Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho ṋetshedza vhoramafhungo zwo swikelwaho zwi tshi bva kha Mulaedza wa u Amba na Lushaka wa Vhukati ha Ṅwaha (SoNA) ngei Union Buildings, Pretoria, nga Ḽavhuvhili ḽa 11 Ṱhangule 2015. Mafhungo mahulwane o vha a nga ha mushumo wo itwaho nga muvhuso kha u vhona uri Mahanga wa Maano a Vhuṱali wa Vhukati ha Themo (MTSF) 2014-2019, sa zwe wa tanḓavhudziswa zwone nga SoNA ya Luhuhi 2015.
MTSF, ine ya vha Mbekanyamushumo ya Nyito ya muvhuso, yo ḓisendeka kha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP), ine ya vha pulane ya shango ya zwa matshilisano na ikonomi kha u lwa na tshiraru tsha khaedu tharu dza vhushai, u shaea ha mishumo na u sa edana nga nwaha wa2030.
Zwo no itwaho kha Pulane ya Mbuno dza Ṱahe
Kha SoNA yavho nga Luhuhi 2015, Muphuresidennde Vho Zuma vho ḓivhadza Pulane ya Mbuno dza Ṱahe u itela u khwaṰhisa nyaluwo ya ikonomi na u sika mishumo ine ya khou lilwa. Pulane ya Mbuno dza Ṱahe i khou shuma sa phindulo ya khaedu ya nyaluwo ya ikonomi i kaleaho ya Afrika Tshipembe.
U ḓadzisa kha nyanganyelo ya nyaluwo ya 2% nga 2015 , Pulane ya Mbuno dza Ṱahe i nga kona u ṱavhanyisa nyaluwo ya ikonomi nga 0,8% nga tshifhinga nyana na 1% kha tshifhinga tsha vhukati u ya kha tshilapfu.
Zwipiḓa zwa pulane ndi zwi tevhelaho:
1.U tandulula khaedu ya muḓagasi.
2.U vusuludza mudzedze wa vhulimi na zwa zwibveledzwa zwa vhulimi.
3. Nyaluso ya vha vhuelwaho na u ḓadzisa ndeme ya lupfumo lwa mineraḽa.
4. U thomiwa ha Mbekanyamaitele ya Pulani ya Nyito I re na mutsindo i shumaho zwavhudi.
5. U ṱuṱuwedza vhubindudzi ha sekithara dza phuraivethe.
6. U langa khuḓano dza mishumoni.
7. U honolola khonadzeo ya u shuma ha mabindu maṱuku, a vhukati na dziSMME, dzikoporasi na mabindu a mahayani na kha zwikolobulasi.
8. Mbuedzedzo nga Muvhuso na u khwaṱhisa mushumo wa khamphani dza muvhuso, themamveledziso dza thekhinoḽodzhi dza mafhungo na vhudavhidzani nga kana u phaḓaladziwa ha broadband, maḓi, vhuthathatshili na thandela dza vhuendi. phaḓaladziwa
9. Operation Phakisa, ine ndivho yayo ndi u alusa ikonomi ya maḓanzhe na dziṅwe sekithara.
VHUBVELEDZI
Vhubindudzi na u sika mishumo
Thikhedzo ya muvhuso yo thusa sekithara ya mamaga a goloi u bveledza yunithi dza 566 000 nga 2014 u bva kha dza 356 800 nga 2000.
Hei thikhedzo yo thusa u khwinisa thengiselo ya nnḓa nga yunithi dza 11 000 nga 1995 u ya kha dzi fhiraho 270 000 nga 2014. Izwo zwo thusa uri hu sikiwe mishumo ya 300 000 kha sekithara ya mamaga a goloi.
Vhubindudzi ha ndeme na hone ho itwa kha sekithara dza vhubveledzi vhu ngaho sekithara ya dzigoloi, zwa zwibveledzwa zwa zwiliṅwa na eḽekiṱhironiki.
Hezwi zwi katela R5 biḽoni nga Mercedes Benz, R3 biḽioni nga Ford, R4 biḽioni Unilever kha vhupo vhune ha bveledzwa hone kha miṅwaha yo fhiraho na R228 miḽioni u bva ha Samsung.
Nga 2014, thengiso ya dzigoloi nnḓa yo fhira R115 biḽioni, ine ndi 12,7 % ya vha ṱhanganyelo ya thengiso ya nnḓa ya shango ḽoṱhe.
Ndivho ya u ṱhaḓula nga muvhuso ndi u imisa u tsela fhasi ha sekithara ya zwiambaro, zwa malabi, mukumba na zwienda zwe zwa thusa u vhulunga mishumo ya 68 000 kha hei sekithara.
Mafheloni a Ṱhafamuhwe 2015, ṱhanganyelo ya R3,7 biḽioni yo vha yo no phasisiwa u itela u tikedza sekithara ya phuraivethe u bva tshe ha ḓivhadzwa Mbekanyamushumo ya Muṱaṱisano kha Zwiambaro na Malabi nga 2010.
U bva nga 2009, muvhuso nga kha Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo (dti) – wo tikedza ndowetshumo ya zwibveledzwa zwa zwiliṅwa nga masheleni a swikaho R1,2 biḽioni nga kha zwikimu zwo fhambanaho.
Mveledziso ya Nḓowetshumo
U dovha u alusa mveledziso ya nḓowetshumo kha shango ḽashu, muvhuso wo, ho topolwa kha u thaḓula hunzhi, wo ḓivhadza Mbekanyamushumo ya Nḓowetshumo ya Vharema ine yo olelwa u shandukisa sekithara ya vhubveledzi na u vulela vhoramabindu vha vharema khonadzeo ya u shuma.
Ndambedzo ine ya ḓo thomiwa ngayo ndi R1 biḽioni ye ya bva kha dti u itela ṅwaha wa muvhalelano wa 2015/16 na R23 biḽioni u bva kha Koporasi ya Mveledziso ya Nḓowetshumo u itela miṅwaha miraru iḓaho ya muvhalelano.
THEMAMVELEDZISO
Muvhuso na Mazhendedzi a nnyi na nnyi vho bindudza nga tshelede i fhiraho R1 ṱhiriḽioni kha themamveledziso vhukati ha 2009 na 2014. .
Vhubindudzi vhu kha fulufulu, dzibada, vhuendi ha zwiporoni, vhuimangalavha, vhuendi ha nnyi na nnyi, maḓi na vhuthathatshili nga vhunzhi, zwibadela, themamveledziso dza pfunzo ya mutheo na ya nṱha, khathihi na thandela dzi re na mihumbulo miswa sa Square Kilometre Array theḽesikopu dza Meerkat.
U phaḓaladziwa ha broadband
Nga Ṱhangule, khebuḽu dza fibre optic dza 41 351 km odzo no phaḓaladziwa u itela u ṋetshedza u konadzea ha broadband u itela ikonomi.
U pfulutshela kha didzhithaḽa
Nga Ṱhafamuhwe 2015, Khabinethe yo tendela khwiniso dza u fhedzisela dza Mbekanyamaitele a u Pfulutshela kha Khasho ya Didzhithaḽa, zwine zwo vulela uri thandela i thome u shuma. Khabinethe yo dovha ya tendela uri muvhuso u ṋetshedze mabogisi a set-top kha miṱa i shayaho ya miḽioni ṱhanu ine ya vha na TV.
Naho shango ḽo kundelwa u swikela datumu ya 17 Fulwi 2015 kha u pfuluwa u bva kha anaḽogo sa zwe zwa vha zwo tiwa nga Yunioni ya Ḽifhasi ḽa zwa Theḽekhomunikhesheni mushumo munzhi wo vha u tshi khou itiwa wo livhiswa kha ha u dzima anaḽogo. .
Muhasho wa Vhudavhidzani wo no fhedza na u saina thendelano na maṅwe mashango a vhahura – Botswana, Namibia, Mozambique, Lesotho na Swaziland – kha u itela u fhungudza u dzhenelela ha firikwentsi ya sipekiṱhiramu.
FULUFULU
Zwihulwane zwo no swikelwa kha u tandulula khaedu dza fulufulu Afrika Tshipembe u bva tshe ha ḓivhadzwa Pulane ya Fulufulu ya Mbuno Ṱhanu nga Nyendavhusiku 2014.
Maitele a kushumele na u londola Eskom a bvela phanḓa na u khwinisea u itela u vha na vhuṱanzi ha uri afho hune fulufulu ḽa bveledzwa hone hu dzule hu tshi londiwa nga nḓila yone na uri ṋetshedzo ya muḓagasi i vhe ine ha nga kona u i ṋetshedza.
Eskom yo saina thendelano dza Thengo ya Fulufulu ya Tshifhinga Tshipfufhi ine i ḓisa muḓagasi wa u ḓadzisa u itela hu tshi vha na ṱhahelelo musi hu tshi khou shumiwa na uri hu kone u vha na nḓisedzo ya muḓagasi wo linganaho musi u tshi khou shumisesiwa.
Dziṅwe megawatsi (MW) dza 800 dzi ḓo ḓadzisiwa kha giridi kha u thathedzisana u bveledzisana muḓagasi.
Mbekanyamushumo dza fulufulu ḽo linganaho dzo thusa kha u vhulunga 450 MW na u fhungudza u tshikafhadzwa..
Mbekanyamushumo dzo fhambanaho dza Mbekanyamushumo ya Vhabveledzi vha Fulufulu ḽo Bikululwaho vho Ḓimisaho nga Vhoṱhe.
Kha miṅwaha mivhili na hafu idaho, thandela dza 92 dza mbekanyamushumo ya fulufulu ḽo vusuludzwaho dzi ḓo ṋetshedza 6 327 MW kha giridi.
U sedziwa ha dziṅwe ndila dzo fhambanaho dza u bveledza muḓagasi dzi nḓilani, hu tshi katelwa na thandela dza nga nnḓa ha mikano kha dzingu ḽa Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Tshipembe ha Afrika (SADC), kha haiḓiro, gese na malasha.
Kha lwa nḓisedzo ya muḓagasi lwa tshifhinga tsha vhukati u ya kha tshilapfu, pulane dza mbekanymushumo ya u fhaṱa nyukiḽia dzo no vhibva na uri zwa thengo ya tshumelo zwi ḓo penndelwa kha ṅwaha wa muvhalelano wa 2015/16.
Pulane Khulwane ya zwo swikelwaho ya u Shumisa Gese, ine ya ḓo ṱuṱula mveledziso na vhubindudzi kha nḓowetshumo ya gese, i ḓo anḓadziwa.
Muvhuso u ḓo bvela phanḓa na u khwaṱhisa u shuma u tshi ya kha u wana fulufulu ḽo ṱanganelaho ḽine ḽa fulufhedzisa u itela u kuvhanganya fulufulu zwino na tshifhinga tshiḓaho.
IKONOMI
Ikonomi ya Afrika Tshipembe, sa ikonomi dza maṅwe mashango ḽifhasini, i khou bvela phanḓa na u kundelwa u ima hafhu nga u wana luvhilo lwa u aluwa u bva kha vilili thangeli ya nyaluwo ya masheleni.
Afrika Tshipembe ḽo vha ḽo ḓivhofha kha tshikalo tsha nyaluwo ya phesenthe ṱhanu nga 2019, fhedzi tshikalo tsha nyaluwo ya ikonomi tsha 1,5% tsho swikelwaho nga 2014 tshi kulesa na tshipikwa tsha NDP.
Fhedziha, naho nyaluwo ya ikonomi i tshi khou ongolowa ḽifhasini ḽoṱhe, nyaluwo ya ikonomi i khou lavhelelwa u aluwa nga zwiṱuku u ya kha 3% kha miṅwaha miraru iḓaho, ngauri vhuleme ha muḓagasi – vhune ndi tshikhakhisi tshihulwane – vhu khou lavhelelwa u fhungudzea.
Thikhedzo ya vhubindudzi
Nga ḽa 7 Ṱhangule, muṱangano wa Tshigwada tsha Vhoramabindu vha Shumisanaho tsho thomiwaho nga Muphuresidennde tsho amba nga ha ṱhoḓea ya u khwinisa vhukoni ha kulangele na zwifhinga zwa u ḓo shandukisa thikhedzo ya vhubindudzi. Zwenezwoha, u phaḓaladziwa ha mbekanyamushumo ya Dzizounu dza Tshipentshele dza Ikonomi zwi ḓo bvela phanḓa.
Zwa u thomiwa ha senthara ya u tshimbidza zwa vhubindudzi kana vhengele ḽi wanalaho zwoṱhe zwi khou itiwa u itela u tikedza vhabindudzi vhapo na vha nnḓa. Ho no vheiwa senthara ya u zwi lingedza dti.
Senthara i ḓo khwinisa maitele a vhubindudzi na u engedza u leludza u ita vhubindudzi nga sedza hune zwa ganzhila hone, u bvisela thungo zwikhakhisi zwa ndaulo, u fhungudza u kundelwa ha kulangele, u vhea zwikalo zwa kushumele, u tshimbidza na u ṱavhanyisa mbudziso dzoṱhe dza nga ha vhubindudzi.
Kulangele kuswa kwa Visa
Nga murahu ha u ḓiswa ha mbilaelo dza nga ha kulangele kuswa kwa Visa, muvhuso wo ta Komiti yo Vhumbwaho nga Dziminisiṱa dzo fhambanaho(IMC) nga ha Kulangele kwa Ṱhunḓu.
IMC i ḓo sedza kha masiandoitwa e a vha a songo lavhelelwa a nga ha kulangele kuswa kwa ṱhunḓu kha sekithara dzo fhambanaho, ho katelwa vhuendelamashango na vhubindudzi..
Mudzulatshidulo wa IMC ndi Muthusa Phuresidennde Vho Ramaphosa, ha dovha ha vha na Minisiṱa vha Vhuendelamashango, Muhasho wa Muno, Nḓowetshumo na Mbambadzo, Mveledziso ya Matshilisano na Mveledziso ya Mabindu Maṱuku.
MVELEDZISO YA MABINDU MAṰUKU
U ṱhaḓula nga huhulu u itela u vula khonadzeo ya i shumaho ya dziSMME, koporasi , mabidu a mahayani na kha zwikolobulasi, hu khou bvela phanḓa. Zwi katela u shuma ho sedzwa kha u shumiswa ha mbekanyamaitele ya u vhetshela thungo 30% ya u tikedza dziSMME na dzikoporasi.
Bindu ḽiṱuku ndi bindu ḽihulwane
DziSMME dzi ḓo tikedzwa nga u alusa tswikelo ya mimakete na masheleni. U konḓiselwa ha dziSMME hu ḓo fhungudzwa, ho katelwa na u vusuludzwa ha mulayo u khou shumiswaho wa mabindu maṱuku.
Mbadelo dza vharengisi
Yunithi ya tshipentshele yo thomiwa kha Muhasho wa Vhupulani, Tsedzuluso na Ndaulo u itela u ṱoḓulusa nga ha milandu ya u lenga kana u sa badela vharengisi, naho vho ṋetshedza inivoisi hu sa athu fhela maḓuvha a 30.
VHUSHAKA HA VHASHUMI
Muthusa Muphuresidennde Vho Ramaphosa ndi vhone vha khou rangaho phanḓa dzulo vhukati ha vhoramabindu na vhashumi u itela uri tshiimo tshi vhe ngonani.
Thendelano nga ha ṱhalutshedzo ya Tshikalo tsha Muholo wa Fhasisa wa Lushaka wo swikelwa nga Khoro ya Vhashumi na Mveledziso ya Ikonomi ya Lushaka .
Dziṅwe nḓila dza u fhungudza phambano mishumoni dzi katela thendelano kha u bveledza Maitele a Vhuḓifari hu na zwiṱereke, u valelwa nnḓa na u tou kombetshedza u lamulwa nga Khomishini ya Vhupfumedzani, Vhukonanyi na Vhulamukanyi.
VHULIMI
Zwinzhi zwo no swikelwa kha u bveledza dzi Agri-Parks, ho no topolwa fhethuvhupo ha 43 kha ha 44. Dzi Agri-Parks dzi ḓo ḓivhadzwa lwa tshiofisi ngei North West.
Muvhuso u khou bvela phanḓa na u shumisa maṅwe maitele a ndeme a Pulane ya Nyito ya Mbekanyamaitele ya Vhulimi u itela thikhedzo ya nyaluwo na mishumo kha vhulimi na zwibveledza zwa zwiliṅwa.
Pulane i katela u engedza thikhedzo kha vhalimi vhaṱuku na u sedza nḓila dza u alusa tshivhalo tsha vhabveledzi vha zwa vhulimi.
Maḓi na vhuthathatzhili
Muvhuso wo topola maḓi sa tshiko tshihulwane tsha mveledziso ya ikonomi na uri mushumo u khou ya phanḓa wa u vhona uri pulane ya zwiga zwiṱanu zwa maḓi na vhuthathatshili i khou shuma.
Pulane i katela :
- u ṱhogomela na u khwinisa themamveledziso dza maḓi na vhuthathatshili dzi re hone.
- u fhaṱiwa ha madamu maswa na u bveledzisiwa ha maḓi a fhasi.
- u khwinisa tshiimo tsha maḓi
- u bveledza thekhinoḽodzhi dza khwine dza vhulanguli ha maḓi na vhuthathatshili
- u vha na vhuṱanzi ha uri hu na vhulangi ho khwaṱhaho vhu ngaho ha ḽinwalo la thendelo ya u shumisa maḓi.
U vusuludzwa ha Mulayo wa Tshumelo ya Maḓi, 1997 (Mulayo 108 wa 1997) na Mulayo wa Lushaka wa Maḓi, 1998 (Mulayo 36 wa 1998) zwi ḓo itwa.
Muvhuso u khou dzhenelela kha u imisa u bvuḓa ha maḓi zwine zwa ḓurela shango R7 wa biḽioni nga ṅwaha.
Mbekanyamushumo ya muvhuso nga kha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili, i khou pfumbudza vha mishumo ya zwanḓa na vha u lugisa dzibommbi vha 15 000 u lugisa bommbi dzi bvuḓisaho maḓi zwitshavhani , ine i ḓo rwelwa ṱari lwa tshiofisi ngei Port Elizabeth, Eastern Cape, nga ḽa 28 Ṱhangule. Vha u ḓo thoma u dzhiwa vha 3 000 vha ḓo dzhiwa kha ṅwaha wa muvhalelano wa 2015/16.
Pfunzo ya mutheo
Mvelele dza Ndingo dza Lushaka dza Ṅwaha nga nwaha dza 2014 dzo sumbedza uri zwipikwa zwa Gireidi ya vhuraru kha ḽitherisi na mbalo zwo fhira ndavhelelo, ho katelwa Luambo lwa Hayani lwa Gireidi ya rathi .
Fhedziha, mashumele kha Mbalo na Luambo lwa u Ḓadzisa lwa u Thoma, kha Gireidi ya rathi na ya ṱahe zwi kha ḓi vha fhasi.
U shumiswa ha siṱirathedzhi tsha Mbalo, Saintsi na Thekhinoḽodzhi zwi ḓo khwaṱhisedzwa kha zwikolo zwoṱhe. Muvhuso u ḓo dovha wa vhona uri hu khwiniswa u tholiwa, u pfumbudziwa na u bveledziswa ha vhagudisi.
U khwiniswa ha ndalukanyo dza vhagudisi vha Gireidi ya R na zwone zwi dzula zwi tshi khou itwa sa tshipiḓa tsha vhubindudzi ha tshifhinga tshilapfu ha pfunzo ya ndeme.
MUTAKALO
Mbekanyamushumo ya AIDS ya Vhuthihi ha Dzitshakha yo khoḓa Afrika Tshipembe kha u lwisa havho kha HIV na AIDS.
Zwo swikelwaho zwi katela u engedza hune ha phakhiwa dzilafho ḽa dziantiretroviral (ARV) u itela vhathu vha khou tshilaho na HIV na AIDS. U swika zwino, vhathu vha swikaho 3.1 wa miḽioni vha khou wana dzilafho ḽa dziARV, zwi fhiraho tshipikwa tsha miḽioni tharu tsha 2014/15.
U ṱhaṱhuvhiwa ha Lufhiha zwo engedzwa na uri zwi khou swikela vhathu vha miḽioni dza 15,2, zwi fhiraho tshipikwa tsha miḽioni dza rathi.
U lwa na HIV na AIDS zwi khou ya phanḓa, hu tshi katelwa u lwa na samba ḽi baḓekanyiwaho na vhulwadze. Izwi ndi u itela uri avho vhane vha khou tshila na tshi tzhili vha tshile vhutshilo vhune ha vhuedza.
Mbekanyamaitele ya Lushaka ya Vhaswa (NYP)
Khabinethe yo ṱanganedza NYP nga Shundunthule 2015. Tshigwada tsha Vhaswa vha Vhashumisanaho tsho thomiwaho nga Muphuresidennde (PYWG) tsho thomiwa, tshine tsho vhumbwa nga vhaswa na muvhuso tsha rangwa phanḓa nga Minisita wa Vhupulani, Tsedzuluso na Ndaulo kha Ofisi ya Muphuresidennde, Vho Buti Manamela. PYWG i thusa matshimbidzele a u shuma ha NYP.
Mbekanyamushumo dzine dza khou thoma u shuma dzi katela:
- vhupfumbudzi na u thusa u alusa vhoramabindu vha vhaswa na dzikoporasi;
- u shandukisa na u vusuludza Tshikimu tsha Lushaka tsha Thusedzo ya Masheleni kha Vhagudi; ;
- u alusa u ṱanganedziwa ha u ḓiṅwalisa dziyunivesithi na kha magudedzi a mishumo ya zwanḓa;
- u thoma u shuma ha mbekanyamushumo dza vhaswa dzi ngaho u dzhenisa gizara dza maḓi a dudelaho nga ḓuvha na mabogisi a set-top.
- mbekanyamushumo dza u thola nnyi na nnyi na u alusa zwa ndeme kha u bveledza vhadzulapo vho teaho.
MIGODINI
Zwa migodi ndi tshiṅwe tsha zwithu zwa ndeme kha ikonomi ya Afrika Tshipembe. Muvhuso u khou vhilaela ngauri tshutshedzo dza u xelelwa nga mishumo kha sekithara dza migodi na tsimbi zwi ḓo vha na masiandoitwa a si avhuḓi kha miṱa, zwitshavha na ikonomi.
U tandulula zwa u xelelwa nga mishumo kha sekithara ya migodi, Minisita wa Zwiko zwa Minerala, Adv Ngoako Ramatlhodi, vho ramba muṱangano nga ḽa 5 Ṱhangule 2015 wa vhamabindu na vhashumi vha kwameaho kha sekithara ya migodi.
Muṱangano wo topola zwithu zwo vhalaho zwa u vhulunga mishumo na u wana dziṅwe nḓila kha u xelelwa nga mishumo. Tshigwada tsha u shuma na heḽi fhungo tsho nangiwa na u hwedzwa mushumo wa u bveledzisa madzinginywa o ṱandavhuwaho.
Nga ḽa 7 Ṱhangule Tshigwada tsha Vhoramabindu vha Shumisanaho tsho thomiwaho nga Muphuresidennde tsho hwedza mushumo muvhuso na Tshemba ya Migodi wa uri vha wane thandululo i pfadzaho nnḓa ha dzikhothe, nga u tenda uri “wa vhuya wa maanḓafhadzwa, wo dzula wo maanḓafhadzwa” u tenda hu re kha Thendelanomviswa ya Migodi.
Mulayotibe wa Khwiniso wa Zwibveledzwa zwa Zwiko zwa Peṱhiroḽiamu na Minerala wo humiselwa Phalamenndeni u itela uri u sedza kha, ho tou topolwa, vhukwamani na Khoro ya Lushaka na Mavunḓu, zwe zwa vhoniwa zwi sa fushi.
Muhasho wa Zwiko zwa Minerala u khou bvela phanḓa na u fha ndaela khamphani dzine dza sa khou tevhela mulayo. U imiswa ha ḽinwalo la Optimum Coal ho fheliswa na uri khamphani yo livha kha u sedza thaidzo dzi tshimbilelanaho na zwa u sa tevhedza mulayo.
Operation Phakisa
Muvhuso wo ḓivhadza maitele a u ṱavhanyisa mvelele kha sekithara dza ikonomi ya mutakalo na maḓazhe nga 2014.
Mining Phakisa, yo sedzaho kha u vhuelwa kha zwa minerala, i ḓo ḓivhadzwa mafheloni a 2015.
Thikhedzo ya muvhuso wapo
Muvhuso wo vha u tshi khou tikedza mimasipala kha masia manzhi kha u thoma u shumisa mbekanyamushumo ya u zwa u Humela kha zwa Mutheo, ye ya ḓivhadzwa nga Khubvumedzi 2014 u itela u vusuludza muvhuso wapo.
Zwiimiswa zwa muvhuso na sekithaa dza phuraivethe vho ṱuṱuwedzwa u badela zwikolodo zwavho u itela uri mimasipala i kone u shuma nga vhukoni.
U swika zwino, mimasipala i kolodwa tshelede i swikaho R100 wa biḽioni, ine i ṱoḓa u ita luvhili ye ya vha i tshi khou kolodiwa nga 2009.
TSIRELEDZO NA VHUTSIRELEDZI
Yunithi dzo fhambanaho dza Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe – ho katelwa ya tsevhi ya zwavhugevhenga, tshigwada tsha vha shumaho nga pulane, mbonalo ya mapholisa, Hawks, khathihi na Mabindu a Lwaho na Vhugevhenga, Mavhengele a ṱhingothendeleki, Senthara ya Mafhungo a Tshutshedzo dza Dzibannga ya Afrika Tshipembe na khamphani dza vhutsireledzi dza phuraivethe – vho kona u shumesa kha u lwa na vhufobvu vhu itiwaho dzimoḽoni.
Mapholisa vho wana uri vhunzhi ha dzimoḽo dzi khou tshoṱhelwa hu u itela u ṱangula mavhengele a ṱhingothendeleki. Ṱhingothendeleki na zwiṅwe zwishumiswa zwa eḽekiṱhironiki zwe zwa tswiwa zwo iswa nnḓa ha Afrika Tshipembe. Vhahumbulelwa vho vhalaho, ho katelwa na ayo magweṋa a hone, vho farwa.
U vhulaiwa ha mapholisa
Nga murahu ha u vhulawa ha vhaofisiri vha mapholisa vha 55 u bva nga Phando ṋaṅwaha, Minisita vha Mapholisa Vho Nathi Nhleko vho humbelwa u dovha u sedzulusa maano a vhuṱali a tsireledzo ya mapholisa u itela uri mapholisa vha kone u ḓilwela musi vho tshoṱhelwa.
U tshoṱhela vhaofisiri vha mapholisa ndi u tshoṱhela mulayo wa Shango na lushaka.
MaAfrika Tshipembe vha ṱuṱuwedziwa uri vha takutshedze kha u lwa na u thivhela u tshoṱhelwa uhu nga u pota avho vhane vha khou vhulaha vhaofisiri vha mapholisa sa izwi vha tshi dzula zwitshavhani. Vhathu vha tea u bvela phanḓa nga u ṋea vhuṱanzi mapholisa nga ha vhathu vhoṱhe vhane vho ḓidzhenisa kha zwiito zwa vhugevhenga u itela u fhaṱa zwitshavha zwashu.
Tshumelo ya ṅwaha nga ṅwaha ya u elelwa avho vhahali vha vhaofisiri vha mapholisa i ḓo farwa nga ḽa rathi Khubvumbedzi ngei Union Buildings Pretoria.
Tshiwo tsha Marikana
Zwe zwa ambiwa kha muvhigo wa zwiwo zwa makhaulambilu a Marikana, North West, he ha lovha vhathu vha 44, zwi khou dzhieleswa nṱha uri zwi itiwe.
Phindulo nga Khomishinari wa Lushaka wa Mapholisa, Dzheneraḽa Vho Riah Phiyega, u ya kha themendelo dza Khomishini ya Farlam nga ha uri vho tea naa u fara ofisi, zwi khou sedziwa.
Nyambedzano dzi kati na Dziminisita vhane Phothifoḽio dzavho dzi a kwamea nga muvhigo wa Marikana, sa Mapholisa, Vhashumi, Zwiko zwa Minerala Tshumelo dza Vhulamukanyi na Ndulamiso.
Hu ḓo vhigiwa murahu kha lushaka zwenezwi zwifhinga zwi tshi khou ḓi ya uri ho swikiwa gai kha u ita zwo themendeliwaho. U dzhenelela hoṱhe hu khou livhiswa kha u vhona uri tshiwo tshi ngaho itshi tshi songo tsha dovha tsha vha hone Afrika Tshipembe.
U tshoṱhelwa ha vhabvannḓa
Nga murahu ha u tshoṱheliwa ha vhabvannḓa ṋaṅwaha nga nga Lambamai, IMC yo sedzaho kha Vhapfuluwi yo ḓiimisela u ita zwiṅwe na zwiṅwe u itela u tinya u dovholola ha zwiwo hezwo.
Maga ane a khou dzhiwa a katela u shandukisiwa ha milayo na vhulanguli, khwiniso ya mapholisa nga kha Operation Fiela-Reclaim, na u alusa u vha hone ha mulalo na vhuthihi vhukati ha vhadzulapo na vhathu vha bvaho kha maṅwe mashango.
IMC yo sedzaho kha Vhapfuluwi i ḓo ṱangana na zwiimiswa zwo imelaho vhabvannḓa vha Afrika na huṅwe uri vha ise phanḓa nyambedzano dze Muphuresidennde Vho Zuma vha dzi fara navho nga Lambamai 2015.
AFRIKA ḼA KHWINE
U ṱavhanya ha nyaluwo kha Zhango ḽa Afrika zwi ṋea tshikhala tsho navhaho tsha mimakete ya tshumelo na zwibveledzwa. Nyaluwo kha dzingu ḽa sub-Saharan i khou lavhelelwa u swika kha 4,5% nga 2015.
Kha fhungo heḽi, SADC ḽi khou sedza zwihulwane kha u fhedza mbekanyamaitele ya nḓowetshumo ya dzingu.
Afrika Tshipembe ḽi ḓo bvelaphanḓa na u shuma nga ngomu kha Vhuthihi ha Africa na SADC u shela mulenzhe kha u thomiwa ha fhethu ha vhuvhambadzi ha fhedzi ha dzhango na u khwaṱhisa vhuvhambadzi ha maano a vhuṱali ha Afrika.
