Tona Alec Erwin Ka Lekgotlatheramelaong Ka La 17 May 2007
17 May 2007
Kakaretšo
Dikgwebo tša mmušo tšeo di nago le bokgoni (State Owned Enterprises) SOE ,
di bohlokwa katlegong ya naga ye nngwe le ye nngwe yeo e lego tseleng ya
tlhabologo. Marangrang le bogolo bja ekonomi ya lefase, maatla a mebaraka le
koketšego yeo e lego gona dipeeletšong tša lefase, di fetogile hlohlo ya dinaga
ka moka ka ge di tšwetša pele maikemišetšo a go hlabolla diekonomi tša tšona.
Re tšere sephetho sa go dira gore mmušo e be wona mong wa mafelo a ekonomi a
bohlokwa go kgonthišiša katlego ya lebaka le letelele.
Dikgwebo tša mmušo di swanetše go ba le tšhelete yeo e lekanego, gape yeo e
sa fetogego gore di kgone go matlafatša methopo mebarakeng ya bosetšhaba le ya
boditšhabatšhaba. Le ge mmušo o ka rekiša Dikgwebo tša mmušo mathomong le
maemong a mangwe, o swanetše go oketša se bokgoning bja matlotlo le mebarakeng
ya ditšhelete. Se se nyaka balantshe shiti ya mmakgonthe le bokgoni bja go
šomišana le letseno la praebete.
Bokgoni bja go phethagatša e swanetše go ba ye nngwe ya dintlha tšeo di
laolago Dikgwebo. Bokgoni bjo bjalo bja go phethagatša mošomo, bo swanetšwe ke
bolaodi bja paale bja theknolotši. Ge tše ka moka di hlakantšwe, SOE e ka ba le
khuetšo ekonoming ka mananeo a yona a dipeeletšo, bolaodi le dinyakišišo.
Alexkor
Mabapi le taba ya gore mmušo o rata go hlohleletša gore batho ba holege
kgwebong ya ditaamane mono Afrika Borwa, Alexkor ke sedirišwa sa maleba
phethagatšong ya se. Le ge go le bjalo, e sa na le ditema tše pedi tše bohlokwa
tšeo di swanetšego go lekolwa ge re etla mabakeng a tlhabollo ao a
tseneletšego. Lebaka la mathomo ke la go dira gore batho ba Ritchersveld ba
kgathe tema tlhabollong ya bona. La bobedi ke la malobanyana leo le amanago le
maikemišetšo a go ala motheo wa go tšweletša tlhamoleswa ka mafelong a
ditaamane a Namaqualand. Le ge go le bjalo, taba ya go lwela go bušetšwa naga,
e bofile Alexkor matsogo ge go etla tabeng tša ditšhelete le bolaodi. Ga bjale
nako e re eme ka phefong, gomme re tla swanela go emiša ka ditirelo tše dingwe
le go fediša tšeo di sego bohlokwa kgwebong.
Infraco yeo e katološitšwego
Infraco e hlamilwe go kgonthišiša gore re ala motheo woo o nyakegago wa
poledišano. Matšatšing ano ga go sa kgonega go phadišana ka tsebo ekonoming ya
lefase ntle le go šetša dilo tše bjalo ka ditefelo tša fase, le marangrang a
dikgokagano ao a tshepegago. Go na le dikgwebo tšeo di bego di ka atlega
ekonoming ya rena, tšeo di šitišwago ke ditefelo tša marangrang a dikgokagano.
Kgoolo ya ekonomi ya Afrika Borwa e imelwa ke marangrang ao a sa tshepagalego a
dikgokagano.
Ka tirišano le dikhamphani tše bjalo ka South African Research Network, le
South African Square Kilomettre Array (SKA) sehlopha sa dikhamphani tšeo di
šomago ka theleskoupo se tšweletša ditsela tše diswa tša katološo ya marangrang
a dikgokagano ao a fihlelelegago ka mašeleng.
Denel
Go humanwe tšhelete ya go lekana diranta tše dimilione tše 400 thekišong ya
dithoto tšeo di sego bohlokwa. Thekišo ye nngwe ya dithoto tše dingwe tša Denel
tšeo di sego bohlokwa e tla phethagatšwa ngwageng wa ditšhelete wa 2007/2008.
Go kopanywa ga makala ka moka a Denel, e sa le ye nngwe ya dintlha tše bohloka
gomme kgoro yaka, Denel, le Kgoro yaTšhireletšo di šoma mmogo tabeng ye. Ge ele
mabapi le go reka ditlabakelo tša tšhireletšo, go šetše go dirilwe dikontraka
tše mmalwa le indasteri ya tikulogo go akaretšwa kontraka ya Hoefyster Infantry
Fighting Vehicle le tlhabollo ya misaele wa 5th generation A-Darter. Orynx
midlife upgrade, le yona e gare e a rerwa. Dikontraka tša mantšhano tša ka fase
ga A400M di tšwela pele go tšweletša dikgoba ka indastering ya difofane ka
kakaretšo
Mabapi le bokamoso, Denel e tla sepediša lesolo la go hlongwa ga ditheo tša
tšweletšo tšeo di tlago tliša diphetogo phetišetšong ya ditheknolotši tša
tšweletšo le tsebo lekaleng leo.
Enetši, Eskom, PBMR
Eskom e tsebagaditše lenaneo la yona la diranta tše dibilione tše 150 mo
mengwageng ye mehlano yeo e ilego go latela. Go ya go bo June lenyaga, ge
ditiši tšeo di bego di sa šome di bušeditšwe mešomong, Eskom e tla kgona go ba
le kabo yeo e balelwago go dimekawate tše 38 000, le ge mašaledi a gona a tla
ba a se nene. Kgoro yaka e tla tšwela pele go lekola lenaneo la go aga le maemo
a kabo ya tšhireletšo. Ga bjale re boledišana le Eskom, DME le NERSA go thomiša
ka manaeo a go phatlalatša pego ya bokgoni.
Mo nakong yeo e tlago, PBMR e ile go etela lefelo leo go agwago Madirelo a
Makhura a makgoladitsela ka Pelindaba le go tšwela pele ka go amogela go agwa
ga Madirelo a mathomo a maatla ka Western Cape.
Kgahlegelo ya boditšhabatšhaba e tšwela pele go gola gomme mono gae, SASOL e
tsebagaditše gore e tsene fase ka ditherišano le PBMR ditherišanong tše mmalwa
tše bohlokwa. Go šetše go bile le katlego ya go retega momaganyong ya lenaneo
la thulaganyo la Eskom PWR le dithulaganyo tša rena tša Generation IV. Se se
tla godiša go hlongwa ga ditheknolotši tše bohlokwa tikulogong ya rena le go
kgontšha Afrika Borwa go phenkgišana le go kgatha tema sehleng se seswa sa
enetši ya nuklea.
Ka Eskom go ile go hlongwa makala a maswa ao a ilego go šetšana le enetši ya
nuklea, bokgoni bja bointšeneere bjoo bo kaonafaditšwego le dinyakišišo tšeo di
sekametšego ka hlakoreng la DME, DST, le NECSA. Thulani Gcabashe o ile go eta
pele sehlopha seo se ilego go šoma le Boto ya Eskom le DPE go phethagatša
mošomo wo wo mogolo.
SAA/SAX
Mošomo wo mogolo mo ke go feleletša dinyakwa tša ditšhelete le go fetola
lenaneo-tshepedišo la ditšhelete la SAA, e lego kgato yeo e tlago dumelela SAA
go tshepa balantshe shiti ya yona. Sebopego sa yona sa bointšeneere le sona se
tla swanelwa gore se fetolwe. Kgato yeo e tla akaretša go fetolwa ga sebopego
sa yona ka go tliša badirišani le go fediša mešongwana yeo e sego bohlokwa. Mo
nakong ya bjale ditherišano le diunione di gare di a kgatlampana.
Lenyaga kgoro e ile go tloša South African Express (SAX) dibukeng tša
Transnet gomme ya e dira setheo seo se ikemetšego. Ge SAA le difofane tša yona
tša theko ya fase tša Mango di tla ba di lebelelane le ditsela tša baeti ba
bantši, SAX e tla šomana le ditselana tša baeti ba palwana ya fasana.
Safcol
Le ge khamphani ye e na le dišere tša go balelwa go 30% tšweletšong ya
dikota tšeo di šomilwego, khuetšo ya yona ga bjale ke dipersente tše 2.5
ekonoming ya lekala leo, mola ka hlakoreng la mešomo ele 3.5%. Kabinete e
amogetše taba ya gore setseka seo se šetšego sa Safcol, Komatiland Forests, se
fedišwe.
Transnet
Ka ngwaga wa 2006/7 boto ya Balaodi e amogetše leano la dipeeletšo la
mengwaga ye mehlano la R64.5bn. Leano le la mengwaga ye mehlano le boeleditšwe
ka 2007/8 gomme tšhelete ya lona e balelwa go R78bn. Maikemišetšo a dipeeletšo
e be ele go katološa le go dira gore mešomo e swarelele lebaka le letelele, ka
go oketša tšweletšo meepong ya tšhipi le malahla, go kaonafatša
infrastraktšhara ya mabopong le kaonafatša dipeipi tša go tloga Durban go ya
Johannesburg
Ka tirišano le Boto re tsene fase ka go thala tlhako ya tirišano tirišong ya
lefelo le leswa la dikhontheinara leo le agwago ka lebopong la Naqura, gomme
dintlha tšeo di feleletšego mabapi le temana ye, re tla di tsebagatša mo nakong
yeo e tlago.
Sedirišwa Sa Diprojeke Tša Mohlakanelwa
Koketšego ya nyakego ya dithoto tše bohlokwa yeo e lego gona lefaseng ka
bophara, e feleletša e hlotše tšhalelo ka lehlakoreng la tšweletšo. Ka
lenaneo-phadišano la tšweletšo le hlabollo, re ikemišeditše go nolofatša
tlhabollo lekaleng la tšweletšo ka mono Afrika Borwa.
Re swanetše go šireletša dithoto tša rena tše bohlokwa, gomme tsela e tee
yeo re ka kgonago go phetha se ka yona, ke go dira gore re itirele tšona mono
gae. Tšweletšo ya mohuta woo e tla swanela gore e kgone go bapetšega le ya
dinaga tša boditšhabatšhaba ge re etla tabeng tša theko le khwalithi. Ka
tirišano le JPF, Kgoro ya Thuto, Kgoro ya Mešomo le DiSeta tšeo di amegago, le
SOE ya rena, go tsenwe fase ka go nyakišiša dithuto, dikholetšhe, le dirutegi
tšeo di ka kgonago go fetša tlhatlo ya tšona ya mešomong go SOE ya rena pele di
ka ya go tsenela teko yeo e tsomegago ya kgwebo.
Go dirwa dinyakišišo mabapi le diphaephe tša go sepetša diela go tšwa
Phalaborwa.
Projeke ya Afrika e tla utulla dintlha tše bohlokwa kontinenteng yeo go yona
SOE ya Afrika Borwa e tlago thuša lenaneong la tlhabollo.
Issued by: Department of Public Enterprises
17 May 2007
Source: Department of Public Enterprises (http://www.dpe.gov.za)
