Kabinete e kopane ka Laboraro, 4 Lewedi 2019, mo Tuynhuys ka Motsekapa
A. Merero ye Bohlokwa Seemong sa Bjale
Go lebeletšwe tshekatsheko ya merero ye bohlokwa seemong sa bjale, Kabinete e dumelelane ka tše di latelago:
1. Dikgaruru tšeo di Ikadilego ka Bong (GBV)
1.1 Kabinete e kopane le naga ka go llela dipolao, go katwa le go hlorišwa ga basadi ke banna tšeo di tšwelago pele go direga mo nageng. Ditlhaselo tše tša go tšhoša go basadi di bontšha go palelwa ga rena ka moka go arabela dillo tša batho bao ba lego kotsing mo gare ga rena.
1.2 Selo se segolo se bohlokwa ke go palelwa ke go arabela mo go lekanego ga tlhorišo yeo e tšwelago pele letšatši le lengwe le lengwe ya masea, bana, batho ba bagolo, basadi bao ba phelago ka bogolofadi, basadi bao ba ratanago le basadi ba bangwe, banna bao ba ratanago le banna ba bangwe, batho bao ba ratanago le banna le basadi, batho bja bong bja go fapana/batho ba ba ikwago e le ba bong bjo bongwe, phapano ya bong le setšhaba sa go se tlwaelege goba basadi ba bafaladi.
1.3 Kabinete e ipileditše gore go dirišwe kotlo ya godimodimo go basenyi. Le ge go na le palo ya godimo ya bao ba romelwago kgolegong (74%) ka lebaka la bosenyi bja GBV gammogo le basenyi ba 4 000 ba filwego dikotlo tša bophelo ka moka kgolegong, go sa le tše dintši tše di swanetšego go dirwa. Mosadi o tee yo a bolawago, a katwago gape a hlorišwago ke kwešobohloko ye kgolo kudu setšhabeng sa rona..
1.4 Rejistara ya Bosenyi bja Thobalano e tla tlišwa pele ga Palamente go lebedišišwa ge e le gore Molao wa Bosenyi bja Thobalano o ka se mpshafatšwe. Dimpshafatšo tše di tla kgonthiša gore rejistara e a katološwa go akaretša basenyi bao ba dirilego bosenyi bja thobalano, gonabjale rejistara e šomišetšwa fela batho bao ba bonwego molato gomme ba otlwa ka baka la go hloriša motho wa mengwaga ya fase goba motho yo a phelago ka bogolofadi bja monagano.
1.5 Kabinete e romela mantšu a mahloko go malapa le bagwera ba Uyinene Mrwetyana, Leighandre Jegels, Nolunde Vumsindo, Meghan Cremer, Jess Hess, Ayakha Jiyane le banababo ba bararo le basadi le bana ka moka bao ba bolailwego ga sehlogo ke banna.
1.6 Kabinete e emišitšwe nakwana gomme ya lokolla kemedi ya Ditona go tšwa go tulo ya mehleng ya Kabinete go ya go kopana le baepelaetši bao ba bego ba kgobokane Palamenteng go ipelaetša kgahlanong le GBV.
1.7 Kabinete e thomile gape komiti yeo e bopšago ka ditona yeo e tla šomago mmogo le setšhaba go fediša GBV. Komiti ye e akaretša Tona Ofising ya Mopresidente Morena Jackson Mthembu; Tona ya Maphodisa, Morena Bheki Cele; Tona ya Merero ya Boditšhatšhaba le Tirišano, Ngaka Naledi Pandor; Tona ya Bodulo bja Batho, Meetse le Kelelatšhila, Mohumagadi Lindiwe Sisulu; Tona ya Tšhireletšo le Bomahlwaadibona ba Sešole, Mohumagdi Nosiviwe Mapisa-Nqakula; Tona ya Toka le Ditirelo tša Tshokollo ya Bagolegwa, Morena Ronald Lamola; Tona ya Tšhireletšo ya Naga, Morena Ayanda Dlodlo, Tona ya Tlhabollo ya Leago, Mohimagadi Lindiwe Zulu le Tona ya Kgoro ya Basadi, Baswa le Bagolofadi ka Ofising ya Mopresidente, Mohumagadi Maite Nkoana-Mashabane.
Komiti ye e tla kopana le setšhaba ka moka kgahlanong le ditiragalo tša GBV, gomme nako le nako ya tsebiša Kabinete le setšhaba ka maitapišo a bona go fokotša GBV. Komiti e tla kgonthiša gore malapa le batšwasehlabelo ba GBV ba a thekgwa.
1.8 Kabinete e tšweleditše tšwelopele yeo e dirilwego mo phethagatšong ya Pego ya Samiti ya Mopresidente Kgahlanong le GBV le Dipolao tša Basadi ke Banna yeo e swerwego Centurion ka la 1 le 2 Dibatsela 2018 go dira leano la setšhaba la tiro kgahlanong le GBV. Sehlopha sa Nakwana se hlomilwe ka Pherekgong 2019 seo se nago le baemedi ba dikgokagano tša setšhaba le dikgoro tša mmušo. Leano la Peakanyo ya Setšhaba le dirilwe, leo le theilwego le dikopano tša dipoledišano, leo le theilwego go Pego. Go na le dipoledišano go phatlala le naga gomme go akanywa gore di tla tšweletša GBV ya Setšhaba le Khansele ya Dipolao tša Basadi ke Banna, yeo e tla abjago ka methopo ya maleba go sepediša lenaneo la kgahlano le GBV.
1.9 Le ge re fetišitše melao ye mentši go šogana le ditiragalo tša dikgaruru kgahlanong le basadi le bana, le mola re leboga maitapišo a gore maphodisa le mekgatlo ye mengwe ya phethagatšo ya molao – go akaretša batšhotšhisi ba rena, bommaseterata le baahlodi – ba dirilego go swara le go otla bao ba rwelego maikarabelo a bosenyi bjo bošoro, Kabinete e ipiletša go makala ka moka a setšhaba, kudu banna, go ema ka maoto kgahlanong le bao ba tšwelago pele ka kato, tlhorišo le go bolaya basadi mo setšhabeng sa rena.
1.10 Dikereke le baetapele ba sedumedi ba swanetše go tiiša letsogo gomme ba šomiše boetapele le khuetšo ya bona ditšhabeng go aga kopano ya leago ye botse kgahlanong le GBV. Bobegaditaba bo swanetše go kgatha tema go šogana le mekgwa ya leago ye kotsi le ditumelo tšeo di hlohleletšago GBV mola baetapele ba kgwebo ba swanetše go lwantšha mekgwa ka moka ya dikagaruru mo mošomong gomme ba thekge maitapišo a rena a setšhaba go fediša GBV. Kabinete e kgolwa gore ke fela ge setšhaba ka moka se šoma mmogo moo re ka fedišago GBV le go bolawa ga basadi.
1.11 Kabinete e dirile boipiletšo go setšhaba sa Afrika Borwa go kgonthiša gore ngwana wa mošemane o godišwa ka mokgwa woo o hlomphago ditokelo tša batho ka moka, kudu basadi mo setšhabeng. Ngwana wa mošemane o swanetše go godišwa a tseba gore basadi ke balekane ba bona e sego batho ba ka fase ga bona bao ba swanetšego ke go lebana le mehuta ka moka ya tlhorišo yeo e feleletšago e dira gore ba bolawe.
2. Dikgaruru tša phatlalalatša le dithulano
2.1 Kabinete e kgala ka bogale dikgaruri tša bjale tša go se tlwaelege tšeo di phulegilego mo dikarolog tše dingwe tša Gauteng le KwaZulu-Natal. Afrika Borwa ke naga ya Temokrasi ya Molaotheo yeo e laolwago ke melao ka gona, batho ka moka bao ba ratago khutšo ba swanetše go lwantšha maitshwaro ao a sego molaong le go se laolege ka mekgwa ye mengwe le ye mengwe yeo e kgonagalago ye maatla. Afrika Borwa e amogela mang le mang yo a tsenago ka molao gomme a obamela melao ya naga ye. Ga go na ngongorego yeo e ka dirago gore go be le ditlhaselo tša dikaguru go batho ba bangwe, go hula mabenkele, go senywa ga thoto le go thibja ga ditsela, tšeo ka moka di sego molaong gape e le melato ya bosenyi yeo bao ba e dirago ba swanetšwego go otlwa ka molao.
2.2 Kabinete e hlohleletšwa ke ka moo Ditirelo tša Maphodisa a Afrika Borwa (SAPS) di tšere kgato ka lebelo go golega batho ba 483 bao ba amantšhwago le go hula, dikgaruru tša phatlalatša le go senywa ga thoto ka Gauteng gomme ba 21 ba swerwe malebana le go fišwa ga dilori ka KwaZulu-Natal. Go lahlegelwa ke maphelo a batho ba 10, ba seswai ba bona ke badudi ba Afrika Borwa gomme ba babedi ke badudi ba dinaga tša ka ntle ka lebaka la dikhuduego ka Gauteng go swabišitše kabinete. Kabinete e romela melaetša ya mahloko go malapa a bona.
2.3 Kabinete e tšweletša gape go se kgotsofale malebana le go fišwa ga dilori ka KwaZulu-Natal go tšwa go mabarebare a gore go thwalwa badudi ba dinaga tša ka ntle go otlela dilori go feta badudi ba Afrika Borwa ka intastering ya merwalo le logistiki. Gonabjale mmušo o dira mapheko a ditsela ka nepo ye e itšego go dilori, gomme ge go hwetšwa gore baotledi ke badudi ba dinaga tša ka ntle bao ba se nago ditokumente tša maleba, ba romelwa ka bjako go dinaga tša gabo bona.
2. Foramo ya Ekonomi ya Lefase (WEF) ka Afrika
2.1 Afrika Borwa e tla ba monggae wa baetepela ba dinaga gammo le baetapele ba go feta sekete ba dilete le ba lefase go tšwa dipolotiking, kgwebong, setšhabeng le thutong mo go WEF ka Afrika ya bo 28, ka Motsekapa go tloga ka la 4 go fihla ka la 6 Lewedi 2019.
2.2 Morero wa samiti, moo bakgathatema ba mmwala mo setšhabeng le ekonoming ya Afrika Borwa le bona ba kgathago tema, ke: “Go bopa Kgolo ya Kakaretšo le Makamoso a go Abelanwa mo go Lebakanako la Tirišo ya Theknolotši”.
2.3 WEF ya Afrika e šogana le ditaba tšeo kontinente e lebanego natšo ka go nepiša ka moo go ka katološwago phetogo ya kago ya selete yeo e amanago le diinstitušene tše kaone, dipeeletšo, kopanyo, intasteri le kaonafatšo. Kopano e šogana gape le Lenaneo la Kopano ya Afrika la 2063, kakanyo le leanolegolo la go fetošetša Afrika go tlhohleletšo ya lefase ya kamoso.
2.4 Go kgatha tema ga Afrika Borwa go WEF ka Afrika, yeo e kopanyago baetapele ba bagolo go dira mabaka a peeletšo ya ekonomi ya leago, go tla kaonafatša mananeo a rena le ditsenogare mo go šoganeng le ditlhohlo tše tharo tša tlhokego ya mošomo, go se lekalekane le bohloki. Se se tla re batametša go temogo ya Pono ya 2030 ya Leano la Tlhabollo ya Setšhaba, kakanyo ya rena go fediša bohloki le go fokotša go se lekalekane ka 2030.
2.5 Kabinete e lakaletša bakgathatema ka moka dipoledišano tša mohola gape tša katlego ge ba itemogela kamogelo ye e nago le Botho bjo borutho bja naga ya rena.
3. Molaokakanywa wo o Mpshafaditšwegoo wa Tekatekano ya Mošomong
3.1 Kabinete e bontšha go se kgotsofale ka go nanya ga phetogo mešomong go latela go lokollwa ga pego ya Khomišene ya bo 19 ya Tekatekano Mošomong. Pego e bontšha ka manyami magato a fase a go phethagatša Molao wa Tekatekano Mošomong, wa 1998 (Moloa wa 55 wa 1998) woo maikemišetšo a wona e lego go šogana le go se lekalekane ga mmušo wa kgethollo mo mešomong.
3.2 Mo maitapišong a go matlafatša Molao wa Tekatekano Mošomong wa 1998, mmušo o tla ba o ala Molaokakanywa wo o Mpshafaditšwego wa Tekatekano Mošomong ka Palamenteng.
3.3 Moalokakanywa o oketša dikotlo tša go roba Molao gomme di dira gore e be kgapeletšo gore bengmošomo bao ba nyakago go dira kgwebo le mmušo ba tliše setifikeiti sa phethagatšo ya tekatekano mo mošomong.
4. Kago ya naga
4.1 Kabinete e kopane le maAfrika Borwa go amaogela kahlolo ya Kgorotsheko ya Tekatekano ya go iletša go phagamišwa ga folaga ya mmušo wa kgethollo wa pele ga 1994, yeo e emelago phapano ya rena ya nako ya go feta. Kabinete e thekga kahlolo ya gore folaga ya kgale “e nyenyefatša seriti sa bathobaso gomme bao ba phagamišago folaga ya mmušo wa kgethollo ga ba rate tšwelope gomme ba rata ge ba bangwe ba le ka tlase ga kgatelelo gona le go ba le tokologo”.
4.2 Maswao a a emelago matšatši a manyami a Afrika Borwa, kudu folaga ya kgale, ga a kgathe tema mo go ageng setšhaba se se kopanego, sa go hloka semorafe le sa banna ba go se gatelele basadi bjalo ka peakanyo ya Molaotheo wo o tšwelelago wa Repabliki ya Afrika Borwa wa 1996. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go godiša le go phegelela go boitsebišo bja setšhaba bja go swana bjale ka ge bo bolokilwe ka Molaotheong wa rena.
4.3 Phagamišo ya folaga ya kgale e swanetšwe go thibelwa go ditšweletšo tša bokgabo bja nnete, thuto goba bobegaditaba tšeo di lego kgahlegong ya setšhaba.
B. Diphetho tša Kabinete
1. Pego ya Dipalopalo tša Bosenyi ya Setšhaba ya 2018/19
1.1 Kabinete e dumeletše go lokollwa ga Pego ya Dipalopalo tša Bosenyi ya Setšhaba ya 2018/19.
1.2 Dipalopalo tša bosenyi tša ngwaga le ngwaga di kgontšha mmušo go lekola dilebanywa tše bohlokwa, kudu go foketšega ga bosenyi bjo kotsi bjoo bo begilwego, bjalo ka ge go begilwe ka go Tlhako ya Leano la Lebaka la Nako ya Magareng. Di ka thuša gape go matlafatša ditiro tša thibelo ya bosenyi gomme tša hlahla maano a dikgoro tša go fapana tša mmušo.
1.3 Tona ya Maphodisa, Mojenerala Bheki Cele, o tla beakanya polelo le bobegaditaba go lokolla dikutollo tša dipalopalo tša bosenyi.
2. Tshepetšo ya Kabelo ya Ditokelo tša Go Rea Hlapi (FRAP) 2020
2.1 Kabinete e file tumelelo go Kgoro ya Tikologo, Kagodikgwa le Boreahlapi (DEFF) go lekola lefsa dinako tšeo di lebanego le tshepetšo ya kabo ya dilaesense mo makaleng a boreahlapi a 12. Ka gona, Tona ya Tikologo, Kagodikgwa le Boreahlapi Barbara Creecy kgauswanyana o phatlaladitše ka kuranteng ya mmušo dinako tše difsa tšeo di beilwego tša tshepetšo ya FRAP 2020.
2.2 Kabinete e dumela gore se bohlokwa ke gore tshepetšo e a kgodiša, ga e fihle selo, gape e godiša phetogo ya intasteri ka bophara. Dinako tše difsa tšeo di beilwego di tla dumelela DEFF go fihlela dinyakwa ka moka tša taolo tša tshepetšo ya FRAP, go akaretša go thwala mekgatlo ya keletšo le ya peakanyo, yeo e dirago dinyakišišo ka leruo la dihlapi le go phethagatša dithuto tša ekonomi ya leago go boreahlapi bjo bongwe le bjo bongwe.
C. Melaokakanywa
1.1 Molaokakanywa wa Mpshafatšo ya Ditaba tša Molao wa 2019
1.2 Kabinete e dumeletše go išwa ga Molaokakanywa Palamenteng. Molaokakanywa o nyaka go mpshafatša Melao ye mebedi gore go šoganwe le mafokodi ao a utollotšwego ke Kgorotsheko ya Molaotheo:
- Molao wa Tlhalo, wa 1979 (Molao wa 70 wa 1979) – mpshafatšo ya Molaokakanywa e laola gape kabelano ya dithoto le tlhokomelo ya mahlakore mo ditshepedišong tša tlhalo go ya ka kahlolo ya Kgorotsheko ya Molaotheo; le
- Molao wa Taolo ya Botšhotšhise bja Bosetšhaba, wa 1998 (Molao wa 32 wa 1998) – mpshafatšo ka Molaokakanywa e šogana le dikarolo tšeo di amanago le paka ya ofisi ya Molaodimogolo wa Setšhaba wa Botšhotšhise bja Bosetšhaba le Batlatšabaahlodibagolo ba Setšhaba ba Botšhotšhise bja Setšhaba go ya ka kahlolo ya Kgorotsheko ya Molaotheo.
D. Melaetša
1. Mahloko
Kabinete e romela melaetša ya mahloko go:
1.1 balapa le bagwera ba mahlwaadibona wa Umkhonto We Sizwe le leloko la Mokgatlo wa Basadi wa African National Congress, mmakgwebo wa ketapele, Ngaka Thandi Cynthia Ndlovu, yoo a hlokofetšego ka la 24 Phato 2019. Moswarelamopresidente ka nako yeo Morena David Mabuza o tsebišitše Legoro la 2 la Poloko ya Semmušo ya Profense ya Go ikgetha la moikgafela ntwa yo a fitilego le molwela tokologo. Ngaka Ndlovu o amogetše difoka tše mmalwa ka mošomo wa gagwe wa go tsebega, gomme o tšwetše pele goba mohlala wa ketapele go ba bangwe, bobedi go kgahlego ya thuto le bjalo ka mmakgwebo wa ketapele. O phetše bophelo bja go hloka bosodi bjalo ka mmadipolotiki le ketapele matlafatšong ya basadi. Ka Dibokwane, o hlatsetše go saenwa ga Molao wa Mpshafatšo ya Phadišano, wa 2018 (Molao wa 18 wa 2018) go ba molao ke Mopresidente Cyril Ramaphosa.
1.2 balapa le bagwera ba raditaba wa mahlwaadibona, mongwadi le monyakišiši, Morena Harry Mashabela. Ka Mosegamanye 1976, o ile a swarwa, mmogo le boraditaba ba bantši ba maitemogelo mo nageng, ka fase ga Molao wa Dikgaruru tše dibe. O šometše diphatlalatši tše dintši, go akaretša Rand Daily Mail, The Star, Drum le Financial Mail. E bile gape ke mongwadi wa dipuku go akaretša le Townships of the PWV, a People on the Boil (1988) le Mekhukhu: Urban African Cities of the Future (1990).
1.3 balapa le bagwera ba raditaba le Molaodimogolo wa Ditaba tša eNCA, Morena Ben Said le mosekaseki wa dipapadi tša SABC le raditaba, Morena David Kekana. Intasteri ya bobegaditaba bja Afrika Borwa e lahlegetšwe ke dinaledi tšeo di šomišitšego mabokgoni a bona a go bega ditaba go sedimoša setšhaba gomme ba dira gore Afrika Borwa e be lefelo le lekaone.
1.4 Tona ya Merero ya Selegae, Ngaka Aaron Motswaledi, le balapa la gagwe ka moka, go latela go hlokofala ga mmagwe, Mama Sina Sekeku Motsoaledi.
2. Ditebogišo le Ditakaletšo tše Dibotse
Kabinete e lebogišitše:
2.1 Baraloki ba 31 ka go sehlopha sa Springbok bao ba lego ka Japan ba emetšego naga mo go Sefoka sa Lefase sa Rugby (RWC). Re tshepa gore ba tla emela naga ya rena ka tlhompho le boikgantšho, gomme re ba lakaletša tše dibotse ka maikemišetšo a go tliša mogopo wa RWC gae.
2.2 Ndlovu Youth Choir, bao tiragatšo ya bona e kgwathilego dipelo tša batho ba bantši go phatlala le lefase gomme ya ba kgobokeletša dintlha phadišanong ya America's Got Talent.
E. Bao ba thwetšwego mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefatšwa ka maleba.
1. Mohumagadi Mapatane Elizabeth Kgomo bjalo ka Molaodimogolophethiši: Thekgo ya Taolo ya Tšweletšo ya Mananeokgoparara mo Kgorong ya Tirišano ya Makala a Mmušo le Merero ya Setšo (COGTA).
Dipotšišo:
Mohumagadi Phumla Williams – Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere
Mogala: 083 501 0139
