vhangwaho nga COVID-19 dzi tshi khou engedzea nga 50%.

Zwazwino musi ndi tshi khou amba na vhone madekwana ano, tshiimo tsho no ṋaṋa.

Sa zwine zwa khou itea kha maṅwe mashango fhano kha dzhango ḽa Afrika, u kavhiwa ha vhathu nga vhunzhi nga vairasi iyi hu khou dovha hafhu u itea na fhano kha ḽashu ḽa Afrika Tshipembe.

Senthara dza Ndangulo na Tsireledzo ya Malwadze dza Afrika dzo vhiga uri luṱa lwa vhuraru lwa vhulwadze uvhu ndi lune zwazwino lwa vha kati kha dzhango.

U swika zwino, Mashango a re Miraḓo ya Mbumbano ya Afrika o vhiga zwiwo zwa u kavhiwa zwi fhiraho 5.2 miḽioni khathihi na mpfu dzi fhiraho 138 000 dzo vhangwaho nga COVID-19.

Vairasi ya COVID-19 ye ya swika fhano kha shango ḽashu nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe ṅwaha wo fhelaho yo bvela phanda na u shanduka, i tshi sika dziṅwe tshaka ntswa.

Vhorasaintsi vhashu vho ri vhudza uri vairasi iyi ya COVID-19 i na tshaka nnzhi.

Ṅwaha wo fhelaho, ro ṱangana na lushaka lwu vhidzwaho Beta.

Nga nṱha ha zwenezwo, zwazwino ro no vha na lushaka lwu vhidzwaho Delta.

Lushaka ulwu lwa vairasi iyi lwo thoma u wanala fhaḽa shangoni ḽa India mafheloni a ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe uno ṅwaha, fhedzi zwazwino lwu vho wanala kha mashango a swikaho 85.

Lushaka ulwu lwu vhidzwaho Delta ndi lwe lwa phaḓalala sa  mulilo wa ḓaka kha ḽa India nga nḓila i ofhisaho.

Holwu lushaka lwa Delta ndi lwe zwazwino lwa tumbulwa na kha mavunḓu ashu maṱanu, ane a vha Kapa Vhubvaḓuvha, Free State, Gauteng, KwaZulu-Nalal na Kapa Vhukovhela.

Vhuṱanzi vhune ra vha naho ndi ha uri holwu lushaka lwa Delta lu khou dzhia vhuimo ha lushaka lwa Beta lwe lwa vha lwu lwone lwo andesaho shangoni ḽashu u swika zwino, nga u ṱavhanya.

Ri khou vhilahedzwa nga luvhilo lune lushaka ulwu lwa vairasi iyi lwa khou phaḓalala ngayo.

Tsha u thoma, nga muladu wa uri lu kona u fhirela nga u ṱavhanya u fhirisa dziṅwe vairasi dze dza vha dzi tshi khou leleḓa muyani tshifhingani tsho fhiraho, zwine zwa amba uri zwo leluwa u nga i wana nga kha u kwamana ha vhathu.

Lu khou humbulelwa uri lu kona u  fhirela kavhili musi lu tshi vhambedzwa na ulwo luṅwe lushaka  lwu vhidzwaho Beta.

Tsha vhuvhili, nga mulandu wa uri lu kona u fhirela nga u ṱavhanya, lu nga fhedza nga u kavha vhathu nga vhunzhi.

U fana na dziṅwe tshaka dza vairasi dzo fhiraho, na yeneyi vha nga i fhirisela kha vhaṅwe vhathu ngeno vha sa zwi ḓivhi uri vha nayo.

Tsha vhuraru, zwazwino hu na vhuṱanzi ha zwa saintsi vhune ha khou bvelela ha uri vhathu vho vhuyaho vha kavhiwa nga lushaka lwa vairasi ya Beta a vha na tsireledzo yo fhelelaho kha lushaka lwa vairasi ya Delta, nahone vhunzhi havho vha fhedza nga u dovha vha kavhiwa hafhu.

Tsha vhuṋa, ngauri lushaka ulwu lu fhirela nga u ṱavhanya, maga e ra a dzhia u swika zwino u itela u langa u phaḓalala ha vairasi iyi a nga vha a songo tsha lingana kha u fhungudza phiriselo iyi.

Hu na zwinzhi zwine ra si zwi ḓivhe nga ha lushaka ulwu lwa vairasi.

Sa tsumbo, a zwi tou vha khagala arali lu tshi vhanga dziṅwe tsumbadwadze dzo kalulaho.

Zwidodombedzwa zwa mathomoni u bva kha maṅwe mashango zwi sumbedza uri a a dzo ngo tou kalulesa.

Mivhigo u bva kha maṅwe mashango, hu tshi katelwa na kha dzhango ḽashu, na yone i sumbedza uri zwa u kavhiwa khathihi na malwadze ane a vha na   tsumbadwadze dzi vhonalaho kha vhana zwi nga wanala zwo andesa kha lushaka ulwu lwa delta, naho hu na uri tshivhaloguṱe tsha u kavhiwa tshi tshi khou dzula tshi fhasi kha tsha vhaaluwa.

Zwa u phaḓalala nga u ṱavhanya ha ulwu lushaka lwa vairasi ndi thaidzo khulwane vhukuma.

Naho hu na uri a lu ngo tou kalula nga u ralo, luvhilo lune vhathu vha khou kavhiwa ngalwo lu nga livhisa kha u lwala ha vhathu vhanzhi khathihi na u ṱoḓa dzilafho nga tshifhinga tshithihi.

Ri fanela u tevhedza maga o fhambanaho a tsireledzo.

U swika ṋamusi, tshivhaloguṱe tsha zwiwo zwiswa zwa u kavhiwa kha maḓuvha a 7 u mona na shango, tshi vho fhira tshivhalo tsha nṱhesa tsha luṱa lwa u thoma kha ṅwedzi wa Fulwana ṅwaha wo fhelaho, nahone hu si kale tshi ḓo fhira tshivhalo tsha nṱhesa tsha luṱa lwa vhuvhili lwa u kavhiwa lwe ra lu tshenzhema nga ṅwedzi wa Phando uno ṅwaha.

Vunḓu ḽa Gauteng zwazwino ndi ḽone ḽine ḽa vha na zwiwo zwa u kavhiwa zwi fhiraho phesenthe dza 60 kha shango ḽoṱhe.

Nga nnḓa ha vunḓu ḽa Kapa Devhula na ḽa Free State, tshivhalo tsha u kavhiwa tshi khou engedzea nga u ṱavhanya kha aya maṅwe mavunḓu oṱhe.

Ri tea u dzula ro fhaṱuwa kha mavunḓu a Kapa Devhula na Free State, sa izwi a tshi nga vha na u engedzea lwa vhuvhili ha zwiwo zwa u kavhiwa arali ulwu lushaka luswa lwa vairasi lu tshi nga phaḓalala u swika na hanengei.

Roṱhe ri khou fanela u vhilahedzwa nga zwine ra khou vhona zwi tshi khou itea zwazwino phanḓa hashu.

Muṅwe na muṅwe washu u na khonani, muraḓo wa muṱa kana mushumisani we a vhuya a kavhiwa.

Ndi vhathu vha si gathi kha shango ḽashu vhane a vha athu swika he vha  ḓiwana vha tshi tea u vhulunga muraḓo wa muṱa wavho, khonani kana muthu ane vha mu funa we a lovha nga mulandu wa uvhu vhulwadze.

Ri nga fhasi ha ndangulo ya luṱa lu vhavhaho lune u ya nga tsumbo dza zwine zwa khou itea, zwi vhonala lu tshi nga lu ḓo hulela u fhira idzo dziṅwe dza u ranga.

Maṱhakhe a luṱa ulwu lwa vhuraru a vhonala a tshi ḓo vha mahulwane u fhira ayo a nṱha idzo dziṅwe mbili dzo fhiraho.

Luṱa lwa u thoma lwo fhedza vhege dza 15. Luṱa lwa vhuvhili lwa fhedza vhege dza ṱahe.

A ri ḓivhi uri  ulwu luṱa lwone lwu ḓo dzhia tshifhinga tshingafhani, fhedzi tsumbo dzi sumbedza uri lu nga fhedza tshifhinga tshilapfu.

Ndi a zwi ḓivha uri hezwi ndi zwithu zwa u fhedzisela zwine vhuzhi ha vhoiwe na tama u zwi pfa.

Roṱhe ro ḓiwana ri tshi tea u konḓelela zwithu zwi konḓaho vhukuma kha ṅwaha wo fhelaho na hafu yawo.

Ri nga vha ro humbula uri sa izwi vhutshilo ho vha vhu tshi khou vhuyelela ngonani nga zwiṱuku, ri nga humela u tshila nga nḓila yo ḓoweleaho musi ho sedzwa milayo ya mutakalo wa tshitshavha.

Khamusi ri nga vha ro netiswa nga u ambara maski musi ri kha zwiendedzi zwa nnyi na nnyi, he ḽiṅwe ḓuvha ra fhedza ro dzhia tsheo ya u tou bvula. Musi ri tshi vhona hu si na ane a zwi hanedza kana u sumbedza u vhilahela, ra mbo ḓi litsha u ambara.

Ri dzhenela maguvhangano a matshilisano ro ambara maski, fhedzi ra i bvula musi ro no vha nga ngomu.

Musi ri tshi ṱangana na khonani na vhafunwa vhashu, ri a kuvhatedzana, ra khisana khathihi na u khaḓana, ri tshi tenda uri roṱhe ro tsireledzea.

Ri bvela phanḓa na u ṱanganedza thambo dza maguvhangano a matshilisano na minyanya, ra dovha hafhu ra dzudzanya yashu riṋe vhaṋe.

Ngoho i vhavhaho ndi ya uri zwiito zwa u sa londa zwi vha na masiandaitwa

Ri tea u ḓilonda ra bvela phanḓa na u vha na ṱhogomelo tshfhinga tshoṱhe.

Ri tea u tevhedza milayo ya mutakalo wa tshitshavha ine ya vha hone u itela tsireledzo yashu na ya vhaṅwe vhathu.

Zwa u tsireledzwa ha mashumele avhuḓi a zwiimiswa zwashu zwa mutakalo uri zwi kone u shuma nga nḓila yavhuḓi musi hu tshi khou vha na u engedzea ha u kavhiwa nga vairasi iyi ndi tshipikwa tshashu tshihulwane.

Mavunḓuni o fhambanaho, zwiimiswa zwashu zwa mutakalo zwa muvhuso, zwi khou kundelwa, ngeno zwiimiswa zwa phuraivethe na zwone zwi fhasi ha mutsiko muhulu.

Naho zwibadela zwashu zwo lingedza nga nḓila dzoṱhe u ṋea vhalwadze vhudzulo, mimbete ya kha Yunithi ya Ṱhogomelo yo Fhelelaho (ICU) i kha ḓi ṱahela.

Zwine ra khou zwi vhona ndi zwauri maga a ndangulo ane a vha hone zwazwino ha ngo eḓana kha u fhungudza luvhilo na tshikalo tsha huṅwe u kavhiwa huswa.

Musi ri tshi khou sedza kha uri ndi maga afhio ane ra tea u a dzhia, ro tevhedza maitele a khwinesa a dzitshaka khathihi na zwidodombedzwa zwa saintsi u bva kha ngudo dzo fhambanaho u mona na ḽifhasi.

Tshipikwa tshashu ndi u khaula hoyu mutevhe wa phiriselo nga u fhungudza vhukwamani ha vhukati ha vhathu hu u itela u thusa u tsitsela fhasi tshivhalo tsha u kavhiwa.

U ya nga ngeletshedzo ya zwa saintsi ye ra i wana u bva kha Komiti ya Vhueletshedzi ha Minisṱa na vhukwamani vhune ha khou bvela phanḓa na mavunḓu ashu khathihi na mimasipala mihulwane hu tshi katelwa na vharangaphanḓa vha zwa sialala, khathihi na u ya nga themendelo ya Khoro ya Thuso ya Tshitzhili tsha coronaya Lushaka, Khabinethe yo dzhia tsheo ya uri shango ḽi fanela u vhewa kha Ḽeveḽe ya 4 ya Tsivhudzo yo khwiṋiswaho.

Khabinethe yo dzhia tsheo ya uri u khwaṱhisedza uri zwine ra khou ita zwo fanela nahone zwo lugela tshiimo tshine ra vha khatsho zwazwino, nyiledzo dza u engedzedza dzine ra khou dzi ḓivhadza madekwana ano dzi ḓo shuma lwa maḓuvha a 14 a ḓaho.

Ri ḓo sengulusa mvelelo dza haya maga nga murahu ha maḓuvha a 14 u itela u vhona arali a tshi tea u bvela phanḓa kana u shandukiswa.

Ngauralo, maga a tevhelaho a ḓo tea u thoma u shuma u mona na shango ḽoṱhe u thoma matshelo, nga Musumbuluwo, wa ḽa 28 Fulwi u swika nga Swondaha, ya ḽa 11 Fulwana 2021:

  • Maguvhangano oṱhe – Zwi si na ndavha uri ndi a ngomu kana nga nnḓa ha tshifhaṱo – o iledzwa. Hezwi zwi katela maguvhangano a zwa vhurereli, a poḽotiki, a mvelele na a matshilisano.
  • Mbulungo na u fhiswa ha zwitumbu zwo tendelwa, fhedzi vha dzheneli vhazwo a vha faneli u fhira 50 nahone maga oṱhe a u sia tshikhala vhukati hau na muṅwe muthu khathihi na a tsireledzo ya mutakalo, a fanela u tevhedzwa.
  • Milindelo, maguvhangano a nga murahu ha mbulungo na maguvhangano a ‘vhuṱambo ha u ḓiphina nga murahu ha mbulungo’ a zwo ngo tendelwa.
  • Fhethu ha nnyi na nnyi, u fana na dzibitshi na dziphakha, hu ḓo dzula ho vula. Fhedziha, a hu na maguvhangano ane a ḓo tendzelwa.
  • Tshiimo tsha shishi tshi ḓo thoma nga awara ya 9 nga madekwana u swika nga awara ya 4 nga matsheloni, nahone zwifhaṱo zwoṱhe zwine zwa si vhe zwa mishumo ya ndeme, zwi ḓo tea u vala nga awara ya 8 nga madekwana.
  • Thengiso ya halwa ha u nwela hanefho kana ha u ṱuwa naho yo iledzwa. Komiti ya Vhueletshedzi ha Minisṱa yo eletshedza uri nyiledzo dzi si gathi dze dza vha dzo tiwa tshifhingani tsho fhelaho, a dzo ngo tou shuma nga u ralo nahone nyiledzo idzi dzi ḓo fhungudza mutsiko une wa vhewa kha tshumelo dza zwa maongelo nga mulandu wa zwiwo zwa shishi zwi vhangwaho nga mahalwa.
  • Nga mulandu wa thaidzo dza tshivhalo tsha u kavhiwa tshi re nṱha fhano Gauteng, mutshimbili wa u bva kana u dzhena  vunḓuni hu u itela madalo a zwa vhuḓimvumvusi, zwi ḓo iledzwa. Hezwi a zwi kateli madalo a zwa mishumo, mabindu kana a zwa mbambadzo, u tshimbila nga u shumisa vhukavhamabufho kana u itela vhuendedzi ha thundu.

Arali zwazwino vha siho fhethu hune vha dzula hone, vha ḓo tendelwa u humela hayani, hu nga vha u dzhena kana u bva kha vunḓu ḽa Gauteng.

  • Madalo a u ya mahayani a vhaaluwa, zwiimiswani zwa ndondolo na vhuṅwe ‘vhupo ho tsitsikanaho’ a ḓo iledzwa.

Dzikhefi na maṅwe mavhengele a u ḽela hone zwiḽiwa zwi ḓo tendelwa fhedzi u rengisa zwiḽiwa zwa u renga wa ṱuwa nazwo kana zwa u tou ḓiselwa hune wa dzula hone. Hezwi ndi nga mulandu wa uri a zwi konadzei uri vharengivhane vha shumisa luambo lwa zwanḓa vha ambare masiki yavho musi vha tshi khou ḽa kana u nwa afha ngomu zwifhaṱoni izwi.

Zwa u valwa ha zwikolo na zwiṅwe zwiimiswa zwa pfunzo u itela maḓuvha a vhuawelo a vhuriha zwi ḓo sendedzwa phanḓa.

Zwikolo zwi ḓo thoma u vala nga Ḽavhuraru, ḽa 30 Fulwi 2021, nahone zwikolo zwoṱhe zwi khou lavhelelwa u vha zwo valwa mafheloni a vhege yeneyo, nga Ḽavhuṱanu, ḽa 02 Fulwana 2021.

Kiḽasi dzine ha tou vha na vhukwamani ha vhathu kha zwiimiswa zwa pfunzo dza nṱha dzi ḓo guma nga Ḽavhuraru, ḽa 30 Fulwi 2021, hune ha ḓo tou vha na tswikelo ṱhukhu kha zwiimiswa izwi.

Fhedziha, madzulo a matshudeni a ḓo dzula o vula.

Minisṱa vha Pfunzo ya Mutheo na vha Pfunzo dza Nṱha, Saintsi na Vhutumbuli vha ḓo ṋetshedza zwidodombedzwa u ya phanḓa nga ha nzudzanyo idzi.

Maga ane ra khou a vhea zwazwino o dzudzanywa nga nḓila ine a tendela hu tshi vha na u bvela phanḓa ha mishumo minzhi ya zwa ikonomi u ya nga hune zwa nga konadzea ngaho, ngeno nga thungo hu tshi khou ḓi vha na u langwa ha u phaḓalala ha vairasi.

Mabindu manzhi a ḓo bvela phanḓa na u shuma lwo fhelelaho nahone ha nga ḓo kwamea.

Tshipikwa tshashu ndi u fhungudza vhukwamani ha vhathu ngeno nga thungo ri tshi khou tsireledza ikonomi.

Ndi khou ṱoḓa u ombedzela zwauri zwi dzula zwi khombekhombe kha muṅwe na muṅwe u ambara masiki wa tshifhaṱuwo une wa vala ningo na mulomo tshifhinga tshoṱhe musi e fhethu ha nnyi na nnyi.

Ndi mulandu wa vhugevhenga u sa ita nga u ralo.

Vhaṋe na vhalangi vha zwifhaṱo zwa nnyi na nnyi, senthara, mavhengele, dzikhefi, thekhisi na mabasi vhoṱhe vha na vhuḓifhinduleli ha u vhona uri vhathu vhane vha vha ngomu afho zwifhaṱoni zwavho kana ngomu kha zwiendedzi zwavho vho ambara maski.

Vhatholi vhoṱhe vha fanela u tendela vhashumi vhavho uri vha shume vhe hayani afho hune zwa konadzea hone, nahone vha fanela u fhirisela phanḓa nyendo dzoṱhe dzine dza si vhe dza ndeme khathihi na maguvhangano a henefho mishumoni.

Muvhuso u ḓo vhea maga a u fhungudza tshivhalo tsha vhashumi vhawo vhane vha tea u tou ḓivhonadza mushumoni, ngeno nga thungo u tshi khou tea u vhona uri a hu khou vha na u thithisea ha mishumo na tshumelo dza muvhuso.

Zwenezwo musi hedzi nyiledzo dzi tshi khou thoma u shuma, ri khou ḓi bvela phanḓa na u shuma ro livha kha u khwaṱhisa mashumele a sisiṱeme yashu ya mutakalo.

Kha vunḓu ḽa Gauteng, zwa u xelelwa nga vhunzhi ha vhukoni ha mashumele nga mulandu wa u bvela phanḓa na u valwa ha vhuongelo ha Charlotte Maxeke, zwi khou engedza mutsiko kha maṅwe maongelo.

Ri khou ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u ṋetshedza mimbete ya u engedzedza khathihi na u ṱavhanyisa zwa u vulwa ha vhuongelo ha Charlotte Maxeke.

Zwazwino, vunḓu ḽa Gauteng ḽo ita uri hu vhe na miṅwe mimbete ya u ḓadzisa i linganaho 830 nga u fhirisela phanḓa miaro ine wa tou ḓinangela tshifhinga tsha u ita khathihi na miṅwe mimbete ya 400 yo fhaṱwaho hu tshi shumiswa thekhinoḽodzhi yo fhambanaho ine ya khou thoma u shumiswa zwazwino.

Ri khou ambedzana na vhabveledzi vha okisidzheni ya dzilafho uri vha engedze mveledziso yayo uri i kone u katela nyengedzedzo ya tshivhalo tsha u kavhiwa tshine tsha khou lavhelelwa.

Ri khou dzula ri tshi lavhelesa u vha hone ha tshiṱoko tsha PPE khathihi na tshiṱoko tsha mishonga u itela uri ri kone u dzhenelela musi ri tshi vhona uri tshiṱoko tshi khou fhungudzea.

Muhasho wa Mutakalo wa Gauteng u khou thola vhashumi vha u engedzedza u itela u tikedza vhuhulu ha mushumo wo no engedzeaho.

Vha Solidarity Fund (Tshikwama tsha Vhuthihi ha dzitshaka) vho ṋetshedza masheleni a linganaho R16 miḽioni u itela u tikedza zwa u tholwa na u rumelwa ha vhaṅwe vhaongi kha maongelo a Gauteng hu tshi itelwa u tikedza tshigwada tsha mutakalo tsha maswole tshe tsha rumelwa henefho.

U itela u khwaṱhisedza uri hu khou vha na fhethu ha mimbete ya vhuongelo ho linganaho, ro ḓiwana ri tshi khou tea u shandukisa nḓisedzo ya tshumelo u itela uri hu vhe na vhukoni kha mashumele a u lafha avho vhane vha vha na vhulwadze ho kalulaho ha COVID-19.

Ri khou ya phanḓa na mbekanyamushumo ya muhaelo ya lushaka ine ya khou engedzea nga u ṱavhanya.

Mbekanyamushumo yo thoma u fara luvhilo luhulwane lwe ha swikelwa mvelaphanḓa khulwane zwenezwo musi musi ri tshi khou bvela phanḓa nayo.

U tou bva vhukati ha vhusiku ha mulovha, vhathu vha hanefha kha 2.7 miḽioni  fhano Afrika Tshipembe vho ṱanganedza phimamushonga ya khaelo.

Kha vhege yo fhelaho, tshivhalo tsha muhaelo tsha ḓuvha tsho fhira 100 000.

Kha maḓuvha mararu o fhiraho, ro ṱanganedza dziṅwe phimamushonga dza u ḓadzisa dzi linganaho miḽioni dza 1.2 dza khaelo ya Johnson & Johnson na dziṅwe dzi linganaho miḽioni dza 1.4 dza khaelo ya Pfizer u bva kha vha tshiimiswa tsha COVAX.

Nga mulandu wa hedzi dziṅwe nḓisedzo dza khaelo dza u ḓadzisa, ri vho ḓo kona u engedza luvhilo lwa  muhaelo nga u ṱavhanya kha ino vhege na kha vhege dzi tevhelaho.

Zwi tshi tevhedza pulane yashu ya lushaka ya u ṋetshedzwa ha khaelo, vhashumi vha ndondolamutakalo vha fhiraho 950 000 vho no haelwa u swika zwino u mona na shango ḽoṱhe nahone zwa u ḓiṅwalisela khathihi na u haelwa ha itshi tshigwada zwi khou bvela phanḓa.

Luṱa lwa vhuvhili lwa puḽane yashu ya u ṋetshedzwa ha khaelo na lwone lwo tshimbila zwavhuḓi hune fulo ḽa u ḓiṅwalisela na u haelwa ha vhathu vha miṅwaha ya 60 na u fhira wav ha u tshi khou bvela phanḓa na u aṋwa mitshelo yavhuḓi.

Naho hu na uri ri kha ḓi tea u swikela vhadzulapo vhoṱhe vha humbulelwaho u swika miḽioni ṱhanu kha hetshi tshigwada, vunḓu ḽiṅwe na ḽiṅwe zwazwino ḽo no thoma na fulo ḽa u kungedzela tshitshavha hu tshi itelwa u thusa vhaaluwa vhashu kha zwa u ḓiṅwalisa na u ṱanganedza mihaelo yavho.

U swika zwino vhathu vha linganaho 3.8 miḽioni vho no ṅwalisa kha Sisiṱeme ya Zwidodombedzwa zwa Muhaelo ya Eḽekiṱhironiki (EVDS)

Mbekanyamushumo ya muhaelo wa lushaka i ḓo bvela phanḓa nga fhasi ha zwigwada zwiraru zwo bulwaho.

Tshigwada tsha u thoma ndi tsha vhadzulapo vhoṱhe vha tshi khethekanywa u ya nga miṅwaha yavho.

Tshigwada tshi tevhelaho tsha vhathu vha miṅwaha ya 50 u swika kha ya 59 vha nga thoma u ḓiṅwalisela nga Ḽavhuṋa, ḽa 01 Fulwana 2021 nahone muhaelo wa tshigwada itshi u ḓo thoma nga Ḽavhuṋa, ḽa 15 Fulwana 2021.Tshigwada tsha vhuvhili tsho no ḓi thoma kha vhathu vhane vha shuma kha sekhithara ya zwa pfunzo ya mutheo, hune ho rekhodiwa uri ho no haelwa vhathu vha linganaho 184 000 u swika zwino.

Tshigwada tsha vhuraru tsho lavhelesa kha mapholisa na vhaṅwe vhashumi vha tsireledzo.

Ri ḓo thoma u haela tshigwada itshi nga Musumbuluwo, wa ḽa 5 Fulwana 2021.

Tshigwada tsha vhuṋa tshi kha mbekanyamushumo dza mishumoni kha sekhithara dza ndeme dza ikonomi dzi fanaho na migodi, vhumagi na nḓowetshumo ya dzithekhisi.

Ndi khou tama u ita khuwelelo kha avho vhoṱhe vho teaho uri vha ḓiṅwalisele khaelo yavho, hu nga vha nga inthanethe, nga SMS, nga founu kana nga u tou ḓivhonadza.

Ri ḓo bvela phanḓa na u shumisana na vhashumisani vhashu vha zwa matshilisano khathihi na zwitshavha u itela u swikela vhathu nga vhunzhi nahone nga u ṱavhanya u ya nga hune zwa nga konadzea ngaho.

Maafrika Tshipembe vha hashu,

Hu kha ḓi vha na mavharivhari manzhi ane a khou ambeswa nga ha khaelo ya COVID-19.

Mafhungo ane asi vhe ngoho a khou phaḓaladzwa kha zwigwada zwa WhatsApp, kha vhudavhidzani ha kha, na nga mulomo nga ha khaelo ya COVID-19, hune ha ambiwa uri khaelo a yo ngo tsireledzea, I nga vha lwadza, kana uri a i shumi. 

Ndo no ḓi zwi amba u thomani, nahone ndi tama u zwi dovholola: ri humbela uri vha humbule vhukuma  phanḓaha musi vha tshi puṱedza batheni ya u kovhana mafhungo na vhaṅwe kana ya u rumela mafhungo ayo.

Ri humbela uri vha dzhiele nṱha tshinyalelo ine vha nga vha vha tshi khou i vhanga.

Vha khou phaḓaladza dzhenuwo, nyofho na nḓaḓo nga tshifhinga tshi songo teaho.

Vhuṱanzi ha zwa saintsi vhu re phanḓa hashu vhu sumbedza uri khaelo dzi a shuma. Dzo tsireledzea. Dzi a shuma zwavhuḓi, nahone dzi a phulusa matshilo.

Arali vha na mbudziso ifhio na ifhio nga ha khaelo, kana arali vha tshi pfa vha tshi timatima nga ha tshiṅwe na tshiṅwe, ri humbela uri vha lavhelese kha mafhungo ane a khou ṋetshedzwa nga vha Muhasho wa Mutakalo na ayo a bvaho kha madokotela.

Vha nga ḓi vha vhe na mbudziso arali khaelo dzine dza khou shumiswa zwazwino dzi tshi shuma zwavhuḓi kha u thivhela vhulwadze vhuhulwane kana zwa u valelwa vhuongeloni nga mulandu wa ulwu lushaka luswa lwa vairasi.

Hu na vhuṱanzi ha uri khaelo dzine ra khou dzi shumisa fhano Afrika Tshipembe dzi a shuma zwavhuḓi kha u lwa na lushaka lwa vairasi lwa delta.

Komiti ya Vhueletshedzi ha Minisṱa kha zwa Khaelo i ḓo bvela phanḓa na u dzhiela nṱha zwidodombedzwa  zwoṱhe zwine ya vha nazwo nahone i ḓo ḓivhadza  ngeletshedzo dzayo musi vhuṱanzi vhuswa vhu tshi bvelela.

Ri tea u dovha hafhu ra humbula uri vhaṅwe vha vhathu vho no haelwaho vha nga dovha hafhu vha kavhiwa, zwi si na ndavha uri ndi lushaka lufhio lwa vairasi, ngauri a hu na khaelo na nthihi ine ya tou shuma lwo fhelelaho.

Hune vhathu vho no haelwaho vha wanala vha tshi dovha hafhu vha kavhiwa, vhathu vhenevho vha vha na tsumbadwadze dza fhasisa kana dzi sa vhonali .

Zwa ndemesa ndi zwauri khaelo ifhio na ifhio ine ra khou i ṋetshedza i ḓo vha tsireledza kha vhulwadze vhu shushaho, u valelwa vhuongeloni na kha tshiṅwe tsha ndemesa, tshine tsha vha lufu.

Ndi khou dovha hafhu nda ṱoḓa u humbudza vhathu vha Afrika Tshipembe uri ri tea u bvela phanḓa na u tevhedza tsumbamaitele dza zwa mutakalo wa tshitshavha naho arali ro no haelwa.

U bva tshe dzwadze iḽi ḽa thoma, maitele ashu a u dzhenelela a lushaka o ḓi dzulela u rangwa phanḓa nga vhaḓivhi vha zwa mishonga vho ḓiimiselaho, vhashumi vha ndondolamutakalo na vhorasaintsi.

Ri tea u vha livhuwa zwihulwane kha mushumo wavho wavhuḓi na vhuḓiimiseli havho.

Ngauralo, zwi a vhavha vhukuma musi vharangaphanḓa vha zwa polotiki vha tshi swika hune vha thoma u sasaladza na u nyefula vhathu avho musi vha tshi khou ita mushumo wavho we vha tetshelwa wone .

Ri tea u zwi humbula uri vha Maanḓalanga a Vhulanguli ha Zwibveledzwa zwa Mutakalo a Afrika Tshipembe (SAHPRA) ndi vhalanguli vho ḓiimisaho nga vhoṱhe vhane vha lavhelesa fhedzi kha vhuṱanzi ha zwa saintsi u itela u khwaṱhisedza tsireledzo, vhunzani na mashumele avhuḓi vha tshi itela mutakalo wa tshitshavha.

SAHPRA i tea u tendelwa u ita mushumo wayo hu si na u shushedzwa kana u dzhenelela ha poḽotiki u itela uri musi khaelo dzi tshi tendelwa, tshitshavha tshi vhe na fulufhelo ḽa uri khaelo dzo tsireledzea, ndi dza maimo a nṱha nahone dzi ḓo shuma.

Maafrika Tshipembe vha hashu,

U bva tshe shango ḽashu ḽa vhiga tshiwo tsha u thoma tsha iyi vairasi i re khombo ngaurali, ro swika he ra zwi pfesesa uri ri roṱhe kha hezwi.

Naho hu na uri ro vha ro fulufhela uri dwadze iḽi ḽi ḓo fhira nga u ṱavhanya, zwazwino ri vho zwi ḓivha uri ngoho ndi ya uri a zwo ngo ralo.

Hu nga ḓi vha hu na u timatima kha gondo ḽe dwadze iḽi ḽa fara, fhedzi hu tou vha na tshithu tshithihi fhedzi tshi re khagala.

Ri nga kona u ḓitsireledza nahone ri tea u bvela phanḓa na u ḓitsireledza nga nḓila ya khwiṋesa ine ra i ḓivha.

Maga a mutakalo wa tshitshavha o lingwaho a wanala a tshi shuma ane a khou ḓi bvela phanḓa na u shumiswa u swika zwino, a kha ḓi vha one nḓila ya khwiṋesa ya u lwa na dwadze iḽi.

Ha ngo ṱanganana, ha konḓi nahone ha ḓuri.

Naho a tshi nga ri khakhisa nga nḓila dzo fhambanaho, zwi tou vha khagala uri a kha ḓi vha khwiṋe u fhirisa u lwala lwo kalulaho lune wa fhedza nga u valelwa vhuongeloni.

Ri tea u ambara maski tshifhinga tshoṱhe musi ri fhethu ha nnyi na nnyi.

Ri fanela u ṱamba kana u sanithaiza zwanḓa zwashu tshifhinga tshoṱhe.

Ri fanela u sia tshikhala vhukati hashu na vhaṅwe vhathu.

Nga nnḓa ha musi zwo tou tea uri vha bve, ri humbela uri vha dzule hayani.

Arali vha tshi khou lwala vha dovha vha vha na tsumbadwadze dza fhasisa dza COVID-19, vha tea u ḓikhethela thungo, zwi tshi katela na kha vha muṱa wavho.

Arali vho swika he vha vha tsini na muthu o kavhiwaho nga COVID-19, vha fanela u ḓikhethela thungo lwa maḓuvha a 10.

Arali vha lingwa vha wanala vho kavhiwa, kha vha ḓivhadze vhathu vhe vha vha na vhukwamani navho uri vhathu avho vha kone u ḓitsireledza khathihi na u tsireledza vhaṅwe.

Roṱhe ri na vhuḓifhinduleli hu si kha mitakalo yashu fhedzi, ri dovha hafhu ra vha na vhuḓifhinduleli na kha mitakalo ya avho vhane vha vha tsini na riṋe.

Naho dwadze iḽi li tshi vhonala ḽi tshi netisa, zwi hone zwine ra nga ita.

Tsheo dzine ra dzhia, dzi nga thusa u langa dwadze iḽi.

Ri bva kule. Ro konḓelela ḓumbu heḽi lwa tshifhinga tshi linganaho ṅwaha na hafu.

Ro pfuka kha vhukonḓi vhunzhi khathihi na zwikhukhulisi.

Ri kha ḓi vha ro ima ngauri ri vhathu vha konḓelelaho vhe vha fhenya zwi konḓaho tshifhinga tshinzhi kha ḓivhazwakale yashu.

Zwazwino luṱa lwa vhuraru lu khou kuvhanganya maanḓa na nungo.

Ri khou dovha hafhu ra ḓiwana ri kha tshifhinga tshi konḓaho kha nndwa yashu ya u lwa na dwadze iḽi.

Kha ri kuvhanganye nungo dzoṱhe dzine ra vha nadzo, ri vhuise mafulufulu oṱhe e ra vha ro a vhetshela thungo, ri farelele ro khwaṱha u vhuya u swika holwu luṱa, na lwone lu tshi fhira.

Zwithu zwi ḓo vhuyelela ngonani.

Ro no ḓi gonya zwikwara zwinzhi murahu, na tshenetshi ri ḓo tshi gonya.

Ri ḓo zwi ita nga u shumisana, sa musi ri tshi dzulela u zwi ita nga u ralo.

Ndi khou amba ngauralo ngauri ndi na fulufhelo kha vhoinwi, vhathu vha Afrika Tshipembe.

Ndi a zwi ḓivha uri vha ḓo bvela phanḓa na u ita zwo teaho nahone zwo fanelaho u itwa.

Nahone ndi a zwi ḓivha uri naho zwithu zwa konḓa hani, a ri laṱeli thaula.

Mudzimu kha vha fhaṱutshedze Afrika Tshipembe na u tsireledza vhathu vhaḽo.

Ndi a livhuwa.

Share this page

Similar categories to explore