MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Thobela,
Bjale ke matšatši a mane go tloga mola naga ya rena e tsenago go go tswalelwa ga naga ka bophara la mathomo ka historing ya temokrasi ya rena.
A ke magato a magolo kudu ao re swanetšego go a tšea ge re šomana le leuba la COVID-19.
Bjale ka mmušo, re a lemoga gore go tswalela ga naga go bakile tšhitišo ye kgolo go maphelo a rena ebile go bakile mathata ka ekonoming ya rena.
Eupša ka moka ga rena re a tseba le go dumela gore go tswalelwa ga naga ka bophara go tloga go hlokagala kudu ka nepo ya go phološa maphelo a batho ba diketekete, le ge e ka ba dikete tše masome tša batho ba rena.
Dinaga tše ntši ka mo khonthinenteng ya rena le ka seleteng sa rena sa Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC) le tšona di tšere magato a go swana le ao re a tšerego.
Bolwetši bjo bo phatlalala ka lebelo ka dinageng tše ntši go ralala le lefase fao e lego gore batho ba 740 000 ba fetetšwe ke baerase ye lefaseng ka bophara.
Batho ba go feta ba 35 000 ba lahlegetšwe ke maphelo a bona.
Mananeo a tša maphelo a dinaga tše ntši, go akaretšwa dipetlele le dikliniki, a ka fase ga kgatelelo ye kgolo ge di katana le leuba le.
Banyakišiši ba rena le bašomi ba tša mahlale ba re boditše gore sephetho sa rena sa go tswalela naga ebile sa maleba.
Ba be ba tshwenyega gore ge re ka se tšeye kgato ka pela re be re šetše fela ka dibeke tše mmalwa gore re swane le seemo sa dinaga tše dingwe tšeo di ilego tša amega gampe kudu.
Ke ka lebaka leo re tšerego kgato ye bohlokwa ya go tswalela naga mo matšatšing a 21.
MaAfrika Borwa mo dinakong tše ntši, ba arabile sepheto se ka maikarabelo, ka go dula ka gae, ba hlompha melawana le go ba le šedi ye kgolo.
Ke rata go leboga batho ba Afrika Borwa ge ba itshwere gabotse mo nakong ye ye boima kudu.
Le ge go le bjale, re tshwenyega ka ga bao ba sego ba hlwa ba lemoga bokotsi bja bolwetši bjo.
Bjalo ka setšhaba, re swabile kudu go lemoga gore, mo matšatšing a mmalwa ao a fetilego, maAfrika Borwa a mararo a hlokofetše ka lebaka la bolwetši bjo.
Re lebiša kwelobohloko le mahloko a rena go ba malapa a bona le go bagwera le go ditšhaba tša bona.
Palo ya batho bao ba fetetšwego ke bolwetši bjo e tšwela pele go gola gomme mo lebakeng le go na le batho ba 1 326 bao go tiišeditšwego gore ba fetetšwe ke baerase ye ka Afrika Borwa.
Ka fao ke ipiletša go moAfrika Borwa yo mongwe le yo mongwe go dula ka gae mo lebakeng la matšatši a 17 ao a tlago.
Etšwa ka gae fela ge e le gore o nyaka go reka dijo le dikabo tše bohlokwa, go hwetša tšhelete ya thušo ya leago, go reka dihlare goba go hwetša tlhokomelo ya maphelo ya tšhoganetšo.
Batho fela bao ba ka yago mošomong ke bašomi ba tša maphelo, bahlapetši le bašomi ba tša tšhoganyetšo, bao ba šomago go dira gore batho ba rena ba hwetše dijo, dihlare le dithoto tša motheo le baabi ba bangwe ba ditirelo tše bohlokwa go ya ka fao go hlalošitšwego ka gona ka melawaneng.
Ge e le gore o a gapeletšega go tšwa ka gae, netefatša gore o dira ka fao o ka kgonago ka gona gore o se ke wa fetelwa ke baerase ye le gore o seke wa fetetša motho yo mongwe.
Batho ba bangwe ba ka nagana gore bolwetši bjo ke selo seo se sa ba amego le gore bo ka se tsogile bo ba amile.
Ba ka nagana gore ke selo seo ba balago fela ka sona ka dikuranteng goba ba bonang go begwa ka sona thelebišeneng.
Eupša ke bja mannete kudu, ebile bo kotsi go yo mongwe le yo mongwe wa rena le go setšhaba sa rena.
Bo fetela bahumi le bahloki, bafsa le batšofadi, bathobaso le makgowa, bao ba dulago ditoropong le bao ba dulago dinagamagaeng.
A re seke ra dira phošo ya go nagana gore bolwetši bjo ke bothata bja motho yo mongwe.
Nako ye nngwe le ye nngwe ge o tshela melawana ye e beilwego ke mmušo goba o leka go efoga melawana ye, o ipea kotsing le ba bangwe, le go thuša baerase gore e phatlalale.
Matšatši ao a tlago a 17 a tlo ba boima go batho ka moka.
Batswadi ba hlobaetšwa ke polokego ya bana ba bona.
Beng ba dikgwebopotlana le bagwebi ba mebileng ba lahlegelwa ke letseno le lentši goba ba lahlegelwa ke letseno la bona ka moka
Bašomi ba tšhogetše mešomo ya bona.
Batšofadi le bao ba babjago kudu ba hloka batho bao ba ka ba hlokomelago.
Ba bangwe ba bao ba dulago mebileng ba hloka madulo goba dijo.
Baithuti ba fetwa ke dithuto tša bona ka diphapošing tša borutelo gomme ba tšhogetše bokamoso bja bona.
Ka moka ga rena re itemogela mathata a magolo le letšhogo le legolo mo nakong ye.
Re itemogetše ditlhohlo tše mmalwa tšeo di filego batho ba rena morwalo o mogolo.
Ke ka lebaka leo re tšeago dikgato tše di fapafapanego go thekga dikgwebo tšeo di lego mathateng, go thuša bašomi bao mešomo ya bona e lego kotsing le go fa dikgwebopotlana thušo ya mašeleng.
Re fa batho bao ba hlokago magae madulo.
Re tšwela pele go aba meetse mafelong ao a hlokago meetse gore batho ba rena ba kgone go itlhokomela le go itlhwekiša.
Re tloga re tshwenyega kudu ka ga seabe sa go tswalelwa ga naga go batho bao ba itšhomelago le go dikgwebo tša mebileng.
Re hloma magato a tlaleletšo ka tšhoganetšo ka nepo ya go ba fa kimollo mo nakong ye ye boima.
Re a tseba gore go na le maAfrika Borwa a mantši ao a lego moše wa mawatle ebile ba nyaka go tla gae.
Re hlokometše se gomme re tlo fana ka thušo fao go kgonagalago re šomiša methopo ya rena ye e hlaelelago.
MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Bjale re tsena legatong le leswa ka ntweng ya rena ya go lwantšha leuba la COVID-19.
Mo matšatšing ao a tlago, mmušo o tlo tsenya tirišong lenaneo la tekolo ya batho, teko, go latišiša le la taolo ya kalafo nageng ka bophara.
Bašomi ba go ya setšhabeng bao ba ka bago ba 10 000 ba tlo etela malapa ka dinagamagaeng, ka ditoropong le ka ditoropokgolong go lekola badudi go nyaka go tseba ge eba ba na le maswao a COVID-19.
Batho bao ba nago le maswao a baerase ye ba tla romelwa dikliniking goba dikliniking tša go theta go ya go dirwa diteko.
Batho bao ba fetetšwego ke coronavirus, eupša bao ba se nago le maswao goba bao ba nago le maswao a mannyane ba tla beelwa thoko ba nnoši ka gae goba lefelong leo le filwego ke mmušo gomme bao ba nago le maswao ao a šiišago ba tla romelwa dipetlele.
Ka go šomiša theknolotši ya go theta, lenaneo la go latišiša batho le tla hlongwa ka fao go tseneletšego go latišiša bao ba ka bego ba bile kgauswi le batho bao go tiišeditšwego gore ba fetetšwe ke coronavirus le go hlokomedišiša lefelo leo batho bao ba sa tšwago go fetelwa ke baerase ye ba lego gona.
Lesolo le le mohola kudu, le tseneletše ebile ke le legolo kudu.
Maemo a a tšhoganetšo a tša maphelo a kotsi kudu a direga ka nako yeo ekonomi ya rena e lego ka fase ga kgatelelo ye kgolo.
Ge naga e tswaletšwe, re amogetše ditaba tša gore setheo sa kelo ya kadimišano ya ditšhelete seo se bitšwago Moody’s se theošeditše fase Afrika Borwa maemong a fasana go tša peeletšo.
Se se tlo oketša kudu tshenyegelo ya kadimo ya ditšhelete ge mmušo o adima ditšhelete tšeo e tlago di šomiša gomme se se tla ba le seabe seo se sego sa loka go ekonomi.
Tiragalo ye e ka se fediše phetolo ya rena go leuba la COVID-19 ka tsela efe goba efe.
Re tšwela pele go tsenya tirišong ditsenogare tša maphelo tše di hlokagalago le magato a tša ekonomi le a setšhaba ka nepo ya go laola go phatlalatšwa ga bolwetši bjo le go fediša diabe tša bjona go batho ba rena.
Ka gare ga mathata a bjale, re tšwela pele go ikemišetša go tsenya tirišong dipeakanyoleswa tša ekonomi ka nepo ya go rarolla kgolo ya ekonomi ye e fokolago, ditšhelete tša setšhaba tšeo di lego ka fase ga kgatelelo le dikgwebo tša mmušo tšeo di swerego bothata.
Re šomišana mmogo le badirišani ba rena ba setšhabeng go tseba magato a mangwe ao re ka a tšeago go fokotša tshenyo ya ekonomi ya rena, le go netefatša gore ge re etšwa ka mo leubeng le re bea ekonomi ya rena seemong sa kgolo seo se kwešišegago.
Le ge naga ya rena e lebane le ditlhohlo tšeo di tseneletšego tše kgolo ka makaleng a mmalwa, ga ke belaele ka monaganong wa ka gore re tla atlega.
Se ke ka lebaka la gore maAfrika Borwa a kopane go feta le peleng go lwantšha baerase ye.
Dikgwebo tše ntši le batho ba tsenya letsogo ka ditšhelete le ka dithušo tše dingwe go lesolo le le bohlokwa le.
Godimo ga dithušo tša ditšhelete tšeo di tsebišitšwego bekeng ya go feta re amogela thekgo go tšwa go setheo sa Motsepe Foundation ya R1 pilione le ye e tšwago go Naspers ya R1.5 pilione e le go arabela coronavirus.
Re leboga gape kudu Morena Jack Ma, mohlomi wa khamphani ya China ye e bitšwago Alibaba, yo a fanego ka dithušakalafi tše bohlokwa go Afrika Borwa le go dinaga tše dingwe go ralala le Afrika.
Re rata go leboga baoki ba rena, dingaka le bašomi ba bangwe ba tša kalafo, badirelaleago le bašomi ba mmušo bao ba šomago kgauswi le setšhaba, baithaopi le mekgatlo ye e sego ya mmušo (di-NGO) bao ba etilego pele ntwa kgahlanong le bolwetši bjo.
Re leboga bašomi ba tša tlhapetšo ba 18 000, bao ba tšwago tirelong ya maphodisa, lebothong la mašole, maphodiseng a ditoropokgolo le go dihlongwa tše dingwe, bao ba rwelego maikarabelo a go netefatša gore re bolokegile.
Re hlalošitše ka fao go kwešišegago gore mošomo wa bašomi ba rena ba tša tlhapetšo ke go thuša, go netefaletša le go thekga batho ba rena, le go netefatša gore khutšo le toka di a direga.
Ba a tseba gore ba swanetše go šoma ka fase ga molao dinako ka moka le gore ga se ba swanela go kweša batho ba rena bohloko.
Gomme go na le yo mongwe le yo mongwe wa lena, batho le badudi ba ka Afrika Borwa ba 58 milione bao ba kopanego mmogo go lwantšha seemo se sa tšhoganetšo ya maphelo sa bosetšhaba.
Gareng ga rena go na le banna le basadi bao ba tsogago ka mahube letšatši le lengwe le le lengwe, ba šoma bošego ka moka go dira gore naga ye e tšwele pele.
Ke bolela ka mošomi wa polaseng yo a thušago gore re dule re abetšwe dijo.
Ke bolela ka mošomi wa tša sethekniki yo a lego ka setešeng sa mohlagse yo a šomago bošego le mosegare go dira gore mabone a dule a goteditšwe.
Ke bolela ka mohlokomedi yo a šomago lefelong la batšofadi, yo a šomago lefelong la tlhokomelo ya bana le lefelong la balwetši ba go babja kudu, yo a tlago letšatši le lengwe le le lengwe go hlokomela ba bangwe ba badudi ba rena bao ba lego kotsing kudu.
Ke bolela ka mootledi wa thekisi, motho wa go tšea ditlakala, molefiši wa ka suphamaketeng, mohlwekiši wa ka sepetlele, motšheladipheterole, le bašomi ka moka ba ditirelo tše bohlokwa, ke lena bagale ba rena bao ba sa retwego, gomme re a le hlompha.
Ka kgabagareng ye ya kgakanego, go na le kanegelo yeo e re fago kholofelo le tlhohleletšo.
Maabane, ke ile ka ya go kopana le maAfrika Borwa a 114 bao ba ilego ba phološwa go tšwa Wuhan ka China gomme ba boela morago magaeng a bona ka morago ga dibeke tše pedi ba beetšwe thoko ba nnoši ka Polokwane.
Ke sehlopha sa maAfrika Borwa ao a kgahlišago bao ba fapanego ka mengwaga, ka merafe, ka bong le fao ba tšwago gona.
Mo dikgweding tše mmalwa, ba be ba tswaleletšwe, mathomong ka Wuhan mo matšatšing a 51 gomme ka morago ga fao ba tswalelelwa ka Polokwane matšatši a 14.
Gomme bjale ba swanetše go tšea matšatši a mangwe a 17 ba tswaleletšwe ka gae.
Ka moka ga rena re swanetše go thaba ka ge dipoelo tša diteko tša bona di laeditše gore ga ba na baerase ye le gore ba phetše gabotse.
Ba na le mafolofolo meboyeng ya bona gomme ba leboga kudu seo naga e ba diretšego sona ka go ba tliša gae ba bolokegile.
Ba bangwe ke baithuti, ba bangwe ke barutiši, ba bangwe ba šoma ka China.
Re leboga bašomi ba ka difofaneng ba Tirelo ya Difofane ya Afrika Borwa (SAA), sehlopha sa bašomi ba kalafo, maphodisa le mašole le bašomi le bolaodi ba Hotele ya The Ranch ge ba dirile gore lesolo le le atlege.
Maitemogelo a maAfrika Borwa a a boilego Wuhan a re fa tlhohleletšo ge re lebane le ditlhohlo tše di tlago.
Se ke seemo seo re sego ra ka ra lebana le sona ka moka ga rena.
Ga se nka ra lebana le seemo sa go swana le se mo nakong ye e fetilego gomme diphošo tše mmalwa di tla dirwa, eupša re kgopela gore batho ba rena ba kwešiše gore tše ka moka di dirwa go hola yo mongwe le yo mongwe.
Re tla tšwela pele go phošolla diphošo kae le kae fao di dirwago gona.
Eupša ke na le bonnete bja gore re tla atlega, ka gobane re tla tšeela kotsi ye ya coronavirus hlogong, re tla tlwaela bjalo ka setšhaba, ebile ka moka ga rena re tla rwala maikarabelo go ditiro tša rena.
Ge re šoma mmogo, ge re tšwela pele ka mokgwa wo re tsebago gore re swanetše go o phethagatša, re tla fenya bolwetši bjo.
Ga ke na pelaelo ya gore re tla fenya.
Le beng le bošego bjo bobotse.
A Modimo a šegofatše Afrika Borwa, a šireletše batho ba yona.
