Ngungqongqotjhe U-Alec Erwin Epalamende
17 May 2007
Iinkhampani ezisebenzako ezilawulwa mbuso ama-State Owned Enterprises (SOE)
ziqakathekile etuthukweni yananyana ngiyiphi inarha ethuthukako. Ukujula kunye
nokungenelela komnotho wephasi, amandla weemakethe kunye namatjhuguluko enzeka
emasisweni wephasi, koke lokho kumraro kiyo yoke imibuso ekhambiselela ihloso
yayo yokuhlumisa iminotho yayo. Sithethe isiqundo sokusebenzisa ubunikazi
bombuso emahlangothini aqakathekileko womnotho ukuqinisekisa umnqopho wetuthuko
ebambelelako.
I-SOE kufuze ikgone ukuzijamela ngezeemali godu inzinze kobanyana
izokuhlanganisa imithombo eemakethe zeemali zenarha nezangaphetjheya
kwamalwandle. Nanyana umbuso ungathoma ngokusekela i-SOE ngeemali emzombeni
wokuthoma wokusebenza , namkha kezinye nje iindlela ezizwakalako , kodwana
ukusuka lapho kufuze zikgone ukuzijamela ngeemali zazo neemakethe zeemali.
Lokho kufuna ihlelo eliqinileko lokusebenza ngeemali kunye nekgono lokwakha
ubudlelwana bekoro yangeqadi obuzakungenisa imali.
Okhunye okuqakathekileko ku-SOE, likgono lokusebenza . Ikgono elinjalo
lifuna amandla wokuphatha, ilawulo lekambiso yomsebenzi kunye necwephetjhe koke
njalo okukhambisana nokusebenza ngendlela elungileko. Koke lokhu
nakuhlanganisiweko, i-SOE ingaba nomthlala obonakalako emnothweni ngamasiso,
ilawulo lekambiso yokusebenza , irhubhululo kunye namahlelo
wezokuthuthukisa.
Alexkor
Njengombana umbuso ufisa ukukhuphula ubunikazi bedayimani eSewula Afrika,
i-Alexcor yona ndlela engcono yokwenza lokho. Nanyana ku njalo, ineminye godu
imisebenzi emibili ekufuze iyenze, begodu yomibili iqakathekile ngeenzathu
ezijulileko zokuthuthukisa. Wokuthoma ngewokuthengisela iinzuzo ozakubandakanya
nomphakathi we-Richterveld etuthukweni yawo lomphakathi. Wesibili ngomalungana
nokunikela ngamahlelo wokwabiwa kweendawo zedayimani eNamaqualand. Nanyana
kunjalo, ukungaphumi kwethla malungana neembawo zokunikelwa ihlabathi kwenze
bona i-Alexkor ibesebujameni obungakanzinzi beemali nebokusebenza. Isikhathi
asisekho kwanjesi, sele kunje kuzakutjho bona akukho ukwenza ngokhunye
ngaphandle kokunikela ngenye ipahla ngokuyithengisa nokujamisa eminye
imisebenzi.
Broadband Infraco
I-Infraco yasungulelwa ukuqinisekisa bona sithuthukisa isisekelo esifaneleko
sezokuthindana. Akusakgonakali ukuphalisana ngelwazi emnothweni wephasi
ngaphandle kweendleko eziphasi, ezithembekileko nezitholakala lula.
Kunamabhizinisi angakgona ukuzijamela emnothweni wekhethu, kodwana akakgoni
ngombana sineendleko eziphezulu angakgoniko ukuzijamela. Ukuhluma komnotho
weSewula Afrika kusaliywa kungajami ndawonye kunye neendleko eziphezulu.
I-InfraCo nezinye iinkampani esebenzisana nazo, njenge-South African
Research Network ne-South African Square Kilometre Array (SKA) bazokunikela
ngeendlela ezitja zokuthindana ngeentambo nezikgona ukutholakala.
Denel
Kutholakele imali engange-R400 million ekuthengisweni kwenye yepahla
ehlangeneko yakwa-Denel. Ukuthengiswa kwale enye esaseleko kuzokuqedelelwa
emnyakeni weemali olandelako ka-2007/2008. Ukuragwa komsebenzi wokuqinisa
i-Denel kusese mnqopho ophezulu, kanti uMnyango wami , iDenel kunye noMnyango
wezokuvikela siyasebenzisana ukuphumelelisa lokhu. Ngokwemfuno zomnyango
wezokuvikela, sekukhutjhwe amakontraka ambalwa asiwa ebubulweni lenarha le,
ekubalwa ne-Hoefyster Infantry Fighting Vehicle kunye nokwakhiwa kwesikhali
sesungulo i-5th generation A-Darter missile. Okhunye okusazokwenziwa
kuthuthukisa i-Oryx. Amakontraga angaphasi kwe-A400M asaragela phambili
nokunikela ngamathuba ebubulweni lezemoyeni ngokunabileko.
Ngokutjhejisisa ingomuso, i-Denel izokudosa phambili ukusungulwa kwemithombo
yokukhiqiza ezokuba yindlela yokudluliselwa kwecwephetjhe ethuthukileko
yokukhiqiza , kunye nekgonakalako ukuzwisiswa nokusetjenziswa ekorweni
yezokukhiqiza.
Energy, Eskom, PBMR
I-Eskom imemezele ihlelo layo lokusisa leminyaka emihlanu ezako le-R150 bn.
NgoJune umnyaka lo, iintetjhi ebezingasasebenzi nasele zithomisa ukusebenza
i-Eskom izokukgona ukunikela ngegezi edlula ku-38 000 MW, nanyana
kunesilinganiso esincani sezabe ibekiwe. Umnyango wami uzokuragela phambili
ihlelo lokwakha kunye nobujamo bezokuvikela ekuphakeleni igezi. Kukunje
sisakhulumisana ne-Eskom, ne-DME neNERSA bona sizokukhupha umbiko werherho
elifaneleko.
Esikhathini esizako i-PBMR izokuyokuthomisa ukwakha iplanti yokulingelela
yeembaseli i-Pilot Fuel Plant ePelindaba, bese kuthuthukiswa nokuphasiswa
kweplanti yokuthoma yegezi e-Tjhingalanga-Koloni.
Ikareko yeenarha zangaphatjheya kwamalwandle isaragela phambili nokwanda,
kanti i-SASOL seyitjengisile bona isakhulumisana ne-PBMR malungana neembawo
ezimbalwa zokutjhisako. Kanti sekwenziwe netuthuko ebonakalako ukulunganisa
ihlelo le-Eskom le-PWR namahlelo wethu we-Generation IV . Lokhu kuzokwandisa
icwephetjhe eqakathekileko ezokuvumela iSewula Afrika bona ikgone ukuphasilana
begodu yakhe nobudlelwano kilesisikhathi esitjha samandla we-nuclear.
Kuzokwakhiwa amaphiko amatjha e-Eskom, azokusebenza ngamandla , ukuphucula
amandla wokunjiniyera kunye namandla wokujamisa kuhle irhubhululo ne-DME, i-DST
ne-NECSA. UThulani Gcabashe uyokudosa phambili isiqhema esizokusebenza neBhodi
ye-Eskom ne-DPE ukusingatha woke lomsebenzi.
SAA/SAX
Okutjhejwe khulu kilesisikhathi, kuqedelela iimfanelo zesekelo leemali kunye
nokuhlela ngobutjha kwehlelo eliqakathekileko le-SAA, lokho okuzokwenza i-SAA
bona ikgone ukusebenza ngokweemali enazo. Nanyana kunjalo kuzokufuneka
ukuvuselelwa kwehlelo lokusebenza kwayo. Lokhu kuyokufaka hlangana
ukuthladhlulwa kwerherho lokusebenza kweenkhundla, kungezelelwe la kufanele
khona, kuliswe eminye imisebenzi enganathla . Selibekiwe nehlelo
lokukhulumisana namaYuniyoni wabasebenzi.
Umnyaka lo, umnyango wami uzokukhupha ne-South African Express (SAX)
ngaphasi kwe-Transnet, bese iyatjhugululwa yenziwa ikhampani ezijameleko.
Njengombana i-SAA kunye nenye ikhampani yeemphaphamtjhini ebiza imali encani
i-Mango bazokutjheja iindlela ezikhanjwa khulu zemoyeni, i-SAX yona izokunikela
ngesizo eendleleni ezingakhanjwa khulu.
Safcol
Nanyana ikhampani le inesabelo esiqakathekileko se-30% emkhiqizweni
wemisarho, nje seyilawula umkhiqizo we-2.5% womnotho wekoro le, kunye ne-3.5%
yemisebenzi. Ikhabhinethi seyiphasise bona indawo eseleko ye-Safcol,
neKomatiland Forests kufuze isuswe.
Transnet
Ngo-2006/07 Ibhodi yabaNqophisi iphasise ihlelo lokusisa leminyaka emihlanu
le-64,5bn. Lelihlelo-ke leminyaka emihlanu, selihlolisisiwe emnyakeni weemali
ka-2007/08, kanti nje selibiza i-R78bn. Amasiso la bekubingwe ngawo
ukuthuthukisa nokukhulisa umsebenzi eemporweni zesimbi namalahle, kuphuculwe
umthangalasisekelo weenkhumulo zeenkepe neentetjhi, begodu kuphuculwe nomqoqo
osuka eDurban oya eJohannesburg
Ngokusebenzisana neBhodi le, sisehlelweni lokutlama irherho lobudlelwano
ekusebenzeni ngendawo esakhiwako esikhumulweni seenkepe se-Ngqura, kanti
imininingwana ezeleko malungana nalokho sizayikhupha esikhathini esizako.
Joint Projects Facility
Ukukhuphuka msinya ekufunweni kwepahla yenarha le ephasini zombelele,
sekwenze bona kube nemiraro ekuthunyelweni kwayo ngaphandle. Alo-ke ngehlelo
elazisako lezokuthuthukisa i-CSDP, sibinge ukusiza ituthuko yekoro
yezokukhiqiza lapha eSewula Afrika.
Kufuze sisekele iindlela zethu zokudiliva ngeensetjenziswa eziqakathekileko,
kanti indlela engcono yokwenza lokho kuthuthukisa ikgono lalapha ekhethu.
Nanyana kunjalo imikhiqizo yanganeno le kufuze ikgone ukuphalisana ngaphejheya
kwamalwandle ngeentengo nange-khwalithi. Sekunehlelo elihlanganyelweko phakathi
kwe-JPF, Umnyango wezeFundo, uMnyango wezabasebenzi kunye nama-SETA athindekako
ne-SOE , ekubingwe ngalo ukukhetha iimfundo, amakholiji kunye nabafundi
esebaqedile efundweni ephakemeko, abazakuqedelela iimfundo zabo ngetwasiso
yomsebenzi kuma-SOE wethu ngaphambi kokuthi bayokuhlolwa ngokwemisebenzi
abayenzako.
Kusafundisiswa ngomqoqo onomqarho wento engancibilikiko emanzini osuka
ePhalaborwa.
I-Africa Project izokuveza amathuba aqakathekileko ekhontinentini le, lapho
i-SOE eSewula Afrika ingasiza khona ngehlelo lokuthuthukisa.
Issued by: Department of Public Enterprises
17 May 2007
Source: Department of Public Enterprises (http://www.dpe.gov.za)