Programdirekteur, mnr Rashaad Adams
Voorsitter van die Portefeuljekomitee, mnr Joseph McGluwa
Uitstaande leiers en gaste:
Mnr Guy Redman, HOD van die Wes-Kaap se Departement van Kultuursake en Sport
Dr Elna von Schlicht, Burgemeester van die Kaapse Wynland Distriksmunisipaliteit
Me Jacelyn Scott, Voorsitter van die ATM
Prof Michael le Cordeur, Prof Steward van Wyk, Dr Theuns Eloff, Dr Steve Smith
Voormalige voorsitters Dr Edna van Harte, Dr Wannie Carstens, Adv Jean Meiring, mnr Jurie Saal
Lede van die Taalraad, dr Hendrik Theys, emeritus prof Hein Willemse, emeritus prof Wannie Carstens, en verteenwoordigers van die Kommissie vir Khoi-San Aangeleenthede
Strategiese vennote, borge, akademici, kultuurwerkers, kunstenaars, vriende van Afrikaans
Dames en Here,
1. ’n Taak groter as ’n taal
Wanneer ’n mens op die Paarlberg staan, kyk jy nie net na ’n monument nie – jy kyk na ’n geskiedenis wat deel gemaak is, ’n geskiedenis wat deel wou uitsluit, en ’n geskiedenis wat ons nóú deel maak, saam.
Vandag vier ons 50 jaar van ’n instelling wat gebore is in ’n ingewikkelde tyd, maar wat oor vyf dekades gewys het hoe ’n instelling kan transformeer, kan groei, en kan heling bring.
Hierdie monument was nie altyd ’n huis vir almal nie – maar vandag is dit ’n kontaksones, ’n plek van inklusiwiteit, van respek, dialoog, en, ja, trots.
Dit staan vas in die waarheid dat Afrikaans nie aan één groep behoort nie. Afrikaans is ’n Afrikataal, met wortels wat strek oor die kontinent, die werkersklas, die platteland, die moskee, die sendingstasie, die kombuis, die kerk, die lokasie, die universiteit, en die straat.
2. Die pad hierheen: ’n nalatenskap van groei
In die afgelope vyf dekades het die ATM:
- Meer as 50 000 stukkies Africana, manuskripte en materiaal versamel en begin digitaliseer (15% reeds voltooi).
- ’n 10-jaar projek voltooi om die Gariep-/Oranjerivier-Afrikaans – een van die mees gemarginaliseerde variëteite – op te teken en te bewaar.
- Arabies-Afrikaans begin herleef – die eerste geskrewe vorm van Afrikaans.
- ’n Nuwe WhatsApp-kanaal, webblad, QR-stelsels, virtuele toere en YouTube-kanale geloods om Afrikaans se storie modern te vertel.
- Meer as 210 000 besoekers in die afgelope vyf jaar ontvang.
- Drie agtereenvolgende skoon oudits behaal – ’n merkwaardige prestasie vir enige openbare entiteit.
Dit is nie net ’n museum nie, dit is ’n lewende argief van ’n taal wat asemhaal, werk, woed, huil, dans, ontwikkel en inspireer.
3. Om die verlede eerlik te hanteer
Die dokumente van hierdie instelling wys duidelik:
Afrikaans was misbruik, ja. Afrikaans is gekaap, ja. Maar Afrikaans is ook bevry, gevoed, besing, gevorm, en gedra deur mense van regoor hierdie land – veral die mense wat die minste erkenning gekry het.
Die ATM het hierdie ongemaklike waarheid nooit probeer wegsteek nie. Inteendeel, dit het dit aangegryp, geontgin, en dit omskep in ’n padkaart vir versoening.
Vandag is hierdie museum en monument ’n leerskool in hoe ’n land sy verlede kan hanteer sonder om vas te kyk daarin; hoe ’n taal sy waarheid kan praat sonder om skuld of trots te ontken; en hoe ons geskiedenis kan gebruik om brûe te bou en nie grafte te grawe nie.
4. Die rolspelers: sonder julle was 50 jaar onmoontlik
Aan die huidige Raad, onder leiding van Me Jacelyn Scott, mag ek namens die regering sê: dra hierdie instelling met grasie, kundigheid en ’n sterk morele kompas.
Aan die voormalige voorsitters – Dr Edna van Harte, Dr Wannie Carstens, Adv Jean Meiring, mnr Jurie Saal – ons eer julle arbeid, soms in moeilike politieke winde.
Aan prof le Cordeur, prof van Wyk, dr Eloff, dr Smith, prof Willemse, dr Theys en soveel ander: die ATM is sterk omdat julle nie net kritici is nie, maar bouers – langtermyn-bouers.
Aan die Dagbreek Trust, die Afrikaanse Taalraad, die AON, die ATKV, Kaapse Forum, borge, wynmakers, onderwysnetwerke, media, kultuursake, plaaslike owerhede – elkeen van julle dra hierdie instelling op maniere die publiek nie altyd sien nie.
En dan die personeel: die museumgids, die terreinman, die argiefspesialis, die programme-koördineerder, die opvoedkundige beampte, die finansiespan.
Julle is die hartklop.
5. Die uitdagings – en hoe ons dit gaan aanspreek
Ons is nie blind vir die probleme nie:
- ’n Gebrek aan befondsing en infrastruktuur.
- Te min personeel vir ’n te groot mandaat.
- Ouderdom van uitstallings wat dringend vernuwing benodig.
- Die behoefte aan onderdakruimte, verhoogde sekuriteit, en fasiliteite vir gehore en opvoedkundige programme.
Ek wil dit vandag duidelik sê:
Die ATM is nie ’n luukse projek nie.
Dit is ’n nasionale instelling met ’n grondwetlike mandaat.
En ons sal saam, as DSAC, die Raad en die private sektor, hierdie uitdagings aanpak met:
- ’n fondsinsamelingspaneel om nuwe bronne te aktiveer;
- ’n kapitaalprojek vir opgraderings en herstel;
- ’n vennootskapmodel met borge, universiteite en trusts;
- ’n plan om die 101 hektaar terrein beter te bestuur en te beskerm.
6. Die volgende 50 jaar: Afrikaans se toekoms is Afrika
Die simboliek van hierdie monument is helder: Afrikaans het Afrika-wortels, Europe-naderinge, en Oosterse invloede. Die vorm self wys ’n taal wat oplig, verbind en uitreik.
Die volgende 50 jaar moet ons:
1. Die taal se volledige diversiteit erken
Gariep-Afrikaans, Kaaps, Oranjerivier-Afrikaans, Nama, Arabies-Afrikaans – hierdie is nie variasies aan die kantlyn nie; dis die fondasie.
2. Jong mense terugbring na die monument
Met tegnologie, musiek, letterkunde, digitale museums, e-leer en leefwêrelde wat sin maak vir hulle.
3. Verbreed, nie verskans nie
Afrikaans groei as dit oop is. Afrikaans sterf as dit eksklusief raak.
4. Die monument nog sterker posisioneer as ’n plek van versoening
’n Plek waar elke Suid-Afrikaner veilig kan wees en tuis kan voel.
7. Slot: Ons glo in die krag van Afrikaans – en van die ATM
Toe die Genootskap van Regte Afrikaners in 1875 in Malherbe-huis bymekaar gekom het, kon hulle nie droom dat die taal wat hulle wou bevorder eendag ’n taal van diversiteit, stories, musiek, struggle, vernuf, humor en eenheid sou word nie.
Maar hier staan ons.
En Afrikaans ís daardie taal.
En hierdie instelling – die ATM – is die bewaker van daardie waarheid,
die argief van ons verlede,
die hospitaal vir die wonde van ons geskiedenis,
en die klaskamer vir die toekoms.
Baie geluk met 50 jaar.
Mag hierdie monument nog 100 jaar staan.
Maar meer nog – mag dit altyd ’n plek bly waar die mense agter die taal eerste kom.
Baie dankie.
