Maafrika Tshipembe vha hashu,
Ndi khou amba navho madekwana ano musi ri tshi khou thoma ndima ntswa kha nndwa yashu na tshitzhili tsha corona.
Mathabama a ṋamusi, nṋe na Mufarisa Muphuresidennde Vho David Mabuza, Minisṱa wa Mutakalo Vho Dokotela Zwelini Mkhize na Minisṱa Vho Khumbudzo Ntshavheni, ro ṱanganedza betshe ya u thoma ya khaelo dza COVID-19 dzo odiwaho.
Betshe ya khaelo dzo odiwaho, dzi re na ngelo dza mushonga dza miḽioni nthihi dza khaelo ya Covishield yo bveledzwaho nga Serum Institute ngei India, dzo swika Vhukavhamabupo ha Dzitshaka ha OR Tambo mathabama a ṋamusi.
Khaelo iyi yo bveledziswa nga khamphani i bveledzaho mishonga ya AstraZeneca khathihi na Yunivesithi ya Oxford. Afrika Tshipembe ḽo vha ḽiṅwe ḽa mashango e ndingamushonga kha vhathu ya itwa u itela u ela uri mushonga u a shuma zwavhuḓi na kha vhathu.
U swika ha khaelo idzi hu ṋea fulufhelo ḽa uri ri nga kona u rembulusa gabelo ḽa vhulwadze uvhu he ha vhanga mutshinyalo muhulwanesa na vhuleme vhuhulu kha shango ḽashu na u mona na ḽifhasi ḽoṱhe.
Luvhilo na tshikalo tshine khaelo ntswa dza khou bveledziswa ngazwo ndi zwi sa athu vhonwa kana u itea kha ḓivhazwakale ya muthu nahone zwi imela mvelaphanḓa khulwane nahone ya vhuṱhogwa ine murafho wa vhathu ḽifhasini wa nga i swikela arali wo livhana na tshutshedzo i fanaho na henei.
Afrika Tshipembe ḽo dzulela u vha tshipiḓa tsha lwendo ulu lu mangadzaho nga kha tshitshavha tsha ḽifhasi kha u ṱoḓa thandululo yo khwaṱhaho kha tshiwo tsha dwadze ḽa COVID-19.
Ndi khou tama u livhuwa Maafrika Tshipembe vhe vha shela mulenzhe kha ndingamushonga dza khaelo dzo vhalaho vhe vha tou dzhenela nga u funa vhone vhaṋe na u khoḓa vhaṱoḓisisi vhoṱhe vhe vha ranga phanḓa ngudo idzi.
Vhunzhi ha vhaṱoḓisisi vhashu vho dzhenela kha ṱhoḓisiso ya vhutumbuli kha sia ḽa ngudo ya dzidzhini dza muthu vha tshi ṋetshedza mafhungo maswa nga ha tshitshili zwe zwa ḓo swikisa kha u topolwa ha lushaka luswa lwa tshitzhili tsha khorona lu vhidzwaho u pfi 501Y.V2.
Zwazwino ngauri khaelo dzo swika, dzi ḓo itwa ndingo kha Ḽaborathori ya Ndaulo ya Lushaka u itela u khwaṱhisedza uri phulufhedzeo yadzo a i ngo khakhisea musi dzi nḓilani ya u ḓiswa fhano.
Nga murahu ha u lingwa, dzi ḓo kovhiwa u mona na shango kha zwigidi zwa vhashumi vha ndondolamutakalo vhane ḓuvha na ḓuvha vha vhea matshilo avho khomboni u itela u vhulunga a vhaṅwe.
Ri fanela u khwaṱhisedza tsireledzo yavho musi vha tshi khou lwela yashu.
U ya nga tshiṱirathedzhi tshashu tsha u ṋetshedza khaelo u ya nga luṱa nga luṱa, vhashumi vha ndondolamutakalo vhoṱhe kha sekhithara dza phuraivethe na dza muvhuso vha ḓo vha vhone vha u thoma u wana khaelo.
Mihasho ya mutakalo ya mavunḓu vho rumela pulane dza u kovhela dzavho nahone ro topola zwiimiswa zwa 200 zwine khaelo dza ḓo kovhelwa hone.
Ra fhedza u haela vhashumi vha ndondolamutakalo, ri ḓo ya kha Luṱa lwa vhuvhili lwa tshiṱirathedzhi tsha khaelo tsha lushaka, lune lwa katela vhashumi vha mutheo, vhathu vha miṅwaha i fhiraho 60, vhathu vhane vha khou tshila na malwadze mavhili kana u fhira khathihi na avho vhane vha dzula fhethu hu fanaho na mahaya a ndondolamutakalo wa vhakalaha na vhakegulu na dzihositele.
Luṱa lwa Vhuraru (3), ri ḓo engedzedza mbekanyamushumo ya khaelo kha vhathu vha vhaaluwa vhoṱhe vhane vha ḓo vha vha sa athu haelwa.
Ndi a zwi ḓivha uri vhunzhi ha vhoiwe ni ḓo vha ni tshi khou vhudzisa mbudziso dzoṱhe dza vhuṱhogwa: ri ḓo wana hani khaelo arali ri khou wela nga fhasi ha khethekanyo dze nda dzi bula.
Muhasho wa Mutakalo wo bveledzisa Sisiṱeme ya Data ya Khaelo ya Eḽekiṱhironiki ine ya ḓo tshimbidza zwavhuḓi redzhisiṱiresheni ya khaelo na maitele a ṋetshedzo. Hezwi zwi ḓo ita uri ri kone u dzhenisa data yo teaho i elanaho na ndaulo ya ṋetshedzo ya khaelo.
Sisiṱeme iyi i ḓo tendela muthu u buka nga u ṱavhanya musi a tshi tou ḓivha uri o lugelwa nga u wana khaelo kha senthara ya khaelo ya tsinisa na hune a dzula hone. Sisiṱeme i ḓo rekhoda khaelo musi dzi tshi khou haelwa.
Sa zwe nda amba nga tshifhinga tsha mulaedza wanga wo fhiraho, ri khou wana khaelo u bva kha vhaṋetshedzi vho vhalaho.
- U engedzedza kha ngelo dza mushonga dza miḽioni nthihi dza Covishield dze ra dzi ṱanganedza ṋamusi, ri khou lavhelela dziṅwe ngelo dza 500,000 u bva kha Serum Institute ya India uri dzi swike nga murahu kha ṅwedzi uno wa Luhuhi.
- Ro kona u wana ngelo dza mishonga dza 12 miḽioni dzo ṱangana dzoṱhe u bva kha tshiimiswa tsha COVAX tsha ḽifhasi, tshe tsha sumbedzisa uri tshi ḓo ṋetshedza ngelo dzi ṱoḓaho u swika 2 miḽioni nga Ṱhafamuhwe.
- Ro kona u wana ngelo dza mishonga ya khaelo dza 9 miḽioni u bva kha Johnson & Johnson, dzine dza ḓo thoma u ṋetshedzwa nga kotara ya vhuvhili. Johnson & Johnson yo ita khonṱhiraka na Aspen, iṅwe ya khamphani dzashu dza zwa mishonga, u itela u bveledza khaelo idzi fhano Afrika Tshipembe.
- Zwiṅwe hafhu, Pfizer na yone yo ḓikumedzela u ṋetshedza ngelo dza mishonga ya khaelo dza 20 miḽioni dzine ya ḓo thoma u dzi ṋetshedza kha kotara ya vhuvhili.
Ri kha nyambedzano dzashu dza u fhedzisela na vhabveledzi vha khaelo u itela u wana ṋetshedzo ya dziṅwe khaelo dza u engedza dzine dza vha hone. .
Afrika Tshipembe ḽi ḓo dovha ḽa ṱanganedza khovhelo ya ngelo dza mishonga dza khaelo nga kha Mbumbano ya Afrika, ine i khou ita nyambedzano na vhabveledzisi u itela u kona u wana khaelo dza dzhango ḽoṱhe nga maitele a u dzi kuvhanganya u bva fhethu ho fhambanaho.
Nga kha Tshigwada tsha Mushumo tsha U wana Khaelo tsha Afrika tsha Mbumbano ya Afrika, u swika zwino ro kona u wana khaelo dza biḽioni nthihi dza dzhango ḽoṱhe.
Dza miḽioni dza maḓana a sumbe (700 miḽioni) dzadzo dzi ḓo bva kha tshiimiswa tsha COVAX ngeno dza 300 miḽioni dzo wanwa nga kha thusedzo ya Tshigwada tsha Mushumo wa U wana Khaelo tsha Afrika.
Ri khou ḓo wana dziṅwe khaelo dzine dza ḓo lambedzwa nga khamphani dza sekhithara ya phuraivethe u engedza kha khaelo dzine dzhango ḽashu ḽa khou dzi ṱoḓa.
MTN, ine ya vha iṅwe ya khamphani dzashu ine ya shuma u mona na mashango o vhalaho kha dzhango ḽa Afrika, yo lambedza masheleni a linganaho $25 miḽioni u itela u renga khaelo dza miḽioni dza sumbe (7 miḽioni) dzine dza ḓo kovhelwa mashango kha dzhango ḽa Afrika kha tshifhinga tsha vhege dzi si gathi.
Ndi khou tama u rwela zwanḓa MTN kha ndambedzo iyi ya mafunda na u dovha nda ita khuwelelo kha khamphani dza sekhithara ya phuraivethe u tevhela tsumbo ya MTN.
Mushumo muhulwane vhukuma wo itwa nga sekhithara ya phuraivethe nahone ndo takala u vhona uri hu na vhuḓikumedzeli ho khwaṱhaho u tikedza sia ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa vhuḓidini ha u ṋetshedza khaelo ha lushaka. Hezwi zwi katela ndambedzo musi i tshi ṱoḓea, kutshimbidzele kwa zwithu, khovhekano na mushumo wa u haela.
Hezwi zwo sumbedzwa kha tshumisano yo khwaṱhaho vhukati ha sekhithara dza phuraivethe na dza muvhuso nga kha tshaka dzo fhambanaho dza miṱangano minzhi ya ḓuvha na ḓuvha u swikela mathomo a ṋetshedzo nga nḓila yavhuḓi.
Nḓivho yashu ndi u kona u wana ngelo dza mushonga dzo linganaho u swikela ‘u haelwa ha vhathu vhanzhi’ hune ha dovha ha ḓivhiwa sa ‘khaelo ya vhunzhi ha tshitshavha’.
Hezwi ndi musi vhunzhi ha vhadzulapo vho haelelwa vairasi u itela u ṋetshedza tsireledzo thwii kha avho vha sa athu haelwaho. Hezwi zwi tea u itwa uri u phaḓalala ha vairasi hu vhe nga fhasi ha ndaulo.
Vhorasaintsi vhashu vha anganyela uri ri ḓo kona u swikelela khaelo ya vhunzhi ha tshitshavha musi vhathu vhashu vha hanefha kha 67 phesenthe vho no haelwa.
Hezwi zwi lingana na tshivhalo tsha henefha kha 40 miḽioni ya vhathu fhano Afrika Tshipembe.
Ri ḓo lingedza zwoṱhe zwine zwa konadzea kha vhuḓidini hashu ha u khwaṱhisedza uri ngelo dza mushonga wa khaelo dzi khou kona u wanala u swikelela khaelo ya vhunzhi ha tshitshavha kha shango ḽashu.
Khaelo dzine ra khou renga dzo pfuka kha maitele o itwaho nga vhuronwane, maitele a ndingo o pfukaho kha maga manzhi, hu tshi katelwa na ndingo khulwane dzi katelaho zwigidi zwa vhathu.
U engedza kha u khwaṱhisedza u shuma zwavhuḓi hadzo, ndingo idzi dzo dzudzanyelwa u topola zwi songo lavhelelwaho zwine zwa nga itea nga murahu ha u haelwa na mbilaelo dza tsireledzo. Vhalanguli vho ḓiimisaho nga vhoṱhe vha kona u sedzulusa data u bva kha ndingo idzi u khwaṱhisedza uri a dzi khombo.
Khaelo dzine ra khou renga dzo sumbedzwa u vha dzo tsireledzeaho kha ndingamushonga kha vhathu vhanzhi u mona na mashango manzhi.
Roṱhe ri khou ṱoḓa u vhofhololwa kha vhulwadze uvhu. Roṱhe ri khou ṱoḓa u tsireledzea, na avho vhane ra vha funa uri vha tsireledzee.
Tshipikwa tshashu ndi u ita uri khaelo i wanale kha vhaaluwa vhoṱhe vha dzulaho Afrika Tshipembe, hu sa sedzwi tshiimo tsha vhudzulo kana vhudzulapo.
Ri ḓo vha ri tshi khou vhekanya maitele a u shumana na khaedu ya vhabvannḓa vha si na maṅwalo are mulayoni u itela uri, u fana na vhaṅwe vhathu vhoṱhe, ri kone u rekhoda zwavhuḓi na u londa vhuṱala ha ḓivhazwakale ya u haelwa havho.
Zwi ḓo vhuedza roṱhe uri vhunzhi hashu ri wane khaelo nga u ṱavhanya.
Fhedzi ndi khou ṱoḓa u vha khagala. A hu na muthu ane a ḓo kombetshedzwa u wana khaelo. A hu na muthu ane a ḓo thivhelwa u tshimbila, u ṅwalisa tshikoloni, kana u dzhenela kha mushumo wa tshitshavha arali a songo haelwa.
A hu na muthu ane a ḓo haelwa a songo tenda u haelwa, kana uri khaelo i ḓo ṋewa muthu nga tshidzumbe.
Mavharivhari maṅwe na maṅwe kha nyito iyi ndi mazwifhi nahone a khombo.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Mafhungo avhuḓi a u thoma ndi u swika ha khaelo ṋamusi.
A vhuvhili ndi a uri ro rekhoda tshivhalo tsha vha kavhiwaho tsha ḓuvha na ḓuvha tsha fhasisa u bva tsha mathomoni a Nyendavhusiku ṅwaha wo fhiraho.
Zwavhuḓivhuḓi, ndinganyo ya tshivhalokati tsha u kavhiwa huswa yo tsela fhasi lu vhonaho kha vhege tharu dzo fhiraho, zwi sumbedzaho uri ro pfuka maṱhakhe a gabelo ḽa vhuvhili.
Kha maḓuvha a sumbe o fhiraho, tshivhalokati tsha ḓuvha na ḓuvha tsha u kavhiwa huswa tsho vha tshi henefha kha 5,500, musi tshi tshi vhambedzwa na tshivhalo tsha vho kavhiwaho tshi fhiraho10,000 nga ḓuvha kha maḓuvha a sumbe o fhiraho.
Nga maṅwe maipfi, nomboro ya tshivhalokati tsha u kavhiwa huswa ya ḓuvha na ḓuvha yo tsela fhasi u ṱoḓa u swika kha hafu ya zwe ya vha i zwone.
Tshivhalo tsha vha ṱanganedzwaho sibadela na tshone tshi khou tsela fhasi.
Maṱhakheni a gabelo ḽa vhuvhili, ro rekhoda tshivhalo tshi fhiraho 2,300 tsha vhathu vho ṱanganedzwaho sibadela nga ḓuvha. Hetshi tshivhalo tsho tsa u swika kha 295 ya vhathu vho ṱanganedzwaho sibadela nga ḽa 29 Phando.
Musi zwisumbi zwi tshi khou livha kha buḓo ḽone, ri kha ḓi tshenzhema ndinganyo khulwane vhukuma ya phiriselo.
Ro vha ro fanela u laedza maga a nyiledzo u mona na shango nahone ri khou tevhedza maga eneo a mutheo nga vhuronwane a ṱoḓeaho u itela u thivhela u kavhiwa nga vhulwadze.
Ndi khou tama u livhuwa miḽioni dza vhadzulapo vha Afrika Tshipembe vhe vha konḓelela nyiledzo kha u tshimbila havho na mishumo u itela uri vhulwadze vhu langee, na matshilo a vhulungee.
Vho zwi pfesesa uri a hu na u tshimbila bitshini, a hu na phikiniki phakhani na u sa vha na phathi dza vhusiku ndi zwa ndeme u thivhela ndozwo ya vhutshilo zwe zwa thivhelwa nga nyiledzo idzi.
Musi nyiledzo idzi dzi dza tshifhinga nyana, ndozwo ya vhutshilo yone ndi ya tshoṱhe.
Naho zwo ralo, ri a zwi ḓivha uri maga o teaho u langa u phaḓalala ha vairasi o vhanga vhuleme vhuhulwane na vhukonḓi kha vhaṅwe vhathu.
Ri a zwi limuwa vhukuma uri nyiledzo idzi dzo kwama mabindu nga nḓila i si yavhuḓi na u shushedza mishumo kha sia ḽa bindu ḽa mafunda, vhuendelamashango na nḓowetshumo dzi elanaho.
Ndi nga zwo ro ḓiimisela u ita uri nyiledzo dzi songo tsha bvela phanḓa u fhira hune zwo tou tea vhukuma u langa tshiwo tsha dwadze na u fhungudza ndozwo ya vhutshilo.
Ndi nga vhanga ḽa mbuno iyi uri ri ḓo bvela phanḓa na u shuma na mabindu kha sekhithara idzi u itela u vusa mabindu na u vhuedzedza mishumo kha tshifhinga tsha vhukati na tshilapfu.
Kha maḓuvha a si gathi o fhiraho, ro ela tshiimo tsha dwadze. Ro ṱoḓa ngeletshedzo ya vhomakone na u kwamana na vhaimeleli vha mavunḓu na muvhuso wapo na vharangaphanḓa vha sialala.
Kha u tsela fhasi hune ha vha khagala ha tshivhalo tshiswa tsha vha kavhiwaho, tsha vha ṱanganedzwaho sibadela na tsha dzimpfu, Khabinethe yo dzhia tsheo ya u leludza nga nḓila i langeaho tshivhalo tsha nyiledzo nga fhasi ha Ḽeveḽe 3 yo shandukiswaho.
- Awara dza u iledza u tshimbila zwa zwino dzi ḓo vha u bva nga awara ya vhufuminthihi (11) ya vhusiku u swika nga awara ya vhuṋa (4) nga matsheloni.
Mabindu a ḓo tea u vala nga awara ya 10 ya vhusiku u tendela vhurengi vhavho na vhashumi u humela mahayani uri khefu i tshi thoma vha vhe vha mahayani.
- Maguvhangano a zwa lutendo a ḓo tendelwa, zwi tshi bva kha uri hu khou tevhedzwa maga a tsireledzo ya mutakalo.
Maguvhangano aneo ha tei u fhira vhathu vha 50 nga ngomu ha tshifhaṱo na vhathu vha 100 fhethu hune ha vha nnḓa. Hune fhethu ha vha hu ṱukusa kha u dzudza tshivhalo itshi hu na maitele a u vha kule na muṅwe muthu, zwo ralo a hu faneli u shumiswa vhukoni ha u dzudza vhathu hu fhiraho 50 phesenthe ya vhuhulwane ha tshifhaṱo.
- Fhethu ha nnyi na nnyi u fana na dzibitshi, madamu, milambo, dziphakha na mabambelo a nnyi na nnyi zwi ḓo vula hafhu zwi tshi bva kha uri hu khou tevhedzwa maga a tsireledzo ya mutakalo.
- Nyiledzo kha thengiso ya halwa dzi ḓo leludzwa.
- U rengiswa ha halwa kha zwifhaṱo zwi re na ḽaisentsi vhu si nwelwe henefho zwi ḓo tendelwa u bva nga Musumbuluwo u swika nga Ḽavhuṋa, u bva nga awara ya 10 nga matsheloni u swika nga awara ya 6 nga mathabama.
- Mavhengele a sa badeli muthelo, mamaga a waini o ṅwaliswaho, bulasi dza waini, mamaga a halwa mahulwane na mamaga mahulwane a u bveledza zwikambi zwa maanḓa u fana na tshipiriṱi a ḓo kona u rengisa halwa hune ha sa ḓo nwelwa henefho nga tshifhinga tsha awara dzavho dza u shuma dzo tendelwaho.
- Thengiso ya halwa nga zwifhaṱo zwi re na ḽaisentsi hune ha nwelwa henefho – u fana na dziresitorenthe na dzithaveni – hu ḓo tendelwa kha vhege yoṱhe u bva nga awara ya 10 nga matsheloni u swika nga awara ya 10 ya vhusiku.
Tshanduko idzi dzo konadzeiswa nga u fhungudzea huhulwane kha tshivhalo tsha vha ṱanganedzwaho sibadela vha na COVID-19 u mona na mavunḓu oṱhe, zwa fhungudza mutsiko kha mimbete na kha vhashumi vha sibadela.
Ndi khou tama u ita khuwelelo kha riṋe roṱhe uri ri nwe nga nḓila ine ya vha na vhuḓifhinduleli u itela uri ri sa tshenzheme u gonya ha tshivhalo tsha mafuvhalo kana u engedzea ha vha kavhiwaho nga tshitzhili nga vhanga ḽa vhuḓifari ha u sa londa.
Musi ri tshi khou leludza nyiledzo hafhu, vhuḓifhinduleli ha muṅwe na muṅwe washu sa vhathu hu vha vhuhulwanesa.
Kha ri humbule uri naho hu na mvelaphanḓa i re khagala ye ra ita, tshivhalo tsha vha kavhiwaho tshiswa tshi kha ḓi vha nṱha nahone khombo ya u vhuya ha dwadze nga huhulu i dzula i hone tshifhinga tshoṱhe.
Ngauralo zwo tea u dzudza shango ḽi kha ḽeveḽe 3 ya tsivhudzo ya tshitzhili tsha corona, u sumbedza khovhakhombo ya nṱha ya phiriselo ine ya khou bvela phanḓa.
Maga a thivhelo o vhalaho a ḓo dzula a tshi khou shuma.
- Maguvhangano a matshilisano, vhuṱambo ha zwa poḽotiki, miṱangano ya khoro dza zwa sialala na maguvhangano a midavhini ya mitambo zwo iledzwa.
- Hezwi a zwi kateli maguvhangano a zwa vhurereli na mbulungo na zwiṅwe zwo khetheaho zwo pimiwaho sa zwe zwa dodombedzwa kha milayo, u fana na dzirisitorenthe, miziamu na dzidzhimu.
- Mbulungo a dzi faneli u dzhenelwa nga vhathu vha fhiraho 50, nahone hu tea u tevhedzwa maitele a u vha kule na muṅwe muthu, u ṱamba zwanḓa/ u sanithaiza zwanḓa na u ambara masiki.
- Zwi dzula zwi khombekhombe uri muthu muṅwe na muṅwe a ambare masiki fhethu ha nnyi na nnyi.
Naho ri khou thoma u ṋetshedza mbekanyamushumo dza khaelo kha ṅwaha woṱhe na u shuma ro khwaṱhisa u fhungudza tshivhalo tshiswa tsha vha kavhiwaho, ri fanela u bvela phanḓa na u tevhedza tsirakhombo nga ṱhogomelo u itela u fhungudza phiriselo.
Hezwi ndi zwa vhuṱhogwa nga maanḓa vhunga lushaka luswa lwa tshitzhili – 501Y.v2 – lu tshi khou phaḓalala u mona na shango.
Ri a zwi ḓivha uri i pfukela nga u ṱavhanyedza u fhira ya mathomo nahone nga u ralo i na khonadzeo ya u vhuisa huṅwe u kavhiwa nga huhulu nga vhulwadze zwa engedza ṱhoḓea kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo.
Ri dovha ra ḓivha zwinzhi nga ha phetheni ya vhulwadze.
Arali muraḓo wa muṱa a na COVID-19 nahone maga a tsiradwadze a sa khou tevhedzwa, tshikhala tshi nṱha tsha uri vhulwadze vhu nga phaḓalala u bva kha muthu u ya kha muṅwe muṱani wonoyo.
Ngauralo, vhathu vhane vha wana uri vho ṱanea kha tshitzhili kana vha na COVID-19 vha tea u ḓibvisa vha dzulela kule na miraḓo miṅwe ya muṱa kana, arali hezwi zwi sa konadzei, vha ya kha vhupo ha muvhuso ho itelwaho u dzula vhathu vho kavhiwaho nga tshitzhili..
U vha fhethu ho ḓalesaho vhathu kana u fhedza tshifhinga fhethu ho valeaho, fhethu hu sa dzheni mufhe hu engedza khovhakhombo ya u kavhiwa nga vairasi nga nḓila i mangadzaho.
Nga vhanga ḽa izwi, vha fanela u ṱutshela u vha fhethu ho valeaho musi zwi tshi konadzea na u vula mafasiṱere u itela u fhungudza u phaḓalala ha vairasi nga kha mufhe.
Ṱhoḓisiso dzo sumbedza uri khovhakhombo ya phiriselo ya vairasi i nṱha kafumimbili kha vhupo ha nga ngomu u fhira ha nga nnḓa.
Ri isa phanḓa na u humbela Maafrika Tshipembe vhoṱhe u vha vhukule vhu linganaho 1.5 mitha na vhaṅwe vhathu tshifhinga tshoṱhe.
Ri ṱuṱuwedza vhatholi u tendela vhashumi vhavho uri vha shumele hayani hune zwa konadzea, vha si vhe kha khombo ya phiriselo hune zwa vha zwi songo tea na luthihi u ita nga u ralo.
Vha humbule, naho vha si na tsumbadwadze, vha nga pfukisela vairasi kha muṅwe muthu.
Ngauralo vha ambare masiki na u vha na vhuṱanzi uri masiki wavho wo vala ningo na mulomo wavho misi yoṱhe vha fhethu ha nnyi na nnyi.
Arali vha tshi tea u shumisana na dzikhonani na muṱa vha ite nga u ralo nnḓa.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
U bva tshe muthu wa u tou thoma u vha na COVID-19 a wanala kha shango ḽashu, ro kuvhanganya zwiko zwashu zwoṱhe zwine ra vha nazwo u itela u tsireledza matshilo na nḓila ya u ḓitshidza zwa Maafrika Tshipembe vhoṱhe.
Ro vha na mashudu mahulwane vhukuma u wana thikhedzo u mona na ḽifhasi ḽoṱhe.
Madekwana a ṋamusi, ndi tama u livhuwa nga maanḓa thuso yo khwaṱhaho na vhuḓiṋekedzeli ha muvhuso na vhathu vha Cuba.
U ima kha ngoho ya ḓivhazwakale yaḽo, shango iḽi ḽa tshiṱangadzimeni tshiṱuku ḽo sumbedza u ima kha vhuthihi na mashango o zhakiwaho zwihulwane nahone ḽo rumela vhathu vhaḽo vha Cuba vha fhiraho 3,700 u mona na ḽifhasi u itela u thusa kha u lwa na COVID-19.
U livhuwa vhuḓidini uvhu, Khabinethe ya Afrika Tshipembe yo tendela ḽidzinginywa ḽa u ta Henry Reeve International Contingent of Doctors Specialised in Disaster Situations and Serious Epidemics (Tshigwada tsha Madokotela vha Cuba vhane vha shuma nga zwiwo na malwadze mahulwane vhukuma vho rumelwaho mashangoni a dzitshaka) – kana sa zwine vha anzela u vhidzwa zwone, Cuban Medical Brigade – u wana pfufho ya Nobel Peace Prize (Pfufho ya u konanya mashango a dzitshaka) ya 2021.
Kha ḽa Afrika fhedzi, mafheloni a Ḽara 2020, Brigade vho onga vhathu vha fhiraho 38,000. Zwa zwino vha kha ḓi shuma kha mashango manzhi, hu tshi katelwa na fhano Afrika Tshipembe.
Ri swikisa ndivhuwo dzi bvaho mbiluni dzashu kha vhuthu vha Cuba kha tsumbedziso khulwane iyi ya vhuthihi na vhuthu.
U fana na vhathu vhanzhi u mona na ḽifhasi, ro tshenzhema ndozwo khulwanesa na u konḓelela u ḓikumedzela huhulwane.
Matshilo ashu o shanduka nga nḓila dzi mangadzaho, ro kombetshedzwa u ṱanganedza na u ḓowela nyimele ntswa na dzi konḓaho.
Zwa zwino, ri livhuwa vhuḓidini ha u vha vhahali ha vhashumi vha ndondolamutakalo, mushumo u si na u awela wa vhorasaintsi vhashu, tshivhindi tsha vhashumi vha mutheo vhoṱhe na vhuḓiimiseli ha Muafrika Tshipembe muṅwe na muṅwe, ri a kona u swika hune ra vhona nga muhumbulo ḽifhasi ḽe ḽa kona u langa vairasi.
Zwi kha riṋe roṱhe uri shango iḽi ri ḽi ḓise vhutshiloni.
Zwi kha riṋe uri ri sa ḓigeḓe ra hangwa, na u thivhela gabelo ḽa vhuraru ḽa vhulwadze.
Zwi kha riṋe u tsireledza riṋe vhaṋe, miṱa yashu na zwitshavha zwa hashu.
Zwi kha riṋe u ya ra haelwa musi ri tshi tou ḓivhadzwa uri ro lugela u ita nga u ralo na u thivhela vairasi kha u phaḓalala i tshi ya.
Nga nṱha ha zwoṱhe hezwi, zwi kha riṋe u dzudza mulilo wa fulufhelo u tshi khou duga, u dzula ro ḓiimisela kha vhuḓikumedzeli hashu kha muṅwe na muṅwe washu na kha shango ḽashu.
Ri roṱhe, ri ḓo fhola na u fhaṱa nga huswa.
Mudzimu kha vha fhaṱutshedze shango ḽashu ḽa u naka ḽa Afrika Tshipembe na u tsireledza vhathu vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
