Tshitatamennde nga Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa nga ha mvelaphanḓa ye ya swikelwa kha maga a lushaka a u langa dwadze ḽa COVID-19

MaAfrika Tshipembe vha hashu,

Ho no fhela miṅwaha i swikaho mivhili u tou bva tshe nda ima afha phanḓa havho ndi tshi khou ita nḓivhadzo ya uri Afrika Tshipembe ḽi khou ḓo dzhena kha nyiledzo dza u tshimbila dza shango ḽoṱhe u itela u langa u phaḓalala ha vairasi ya COVID-19.

Haya o vha maga a konḓaho nahone a songo ḓoweleaho.

Fhedzi zwo fhungudza u phaḓalala ha vairasi u itela uri zwiimiswa zwashu zwa mutakalo khathihi na zwitshavha zwashu zwi kone u vha na tshifhinga tsha u ḓilugisela u engedzea ha zwiwo zwa u kavhiwa he ha vha hu tshi khou lavhelelwa.

U tou bva zwenezwo, ro ḓiwana ri tshi tea u dzulela u shandukisa maga ane ra tea u a dzhia sa izwi dwadze iḽi na ḽone ḽo ḓi vhonala ḽi tshi khou dzulela u shanduka, tshivhalo tsha zwiwo zwa u kavhiwa na tshone tshi tshi dzulela u gonya na u tsela fhasi ngeno zwiimiswa zwashu zwa tshumelo dza zwa mutakalo zwo ḓiwana zwi nga fhasi ha mutsiko muhulu.

Lwa tshifhinga tsha miṅwaha mivhili, matshilo ashu o wanala a tshi khou tea u dzudzanywa u ya nga dwadze iḽi.

Afrika Tshipembe ḽo vha na zwiwo zwa u kavhiwa zwi linganaho 3.7 miḽioni ngeno ho rekhodiwa mpfu dzo vhangwaho nga dwazde ḽa COVID-19 dzi linganaho 100,000.

Dwadze iḽi ḽo shandukisa nḓila ya kushumele, nḓila ya u enda, zwa vhurereli khathihi  na zwa matshilisano.

Ḽo tshinyadza vhunzhi ha nḓila dza u ḓitshidza ngadzo ḽa dovha hafhu ḽa kwashekanya na ikonomi yashu nga nḓila ye zwa vho ita uri hu vhe na u valwa ha vhunzhi ha mabindu khathihi na u xelelwa nga mishumo i linganaho miḽioni mbili.

Naho zwo ralo, ḽo sumbedzisa vhathu vha Afrika Tshipembe sa vhathu vhane vha vha na vhulondo khathihi na mbavhalelo, vhane vha kona u thusana nga tshifhinga tsha musi hu na ṱhoḓea khulwane ya uri vha ite ngauralo.

Musi hu tshi itwa khuwelelo ya uri ri tevhedze nyiledzo dza u tshimbila na dza maguvhangano hu tshi katelwa na miṅwe mishumo yo fhambanaho, sa vhadzulapo vha Afrika Tshipembe, ro ita ngauralo, ri tshi zwi ḓivha uri izwo zwi khou itelwa mutakalo washu,  matshilo ashu khathihi na shango ḽashu nga u angaredza.

Kha tshifhinga tsha miṅwaha mivhili yo fhelaho, ro dzhia vhukando vhu songo ḓoweleaho ri tshi itela u khwaṱhisa sisṱeme yashu ya zwa mutakalo.

Ro thola vhathu vhanzhi uri vha ri thuse kha u lwa na dwadze iḽi, ra fhaṱa zwiṅwe zwibadela khathihi na u engedza dziḽaborathori hu tshi katelwa hafhu na u vhona uri vhalwadze vha dwadze ḽa COVID-19 vha khou ṱhogomelwa nga nḓila yo teaho henefho zwibadela zwashu.

Zwazwino ri kha tshifhinga tsha tshanduko khulwane.

Ro ḓiimisela u dzhena kha luṱa luswa lwa ndangulo yashu ya dwadze iḽi.

Nga murahu ha nṱha nṋa dza u kavhiwa, zwazwino hu vho tou vha na tshivhalo tshiṱuku tsha vhathu vhane vha swika hune vha lwalesa lune vha vho fhedza nga u tou valelwa sibadela.Tshivhalo tsha mpfu na tshone tsho no vha fhasi kha zwe tsha vha tshi zwone tshifhingani tsho fhelaho.

Vhorasaintsi vhashu vho ri vhudza uri hezwi zwi khou itiswa nga maanḓa nga mulandu wa uri vhathu vha vhukati ha 60% u ya kha 80% ya vhadzulapo vha shango ḽashu vha na nyelulo dzo fhambanaho dzine dza thusa u lwa na vairasi iyi dzine dza nga vha dzo vha hone nga mulandu wa uri vho vhuya vha kavhiwa tshifhingani tsho fhelaho kana vho dzi wana kha muhaelo.

U bva kha zwe ra zwi vhona miṅwahani mivhili yo fhelaho, tshumelo dzashu dza zwa mutakalo dzo guda u langa vhulwadze nga nḓila yavhuḓi.

Ro swika he ra ḓowela u dzula ro ambara maski khathihi na u ṱamba zwanḓa zwashu misi yoṱhe.

Zwine zwa vha zwa ndeme vhukuma ndi zwauri, 48% ya vhaaluwa vhoṱhe vho no ṱanganedza phimamushonga ya muhaelo nthihi u swika zwino.

Ngauralo,  ri khou dzhena kha ṅwaha wa vhuraru wa dwadze iḽi ri na fulufhelo vhukuma u fhira tshifhingani tsho fhelaho.

Naho dwadze iḽi ḽi sa athu tou fhela lwa tshoṱhe ngeno nga thungo ri tshi khou ḓi bvela phanḓa na u vha na ṱhogomelo, ri khou kona u vhona masia manzhi a matshilo ashu a ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe a tshi khou humela ngonani.

Ri khou vhona ikonomi yashu i tshi khou vhuyelela lwa tshoṱhe.

Ri vho pfa muhwalo wa nyofho na u xelelwa nga fulufhelo we ra vha ro u hwala miṅwahani mivhili yo fhelaho, u tshi vho rulwa kha mahaḓa ashu.

Nga mulandu wa u dzulela u shanduka ha dwadze iḽi khathihi na  mvelaphanḓa yo no itwaho u swika zwino nga tshumisano yashu roṱhe, ri khou dzudzanya u fhelisa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka zwenezwo musi hu tshi tou fhedza u khunyeledzwa zwa u anḓadzwa ha vhupfiwa ha nnyi na nnyi nga ha milayo ya mutakalo nga Minisṱa wa Mutakalo.

Milayo iyi musi yo no khunyeledzwa, i vho ḓo vha yone ine ya ḓo shuma vhuimoni ha milayo ya Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka sa tshone tshishumiswa tsha zwa mulayo tshine ra ḓo tshi shumisa kha u langa dwadze iḽi.

Vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vha khou rambiwa uri vha ṋetshedze vhupfiwa havho nga ha mvetamveto ya milayo hu sa athu swika ḓuvha ḽa 16 Lambamai.

Zwine zwa tou tea u vha khagala ndi zwauri uhu u fheliswa ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka a hu ambi u fhela ha dwadze.

Zwi tou amba fhedzi uri ri khou shandukisa nḓila ine ra langa ngayo dwadze iḽi nahone ri ḓo vha ri tshi khou ḓitika nga milayo ya zwa mutakalo madzuloni a milayo ya ndangulo ya tshiwo.

Zwi amba uri ri khou guda u tshila na vairasi iyi vhukati hashu.

Zwi amba uri ri khou humela murahu u ya kha vhutshilo he ra vha ri tshi tshila hone phanḓa ha musi dwadze iḽi ḽi tshi vha hone u ya nga hune zwa nga konadzea ngaho.

Zwi amba uri ri khou vula ikonomi yashu ri tshi ya phanḓa nahone ri khou dovha hafhu ra kona u bvela phanḓa na vhunzhi ha mishumo yashu ya zwa matshilisano na mvelele ye ra vha ro i ṱuvha vhukuma kha tshifhinga tsha miṅwaha mivhili yo fhelaho.

U tou bva nga ṅwedzi wa Tshimedzi ṅwaha wo fhelaho, shango ḽashu ḽo vha ḽi kha Tshiimongafhadzi tsho Shandukiswaho tsha Vhuimo ha 1, zwine hezwi zwa amba uri vhunzhi ha mishumo yo ḓoweleaho yo vha yo no vhuyelela ngonani nahone i tshi khou dovha u bvela phanḓa hafhu nga fhasi ha tshiimo tsha u  tevhedzwa ha tsumbanḓila dza zwa mutakalo misi yoṱhe.

Vhunzhi ha nyiledzo kha mishumo ya zwa ikonomi dzo fheliswa.

Zwazwino ri vho kona u dovha hafhu ra leludza dziṅwe nyiledzo ri tshi ya phanḓa.

Musi ri kha ḽeneḽi fhungo ḽa u humbula nga ha uri ndi nyiledzo dzifhio dzine dza tea u leludzwa khathihi na uri ndi dzifhio dzine dza tea u bvela phanḓa, sa nga misi ri dededzwa nga ngeletshedzo ya Komiti ya Vhueletshedzi ha Vhukati ha Dziminisṱa ya nga ha dwadze ḽa COVID-19.

Ro dovha hafhu ra lavhelesa na kha zwe maṅwe mashango a ṱangana nazwo hu tshi katelwa na ayo mashango e khao zwa u fheliswa tshoṱhe ha nyiledzo zwa tevhelwa nga u vhuya hafhu nga vhuhulu ha zwiwo zwa u kavhiwa khathihi na dzimpfu.

Nga mulandu wa uri ri a zwi ḓivha uri ri khou tea u dzhena kha luṱa luswa lwa ndangulo yashu ya dwadze iḽi, ro ḓiṋea tshifhinga tsha u ita zwa vhukwamani ho angalalaho na  vhashelamulenzhe vho fhambanaho vhane khavho ha katelwa madzangano a zwa vhurereli khathihi na vharangaphanḓa vha zwa sialala.

Ṋamusi nga matsheloni, ro fara muṱangano wa Khorokhonanyi ya Phresidennde ine ya ṱanganya Vhalangamavunḓu, Vhoṋeḓorobo vha Mimasipala yoṱhe ya Ḓorobo khulwane,  Dziminisṱa na Vhathusaminisṱa, vhaimeli vha Dzangano ḽa Mivhusoyapo ḽa Afrika Tshipembe khathihi na vharangaphanḓa vha zwa sialala.

Nga mulandu wa vhukwamani uho khathihi na themendelo dza Khoro ya Ndangulo ya Dwadze ḽa Khoronavairasi ya Lushaka, Khabinethe yo dzhia tsheo ya u leludza nyiledzo dzo fhambanaho sa tshipiḓa tsha Tshiimongafhadzi tsho Shandukiswaho tsha Vhuimo ha 1.

Nyiledzo kha zwa maguvhangano dzi khou ḓo vha na tshanduko khulwane vhukuma.

Kha milayo ya kale, ho vha hu tshi ombedzelwa nga maanḓa kha u ta tshivhalo tsha nṱhesa tsha vhathu vhane vha tea u dzhenela guvhangano.

U bva zwino u ya phanḓa, maitele a ḓo vha a uri fhethu hoṱhe ha u farela hone maguvhangano hune ha vha nga nnḓa ha tshifhaṱo kana nga ngomu hatsho, zwazwino hu nga kona u kuvhanganya tshivhalo tshi linganaho 50% ya nḓadzo yatsho tenda ha vha uri thendelo ya u dzhena fhethu henefho i tshi ḓo vha vhuṱanzi ha uri muthu uyo o haelwa kana u kha ḓi tou bva u ita ndingo dza COVID-19 vhukati ha tshifhinga tshi sa  fhiri awara dza 72.

Fhedzi afho hune ha wanala zwi sa konadzei u  ṋetshedza vhuṱhanzi ha muhaelo kana ndingo dza COVID-19, tshivhalo tsha zwino tsha nṱhesa tsha vhathu vhane vha tea u dzhenela guvhangano fhethu henefho, tshi ḓo dzula tsho ralo, a tshi nga shanduki, zwine zwa amba uri ndi vhathu vha 1,000 nga ngomu ha tshifhaṱo na vha 2,000 nga nnḓa hatsho.

Idzi tshanduko kha zwa nyiledzo dza zwa maguvhangano dzi ḓo vha na mbuelo khulwane vhukuma kha zwa mitambo na mvelele, nga maanḓa kha nḓowetshumo ya zwa vhuḓimvumvusi na vhuṱambo ho fhambanaho.

Hezwi zwi amba uri arali ro haelwa kana ri tshi kha ḓi tou bva u ita ndingo dze khadzo ra wanala ri songo kavhiwa nga vairaisi iyi, ri ḓo kona u humela kha zwa u ṱalela mitambo zwiṱediamu khathihi na u dzhenela dzikhontsati dza muzika, maṱano a thyetha, khonferentsi na vhuṱambo ho fhambanaho.

Tshivhalo tsha nṱhesa tsha vhathu vhane vha tendelwa u dzhenela mushumo wa mbulungo tshi ḓo engedzwa u bva kha vhathu vha 100 u swika kha vha 200.

U tou fana na tshifhingani tsha kale, milindelo, maguvhangano a nga murahu ha mbulungo na vhuṱambo ha u ḓiphina nga murahu ha mbulungo, a zwo ngo tendelwa.

Hu dovha hafhu ha vha na tshanduko dza ndeme kha milayo ya u ambara maski.

U tou fana na tshifhingani tsha kale, u ambara maski wa labi kana tshiṅwe tshithu tshine tsha vala mulomo na ningo musi muthu e ngomu fhethu ho valeaho ha nnyi na nnyi, ndi khombekhombe.

Fhedziha, maski a u ṱoḓei musi muthu e fhethu hune ha vha nnḓa ha tshifhaṱo kana ho vuleaho.

Hezwi zwi amba uri ri kha ḓi tea u ambara maski yashu musi ri mavhengeleni, mimoḽoni, dziofisini, mamagani, dzithekhisini, mabisini, zwidimelani kana fhethu huṅwe na huṅwe ho vuleaho hu shumiswaho nga nnyi na nnyi.

Fhedzi a ri tei u ambara maski musi ri tshi khou tshimbila zwiṱaraṱani kana fhethu ho vuleaho, musi ri tshi khou ita nyonyoloso fhethu hune ha vha nga nnḓa ha tshifhaṱo kana ho vuleaho kana musi ri tshi khou dzhenela maguvhangano a no farelwa nnḓa ha tshifhaṱo kana fhethu ho vuleaho.

Milayo ya u sia tshikhala vhukati hau na muṅwe muthu na yone i khou shandukiswa lune ha vho tea u sala tshikhala tsha mithara muthihi vhukati hau na muṅwe muthu fhethu huṅwe na huṅwe nga nnḓa ha zwikoloni.

Hu dovha hafhu ha vha na tshanduko kha milayo ya zwa u endela mashangoḓavha. Vhaendi vhane vha khou dzhena fhano Afrika Tshipembe vha ḓo tea u sumbedza vhuṱanzi ha muhaelo kana ndingo dza PCR dzi sumbaho uri a vho ngo kavhiwa nga vairasi iyi dze vha dzi ita vhukati ha tshifhinga tshi sa fhirisi awara dza 72.

Vhaendi vhoṱhe vha songo haelwaho vhane vha khou dzhena fhano shangoni ḽashu vhane vha ṱoḓa u haelwa, vha ḓo ṋetshedzwa muhaelo wonoyo.

Maga haya a ḓo thoma u shuma u bva matshelo, nga Ḽavhuraru ḽa 23 Ṱhafamuhwe 2022, nga murahu ha musi milayo miswa yo no ḓivhadzwa kha gurannḓa ya muvhuso.

Nga hedzi tshanduko ntswa, hu vho ḓo wanala vhunzhi ha nyiledzo dza mishumo ya zwa ikonomi na matshilisano dzo fheliswa.

U bva zwino u ya phanḓa, philelo dzashu dza ndeme nahone dzine dza vha khulwanesa kha vhulwadze uvhu, ndi dzine ya u thoma ya hone ya vha muhaelo, ya vhuvhili ndi u tevhedza maga a fhasisa u tou fana na u ambara maski musi u ngomu ha tshifhaṱo kana fhethu ho valeaho.

Zwa u leludzwa hafhu ha dziṅwe nyiledzo dzo salaho zwi ḓo ṱoḓa uri hu thome hu engedzwe luvhilo lwa muhaelo kha vhadzulapo vha Afrika Tshipembe.

Khaelo dzo sumbedza dzi tshi fhungudza vhukuma zwa u lwala nga nḓila i shushaho.

Mbalombalo dzi bvaho kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo, dzi tou zwi sumbedzisa zwi khagala uri vhathu vha songo haelwaho vha na khonadzeo khulwane ya u nga valelwa vhuongeloni kana vha lovha nga mulandu wa dwadze ḽa COVID-19.

Muhaelo u nga kona u fhungudza zwa u phaḓaladzwa ha vairasi iyi ngomu mahayani na kha vhupo vhu fanaho na zwikolo na dziyunivesithi sa izwi hu hone fhethu hune ha vha na u kwamana ha vhathu nga nḓila ya tsinisa.

Ngauralo, naho ri tshi khou ṱanganedza mafhungo a uri tshivhalo tshi fhiraho 68%  tsha vhathu vha vhukale ha miṅwaha i fhiraho 60 vho no haelwa u swika zwino, ri khou vhilahedzwa nga zwauri hu tou vha  35%  fhedzi ya vhathu vha vhukale ha miṅwaha ya vhukati ha 18 na 35 vho haelwaho.

Ndi zwa ndeme vhukuma u ita uri vhunzhi ha vhathu vhashu vha vhukale ha miṅwaha ya vhukati ha 18 na 35 na vhone vha haelwe nahone ndi ngazwo ro rwela ṱari fulo ḽa #KeReady ṅwedzi wo fhelaho.

Fulo iḽi ḽi katela milaedza yo bveledzwaho nga vhaswa nahone yo livhiswaho kha u ṱuṱuwedza uri vhathu vha vhukale ha vhukati ha miṅwaha ya 18 na 35 na vhone vha haelwe.

U ḓadzisa kha zwenezwo, ri khou tama u ṱuṱuwedza avho vho haelwaho uri vha ye vha wane phimamushonga ya u khwaṱhisedza.

Arali ri tshi nga haelwa roṱhe, ri nga livhisa mafulufulu ashu, zwiko na nungo dzashu kha u vusulusa ikonomi yashu na u sika mishumo ine ya ṱoḓea vhukuma.

Miṅwahani mivhili yo fhelaho, musi ri tshi khou ḓivhadza nga ha mathomo a nyiledzo dza u tshimbila dza shango ḽoṱhe, ndo amba uri kha maḓuvha, vhege na miṅwedzi ye ra livhana nayo, vhuḓikumedzeli hashu, vhukoni khathihi na vhuthihi hashu sa lushaka zwi ḓo swika hune zwa lingwa nga nḓila ine a zwi athu itea na luthihi.

Ndo ita khuwelelo kha vhathu vhoṱhe ya uri ri ite tshipiḓa tshashu: “U vha na nungo, u konḓelela, nahone tsha ndemesa kha zwoṱhe, u sumbedza u vha na mbavhalelo.

Vhathu vha Afrika Tshipembe vho ḓi dzulela u fhindula khuwelelo iyi nga nḓila yavhuḓi misi yoṱhe.

Ri khou dovha hafhu ra humbelwa roṱhe uri ri  ite tshipiḓa tshashu – ri ye ri haelwe zwenezwi musi ri tshi khou dzhena kha tshifhinga tshiswa tsha u lwa na dwadze iḽi nga fulufhelo na vhuḓiimiseli .

Ndo livhuwa.

Share this page

Similar categories to explore