A. Ditaba tše di Amago Badudi
1. Ekonomi
1.1. Kabinete e amogela go ya fase gannyane ga palo ya batho bao ba sa šomego ka nageng, yeo e ilego fase ka 0.6%, go tloga go 34.5% mo kotareng ya mathomo go ya go 33.9% mo kotareng ya bobedi ya 2022. Dipalopalo tšeo di phatlaladitšwego ka Dinyakišišong tša Bašomi tša Kotara ye Nngwe le ye Nngwe ke Dipalopalo tša Afrika Borwa di bontšha gore mešomo ye mentši e bile gona ka go Ditirelo tša Setšhaba le tša Leago (276 000), ka lekaleng la Kgwebo (169 000), la Ditšhelete (128 000) le lekaleng la Kago (104 000).
1.2. Palomoka ya batho bao ba thwetšwego e eme go 15, 6 milione mo kotareng ya bobedi ya 2022, gomme palo ya batho bao ba sa šomego e oketšegile ka batho ba 132 000 gomme ya fihla dimilione tše seswai mo kotareng ya bobedi ya 2022 ge go bapetšwa le kotara ya go feta.
1.3. Dipoelo tše tša go kgahliša gape tša go kwagala di bontšha gore maitapišo ao a kopanetšwego a mmušo le badirišani ba wona ba leago a go godiša ekonomi le go hlola mešomo yeo e hlokegago a thoma go tšweletša dipoelo tše dibotse.
1.4. Se ke bohlatse bja gore ge ka moka re šoma mmogo ka go kopanya bokgoni bja rena, re ka fenya ditlhohlo tšeo di lebanego le ekonomi ya rena.
1.5. Kabinete e kwešiša matshwenyego a maAfrika Borwa ge ba palelwa ke go phela gabotse ka lebaka la bophelo bja go bitša tšhelete ye ntši le palo ya godimo ya go hloka mošomo. Bjalo ka mmušo wo o hlokomelago batho ba wona, re dula re tiile le go ikgafa go šoma mmogo le badirišani ba rena ba leago go aga bokamoso bjo bokaone bja yo mongwe le yo mongwe. Mmušo o dula o ikgafile go thekga dikgwebo tša gae ka go reka dithoto le go šomiša ditirelo tša tšona.
2. Infrastraktšha ya Setšhaba
2.1. Kabinete e kgala ka bogala go senywa ga infrastraktšha ke badudi ba Tongaat ka KwaZulu-Natal nakong ya megwanto ya go nyaka meetse. Kabinete e ipeletša gore batho ba iše matswalo fase gape ba be le kgotlelelo ka ge mošomo o tšwela pele go lokiša Tongaat Water Treatment Works.
2.2. Kabinete e kwešiša matshwenyego a badudi bao ba swanelago ke go šomiša ditanka tša meetse nako ye telele go tloga mola go bago le mafula pejana mo ngwageng wo. Le ge go le bjalo, dikgaruru le tlhakahlakano ga se tharollo, gomme go senywa ga infrastraktšha ya setšhaba go kweša setšhaba seo se dulago moo bohloko.
3. Molao wo o Mpshafaditšwego wa Mananeo a Mebasepala ya Mmušo wa Selegae wa 2022
3.1. Kabinete e amogela go saenelwa go ba molao ga Molao wo o Mpshafaditšwego wa Mananeo a Mebasepala ya Mmušo wa Selegae, wa 2022 (Molao wa 3 wa 2022) ke Mopresidente Cyril Ramaphosa. Maikemišetšo a molao ke go kaonafatša bokgoni le maemo a maitshwaro a mmušo wa selegae. Mmušo o bopa karolo ya maitapišo go dira gore Tirelo ya Setšhaba e be ya profešene le go kgonthiša go swarelela ga kabo ya ditirelo go batho, bjalo ka tokelo ya motheo yeo e šireleditšwego ka go Molaotheo wa Repabliki ya Afrika Borwa wa 1996.
3.2. Molao o hlaloša ditshepetšo tšeo di swanetšwego go latelwa mo go thwaleng ga bahlankedi ba mmasepala maemong a godimo. Bjale ga o sa dumela gore bahlenkedibagolo ba mmušo ba sware gape maemo a godimo mo mekgatlong ya dipolotiki. Se sengwe gape ke gore ge molao wo o tsene tirišong, diposo tša bolaodi bja mmasepala tšeo di se a tlatšwago di swanetše go kwalakwatšwa nageng ka bophara go goka batho ba bantši bao ba nago le maswanedi.
3.3. Kabinete e tshepa gore diphetogo tše di tla kgonthiša gore bao ba thwetšwego goba ba kgethilwego mo maemong a ba tla kgona go phethagatša ditshepišo tša bona gore re fihlelele bophelo bjo bobotse go batho ka moka.
4. Bosenyi
4.1. Kabinete e retile bahlenkedi ba metšhelo ba Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa ka go thopa seokobatši sa crystal meth seo ge o se rekiša e ka bago R236 milione mo Boemafofaneng bja Boditšhabatšhaba bja OR Tambo ka Lamorena, 28 Phato 2020. Go thopša ga seokobatši go tla romela temošo ye maatla go dihlopha tša basenyi gore matseno le matšo a maemafofane a rena a šireleditšwe gabotse gomme bahlankedi ba rena ba šoma ka maatla go fediša bosenyi bofe goba bofe.
B. Diphetho tša Kabinete
1. Pego ya Khansele ya Thuto ya Godimo (CHE) ya Nyakišišo ya Megolo ya Batlatšabakhanseliri ba Diyunibesithi le Baolaodibagolophethiši ka Afrika Borwa
1.1. Kabinete e tsebišitšwe ka dipoelo tša nyakišišo ya CHE yeo e dumeletšwego ka 2020 ke Tona ya Thuto ya Godimo, Saense le Kaonafatšo, Ngaka Blade Nzimande, go lekola magato a megolo le mekgwa ya go phela ya bahlenkediphethiši ba yunibesithi mo nakong ya mengwaga ye 15 go tloga ka 2005 go fihla ka 2019.
1.2. Dinyakišišo e be e le tša go utolla go swarelela, kgonagalo le kaonafatšo ya diyunibesithi goba lekala la thuto ya godimo ka mo nageng. Pego ye e akaretša dikutollo tša motheo gammogo le maele a tukišo ao a akantšwego.
1.3. Maele a akanya, gare ga tše dingwe, tshepetšo ya ditefo ya go se khutiše selo yeo e matlafaditšego. Go beakanya mokgatlo wa taolo wa ka ntle wa go ikema go lebelela tshepetšo ya go tšea sephetho sa megolo. E akanya gape go matlafatša mananeo a tekolo ya phethagatšo mo diinstitušeneng. Dinyakišišo di lebeletše gape bogolo bja go fapana bja diinstitušene gape e dirile gape papetšo ya boditšhabatšhaba.
1.4. Go letetšwe gore Tona ya Thuto ya Godimo, Saense le Kaonafatšo a boledišane ka pego ye le boetapele bja yunibesithi bjalo ka magato a go matlafatša diinstitušene tše tša thuto. Pego e tla re ka morago ya phatlalatšwa wepsaeteng ya Kgoro ya Thuto ya Godimo le Tlhahlo: www.dhet.gov.za.
2. Phetošo ye e Potlakišitšwego ya Bokgoni bja Dinyakišišo le Go ruta mo Lekaleng la Thuto ya Godimo
2.1. Kabinete e thekgile maele a dinyakišišo tše pedi tšeo di dirilwego go eletša ka magato ao a swanetšwego go tšewa go potlakiša go bokgoni bja phetošo ya dinyakišišo le go ruta mo diinstitušeneng tša thuto ya godimo.
2.2. Pego ya mathomo e dirilwe ke Sehlophatšhomo sa Ditona seo se nyakišišago mapheko ao a thibelago kalatšo, go swarelela le tšwelopele ya dirutegi tša maAfrika Borwa a bathobaso. Pego ya bobedi – yeo e dirilwego ke Kgoro ya Saense le Kaonafatšo le Setheo sa Dinyakišišo sa Setšhaba – Mokgatlo wa Diyunibesithi wa Afrika Borwa, mokgatlo wo mogolo wa go emela diyunibesithi tše 26 ka mo nageng.
2.3. Dipego tše ka moka di akanya mekgwa ya go tsena gare go potlakiša phetogo mo dikarolong tše dikgolo tše hlano, e lego tatelano ya dialogadigolwane; go kgatha tema ga bašomi; setšo le tirišo ya institušene; pholisi le mekgwa, le methopo ye mennyane.
3. Tumelelano ya Boditšhabatšhaba ka ga Methopo ya Leabela la Dimela tša Dijo le Temo (Tumelelano)
3.1. Kabinete e dumeletše go išwa ga Tumelelano ya Palamente gore e hwetšagale. Se se tla kgontšha Afrika Borwa go ba karolo ya mekgatlo ya Tumelelano, yeo e hlahlago maloko a dinaga go šireletša le go kgonthiša tšhomišo ya go swarelela ya methopo ya leabela la dimela tša dijo le temo.
3.2. Go fihlelela Tumelelano ye go tla matlafatša boikgafo bja naga mo go bolokeng le go swareleleng tšhomišo ya methopo ya leabela la dimela, le go fa thekgo go ditšhaba tša magaeng.
4. Tlhako ya Phetogo ye Botse ya Afrika Borwa
4.1. Kabinete e dumeletše gore Tlhako ya Phetogo ye Botse ya Afrika Borwa e phethagatšwe. Tlhako e tšweletša pono ya go abelana ya Afrika Borwa ya go kwagala, ya klaemete ye maatla. E hlaloša melao le dikarolo tša pholisi go fihlelela se. Tlhako ya phetogo e tla huetša mang le mang ka Afrika Borwa, gomme ya fa sebaka sa go šogana le go se lekalekane ga kgale le go hlola ekonomi ye e holago batho ka moka.
4.2. Khomišene ya Klaemete ya Mopresidente e dirile mokgwa wa poledišano wo mogolo le badirišani ba leago gomme ya amogela thekgo ye kgolo ya tlhako. Kabinete e kgonthišitše gore phetogo go tloga go ekonomi ye e se nago khapone ka 2050 e swanetše go thekga maikemišetšo a tlhabollo ya setšhaba, go akaretša mešomo ye mekaone go batho ka moka, kakaretšo ya leago le go fedišwa ga bohloki.
4.3. Kabinete e ipiletša go badirišani ka moka ba leago go thekga le go amogela tlhako ye. Leano la phethagatšo leo le tletšego la tlhako le tla dirwa, gomme le tla kopanywa le peakanyo ya mmušo le lenaneo la tekanyetšo.
5. Karata ya Laesense ya go Otlela ye Mpsha ya Afrika Borwa
5.1. Kabinete e dumeletše gore Karata ya Laesense ya go Otlela ya gonabjale e tšeelwe legato ke ye mpsha ya go ba le dibopego tša go bolokega kudu.
5.2. Karata ye e šomišwago gonabjale e thomile go šomišwa go tloga ka 1998. Theknolotši e fetogile gomme go bitša tšhelete ye ntši go hlokomela dikarata tše. Karata ye mpsha ye e tla šomišwago e tla dira gore laesense ya naga ya rena ya go otlela e sepelelane le Theknolotši ya Boditšhaba ya go Obamela Tshedimošo ya Boitsebišo bja Motho mo Laesenseng ya go Otlela (ISO18013).
6. Pholisi ya Lenaneo la Mešomo ya Setšhaba ye e Katološitšwego (EPWP)
6.1. Kabinete e dumeletše go phatlalatšwa ka kuranteng ya setšhaba Pholisi ya EPWP ye e akantšwego gore setšhaba se swayeswaye. EPWP ke ye nngwe ya mananeo a motheo a mmušo ao maikemišetšo e lego go fa kimollo go bohloki le letseno ka go hlola dibaka tša mešomo ya nakwana, kudu go bafsa le basadi.
6.2. Pholisi ye mpsha ye e akantšwego e tla matlafatša lenaneo gomme ya hlaloša dikarolo tša go swana le megolo, mmotlolo wa thekgo ya ditšhelete le tšhireletšo ya leago, ya nyalantšha EPWP le ditirišo tša mešomo tše diswa. E tla godiša ditirišano gare ga mmušo le lekala la praebete mo go kgonthišeng gore EPWP e kgatha tema kudu mo go hloleng mešomo ya seriti le go fokotša bohloki. Pholisi e tla godiša gape kaonafatšo mo go phethagatšeng ga mananeo a mešomo ya setšhaba go phatlalala le naga.
7. Dimpshafatšo tša Mohlwaela wa Khoine ya Desimale ya Bone ya Afrika Borwa
7.1. Kabinete e dumeletše sebopego, moakanyetšo le kgoboketšo ya Mohlwaela wa Khoine ya Desimale ya Bone ya Afrika Borwa. E dumeletše lenaneo la go šielana la ngwaga le ngwaga la tšhomišo ya dipolelo tša semmušo mo go mohlwaela wa khoine ya desimale ya bone.
7.2. Lentšu “Afrika Borwa” le tla tsenywa ka lehlakoreng le lengwe la dikhoine gomme la gatišwa ka dipolelo ka moka tša semmušo. Dipolelo tše tharo di tla šomišwa go khoine ya R5; dipolelo tše pedi go dikhoine tša R2; 50c, 20c le 10c gomme R1 e tla ba ka polelo e tee. Dipolelo tše ka moka di tla šomišwa ka go šielana mo mengwageng ye 10.
8. Pholisi ya 2022 ye e Kopantšwego ya Taolo ya Boleng bja Meetse ye e Akanywago
8.1. Kabinete e dumeletše go phatlalatšwa ka kuranteng ya mmušo ga Pholisi ya IWQM ye e Akanywago gore setšhaba se swayeswaye. Pholisi ye e akantšwego e tla ema legato la Pholisi ya WQM ya kgale ya 1991 le mokgwa wa yona wo o beakantšwego ka 2006.
8.2. Pholisi e hlaloša sehlopha sa melao yeo e dirago motheo wa taolo ya boleng bja meetse. E sepelelana le melao ka moka ye e lebanego le meetse le maikgafo ka moka a lefase a naga go maemo le pabalelo ya meetse bjalo ka mothopo wo o hlokegago.
9. Pholisi ya Mehuta ya Boipoeletšo bja Radio ya Moloko wa go Latela ye e Akanywago
9.1. Kabinete e amogetše go phatlalatšwa ga Pholisi ya Mehuta ya Boipoeletšo bja Radio ya Moloko wa go Latela ye e Akanywago gore setšhaba se swayeswaye. Boipoeletšo bja Radio ke mothopo wa tlhago wo monnyane woo o lego bohlokwa go kgolo ya ekonomi ya titšitale ya Afrika Borwa le infrastraktšha ya kgokagano.
9.2. Pholisi ye e akantšwego e ikemišeditše go thekga go abelwa ga mehuta ya dilaesense tša go fihlelela megala ya go thetha ya go se šute, dilaesense tša kgašo, tša mananeokgoparara a dikgokagano tša difofane le tša dikepe; tša dinyakišišo le tlhabollo; tša mananeokgoparara a go šomišwa ke setšhaba, le diintasteri tše dingwe tša maleba. Pholisi e nyaka gape go godiša tekatekano le kabo ya go kwagala go kgatha tema mo phetošong ya lekala le phihlelelo ya kgokagano ya titšitale le mo go dikarolo tša kgole tša naga.
10. Kgopelo ya Afrika Borwa ya Khansele ya Mokgatlo wa Kgokagano ya Boditšhabatšhaba (ITU) le Boto ya Melawana ya Radio
10.1. Kabinete e dumeletše kgopelo ya Morena Mandla Samuel Mchunu go Boto ya Melawana ya Radio ya ITU (Selete sa D). Morena Mchunu gonabjale ke leloko la boto. O akanyeditšwe go kgethwa gape mo Khanseleng ya ITU go kotara ya 2023 go fihla ka 2026.
10.2. Dikgetho di tla swarwa nakong ya Khonferense ya Baemedi ba ITU yeo e tla swarwago Bucharest, Romania go tloga ka la 26 Lewedi go fihla ka la 14 Diphalane 2022. Afrika Borwa e dula e ikgafile go dinepo le maikemišetšo a ITU a go kgokaganya karoganyo ya titšitale le go kgokaganya batho ka moka ba lefase.
C. Ditiragalo tše di Tlago
1. Kgwedi ya Bohwa
1.1. Kgwedi ya Bohwa ya Lewedi ngwaga wo e tla ketekwa ka fase ga morero: “Go keteka Bohwa bja Solomon Linda le Mmino wa Setšo wa Afrika Borwa”. Kabinete e hlohleletša maAfrika Borwa ka moka go šomiša Kgwedi ya Bohwa go keteka bohwa bja rena bja setšo bja go huma le phapano yeo e nago le maatla a go kopanya setšhaba. Ka moka re swanetše go ikgafa go šoma mmogo go fediša dikarologanyo le go hloka toka ga nako ya go feta le go godiša temogo ya go ikgantšha ka go ba maAfrika Borwa.
D. Melaetša
1. Ditebogišo
Kabinete e lebogiša le go lakaletša tše dibotse go:
- Bathopasefoka ka moka, bathopa dimetale le baphadišani bao ba kgathilego tema mo Lebelong la Comrades, leo le tsebegago bjalo ka “Lebelo la Batho la go a Phala ka Moka, ka Lamorena, 28 Phato 2022. Lebelo la banna le thopilwe ke Tete Dijane (Diiri tše 5, metsotso ye 30, metsotswana ye 38) go tšwa Mahikeng ka Leboa Bodikela mola mokitimi wa Russia Alexandra Morozova a thopile lebelo la basadi (Diiri tše 6, metsotso ye 17, metsotswana ye 47).
1. Mahloko
Kabinete e romela melaetša ya mahloko go:
- Mama Rita Alice Ndzanga (88), molwelatokologo wa kgale yoo e bego e le moamogedi wa Sefoka sa Setšhaba sa Luthile ka 2004 ka “go kgatha tema ga gagwe mo go lweleng tokologo ya ditokelo tša bašomi le temogo go go se kgetholle ka mmala, ka bong, le Afrika Borwa ye e lokologilego ya toka”.
- Bahlenkedi ba Ditirelo tša Maphodisa a Afrika Borwa (SAPS) ba bahlano bao e bego e le banamedi ba sefofane sa SAPS seo se welego Boemafofaneng bja Rand, Germiston ka Labobedi, 30 Phato 2022. SAPS e nyakišiša seo se hlotšego go wa ga sona. Kabinete e lakaletša mofofiši yoo a gobetšego kudu gore a fole ka pela.
E. Bao ba Thwetšwego Mešomong
1. Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefatšwa ka maleba.
a. Mohumagadi Gugulethu Abigail Thimane bjalo ka Motlatšamolaodimogophethiši (DDG):Tekolo ya Lekala la Mmušo le Tlhabollo ya Bokgoni ka go Kgoro ya Peakanyo, Tekodišišo le Tshekatsheko ya Phethagatšo ya Mošomo.
b. Mohumagadi Kwena Komape bjalo ka DDG: Tlhabollo ya Ekonomi, Kgwebo le Papatšo ka go Kgoro ya Temo, Peakanyoleswa ya Naga le Tlhabollo ya Dinagamagae.
c. Ngaka Bongani Elias Sithole bjalo ka DDG: Senthara ya Taolo ya Masetlapelo a Setšhaba mo Kgorong ya Pušotirišano.
2. Kabinete e dumelelana le go thwala batho ba mešomong:
a. Morena Songezo Booi bjalo ka Mohlankedimogolophethiši (CEO): Khansele ya Baagi ba Magae a Setšhaba.
b. Boto ya Dinyakišišo tša Meepo ya Afrika le Tirišano ya Ditšhelete:
(i) Morena Zacharias Bernardus Swanepoel (Modulasetulo);
(ii) Morena Mzwandile Zwelinzima Themba Masondo; le
(iii) Mohumagadi Phumzile Mthombeni (Molaodimogolophethiši).
c. Morena Patrick Dlamini bjalo ka CEO (Katološo ya Dikontraka tša Bašomi) wa Panka ya Tlhabollo ya Borwa bja Afrika.
Dipotšišo: Mohumagadi Phumla Williams – Seboleledi sa Kabinete
Mogala: 083 501 0139
