Nga Dokotela vho N Nala
Vhunzhi ha vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe ndi vhathu vhane vha takalela u pembela, hu nga vha u pembelela gundo ḽa lushaka u fana na u thuba Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Ragibii, kana musi muthu o shuma zwavhuḓi tshikoloni u fana na u phasa mulingo. Uhu u pembela ndi hune kanzhi ha tevhelwa nga mitshino, u imba khathihi na u nwa mahalwa.
Naho zwa u nwa mahalwa zwi tshi shumiswa sa yone nḓila ya u pembela na u ḓiphina,halwa vhu nga swika hune ha fhedza nga u sa shumiswa nga nḓila yavhuḓi kana yo kalulaho lune ha nga fhedza nga u tshinyadza matshilo a vhathu.
Ṅwaha muṅwe na muṅwe hu lovha vhathu vha swikaho 3 miḽioni zwo vhangwa nga halwa, zwine zwa swika 5 phesenthe ya tshivhaloguṱe tsha dzimpfu dzoṱhe. Hezwi zwi a vhilaedza vhukuma kha shango ḽa Afrika Tshipembe hune halwa ha vha tshidzidzivhadzi tsha muhumbulo tshine tsha shumiseswa vhukuma hu tshi katelwa na tshikalo tshi re nṱhesa tsha vhudakwa khathihi na mafuvhalo ane a elana nazwo.
Nga u tou ṱalutshedza zwavhuḓi khaedu iyi, Minisṱa vha Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano, Vho Lindiwe Zulu, vho amba uri ''halwa ndi tshiṅwe tsha zwidzidzivhadzi zwine zwa shumiseswa nga nḓila yo kalulaho zwine zwa vhanga tshinyalelo khulwane vhukuma kha vhathu vhanzhi fhano shangoni ḽashu".
Zwa u nwa halwa nga nḓila yo kalulaho a zwi tou vhaisa fhedzi mutakalo wa muthu nga u tshinyadza miraḓo ya muvhili ya ndeme na u engedza tshikhala tsha u nga farwa nga malwadze ane a nga dzhia vhutshilo ha muthu, zwi dovha hafhu zwa khakhisa tsireledzo, mutakalo khathihi na matshilo a vhaṅwe vhathu.
Musi hu tshi khou lingedzwa u wana thandululo dza u fhungudza tshivhalo tsha mafuvhalo a vhangwaho nga halwa khathihi na maitele a khwine a u langa mahalwa, shango ḽa Afrika Tshipembe zwenezwino ḽo ḓo fara Muṱangano wa Mbekanyamaitele dza Halwa wa Ḽifhasi (CAPC).
Ndi lwa u tou thoma muṱangano uyu u tshi farelwa fhano kha dzhango ḽa Afrika, we khawo ha kona u ṱangana vhathu vhane vha bveledza mbekanyamaitele, vhoradzipfunzo, vhaimeli vha madzangano a wanalaho zwitshavhani na dziNGO u bva ḽifhasini ḽoṱhe nga u angaredza.
Afho Muṱanganoni uyu ho dzhiwa maga o teaho kha zwa u vhumba mbekanyamaitele ya mahalwa ya ḽifhasi ine ya ḓo tsireledza vhana na vhaaluwa vhane vha vha khomboni. Ho dovha hafhu ha ambiwa nga ha uri ndaulo ya mbambadzo ya halwa i nga thusa hani kha u lwa na zwiito zwa u nwa mahalwa nga nḓila yo kalulaho.
Musi muṱangano uyu u kati Minisṱa Vho Zulu vho ḓo ḓiimisela u sedzulusa hafhu Mulayotibe wa Khwiniso ya zwa Mahalwa une wo livhiswa kha u khwaṱhisa ndaulo dza mbambadzo, vhuvhambadzi na thengiso zwa mahalwa. Mulayotibe uyu u ita uri hu vhe na u dzhenelela ho fhelelaho zwine zwa katela na u engedzwa ha miṅwaha ya thendelo ya u nwa halwa lwa mulayo u ya kha miṅwaha ya 21 khathihi na u ḓivhadza nga ha u fhungudza fhethu ho tendelwaho u rengisa mahalwa sa tsini na zwiimiswa zwa pfunzo na zwa vhurereli. U dovha hafhu wa vhea gemo ḽa masheleni a ndaṱiso kha vha mavhengele na mamaga a halwa musi vho fhira milayo yo tewaho zwine zwa vhanga mutshinyalo.
Makumedzwa aya ndi a ndeme vhukuma kha u khwaṱhisa nndwa yashu ya u lwa na zwa u nweswa ha mahalwa, nga maanḓa kha u fhungudza tswikelo ya u wana mahalwa nga vhana vhaṱuku sa musi kha tshiimo itshi tsha zwino ri tshi wana ṅwana muthihi kha vhararu a tshi shumisa halwa na zwidzidzivhadzi kha shango ḽashu.
Thaidzo ya u nwa mahalwa nga vhana vhaṱuku na u sa tevhedza milayo ya halwa ro i vhona zwenezwino kha tshiwo tsho bvelelaho fhaḽa thaveni ya Enyobeni he ha lovha vhana vhaṱuku vha swikaho 21.
Sa ndingedzo dza u khwaṱhiswa nungo dzashu dza u tandulula khaedu dze dza vhangwa nga halwa na zwidzidzivhadzi kha shango, Muhasho wa zwa Mveledziso ya Matshilisano wo ita mvetamveto ya muhanga wa mbekanyamaitele ya zwa Thivhelo na Dzilafho ḽa Dzema ḽa u Shumisesa Zwikambi na Zwidzidzivhadzi, ine ya ḓo anḓadzwa kha gurannḓa ya muvhuso u itela vhupfiwa ha lushaka. Khabinethe yo dovha hafhu ya themendela Komiti ya Vhukati ha Dziminisṱa ya nga ha maano a zwa u thivhela, u fhungudza na dzilafho ḽa zwa u shumiswa ha halwa na zwidzidzivhadzi nga nḓila i si yavhuḓi.
Sa izwi muvhuso u tshi khou lwa na u fhelisa mutshinyalo une wa vhangwa nga halwa nga u kombetshedza zwa u tevhedza milayo na u bveledza maano maswa, ri khou ṱuṱuwedza vhathu vha shango ḽa Afrika Tshipembe uri vha vhe vhadzulapo vha re na vhuḓifhinduleli nga u tevhedza milayo yo teaho ya zwino.
Mulayo wa Zwikambi wa Lushaka u hanedzana na zwa u rengisela halwa muthu ane a vha nga fhasi ha miṅwaha ya 18, zwine zwa ṱoḓa tshumisano vhukati ha vhabebi, miraḓo ya tshitshavha, na vha mavhengele ane a rengisa mahalwa u vhona uri vhana vhaṱuku a vha khou rengiselwa mahalwa.
Vharengisi vha mahalwa vhane vha vha na ḽaisentsi vha tea u ṱola basa dza vharengi u itela vha kone u vhona uri muthu ane a khou renga halwa o tendelwa u nwa halwa u ya nga mulayo wa shango. Uhu u ṱolwa ha dzibasa ndi ha ndeme vhukuma nga maanḓa musi hu tshi khou ḓo farwa mabembelela a u takalela u fhedza u ṅwala milingo, vhuṱambo ha vhagudiswa vho ṅwalaho gireidi 12 na maguvhangano a zwa matshilisano musi hu tshi fhedzwa u ṅwalwa milingo khathihi na uri khalaṅwaha ya u pembelela khushumusi i khou swika.
Vhathu vha ḽa Afrika Tshipembe vha khou humbelwa uri vha vhe na vhuḓifari havhuḓi kha ino khalaṅwaha ya u pembelela khushumusi musi vha tshi khou nwa mahalwa khathihi na u sa ḓidzhenisa kha zwidzidzivhadzi. Zwa u nwa halwa nga nḓila yo kalulaho zwi dzulela u vha tshivhangi tsha khombo nnzhi magondoni, vhuḓifari vhu si havhuḓi, dzinndwa na dzikhakhathi dzi ne dza bvelela miṱani.
Zwa u nwa halwa nga nḓila yo kalulaho ndi tshiṅwe tsha zwivhangi zwihulwane zwa vhugevhenga, nga maanḓa dzikhakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu na mabulayo a vhafumakadzi kha shango ḽa Afrika Tshipembe. Ri tea u zwi ita mushumo washu u vhiga milandu ya GBVF i ṱumanywaho na zwikambi khathihi na vhuṅwe vhugevhenga ho fhambanaho kha vha maanḓalanga a zwa u kombetshedza u tevhedza mulayo.
U itela u fhungudza mutshinyalo une wa vhangwa nga halwa zwi ṱoḓa uri sa vhathu, ri ḓidzhenise roṱhe. Arali ri tshi khou ita vhuṱambo hashu ri tshi khou nwa halwa nga nḓila ya vhuḓifhinduleli khathihi na u tevhedza milayo, ri nga pembela zwavhuḓi ri sa vhei mitakalo yashu, tsireledzo na matshilo a vhaṅwe vhathu khomboni.
