Inkhulumo leyetfulelwa sive ngumhlonishwa JG Zuma, Mengameli Weriphabhliki Yaseningizimu Afrika, umhlangano weliphalamende loyinhlanganisela, Ekapa

03 Jun 2009

Somlomo Lohloniphekile;
Sihlalo Wemkhandlu Wetifundza Wavelonkhe;
Lisekela laSomlomo WeLibandla Lavelonkhe kanye naSekela Sihlalo Wemkhandlu Wetifundza Wavelonkhe;
Lisekela Mengameli weRiphabhliki, Kgalema Motlanthe;
Mengameli Wangembili weRiphabhliki, Thabo Mbeki;
Luphawu lwetfu, Mengameli Wekucala weNingizimu Afrika lebuswa ngentsandvo yelinyenti, Isithwalandwe Nelson Rolihlahla Mandela;
BoSekela Mengameli Bangembili;
Bondvunankhulu naboSomlomo Betifundza tetfu Labahloniphekile;
Malunga Etebulungiswa Lahloniphekile;
Sihlalo Wenhlangano Yabohulumende Betindzawo taseNingizimu Afrika, bosodolobha kanye nebaholi eluhlelweni lwetfu lwabohulumende betindzawo
Sihlalo Wendlu Yavelonkhe Yebaholi Bendzabuko kanye nebaholi betfu bendzabuko labahloniphekile
Tinhloko Tetikhungo Tahulumende Letesekela Intsandvo Yelinyenti;
Mphatsi Welibhangi Lelikhulu;
Baholi betenkholo;
Bacondzisijikelele kanye nalabanye baholi bekwetfulwa kwemisebenti yahulumende;
Mengameli Weliphalamende Lase-Afrika, Mhlonishwa Idriss Endele Moussa;
Mancusa Lahloniphekile naboKomishini labaPhakeme;
Tivakashi letihloniphekile, mabutfo nebangani;
Takhamiti taseNingizimu Afrika,

Dumelang, Avuxeni, Molweni,

Ngamhlaka 22 kuMabasa, tigidzi tetakhamiti taseNingizimu Afrika taya kuyewuvota. Tasebentisa lilungelo lato lentsandvo yelinyenti lehlohlwe yinshisakalo yekugucula timphilo tebantu kutsi tibe ncono.

Ngebunyenti bato, tagcizelela kutsi ngekusebentisana singenta lokunyenti ekulweni nebuphuya kanye nekwenta imphilo lencono yabo bonkhe bantfu.

Tatigcugcutelwe ngumbono wemphakatsi wekubandzakanya wonkhe umuntfu, yiNingizimu Afrika lengeyetfu sonkhe, sive lesihlangene ngekwehlukana kwaso, bantfu labasebenta ngekubambisana ngenhloso yekwentela wonkhe umuntfu lokuhle.

Siyatitfoba ngalokutfunywa lokuphelele lesikutfunywe bantfu belive lakitsi, labakhetse hulumende wabo ngendlela lengenakungabata.

,

Kuleminyaka lembalwa leyengcile sive sakitsi sendlule etikhatsini lebetincabhayi letinkhulu. Sibonga kutsi sineluhlelo lwemtsetfosisekelo wentsandvo yelinyenti lolucinile nalolusebenta ngalokugcwele, lolunetikhungo leticinile, lokungilo lolwente sikwati kuncoba letinkinga ngalokushelelako nangesitfunti.
Umcimbi walamuhla uwekugubha loko lokwenta lentsandvo yelinyenti isebente. Uphindze ube wekugubha lisiko letfu lekuchubekela embili kanye nesibopho setfu ngekuhlanganyela.

Loku kubonakala ngekuba khona kweliphawu letfu Madiba, lokunguye lobeke sisekelo setimphumelelo talelive, nangekuba khona kwaMengameli Wangembili Thabo Mbeki, naye loweleka kuleso sisekelo.

Lokuchubekela embili kuphindze kwafakazeleka ekutsaneni loyo lobekanguMengameli Wangembili Kgalema Motlanthe nalosekanguSekela Mengameli waseRiphabhliki, lokutse ngemuva kwetingucuko letingamange tibe netihibe, wasenta saba live lelehluke ngetindlela letinyenti.

Takhamiti taseNingizimu Afrika

Njengobe nati, kulwa nebuphuya solomane kubumatima hulumende wetfu lagcile kubo.

Ngamhlaka 9 Inkhwenkhweti, ngalesikhatsi kufungiswa Mengameli, satibophetela kubantfu bakitsi nasemhlabeni kutsi:

?Uma nje kusenetakhamiti taseNingizimu Afrika letibulawa tifo letivimbelekako;

Uma nje kusenetisebenti letitfola bumatima ekondleni imindeni yato nalabehluleka kutfola umsebenti;

Uma nje kusenemiphakathsi lete emanti lahlobile, tindzawo tekuhlala letikahle nome tinhlelo tekuphila letifanele;

Uma nje kusenebantfu basetindzaweni tasemakhaya labahluleka kutiphilisa kahle ngemhlaba labahlala kuwo;

Uma nje kusenalabasikati lababandlululwako, labachaphatwako nome labahlukunyetwako;

Uma nje kusenebantfwana labate tindlela nematfuba ekutfola imfundvo lekahle;

Ngete saphumula, futsi singete sancikata, emkhankasweni wetfu wekucedza buphuya.

Ekuchubekiseni letinhloso, hulumende wetfu ukhombe imikhakha lelishumi yetintfo letisetulu eluhlwini, letitawuba yincenye yetintfo Letiluhlaka Lwemasu Esikhatsi Lesisemkhatsini lwanga-2009 kudzimate kube ngu-2014.

Loluhlelo lwetfulwa ngaphasi kwetimo letimatima tetemnotfo.
Kulomnyaka lowengcile umnotfo wemhlaba ungene etinkingeni letingamange tibonwe kuminyakalishumi lesandza kwengca.

Nanobe iNingizimu Afrika ingakatsintseki kangako njengalamanye emave lamanyenti, umtselela walesimo sewuyabonakala emnotfweni wetfu. Sesingene esimeni sekufadalala kwemnotfo.

Kubaluleke kakhulu nyalo kunakucala kutsi sisebente ngekubambisana ngeluhlelo lolufanako kute sitokwati kubukana nalenkinga.

Silutsatsa njengesinyatselo sekucala luhlaka lwekuphendvula kweNingizimu Afrika ekubukaneni nenkinga yetemnotfo lokhungetse umhlaba, lokuluhlaka loluphotfulwe nguhulumende, basebenti nabemabhizinisi ngeNdlovana kulomnyaka. Kumele sisebente nyalo kute sinciphise umtselela walokugucuka kwetintfo kulabo labasenkingeni kakhulu.

Sesicalile kwenta lokutsite kute kunciphe kulahleka kwemisebenti. Kunesivumelwano ngekwemgomo emkhatsini kwahulumende kanye nebalingani kutenhlalo mayelana nekwetfula kumiswa kwekucecesha.

Tisebenti lebetitawube tibukene nekudzilitwa emisebentini ngenca yebumatima kutemnotfo titawugcinwa tisemsebentini, sikhatsi lesitsite bese tihlonyiswa ngalamanye emakhono.

Tinkhulumiswano mayelana nemininingwane lebonakalako tiyachubeka emkhatsini kwebalingani kutenhlalo kanye netikhungo letitawuphatamiseka ngaloluhlelo, lokufaka ekhatsi Inhlangano Letimele lebukene Nekufundzisa Nekucecesha.

Sitawesekela umsebenti Wekomishini Yekubuyisana, Kulamula Nekwehlulela ekusiteni tisebenti nebacashi kute kutfolakale letinye tindlela esikhundleni sekudzilita tisebenti kusetjentiswa imigudvu yemtsetfo lefanele.

Kudzimate kube nyalo, bokomishini Bekomishini Yekubuyisana, Kulamula Nekwehlulela basindzise imisebenti lengetulu kwetinkhulungwane letine ngeluhlelo lwekuchuba tinkhulumiswano, baphindze baniketela ngeteluleko nekwesekela lokuchubekako etisebentini letidzilitiwe.

Inhlangano Lebukene Nekutfutfukiswa Kwetimboni isungule luhlelo lolutawusita ngetimali tinkampani letisekuhluphekeni. Sitawuphindze sicinisekise kutsi hulumende utsenga timphahla netinhlelo letinengi talapha ekhaya, ngaphandle kwekubukela phasi kuchudzelana kwetfu nemave emhlaba nome kwenyusa intsengo ibe ngetulu kwemazinga lamukelekile.

Kwakhela etukwetimphumelelo tekungenelela kwenchubomgomo yetfu yetetimboni, kutawusungulwa Inchubomgomo Yekusebenta Kwetimboni lehlelwe ngalokusezingeni.
Tigaba letisembili lesetivele tikhonjiwe nguleti tetimoto, temakhimekhali, tekwentiwa kwensimbi, tekuvakasha, tetimphahla nendvwangu kanye netemahlatsi. Ngetulu kwaloko, sitawubhekisisa etinhlelweni, imboni yemikhicito lelula kanye neyekwakha phakatsi kwalokunye, ngenhloso yekwetama kwakha imisebenti lenesitfunti.

Njengencenye Yesigaba 2 Seluhlelo Lwekwandzisa Imisebenti Yemphakatsi, Luhlelo Lwemisebenti Yemphakatsi lutawunonophiswa.

Luniketa lizinga lebuncane bekugcina lemsebenti lowetayelekile kulabo labawudzingako, ngakulolunye luhlangotsi lube lwenta ncono lizinga lemphilo emiphakatsini.

Lokufadalala kutemnotfo kutawuba nemtselela kusivinini live letfu lelikwati ngaso kubukana netincabhayi tetenhlalo netemnotfo lelibukene nato. Kodvwa ngete kwagucula indlela yentfutfuko yetfu.

Tintfo letisetulu eluhlwini lwenchubomgomo lesitikhombile, kanye nemasu lesiwabeke embi kwebavoti, asolomane angumnyombo weluhlelo lwalohulumende.

Ngemoya wemphakatsi waseNingizimu Afrika, asesihlanganiseni tandla tetfu kute sitfole tisombululo sisonkhe. Sikhatsi sesifikile sekutsi sisebente kakhudlwana.
Hulumende wetfu utawubheka embili, ungabheki emuva!

Tinyatselo letiphawulwe Eluhlakeni lwetfu Lwemasu Esikhatsi Lesisemkhatsini kumele tibhekele ingcindzetelo leletfwa tinkinga tetemnotfo. Kufadalala kutemnotfo akukameli kusente sigucule lamasu. Esikhundleni saloko kumele kusente setfule lamasu ngesivinini nangekucinisela.

Loluhlaka lugcila etintfweni letilishumi letibalulekile.
Senta sibophetelo sekutsi kusebentisana kutawukhulisa umnotfo ngalokunonophako kuphindze kugucule umnotfo kute kwakheke imisibeneti lenesitfunti kanye nemphilo lesimeme.

Sitawetfula luhlelo lolukhulu lwekwakha umnotfo kanye nesakhiwonchanti setenhlalo. Sitawusungula siphindze setfule lisu leliphelele lekutfutfukisa tindzawo tasemakhaya lokulisu lelichumene neluhlelobusha lwemhlaba nekwabelwa kwemhlaba kanye nekuba nekudla.

Sitawucinisa emakhono kanye nesizindza setetisebenti. Sitakwenta ncono luhlelo lwetemphilo lwato tonkhe takhamiti taseNingizimu Afrika.

Ngekusebentisana nato tonkhe takhamiti taseNingizimu Afrika, sitawucinisa kulwa nebugebengu kanye nenkhohlakalo. Sitakwakha imiphakatsi lenamatselene, lenakekelanako nalesimeme.

Ngekusebentisana ne-Afrika kanye nemhlaba wonkhe, sitawuchubekisela inchubekelembili ye-Afrika siphindze sigcugcutele kubambisana nemave emhlaba.
Sitawucinisekisa kuphatfwa nekusetjentiswa kwetinsita ngendlela lesimeme.

Kantsi, ngekusebentisana nebantfu kanye nangekwesekelwa tisebenti tahulumende, sitakwakha umbuso lotfutfukako, sente ncono imisebenti yahulumende siphindze sicinise tikhungo tentsandvo yelinyenti.

Kuyintfokoto futsi kuyinhlonipho kimi kutsi ngivete letigaba letibalulekile teluhlelo lwekusebenta kwetfu.

Kusungulwa kwemisebenti lenesitfunti kutawuba senkhabeni yetinchubomgomo tetfu tetemnotfo kantsi futsi kutawuba nesandla ekuheheni kwetfu kusiswa kwetimali kanye nasetinhlelweni tekusungula imisebenti.

Ngekuhambisana netetsembiso tetfu, kumele sichubekele embili nekutfutfukisa temnotfo letibandzakanya bonkhe bantfu.

Kuloku, sitawusebentisa tigwadlulo tembuso letinjengekwesekela kutfolakala kwetintfo, temalayisensi kanye nekwetimali kute kusitwe emabhizinisi lamancane nalasemkhatsini kanye nekutfutfukisa tinchubomgomo teLuhlelo Lolwandzile Lwekuhlomisa Labamnnyama Kutemnotfo kanye neluhlelo lwekwentakulungisa.

Kwetfulwa kutakwentiwa ngekuvuma sidzingo sekulungisa kungalingani kwesikhatsi lesengcile. Lengucuko itakwentiwa ngekwesekela labasikati, lusha kanye nebantfu labakhubatekile. Sitawunciphisa umtfwalo losemahlombe emabhizinisi lamancane. Ludzaba lwekuvinjelwa yimitsetfo seluphakanyiswe ngulesigaba etikhatsini letinyenti.

Kulokunye kungenelela ngenhloso yekwakha simo sekusisa, hulumende utakwenta luhlelo lunye lwekubhalisa emabhizinisi lahlanganisiwe.

Loku kutakwenta ncono kwetfulelwa kwebatsengi tinhlelo kanye nekunciphisa tindleko tekwenta libhizinisi eNingizimu Afrika.

Enye incenye lebalulekile yemkhankaso wetfu ekwakheni ematfuba emisebenti Luhlelo Lolwandzile Lwemisebenti Yemphakatsi. Linani lelibekwe ekucaleni lemisebenti lesigidzi selivele lifinyelelwe.

Sigaba sesibili seluhlelo sihlose ekwakheni ematfuba emisebenti lengaba tigidzi letine nga-2014.

Kusukela nyalo kudzimate kube yinyanga yeNgongoni 2009, sihlela kwakha ematfuba emisebenti langaba ngu-500 000.

Ngalesikhatsi kwakhiwa simo semisebenti kanye nematfuba etemabhizinisi, hulumende ucondza kutsi letinye takhamiti titawuchubeka nekudzinga lusito lwetibonelelo tahulumende. Tibonelelo tetenhlalo tihlala tiluhlobo loluphumelelisako ekunciphiseni buphuya. Kusukela ngamhlaka 13 Indlovulenkhulu 2009, bangetulu kwetigidzi letili-13 bantfu lasebatfole tibonelelo tahulumende, kantsi ngetulu kwetigidzi letisiphohlongo tabo bantfwana.

Siyasicondza sidzingo sekuchumanisa tibonelelo tahulumende nemisebenti nome nemsebenti wetemnotfo kute sigcugcutele kutimela kubantfu labakwati kutentela.

Lokubaluleke kakhulu ngalesikhatsi, bomakhelwane kumele basitane.

Nyalo sekusikhatsi sekubumbana. Ase sisitane njengabomakhelwane.

Asesivumelane kutsi akekho umntfwana lotawuya kuyewulala angakadli ngobe batali bakhe abasebenti. Uma singabumbana sisebentisane, singenta lokunyenti.

Tivakashi letihloniphekile, njengencenye yesibili yelisu leliphambili sitawuchubeka neluhlelo lwetfu lwekwakha umnotfo kanye nesakhiwonchanti setenhlalo.
Leliviyo lahulumende Lesakhiwonchanti Sentfutfuko lelisandza kusungulwa litawucinisekisa kutsi lokuchitfwa kwemali lokuhlelelwe kwemarandi langemabhiliyoni langu-787 njengobe kubekelwe kuliphakelotimali lobelungasekucaleni kwalomnyaka luhlelelwa luphindze lwetfulwe ngalokufanele.

Lokusitwa ngetimali kufaka ekhatsi timali letibekelwe luhlelo lwekwakhiwa kwetikolo, tekutfutsa temphakatsi lokufaka ekhatsi luhlelo lolusha lwekutfutsa ngemabhasi, tetindlu, emanti kanye nekuhanjiswa kwemangcoliso.

Lomunye wemiklamo yekusisa kusakhiwonchanti lesikhulu Sendzebe Yemhlaba ye-FIFAYelibhola Letinyawo yanga-2010. Singuhulumende futsi sisive ngebubanti, sitinikele ekutseni umdlalo Wendzebe Yemhlaba utasishiyela lifa lokutawuhlomula kulo bantfwana betfu kanye nemiphakatsi eminyakeni leminyenti letawulandzela.

Sisendleleni lengiyo yekuhlangabetana nato tonkhe tibopho tetfu futsi sitimisele kuniketa umhlaba Indzebe Yemhlaba lesezingeni lelisetulu lengamange seyibonwe.

Sibeka tonkhe tinhlelo endzaweni lefanele kute sente umdlalo Wendzebe Yelubumbano, lecala ngamhlaka 14 Inhlaba, ube yimphumelelo lenkhulu.

Ngenyanga yaMabasa kulomnyaka, ngetsembisa buholi bemboni yematekisi kutsi bahlehlise tinkhulumiswano letimayelana neluhlelo Lwekutfutsa Bantfu Ngemabhasi Lasheshayo kudzimate kube semuva kwelukhetfo.

Setsembisa kuniketa sikhatsi lesenele sekubukana netikhalo talemboni ngalokufanele. Ngamhlaka 11 Inhlaba Indvuna Yelitiko Letekutfutsa itawucalisa ngetinkhulumiswano nalemboni.

Lomhlangano utawucalisa luchungechunge lwetinkhulumiswano nabo bonkhe labatsintsekako Ngaloluhlelo Lwekutfutsa Bantfu Ngemabhasi. Sinelitsemba lekutsi tinkinga letingakasumbululeki kutawubukanwa nato ngendlela letawenelisa tonkhe tinhlangotsi letitsintsekako.

Loku kutawufaka ekhatsi tindzaba letibalulekile tekutsi labatsintsekako batawuhlomula kanjani ngaloluhlelo.

Malunga Lahloniphekile

Lenye intfo letawukhuphula Indzebe Yemhlaba kwetfulwa kwesakhiwonchanti sekusakata ngedijithali kanye neluhlelo lwekusatjalaliswa kwetinhlelo tekusakata.

Kuko konkhe, sitawucinisekisa kutsi tindleko tetekuchumana tiyancishiswa ngemiklamo lechubekako kungunyalo kute kwandziswe emandla labanti kutekuchumana.

Kumele sicinisekise kutsi asishiyi emuva tindzawo tasemakhaya kulentfutfuko lesimanga nakangaka.

Njengencenye yekutfutfukisa sakhiwonchanti setenhlalo sitawuniketela ngetindlu tekuhlala letakhiwe endzaweni lefanele naletibita kahle kanye netindzawo tekuhlalisa bantfu letinesitfunti.

Sitawuchubeka sivisise kutsi kuhlaliswa kwebantfu akusiko kwakha tindlu nje kuphela.

Kumayelana nekugucula emadolobha lamakhulu nemadolobha etfu kanye nekwakha imiphakatsi lenamatselene, lesimeme nalenakekelako lenekufinyelela dvute netikhungo temsebenti kanye netenhlalakahle, lokufaka ekhatsi tikhungo temidlalo netekukhibika.

Ngalomoya, sitawusebentisana neliphalamende kute kunonophiswe kulungiswa Kwemtsetfosivivinywa Wekusingatsa Kusetjentiswa Kwemhlaba.

Ngekusebenta ngekubambisana nebantfu bakitsi labasetindzaweni tasemakhaya, sitawucinisekisa lisu leliphelele lekutfutfukisa tindazwo tasemakhaya lelichumene neluhlelobusha lwemhlaba nekwabelwa kwemhlaba kanye nekuba nekudla, njengentfo yesitsatfu lesetulu eluhlwini lwetfu.

Ngitsandza kusebentisa lelitfuba kwendlulisa emavi ekuvelana buhlungu lengiwabhekisa emndenini Welisekelandvuna Letekulima, Dirk du Toit, londlule emhlabeni kulo leliviki. Ligalelo lakhe siyawuhlala silikhumbula.

Bantfu basemakhaya nabo banelilungelo lekuba nagezi nemanti, tindlu tangasese letigijima emanti, imigwanco, tindzawo tekukhibika netemidlalo kanye netindzawo tekutsenga letiphucukile njengasemadolobheni.

Nabo banelilungelo lekusitwa kutekulima kute batihlanyelele mibhidvo, bafuye nemfuyo bakwati kutiphilisa.

Sitimisele kucala lomkhankaso wekwakha takhiwonchanti etindaweni tasemakhaya. Uma sibambisene netakhamiti, emakhosi, emakhansela netindvuna sitawukwati kuwunonophisa lomsebenti.

Sicela labahlala etindaweni tasemakhaya bacale balungiselele kutjela hulumende kutsi ngutiphi tintfo labatidzinga ngekushesha.
Uma sisebentisana sitakwenta lokunyenti.

Mhlonishwa. Somlomo nalokanguSihlalo

Njengobe sesifundze tifundzo letifanele etinhlelweni tangembili letimayelana nekutfutfukisa tindzawo tasemakhaya, sikhetse Masipala Lomkhulu WaseGiyani esifundzeni saseLimpopo njengemklamo wekucala walomkhankhaso. Kulemiklamo kulapho sitawutfola khona tifundvo ngaloko lesitakusebentisa eliveni lonkhe.

Ngetulu kwaloko, sitawusebenta ngekuvuselelwa kwemadolobha asetindzaweni tasemakhaya lesiwakhombile, ngekusebentisa luhlelo Lwetibonelelo Tekutfutfukisa Tindzawo Lesihlala kuto. Ngalendlela, tindzawo letitungelete emadolobha titawuhlomula ngalokukhuphuka kutemnotfo.

Ngako konkhe lokungenelela, sisesimeni lesikahle sekugucula kubukeka kwetindzawo tasemakhaya eliveni letfu.

Bakitsi

Imfundvo itawuba setulu eluhlwini lwetintfo lesitawutenta kuleminyaka lesihlanu letako. Sifuna bothishela, bafundzi nebatali basebentisane nahulumende kute kuguculwe tikolo tetfu tibe tikhungo letikhulako letisebenta ngemandla.

Luhlelo Lwekutfutfukisa Bantfwana Ebuncaneni lutawenetetelwa, ngenhloso yekucinisekisa kufinyeleleka kubo bonkhe kudzimate kuyewufika eBangeni R kanye nekuphindvwa kabili kwelinani lebantfwana labaneminyaka lelicandza kuyewufika eminyakeni lemine nga-2014.

Siphindza loko lesingeke nje sikugucule. Bothishela kumele babe sesikolweni, eklasini, ngesikhatsi, bafundzisa, bangayekeleli umsebenti wabo futsi kungabi nekuhlukunyetwa kwebantfwana! Bantfwana kumele babe sesikolweni, ngesikhatsi, bafundze, bahloniphe bothishela babo bahloniphane nabo bodvwana, baphindze bente nemsebenti wasekhaya.

Kute kutfutfukiswe tiphatsimandla tesikolo, lucecesho loluhlelekile lutakuba ngumbandzela wekucala wekwenyusela bothishela etikhundleni tekuba bothishelanhloko nome tinhloko teminyango.
Ngitawuhlangana nabothishelanhloko ngabelane nabo ngembono wetfu wekuvuselela luhlelo lwemfundvo yetfu.

Takhamiti taseNingizimu Afrika

Sitawenyusa imitamo yetfu yekugcugcutela bonkhe bafundzi kutsi bacedze imfundvo yabo yelibanga lelisetulu.

Umkhawulo lobekiwe kwenyusa emanani ekubhalisa etikolweni temabanga lasetulu kuyewufika kumaphesenti langema-95 nga-2014. Sisabuka futsi tindlela letinsha tekubuyisela eluhlelweni bantfwana besikolo labayekela sikolo, bese sibaniketa kwesekela.

Malunga Lahloniphekile, sikhatsateke kakhulu ngemibiko yabothishela labahlukumeta bantfwana ngekwemacansi, ikakhulukati bantfwana bemantfombatane.

Sitawucinisekisa kutsi Imihlahlandlela Yekuhlukunyetwa Ngekwemacansi kanye Neludlame Etikolweni Temphakatsi isatjalaliswa ngalokubanti, nekutsi bothishela batijwayeta yona baphindze bayilandzele.

Sitawutsatsa tinyatselo leticinile, naletincamulako, sitibhekise kunobe ngubaphi bothishela labasebentisa kabi tikhundla nemandla abo ngekungena ebudlelwaneni bekuya emacansini nebantfwana.

Kute kutfutfukiswe kufundza kwemphilo yonkhe, kutawuciniswa Imfundvo Nekucecesha Labadzala i-Kha ri Gude.

Bakitsi, Malunga Lahloniphekile

Kumele sicinisekise kutsi tinhlelo tekucecesha netekutfutfukisa emakhono letikhona eliveni tiphendvula kutidzingo tetemnotfo.

Sigaba Semfundvo Nekucecesha Lokuchubekako lesinemakholishi aso langema-50 kanye nemakhampasi lali-160 evenilonkhe kutakuba tikhungo letimcoka tekuceceshela kutfutfukisa emakhono.

Sitakwenta ncono kufinyeleleka emfundvweni lephakeme kwebantfwana labavela emindenini lephuyile siphindze sicinisekise luhlelo lolusimeme lwekuniketela ngetimali kumayunivesithi.

Takhamiti taseNingizimu Afrika
Sikhatsateke kakhulu ngekwehla kwelizinga letemphilo, lokubangwe kwenyuka kwemtfwalo wetifo kuleminyakalishumi nesigamu leyengcile.

Sitibekela imikhawulo yekuphindza sinciphise kungalingani ekuphakelweni kwetinhlelo tetemphilo, kukhuphula linani letisebenti, kunika emandla lamasha tibhedlela nemitfolamphilo nekungenelela ekulweni nelubhubhane lwe HIV ne AIDS, i-TB kanye naletinye tifo.
Kumele sisebentisane kute sente ncono kwetfulwa Kweluhlelo Loluphelele Lwekwelashwa, Kuphatfwa kanye Nekunakekelwa kwe HIV ne AIDS kute sitewunciphisa lizinga lekwesuleleka lokusha kwe HIV nga-50% ngemnyaka wanga-2011. Sifuna kufinyelela ku-80% walabo labadzinga emakhambi ekudzambisa lesifo nga-2011.

Sitawetfula luhlelo Lemshwalensi Wetemphilo Wavelonkhe lotawetfulwa ngetigaba nangalokukhuliswako. Kute kucaliswe ngaloluhlelo lomshwalensi, kutawuguculwa tindlela tekusebenta tetibhedlela tahulumende ngekwakha Budlelwane emkhatsini kwetibhedlela Tahulumende kanye naleto Letitimele.

Sisabuka ngekushesha ludzaba lwekuholelwa kwetisebenti tetemphilo kute sicedze lokungetfulwa kahle kwetinhlelo tetfu tetemphilo.
Ngekusebentisana singenta lokunyenti kute sikhuphule lizinga letemphilo, lihambisane netinhloso tamhlabuhlangene tentfutfuko yemnyakatinkhulungwane tekunciphisa buphuya nga-2014.

Takhamiti takitsi

Ngekusebenti singenta lokunyenti ekulweni nebugebengu. Inhloso yetfu kusungula luhlelo lwetebulungiswa loluguculiwe, loluhlangene, lolwentiwe sinyalo, lolunetinsita letifanele nalolusingetfwe kahle.

Kubalulekile futsi kwenta ncono kusebenta kwetinkantolo nekusebenta kwebashushisi kanye nekukhutsata tinhlelo tekuphenya, temsetfo netebunhloli. Lomsebenti ucalwe ngekutimisela, kantsi utawuchutjwa ngemandla nangemdlandla lomusha.

Phakatsi kwaletinye tintfo lesiphokophele kuto ngekushesha kucinisekisa kutsi senyusa linani lebashushisi netisebenti Telibhodi Lelusito Kutemtsetfo. Sitakwenta lokufanako nakubaphenyi bemaphoyisa.

Sigucule ligama lelitiko lelitsintsekayo,lasuka ekubeni Litiko Letekuphepha Nekuvikeleka laba Litiko Lemaphoyisa kute sigcizelele kutsi sifuna kusetjentwe ngemandla emsebentini wemaphoyisa. Loku kutawufaka sandla ekunciphiseni bugebengu lobukhulu nalobuneludlame ngelizinga lesitibekele lona lemaphesenti lasikhombisa kuya kumapheshenti lalishumi ngemnyaka.

Lesitawubhekisa kuko kakhulu kutawuba kucedza bugebengu lobuhleliwe, kanye nebugebengu lobubhekiswe kulabasikati nebantfwana.

Somlomo lohloniphekile nalokanguSihlalo

Nanobe sibonga kusisa kwemabhizinisi asengwace embonini yetekuphepha, sitakwenta ncono imitsetfo yalemboni.

Phakatsi kwaletinye tintfo lesitawucalisa ngato, sitawucala luhlelo lwekubeka Sikhungo Sekusingatsa Iminyele; sitawucinisa imitamo yetfu yekulwa nebugebengu babongcondvomshini kanye nekwebiwa kwabomatisi, siphindze sente ncono tinhlelo emajele etfu kute sinciphise kuganga lokuphindvwako.

Bakitsi

Ngitsandza kugcizelela kwesekela kwetfu kuguculwa kwetebulungiswa lokuchubekako.

Lokuguculwa kumele kulungise tindzaba letinjengekugcugcutelwa kwekutimela kwetebulungiswa, kufakwe tinhlelo tangekhatsi tekutiphendvulela kwetebulungiswa kuphindze kucinisekiswe kufinyeleleka kutebulungiswa nguye wonkhe umuntfu.

Imphumelelo yentsandvo yelinyenti ngebubanti bayo incike ebudlelwaneni lobuhle nasekuhloniphaneni kanye nasemoyeni wekubambisana phakatsi Kwesigungu Lesikhulu, Sishayamtsetfo kanye NeLuhlelo Lwemajaji. Loku kubalulekile kumtsetfosisekelo wentsandvo yelinyenti.

Somlomo lohloniphekile nalokanguSihlalo

Sesikubale kanyenti kutibophetela kwetfu ekulweni nenkhohlakalo emisebentini yahulumende.

Sitawubhekisa ikakhulukati ekucedzeni inkhohlakalo nekweba etinhlelweni tekunikwa kwemisebenti nekuniketwa kwemathenda, ekufakweni kweticelo tetincwadzi tekushayela, tibonelelo tahulumende, bomatisi, kanye nekwebiwa kwemadokethe emaphoyisa.

Asengigcizelele kutsi sonkhe sinendzima lokumele siyidlale kulemphi yekulwa nebugebengu.

Kumele sitibandzakanye ngekukhutsala Etinhlanganweni Temaphoyisa Emmango. Kumele sicedze kutsengwa kwetimphahla letebiwe, lokuyintfo legcugcutela bugebengu.

Kumele sibike bugebengu siphindze sisite emaphoyisa ngekuwaniketa lwati lolutawuholela ekubanjweni kwaletigilamkhuba. Ngalendlela, sitawuchubekela embili sibe ngumphakatsi longenabo bugebengu.

Malunga Lahloniphekile, kusukela nga-1994 setame kwakha umphakatsi lobumbene lovela ekuhlakatekeni kwetfu kwesikhatsi lesengcile. Siyamenywa kutsi sichubeke nalomsebenti wekukhutsata lubumbano kulokwehlukana lesingiko siphindze sitfutfukise luhlelo lwekwabelana, lolwesekelwe emoyeni wekucakatsa kanye nasemphakatsini lonakekelako.

Luhlelo lwetfu lwekwabelana kumele lusigcugcutele kutsi sibe takhamiti letikhutsele ekwakhiweni kabusha kwelive letfu. Kumele sakhe sitfombe setfu lesifanako kanye nemoya wekutsandza live letfu.

Kumele sitfutfukise kubambana nelive letfu lokufanako, Kwemtsetfosisekelo wetfu nekwetimphawu tavelonkhe. Ngemoya lonjalo, sitawugcugcutela Ingoma Yesive nemjeka welive letfu kanye nato tonkhe letinye timphawu telive.

Bantfwana betfu, kusukela ebuncaneni, kumele bafundziswe kutfobela Umtsetfosisekelo kanye netimphawu tavelonkhe, baphindze bati kutsi kusho kutsini kuba sakhamuti saseNingizimu Afrika.

Sitawucinisekisa indlela lefanako kuvelonkhe yekubukana nekuntjintja kwemagama etindzawo. Loku kumele kunikete litfula lekubandzakanya tonkhe takhamiti taseNingizimu Afrika ekwakheni kutati lokuhlanganise wonkhe umuntfu, kute sijulise kuvisisa kwetfu umlandvo kanye nemagugu etfu esive.

Temidlalo tisikhali lesinemandla ekwakha sive. Ngekusebenisana kumele sisekele onkhe emacembu etfu esive kusuka kuBafana Bafana kuya kuma-Proteas nema-Springboks; kusukela kuBanyana Banyana kuya kuma-Olimphiki Walabakhubatekile.

Emacembu etfu angasebenta kahle kuphela ngelusito lwetfu.
Ngivumeleni ngisebentise lelitfuba ngihalalisele emacembu etfu avelonkhe ngekusebenta kahle kuleliviki lelengcile, kuphumelela etindzaweni letintsatfu.
Licembu lalabasikati balelive le-netball lisente satigcabha ngekuncoba Umchudzelwano Wemave Lamatsatfu . Sihalalisela ema-Sevens Springboks lasebabe boshampeni be-IRB Sevens World Series - ngingakhohlwa ema-Blue Bulls lancobe kumancamu e-Super 14 ngalokungangabateki!

Sitsatsa lelitfuba sifisele ema-Springboks lokuhle eluchungechungeni lwemidlalo labatoyidlala nema-British kanye nema-Irish Lions.
Kuyakhanya kutsi kumele sisise kakhulu ekutfutfukiseni temidlalo. Sitawunonophisa kuvuselelwa kwetemidlalo etikolweni kanye nekucinisekisa kutsi tiba yincenye yekharikhulamu yesikolo. Ngetulu kwaloko sitawucinisekisa kutsi kuhlintekelwa kwetikhungo tetemidlalo emimangweni lephuyile kuba setulu eluhlwini lwetintfo lokumele tentiwe.

Somlomo lohloniphekile nalokanguSihlalo

Sitibophetele eminyakeni leyengcile ekwakheni i-Afrika lencono kanye nemhlaba loncono.
Inhloso lebalulekile yahulumende yesikhatsi lesifishane kucinisekisa kutsi budlelwane betfu nemave angephandle kufaka sandla ekwakhiweni kwesimo lesilungele kukhula kwemnotfo kanye nentfutfuko lesimeme.

Kudzimate kube ngunyalo, sitawuchubeka nekubeka etulu eluhlwini livekati lase-Afrika ngekucinisa Lubumbano Lwemave ase-Afrika kanye netigaba tawo, siphindze sibheke ngekwelikhetselo ekusebenteni kweBudlelwane beLubambisano Lolusha Lwentfutfuko Ye-Afrika.

Lokunye lokubaluleke ngalokulinganako, lokusondzele ekhaya, kuciniswa kwenhlanganisela yesifundza ngekugcizelela ikakhulukati ekuhlanganisweni kutepolitiki nakutemnotfo Kwemave Latfutfukako ase-Afrika leseNingizimu, kuya enhlosweni yeLubumbano lwemave ase-Afrika lokunguleyo yekwakha hulumende Welubumbano. Sitawusungula Sikhungo Sebudlelwane Ekutfutfukisweni kweNingizimu Afrika kute sigcugcutele budlelwane bentfutfuko nalamanye emave elivekati.

INingizimu Afrika itawuchubeka nekusita ekwakhiweni kabusha nasekutfutfukiseni livekati lase-Afrika ikakhulukati etimeni lapho bekunekungevani khona. Sitawuchubeka nekugcugcutela kuthula nelutinto lolusimeme kulokungevani emkhatsini kwe-Israyeli nePalestina lokuncike esisombululweni salamave lamabili.

Sitawesekela imitamo yekuthula lokuhlongotwe Lubumbano lwemave ase-Afrika kanye Namhlabuhlangene elivenikati lase-Afrika, kufaka ekhatsi eSaharawi Arab Republic kanye naseDarfur eSudan.

NjengaSihlalo we-SADC kanye nemchubi, sitawutibandzakanya ekugcugcuteleni hulumende lohlanganisako kudzimate kubanjwe lukhetfo lolukhululekile nalolungavuni luhlangotsi eZimbabwe.

Kuhlupheka kwebantfu baseZimbabwe kube nemtselela lomubi esifundzeni se-SADC, ikakhulukati eNingizimu Afrika. Simema onkhe emave lagcugcutela kuthula emhlabeni kutsi esekele hulumende lohlanganisako kute kuzuzwe kubuyela esimeni kwemnotfo.

Sitawesekela imitamo yesifundza se-SADC ekusombululeni simo saseMadagascar.

Ngivumeleni, tivakashi letihloniphekile, kutsi ngindlulise emavi ekubonga Embutfweni Wavelonkhe Wetekuvikela eNingizimu Afrika ngendzima lenhle labayidlalile ekwakheni kuthula elivenikati.

Ngekusebentisa emabhodi wemavekati kanye newetifundza, sitawusebentela ekucindzeteleni intsandvo yelinyenti kanye nekuhlonishwa kwemalungelo eluntfu evenikati lase-Afrika.

Sitawufaka sandla ekucinisweni kwebudlelwane beNingizimu neNingizimu siphindze sichubekisele embili tivumelwane letihlomulisa ngalokufanako nemave labalulekile laseNingizimu.

Sitawuchubeka nekugcugcutela budlelwane nemave latfutfukile aseNyakatfo kufaka ekhatsi emave e-G8, kanye nebudlelwane betfu bemachinga Nelubumbano lwaseYurophu. Sitawuchubeka nekudlala indzima lekhutsele ekucinisekiseni kubandzakanywa kwetinkhulumiswano tekutfutfukisa kuhwebelana kwemave emhlaba.

Somlomo lohloniphekile nalokanguSihlalo
INingizimu Afrika, njengelive lelomile idzinga tinyatselo letiphutfumako tekutsambisa kugucugucuka kwesimo lokubi kanye nekucinisekisa kuhlintekelwa kwemanti kutakhamiti.

Phakatsi kwetinhlelo letahlukahlukene, sitawusebentisa lisu Lemanti Ekukhulisa kanye Nentfutfuko, lokuluhlelo lolutawucinisa kuphatfwa kwemanti. Sitawuchubeka nekwenta ncono kusebenta kwemandla agezi kanye nekwetsembela emandleni latophindze asetjentiswe kabusha.

Malunga Lahloniphekile

Umbuso losatfutfuka udzinga kwentiwa ncono kwemisebenti yahulumende kanye nekuciniswa kwetikhungo tentsandvo yelinyenti.
Sisungule Ematiko lamabili ehhovisi laMengameli kute kuciniswe kokubili emasu ekuhlela kanye nekubhekwa nekuhlolwa kwekusebenta kwebantfu.

Kute kucinisekiswe kwetfulwa kwemisebenti lesitibophetele kuyo, senta Tindvuna Tekhabhinethi kutsi titiphendvulele ngetindlela tekubheka kusebenta kwato, sisebentisa emazinga lesitibekele wona, kusukela ngaKholwane.

Sitawuphindze sibandzakanye Emabhizinisi Laphetfwe Ngumbuso kanye Netikhungo Letitfutfukisa Tetimali etinhlelweni tahulumende tekuhlela siphindze sente ncono kubhekwa nekuhlolwa kwekusebenta kwato.

Malunga Lahloniphekile, takhamiti taseNingizimu Afrika

Kucinisekisa kutsi tonkhe totintsatfu tinhlaka-tasekhaya, tetifundza netavelonkhe-tenta ncono kwetfulwa kwemisebenti, sitawunonophisa kusungulwa kwekwetfulwa Kwemsebenti Wahulumende Lokuyintfo Yinye.

Lokuphatsa kutawugcizelela ekubekeni bantfu phambili ekwetfulweni kwemsebenti wahulumende. Sitawucinisekisa kwetfulwa kwemsebenti ngalokunenhlonipho nalokukhombisa likhono kusukela kutisebenti letingaphambili ekuniketelweni kwetinhlelo kuwo onkhe ematiko ahulumende.

Kulomkhakha wekuvuselela kabusha, sitawusebentela ekubeni nguhulumende losebenta ngekubambisana.

Kuhola bantfu ngesibonelo, sewucalile umsebenti wekuchumana nemphakatsi ehhovisi laMengameli.

Ngetulu kwekutfola tincwadzi nema-imeyili lavela emphakatsini, sitawuphindze sisungule lucingo lwekuchumana kute kufinyeleleke malula.

Tisebenti titawubukana nekubuta ngakunye shangatsi ngiko kuphela lokwentiwe, kuhanjiswe ngemigudvu lefanele kudzimate kufike lapho kubukanwa nako khona ngalokufanele.

Somlomo lohloniphekile nalokanguSihlalo

Sikhungo Savelonkhe lesibukene Nentfutfuko Yelusha, lesakhiwe ngekuhlanganiswa kweSikhwama Selusha soMsobomvu kanye nekhomishini Yelusha Yavelonkhe sitawetfulwa mhlaka 16 Inhlaba Ekurhuleni.

Letikhungo tiyahlanganiswa kute tikhuphule imisebenti kanye nematfuba entfutfuko laniketwa lusha.

Lesikhungo sitawuchumanisa lusha loluphotfule tifundzo talo letingakacashwa kanye nematfuba emisebenti; kwenta ncono imitamo yekwandzisa Luhlelo Lwavelonkhe Lwemisebenti Yelusha siphindze sisekele bosomabhizinisi labasebasha.

Somlomo nalokanguSihlalo, Tivakashi Letihloniphekile

Kulenyanga lelandzelako Madiba utawube ahlanganisa iminyaka lengema-91. Bantfu emhlabeni wonkhe batawuchubeka nekuhlokomela kuba khona kwakhe kanye nekutsi alungise tinkinga tabo.
Kwatiswa kwakhe kanye nesibonelo sakhe sekutinikela ekusebenteleni luntfu kusibonelo lesihle kulomhlaba walamuhla lokhungetfwe tinkinga.

INelson Mandela Foundation icalise umkhankaso wemhlaba wonkhe kanye naletinye tinhlangano, lobitwa ngeLusuku laMandela, lokungumkhankaso lofinyeta konkhe loku Tata lakholelwa kuko.

Lusuku laMandela litawugujwa njalo ngemnyaka mhlaka 18 Kholwane. Itawuniketa bantfu baseNingizimu Afrika nasemhlabeni wonkhe litfuba lekwenta lokutsite kute kusitwe labanye.

Madiba ube ngulokhutsele kutepolitiki iminyaka lengema-67, kantsi ngeLusuku laMandela bantfu emhlabeni wonkhe, emakhaya etikolweni, bayamenywa kutsi bachitse lokungenani emaminitsi langema-67 benta lokutsite lokutawusita emimangweni yabo, ikakhulukati phakatsi kwalabo lwabeswele.

Asisekele Lusuku laMandela ngetinhlitiyo tetfu tonkhe siphindze sigcugcutele umhlaba kutsi ubambisane natsi kulomkhankaso lomuhle nakangaka.

Somlomo lohloniphekile nalokanguSihlalo, Takhamiti taseNingizimu Afrika

Sesetfule esiveni luhlelo lweminyaka lesihlanu letako. Ekutibopheteleni ngakunye lesikwentako sikwenta kuhambisane nelisu lemklamo lelichaza kabanti, netikhatsi lesitibekele tona kanye netinkhombandlela letimcoka.

Lolwati lutakwatiswa umphakatsi madvute nje. Nembala njengebahlali kumele ngaleso sikhatsi sitibute umbuto wekutsi yini lesingayenta tsine ngekwetfu kute sisite ekugcugcuteleni loluhlelo lwavelonkhe.

Kuba sakhamuti akusiko lokumayelana nemalungelo nje kuphela, kusho futsi kuba nesibopho, sekufaka sandla kute wente live letfu libe ngulelincono.

Siphindze silindzele kusebentisana kahle nemacembu Laphikisako ePhalamende, ngemoya wekubeka live letfu embili.

Ngetulu kwaloko, Madiba wasifundzisa kutsi lelive letfu sonkhe, lomhlophe nalomnyama. Kusebentela kubuyisana nelubumbano kutawuhlala kuyintfo lebalulekile ngalesikhatsi sichubekela embili.

Kusukela ekwetfulweni kweluhlelo lwetfu ngesikhatsi setingucuko kutemnotfo, kutawumele sente ngebuhlakani-kungabi nekusebentisa tintfo budlabha, kungabi nekundluliselwa kwemali lesele-yonkhe imali kumele isetjentiswe ngebuhlakani nangalokuhlomulisayo. Kumele sitibekele umtsamo ngemandla lesinawo.

Bahlali baseNingizimu Afrika, ngekusebentisana singenta lokunyenti kute sifinyelele embonweni wetfu lofanako wesive lesincono nalesichubekela embili!

Lobu ngibo budlelwane lesibumemetelako.

Ngiyabonga!

Issued by: The Presidency
3 Inhlaba 2009

 

Issued by: The Presidency

Share this page

Similar categories to explore