MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Peleng lehono, ke ile ka etela mafelo a KwaMashu, Springfield, Mobeni le Umlazi ka KwaZulu-Natal, ao a bilego mafelo a dikgaruru le tshenyo tšeo di sa nyakegego mo matšatšing a mmalwa ao a fetilego.
Mebila le meago yeo ke e bonego e laetša ditlamorago tša go hlakola dithoto le tlhakatlhakano.
Eupša seo se kwešago bohloko le go feta ke morwalo wo ditiragalo tše di o bakilego maphelong a batho, go iphedišeng ga bona le go maikutlo a tšhireletšego.
Morwalo wo o lego go batho o tla tšea lebaka le letelele go o lokiša.
Bjale go molaleng gore ditiragalo tša beke ye e fetilego di be e le fela tlhaselo ya maikemišetšo, yeo e kgokagantšwego le go beakanywa gabotse go temokrasi ya rena.
Toka ya molaotheo ya naga ya rena e a hlaselwa.
Seemo sa bjale seo se sego sa itekanela le tlhohleletšo ya dikgaruru yeo e tšwelago pele di bopa go tshela thwii ga Molaotheo le ga phethagatšo ya molao.
Ditiro tše di ikemišeditše go golofatša ekonomi, go baka seemo sa go se iketle setšhabeng le go nyefiša kudu– goba go phuhlamiša – mmušo wa temokrasi.
Ka go šomiša dipelaelo tša sepolotiki, bao ba dirago ditiro tše ba hlohleleditše dikgaruru tšeo di tumilego kgahlanong le mmušo.
Ba šomišitše bošaedi maemo a setšhabeng le a ekonomi ao maAfrika Borwa a mantši a phelago go ona – maemo ao a mpefetšego go tloga mola go bago le leuba la coronavirus – le go hlohleletša maAfrika Borwa le digongwana tša bosenyi go tsenela ditiro tša go šomiša seemo bošaedi ka go hlakola dithoto ka mabenkeleng.
Tlhakatlhakano ye e šomišwa bjalo ka santširela go dira ditiro tša go senya ekonomi ka go šomiša ditlhaselo tšeo di nepišitšego dilori, difeme, mafelo a go boloka ditho tšeo di tlogo rekišwa le mananeokgoparara a mangwe ao a hlokagalago gore ekonomi ya rena e šome le kabo ya ditirelo go batho ba rena.
Ka go diriša kgašo ya setšhaba, ka go diriša gape le ditaba tša maaka le tshedimošo ye e sego ya nepagala, ba ile ba hlohleletša dithulano tša semorafe le dikgaruru.
Se sempe go tše ka moka, ke gore ba ile ba šomiša bošaedi bahloki le batho bao ba lego kotsing go ikhola.
Le ge go le bjale, ka ntle le ge go bile le tshenyo ye e bego e phatlaletše, maitekelo a a tlhaselo ya mmušo a paletšwe ke go hwetša thekgo ye kgolo.
A paletšwe ka lebaka la matsapa ao a tšerwegop ke ba lekala la tšhireletšo, ebile a paletšwe ka gobane maAfrika Borwa a a ganne gomme ba ema ba šireletša temokrasi ya rena yeo e šometšwego gaboima.
Ke bone maikemišetšo ao a phethagatšwa lehono ge ke be ke sepela mebileng ya eThekwini.
Ke bone ge batho ba hlwekiša mebila, ba aga leswa maphelo a bona, ba le mmogo ba kopane ka go farologaneng ga bona – bafsa le ba bagolo, banna le basadi, bathobaso le makgowa.
Ba be ba leboga thekgo ya ba lekala la tšhireletšo gomme ba tloga ba mpotša ka fao go kwagalago gore ba kopane le gore ba tla šomišana le mmušo go bušetše seemo sa šebešebe sekeng.
MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Go tloga mola go phulegago dikgaruru tše, bonyane batho ba 212 ba lahlegetšwe ke maphelo.
Go bona, ba 180 ba bile ka KwaZulu-Natal, gomme ba 32 ka Gauteng.
Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa e nyakišiša melato ye 131 ya dipolao ebile e butše melato ya dinyakišišo mabapi le mahu a 81.
Dikwelobohloko le dithapelo tša rena di lebišwa go ba malapa a bao ba lahlegetšwego ke maphelo a bona ka lebaka la dikgaruru tšeo di sa nyakegego. Bjo ke bohloko bjoo lapa goba setšhaba se sego sa swanela go ba se itemogetše bjona.
Go tloga mola ditlhaselo tše di thomago, Lekala la Bosetšhaba la Mohlakanelwa la Phethagatšo ya Mošomo le Bohlodi le begile ditiragalo tše 118 tša dikgaruru tša phatlalatša, go tšhuma, go hlakola dithoto ka mabenkeleng le ditiro tše dingwe tša ditlhaselo.
Ditiragalo tše di tletše kudu ka Gauteng le ka KwaZulu-Natal.
Go tloga mola go hlagago ditlhaselo tše ka Mošupologo le ka Labobedi. Go bile le go theogela fase ga palo ya ditiragalo tše gomme seemo sa go hloka dikgaruru se boetše ka go a mantši a mafelo a.
Batho ba go feta ba 2 550 ba golegilwe mabapi le ditlhaselo tše, gomme dithulaganyo tše di kgethegilego di a phethagatšwa go netefatša gore melato ye e bewa pele.
Tshenyo ya thoto le go utswa dithoto go senyeditše dikgwebo, bareki le naga ka bophara dipilione tša diranta.
Go ya ka ya dipeho tša peleng tšeo di ngwadilwego ke NatJoints, tshenyo ye kgolo e bakilwe go dimmolo tše 161 le mafelo a mabenkele, go mafelo a go boloka dithoto tša go rekišwa a 11, go difeme tše 8 le go mafelo a go rekiša bjala le baabi ba mabjala a 161.
Se ga se akaretše tshenyo ye e bakilwego go ditsela le go mananeokgoparara a mangwe.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Bjalo ka mmušo re swanetše go dumela gore re be re se ra itokiša gabotse go kgona lesolo le, leo le rulagantšwego la dikgaruru tša phatlalatša, tshenyo le tlhaselo ya dithoto tša mmušo ya mohuta wo.
Le ge e le gore re retile ditiro tše bogale tša makala a tšhireletšo setšhabeng, re swanetše go dumela gore re be re se na bokgoni le maano a go arabela seemo se ka pela le ka go se tšeela dipheto.
Maphodisa a rena a be a lebane le seemo se boima gomme ba ba le šedi ye kgolo yeo re e retago go thibela tahlegelo ya maphelo goba go hlatloga ga seemo sa dikgaruru le go feta.
Le ge go le bjale, ge bašomi ba tša tšhireletšo ba se na go romelwa fao, ba ile ba kgona go bušetša seemo sekeng ka pela ka mafelong a mantši ao a bego a amegile.
Ge mathata a a fetile, re tlo lekodišiša go itokiša le go ikarabela ga rena gabotse le ka fao go tseneletšego.
Mo lebakeng le, dilo tšeo re di beilego pele ke:
Sa mathomo, go bušetša naga sekeng,
Sa bobedi, go hwetša kabo ye e lekanego le mananeokgoparara,
Sa boraro, go aba kimollo le thekgo, tsošološo le kagoleswa,
Sa bone, go hlohleletša matsapa a mafolofolo a badudi go šireletša maphelo, go iphediša ga bona le temokrasi.
Go dira gore naga e boele sekeng, re okeditše kudu palo ya bašomi ba phethagatšo ya molao le bašomi ba tšhireletšo setšhabeng ka Gauteng le ka KwaZulu-Natal.
Ke dumeletše gore go romelwe mašole a 25 000 a Lebotho la Bosetšhaba la Tšhireletšo la Afrika Borwa go thuša mošomo wa maphodisa.
Go bona, ba 10 000 ba šetše ba le setšhabeng, gomme mašole a mangwe ao a šetšego ba tlo goroga mafelong a itšego ao ba rometšwego go ona mo mafelelong a beke.
Kgatelopele gannyanegannyane e a dirwa go šireletša mananeopkgoparara a rena:
- Mmila wa lephefo wa N3 magareng ga eThekwini le Gauteng o butšwe leswa gomme ba lekala la tšhireletšo ba gona fao go dira gore ditsela tše bohlokwa tšeo di sepedišago dinamelwa tša kabo ya ditirelo di bulwe.
- Ba lekala la tšhireletšo ba šomišana le ba kgwebo go netefatša gore pheterole, dijo, oksitšene, dihlare, dikhemikhale le dikabo tše dingwe tše bohlokwa di sepetšwa ka polokego.
- Mešomo ka maemakepeng a ka Durban le Richards Bay e bušetšwa sekeng go kgontšha gore go be le thomološo ya ditirelo tša dithomelontle le ditsenywa ka nageng.
- Melawana e filwe mabapi le Molao wa Phadišano go kgontšha difeme tšeo di kgathago tema ka kabong ya dithoto tše bohlokwa go fana ka tshedimošo mabapi le go hwetšagala le nyakego ya dithoto tše itšego. Se ke go thuša go thibela gore go se be le tlhaelelo ya dithoto tše bohlokwa le go tšwetša pele kabo ye e lakanago ya dithoto tše bohlokwa tšeo di hlaelelago go ralala le naga.
Magato a a tla netefatša gore mananeo a kabo a tšwela pele go šoma.
Ke nyaka go gatelela gore ga go na tlhaelelo ya dijo goba kabo ya dijo ka dikarolong tše ntši tša naga, le gore go reka dilo ka bontši ka go tšhoga gore di tla fela go tla mpefatša seemo.
Godimo ga go thekga maphodisa ka nepo ya go tliša toka, maloko a SANDF a rometšwe go ya go šireletša mananeo a bohlokwa le mafelo a tša kgwebo a bohlokwa ao a lego bohlokwa go šomeng ga ekonomi le gore go be le kabo ye e sa šitišwego ya ditirelo go badudi.
Makala ao a kgethegilego a ditheo tša phethagatšo ya molao a šoma dinako ka moka go nyaka le go golega batho bao ba rwelego maikarabelo a go rulaganya le go kgokaganya dikgaruru tše.
Re ka se khutše go fihla re golega batho ba.
Go bile le boipiletšo go tšwa makaleng a mmalwa a gore re tsebagatše seemo sa tšhoganetšo gore re kgone go laola dikgaruru le tshenyo ye.
Boipiletšo bjo bo a kwešišega ka lebaka la maemo le bogolo bja seemo se sa go nyatša molao.
Maikutlo a rena e bile gore seemo sa tšhoganetšo se swanetše go tsebišwa ge mekgwa ka moka ya go bušetša seemo sekeng e laeditše gore ga se ya lekana.
Seemo sa tšhoganetšo se tla dumelela gore go be le mellwane ye šoro ya ditokelo tša motheo tšeo di lego ka gare ga Molaotheo wa rena, seo go se nago le mmušo wo o nago le boikarabelo wo o ka se phethagatšago ka ntle le ge go hlokega go dira seo.
Mo lebakeng le, ke maikutlo a rena ao a tiilego gore go romela ga makala a rena tšhireletšo, go šomišana le ditšhaba le badirišani ba setšhabeng go ralala le naga, go tla kgona go bušetša seemo sekeng le go thibela dikgaruru tše dingwe go tšwela pele.
Re tla tima mello yeo e kekago, le go tima kgabo ya mafelelo.
Re tla utolla le go tšea magato kgahlanong le bao ba goteditšego mollo, le bao ba o phatlaladitšego.
Re tla hwetša bao ba hlohleleditšego dikgaruru tše. Ba tla rwešwa maikarabelo go ditiro tša bona. Re ka se dumelele motho yo mongwe go dira gore naga ya rena e se laolege gomme a atlega ka seo.
Re ka se dumelele motho ofe goba ofe goba sehlopha sefe goba sefe go nyatša mmušo wa rena wo o kgethilwego ka temokrasi.
Le ge e le gore makala a rena a tšhireletšo a hloma taolo gannyanegannyane setšhabeng, diabe tša dikgaruru tše di tla ama maAfrika Borwa ka moka mo matšatšing ao a tlago, mo dibekeng tše di tlago le dikgweding tše di tlago.
Tshenyo ye e dirilwego go mananeokgoparara a bohlokwa a ekonomi e tla tšea nako go lokišwa.
Se ka go le lengwe se tla ba le seabe mo khwetšagalong ya dijo, makhura, dihlare le dikabo tše dingwe e sego fela ka Afrika Borwa, eupša le go ralala le selete se.
Dikgaruru le tshenyo di bile le tshenyo ye kgolo go ekonomi ya rena ka nako yeo re palelwago ke go tšwa go seabe seo se bakilwego ke leuba la coronavirus.
Di sentše dikgwebo gomme ka ntle le pelaelo di tlo feletša ka tahlegelo ye nngwe ya mešomo.
Mafelelong, di tlo dira gore bohloki bo hlatloge le go feta le go baka maima a magolo go dimilione tša maAfrika Borwa.
Ditiragalo tša mo bekeng ya go feta tša go hlakola dithoto ka mabenkeleng go na le kgonagalo ya gore di tlo oketša diphetetšo tša COVID-19.
Ditiragalo tše di šitišitše gape lenaneo la rena la moento wa COVID-19 ka KwaZulu-Natal le Gauteng ka nakong yeo le bego le thoma go sepela ka lebelo.
Bjale, go bohlokwa gore re swanetše go tšea magato a mangwe go tšwela pele go thekga malapa le go thuša dikgwebo go reka setoko gape le go aga leswa.
Re gare ka tshepedišo ya go aba kimollo ya ka pela ya dijo go malapa. Re nepišitše mafelo ao a amilwego ke go hlakola ga dithoto ka mabenkeleng le fao batho ba hlokago phihlelelo ya dijo.
Dikgoro tša Diprofense tša Tlhabollo ya Leago le Setheo sa Tšhireletšego ya Setšhaba sa Afrika Borwa (SASSA) di tla šomiša ditekanyetšo tša tšona tšeo di šetšego ka go lenaneo la Kimollo ya Masetlapelo Setšhabeng go fana ka thekgo ka mokgwa wa diphuthelwana tša dijo, tšhelete le diboutšhara tša dijo.
Re šoma kudu go dira gore dikantoro tša SASSA ka moka di šome. Go emetšwe gore mafelo a go lefela tšhelete a setheo se a thomološe go šoma ka ditirelo go thoma ka la 19 Mosegamanye ka mafelong ka moka ao a begilwego gore a bolokegile gore a ka šoma.
Go thuša ka ditlhokego tša ka pela tša ditšhaba tšeo di amegilego, Sekhwama sa Kwelobohloko se hlomile Sekhwama sa Kimollo ya Mathata a Batho go thuša bao ba hlokago thušo ye kudu mo nakong ye. Re ipiletša go maAfrika Boirwa ka moka go thekga sekhwama se.
Re leboga thekgo ya dikhamphani tše ntši, mekgatlo le dihlopha tša sedumedi tšeo di šetšego di thomile ka go fana ka thekgo go malapa ao a lego mathateng.
Badirišani ba setšhabeng ba be ba kopana go ahlaahla magato a mehutahuta ao a ka tsenywago tirišong go fana ka kimollo ya ka pela go ya ka tšhelete yeo re ka e kgonago.
Se se akaretša kabo ya kimollo ya dijo tša tšhoganetšo le thušo ye nngwe go bao ba lego mathateng a magolo.
Re tla thuša gape dikgwebopotlana tša rena, go akaretšwa tšeo di lego ka makheišeneng le ka dinagamagaeng, gore di tšwe seemong sa tshenyo seo di itemogetšego sona.
Bengkgwebo ba rena ba fana ka dithoto le ditirelo tše bohlokwa ka ditšhabeng tša rena, gomme re tla ba thuša go aga leswa dikgwebo tša bona.
Sehlopha sa ka Kantorong ya Mopresidente le ka Kgorong ya Ditšhelete se gare ka mošomo wa go hlama lenaneokakaretšo la thekgo gore Kabinete e tle e le dumelele.
Re tla kgona go bega go tšwela pele ka se mo nakong ye e sa fetšego pelo.
Mo nakong ye kopana ye, go bohlokwa gore re bušetše sekeng lenaneo la moento ka pela ka fao go kgonagalago, gomme re ka se khutše go fihla re fihlelela se.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Le ge seemo sa šebešebe se boetše ka dikarolong tše kgolo tša Gauteng le KwaZulu-Natal, tšhošetšo go naga ya rena le go temokrasi ya rena e sa le gona ebile ke ya makgonthe.
Bao ba rwelego maikarabelo a go rulaganya lesolo le la dikgaruru le tshenyo ga se ba hlwa ba golegwa gomme digongwana tša bona ga se tša hlwa di pšhatlaganywa.
Ka fao re swanetše go dula re ntšhitše mahlo dinameng le go ganetša matsapa a go hlohleletša dikgaruru tše dingwe.
Re amogela thekgo ya go se tekateke go tšwa go baetapele ba sedumedi, ba setšo, ba mekgatlo ya dipolotiki, ya bašomi le ba dikgwebo.
Re reta batho, mekgatlo le ditšhaba tšeo bao ba tšerego matsapa, ka mekgwa ya khutšo, go bušetša seemo sekeng le go šireletša maphelo, thoto le mananeokgoparara.
Re leboga batho ka moka bao ba bilego mešomong ya bona le ge go be go na le seemo se boima se kotsi, ka go aba ditirelo go batho ba rena le go setšhaba sa rena – go bašomi ba phethagatšo ya molao, go bašomi ba tlhokomelo ya maphelo, go badirelaleago, go bahlapetši, go bašomi ba masepala le bašomi ba bangwe ba mmušo ba bantši bao ba šomago le setšhaba.
Re leboga babegi ba ditaba bao ba bego ba bega ditiragalo tše ge di hlaga, ba thuša go netefatša gore maAfrika Borwa ba a sedimošwa le go maatlafatšwa.
Re ipiletša go ditšhaba go ralala le naga go šomišana le maphodisa ka go diriša Diforamo tša Badudi tša go Šomišana le Maphodisa (di-CPF).
Ga go motho yo a swanetšego go itšeela molao ka diatleng.
Re swanetše go hlokomela kgahlanong le ditiro tša dikgaruru tša seboka le selo sefe goba sefe seo se ka hlohleletšago dithulano go tšwela pele.
Re ipiletša go maAfrika Borwa go hlohleletša seemo sa šebešebe le go tlogela go dira dikgaruru, go emiša go fana ka tshedimošo ya maaka, le go bega ditiro dife goba dife tša dikgaruru go maphodisa ka pela.
Ka go dira dilo tše tša motheo, ka moka re ka šoma go šireletša Afrika Borwa.
Mo go LaMorena le, maAfrika Borwa a tla ba le batho go ralala le lefase ge ba keteka Letšatši la Nelson Mandela.
Ge re tiišeletša leswa boikgafo bja rena go temokrasi ya rena, a re šomišeng Letšatši la Mandela go fana ka dijo go batho bao ba lego kotsing kudu ka setšhabeng sa rena, go hlwekiša mebila ya rena le go thomiša ka mošomo wa go aga leswa.
Le ge e le gore makala a tšhireletšo a bohlokwa go tliša toka le šebešebe, kwešobohloko ye ya temokrasi ya rena mafelelong e tlo palelwa ka gobane batho ba Afrika Borwa ba ka se e dumelele.
Ge re ka kwana, ga go tlhaselo ya mmušo goba dikgaruru tšeo di tlago atlega ka mo nageng.
Re gare ka ntwa ya go šireletša temokrasi ya rena, Molaotheo wa rena, go iphediša ga rena le polokego ya rena.
Ye ga se ntwa yeo re ka kgonago go fenywa go yona.
Ge re lebelela morago mo nakong ye ka historing ya rena, a re boleleng gore re ile ra phuhlamiša tšhošetšo ye kgolo ra e fenya ka moka.
A re hlatseleng maatla le kgotlelelo ya temokrasi ya rena, e sego go phuhlama ga yona.
A re boleleng ka phenyo ya Molaotheo wa rena, e sego go e senya.
Re ka se tsoge re dumeletše gore protšeke ye kgolo ye ya batho, e lego temokrasi ya rena ya Afrika Borwa, go palelwa.
Sa mefelelo, ke rata go lebiša mahloko go ba malapa a maAfrika Borwa ao a latelago ao a hlokofetšego mo matšatšing ao a fetilego a mmalwa:
Kgoši Sipho Mahlangu (Modulasetulo wa Ntlo ya Bosetšhaba ya Baetapele ba Setšo), Tshepo Tshola (yo mongwe wa borammino wa rena bao ba kgethegilego), Moprofesara Ben Ngubane (Tonakgolo ya peleng ya KwaZulu-Natal), Aubrey Mokoena (Moetapele wa Lesolo la go lwela Tokollo ya Mandela le Leloko la Palamente la Peleng MP), Khehla Mthembu (moetapele wa kgwebo), Ngaka Sam Gulube (Mongwaledi wa peleng wa Mašole), Geoff Makhubo (Ratoropo wa Johannesburg), Ngaka Vanguard Mkosana (Molaodipharephare wa peleng wa Kgoro ya Bašomi) le Michael Zuma (ngwana wa bo Mopresidente Zuma yeo e lego Mopresidente wa peleng).
A Modimo a šegofatše Afrika Borwa a šireletše batho ba yona.
Ke a leboga.
